„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Siepracka

Dokumentowanie form występowania złóż

311[12].Z3.03

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Joanna Sznajder-Stworzyjanek
mgr Janina Rudzińska



Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Barbara Siepracka



Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[12].Z3.03
„

Dokumentowanie form występowania złóż”

, zawartego w modułowym programie nauczania dla

zawodu technik geolog.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

12

5.1. Zakres i cel badań geologii złożowej oraz podstawowe definicje i pojęcia

12

5.1.1. Ćwiczenia

12

5.2. Klasyfikacja i charakterystyka kopalin

14

5.2.1. Ćwiczenia

14

5.3. Znaczenie surowców energetycznych dla gospodarki

16

5.3.1. Ćwiczenia

16

5.4. Znaczenie surowców rudnych, chemicznych i skalnych dla gospodarki

18

5.4.1. Ćwiczenia

18

5.5. Izometryczne i płaskie formy występowania złóż surowców stałych

20

5.5.1. Ćwiczenia

20

5.6. Przestrzenne formy występowania złóż ciekłych i gazowych

23

5.6.1. Ćwiczenia

23

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

26

7. Literatura

38

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie

technik geolog. W poradniku

zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania–
uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę uzupełniającą.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik

dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika
do nich adresowanego.

Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które

zawierają podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest
zwrócenie uwagi na następujące elementy:

−

materiał nauczania – w miarę możliwości uczniowie powinni przeanalizować
samodzielnie. Obserwuje się niedocenianie przez nauczycieli niezwykle ważnej
umiejętności, jