6
/ 2 0 1 2
43
T E C H N I K A
D E N T Y S T Y C Z N A
Istota leczenia retencyjnego
Rodzaje ruchomych aparatów retencyjnych
– retainery aktywne
A
PARATY
RETENCYJNE
Jako aparaty retencyjne wykorzystu-
je się aparaty czynnościowe, po za-
kończeniu aktywnej fazy leczenia.
Niekiedy wymagane są modyfikacje
aparatu, jak uszczelnienie czy zmia-
na łuku wargowego lub elementów
retencyjnych. Pacjent użytkuje apa-
rat bez dalszego jego aktywowania.
W okresie retencji zmniejsza się stop-
niowo liczbę godzin noszenia apa-
ratu w ciągu doby. Można stosować
retainery stałe, ruchome, metalowe,
akrylowe lub wykonywane metodą
formowania wgłębnego.
Retainer Hawleya
Jednym z najpopularniejszych retai-
nerów ruchomych jest retainer Haw-
leya zbudowany z akrylowej płyty
podniebiennej ściśle dopasowanej
do podniebiennych powierzchni zę-
bów górnych. Płyta Hawleya ma mi-
nimalną liczbę klamer (najczęściej
Adamsa na pierwszych zębach trzo-
nowych). Może być aparatem bez-
klamrowym z łukiem wargowym
z drutu o przekroju 0,8 mm zatopio-
nym w płycie aparatu za ostatnimi
zębami trzonowymi. Biegnie okręż-
nie i jest ściśle dopasowany do po-
wierzchni wargowych zębów siecz-
nych i powierzchni policzkowych zę-
bów bocznych. W okolicach drugich
zębów siecznych znajdują się dwie
pętle pionowe w kształcie litery „U”.
W celu zwiększenia retencji apa-
ratu można zastosować dodatkowe
klamry Adamsa na zębach przed-
L
ECZENIE
RETENCYJNE
Leczenie retencyjne jest często za-
niedbywaną końcową fazą leczenia
ortodontycznego, tzw. faza bierną.
Istotą tego typu leczenia jest ustabi-
lizowanie osiągniętych warunków
zgryzowych i nowego położenia zę-
bów. Za koniecznością stosowania
retencji przemawia potrzeba prze-
budowy tkanek przyzębia do nowej
pozycji zębów. Istnieje więc potrze-
ba stosowania aparatów retencyj-
nych u każdego pacjenta przez
co najmniej kilka miesięcy.
Zmiany w ust awieniu zębów
i zwarcia po leczeniu or todon-
tycznym mogą zachodzić również
na skutek trwającego wzrostu pa-
cjenta. Tendencja do nawrotów wady
w przypadkach nieprawidłowego
wzorca wzrostu kostnego u pacjen-
tów młodocianych spowodowana
jest trwającym nadal wzrostem. Wzo-
rzec, który przyczynił się do powsta-
nia wady zgryzu, może spowodować
pogorszenie warunków zgryzowych
po zakończeniu leczenia ortodon-
tycznego w różnie odległym czasie.
Retencja jest konieczna u wszystkich
pacjentów poddanych terapii orto-
dontycznej. Czas retencji zależny
jest od rodzaju nieprawidłowości
i stopnia jej nasilenia, zastosowanej
metody leczniczej, wieku pacjenta,
płci i stanu przyzębia. Przyjmuje
się, że powinien on wynosić przy-
najmniej połowę czasu leczenia ak-
tywnego, nie powinien być krótszy
niż rok.
TITLE
The essence of treatment
retention. Cameras moving types
retentive – retainers active
SŁOWA KLUCZOWE
retencja, czas
trwania retencji, aparaty retencyjne,
retainery aktywne
STRESZCZENIE
Artykuł
prezentuje rodzaje ruchomych
aparatów retencyjnych służących
do ustabilizowania osiągniętych
warunków zgryzowych i nowego
położenia zębów w wyniku aktywnego
leczenia ortodontycznego, wykonanych
za pomocą różnych technologii.
KEY WORDS
retention, duration
of retention, retention, retainers active
SUMMARY
Abstract the article
presents the types of mobile cameras
to stabilize retention achieved
conditions to the existing occlusal
relationships and new position of teeth
as a result of active orthodontic
treatment carried out using different
technologies.
mgr Jolanta Walasz, tech. dent. Zofia Matthews
A
rtykuł wyjaśnia mecha-
nizmy powodujące
nawroty wad i konieczność
stosowania retencji jako
integralnej części leczenia
ortodontycznego.
N
O W O C Z E S N Y
T
E C H N I K
D
E N T Y S T Y C Z N Y
44
T E C H N I K A
D E N T Y S T Y C Z N A
trzonowych. Wspomaga to stabiliza-
cję aparatu bez konieczności kory-
gowania klamer i łuku wargowego.
Z doświadczeń klinicznych wynika,
że w typowej górnej płycie Hawleya
łuk wargowy zagięty za drugimi
zębami trzonowymi może uciskać
na błonę śluzową, powodując uraz
i dyskomfort pacjenta. Można temu
zapobiec, stosując klamry Adamsa
na pierwsze zęby trzonowe i doluto-
wanie ich do części poziomej łuku
wargowego. Niweluje to uraz tkanek
i zwiększa komfort użytkowania apa-
ratu. Dla zwiększenia estetyki stosu-
je się pętle „U” w łuku wargowym
na wysokości zębów trzonowych
i bezbarwny akrylan na wargowej
części łuku. Modyfikacja ta, zwana
QCM, pomaga w retencji i zapobiega
przeciążaniu łuku wargowego.
Płyta Schwarza
Rolę retencyjną doskonale spełnia
bierna płyta Schwarza zbudowana
z płyty akrylowej obejmującej swoim
zasięgiem podniebienie i powierzch-
nie podniebienne zębów. Grubość
i zasięg płyty są podobne jak w płycie
Hawleya. Na elementy druciane skła-
dają się klamry i łuk wargowy przy-
legający dokładnie do powierzchni
wargowych zębów. Łuk wargowy
umieszczony jest w płycie aparatu
za kłami lub pierwszymi zębami
siecznymi. Wykonany jest z drutu
o przekroju 0,8 mm. W celu lepszego
utrzymania płyty stosuje się dodatko-
wo klamry jednoramienne. Elementy
utrzymujące, a także części między-
zębowe łuków muszą być dogięte
bardzo precyzyjnie, aby nie zakłócać
warunków zgryzowych.
Leczenie retencyjne jest kontynu-
acją leczenia aktywnego i oddanie
aparatu retencyjnego może nastąpić
bezpośrednio po zakończeniu lecze-
nia aktywnego, np. aparatem stałym.
Technik otrzymuje wyciski odwzoro-
wujące umocowane zamki na zębach
i po odlaniu modeli oraz odpowied-
nim ich przygotowaniu (usunięciu
odwzorowanych zamków gipsowych)
wykonuje się płytę, która może być
osadzona bezpośrednio po zdjęciu
aparatu stałego.
Van der Linden retainer
Modyfikacją retainera Hawleya
jest van der Linden retainer. Pętla
na łuku wargowym w tym apara-
cie jest zagięta za kłami do przodu
w okolicy szyjki. Zapewnia to dobre
utrzymanie i zapobiega deformacji
przy użytkowaniu aparatu przez pa-
cjenta. Dodatkowe klamry C są do-
gięte na zębach trzonowych w celu
zwiększenia retencji aparatu. Z po-
wierzchni podniebiennych zębów
w odcinkach bocznych usuwa się
akryl, co umożliwia im położenie
w neutralnej okluzji.
Retainery wykonywane są również
metodą formowania wgłębnego w po-
staci szyn z twardych płytek o grubo-
ści 0,8 mm lub 1,0 mm na jeden łuk
zębowy. Szyna obejmuje powierzch-
nie wargowe, zgryzowe i językowe zę-
bów oraz wyrostek zębodołowy i jest
zakładana bezpośrednio po zdjęciu
aparatu stałego.
Szyny retencyjne
Stosowane są również szyny reten-
cyjne z grubszej płyty z uwolnionymi
brzegami siecznymi i powierzchnia-
mi żującymi, zwane retainerami oka-
lającymi. Wykonując szynę retencyj-
ną bez zaburzeń okluzji, należy umie-
ścić modele w artykulatorze i spraw-
dzić kontakty na powierzchniach
zgryzowych. Takie postępowanie
umożliwia wykonanie przerzutów
między powierzchnią przedsionkową
a podniebienną lub językową. Prze-
rzuty stabilizują szynę i wydłużają
jej trwałość.
Pozycjoner
Do retainerów aktywnych wykony-
wanych z miękkiej płyty zaliczany
jest pozycjoner, za pomocą którego
można korygować niewielkie odchy-
lenia w położeniu zębów, umożli-
wiając lepsze ustawienie w okluzji,
Bardzo ważnymi
czynnościami w toku
leczenia ortodontycznego
jest
zaplanowanie
i realizacja
fazy retencyjnej.
fot. Thinks
tock
6
/ 2 0 1 2
45
T E C H N I K A
D E N T Y S T Y C Z N A
dochodzenie do płaszczyzny zgryzu
oraz niewielki obrót zębów.
Jeżeli potrzebna będzie korekta
ustawienia zębów, należy przygoto-
wać modele set-up. Metoda polega
na wypiłowaniu, usunięciu i ponow-
nym osadzeniu zębów na modelu
gipsowym. Zgryz konstrukcyjny lub
rejestracja położenia modelu górnego
za pomocą łuku twarzowego i zgryzu
pobranego w centralnym położeniu
żuchwy umożliwia umieszczenie
modeli w artykulatorze. Zęby wyma-
gające zmiany położenia wypiłowuje
się z modelu za pomocą cienkiego
separatora lub piłki na poziomie wy-
rostka zębodołowego. Punkty styczne
na koronach zębów muszą być zacho-
wane. Przestawione zęby mocowane
są za pomocą wysokotopliwego wo-
sku lepkiego. Na podstawie nowego
ustawienia zębów konstruowany jest
pozycjoner. Podczas wykonywania
aparatu konieczne jest rozklinowa-
nie łuków zębowych na około 2-4 mm.
Szyny wykonuje się osobno dla żu-
chwy i szczęki na duplikatach modeli,
następnie umieszcza się na modelach
w artykulatorze i zgrzewa za pomocą
dmuchawy gorącego powietrza. Moż-
na również wykorzystać w tym celu
urządzenie zamontowane w aparacie
próżniowym, gdzie do połączenia płyt
dochodzi już podczas wytłaczania.
Noszenie pozycjonera wykonane-
go zgodnie z podanymi zasadami
powinno spowodować osiągnięcie
maksymalnego zaguzkowania w cen-
tralnym ułożeniu żuchwy. Aparat słu-
ży nie tylko do kontroli warunków
okluzyjnych, ale również zapewnia
uzyskanie prawidłowej pozycji zę-
bów w łukach zębowych.
Retainer Osamu
Tą samą metodą wykonuje się retai-
ner Osamu, zbudowany z dwóch
warstw płytek termoplastycznych.
Pierwszą płytkę termoplastyczną
miękką o grubości 1,5 mm przetłacza
się na modelu szczęki lub żuchwy.
Obejmuje ona korony zębów. Z szy-
ny wycina się powierzchnie żujące,
następnie przetłacza się twardą folię
o grubości 1 mm na model z umiesz-
czoną miękką szyną bez powierzchni
żujących i brzegów siecznych. Bar-
dzo odporna na urazy mechaniczne,
twarda szyna łączy się z poprzednio
przetłoczoną szyną. Aparat obejmuje
całą powierzchnię zębów oraz tkan-
ki miękkie około 5 mm od szyjek zę-
bowych od strony przedsionkowej
i podniebiennej lub językowej. Taka
konstrukcja aparatu nie podnosi
zgryzu i retainer jest oceniany przez
pacjentów jako komfortowy w użyt-
kowaniu, trwały i estetyczny. Jeżeli
aparat wykonywany jest na modelu
set-up, możliwe jest uzyskanie nie-
wielkiej korekty ustawienia zębów.
Dwie sklejone szyny można zastoso-
wać zamiast klasycznej konstrukcji
pozycjonera – są bardziej estetyczne
i wygodniejsze dla pacjenta (mniej
materiału w ustach, wykonane otwo-
ry ułatwiają oddychanie).
P
ODSUMOWANIE
Bardzo ważnymi czynnościami
w toku leczenia ortodontycznego
jest zaplanowanie i realizacja fazy re-
tencyjnej. U niektórych pacjentów
wymagana jest retencja dożywotnia
z zastosowaniem retainerów stałych,
które zostaną omówione w następ-
nym artykule. U młodocianych pa-
cjentów powinna trwać do zakończe-
nia procesów wzrostowych. Bardzo
ważna jest świadomość pacjenta,
że retencja jest integralną częścią
leczenia i nie można jej bagateli-
zować.
KONTAKT
Katedra i Klinika Ortopedii Szczękowej
i Ortodoncji Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu.
Kierownik:
prof. zw. dr hab. Teresa Matthews-Brzozowska.
Zakład Technik i Technologii Dentystycznych
Katedry Biomateriałów
i Stomatologii Doświadczalnej
Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Kierownik: dr hab. n. med. Mariusz Pryliński.
Piśmiennictwo
1. Witt E., Gerke M., Komorowska A.: Wyko-
nywanie aparatów zdejmowanych. Wydaw-
nictwo Kwintesencja, 1992, 237-255.
2. Atack N. i wsp.: Which Way Forward? Fixed
or Removable Lower Retainers. „Angle
Orthodontist”, 2007; 77, 6: 954-959.
3. Łabiszewska-Jaruzelska F.: Ortopedia
szczękowa. Wyd. IV, PZWL 1997.
4. Hichens L. i wsp.: Cost-effectiveness and
patient satisfaction: Hawley and vacuum-
formed retainers. „European Journal
of Orthodontics”, 2007; 29: 372-378.
5. Karłowska I: Zarys Współczesnej Ortodon-
cji. PZWL, Warszawa 2001, 275-281.
6. Szeląg J.: Aparaty retencyjne wykonywane
z tworzywa termoplastycznego pod ciśnie-
niem. „Magazyn Stomatologiczny”, 1995;
10: 35-41.
7. Janikowski T., Stefańczyk T.: Wykorzystanie
techniki płytek termoformowalnych w le-
czeniu ortodontycznym. „Moja praktyka”,
2004. 4. 30.
8. Ormiston J.P i wsp.: Retrospective analysis
of long-term stable and unstable orthodon-
tic treatment outcomes. „Am. J. Orthod.
Dentofacial. Orthop.”, 2005; 128: 568-574.
9. Littlewood S.J. i wsp.: Orthodontic reten-
tion: A systematic review. „Journal of Or-
thodontics”, 2006; 33: 205-212.
10. Profit W.R., Fields H. W.: Ortodoncja współ-
czesna. Czelej, Lublin 2002, 603-619.
11. Witt E., Gerke M., Komorowska A.: Wyko-
nywanie aparatów zdejmowanych. Wydaw-
nictwo Kwintesencja, 1992, 237-255.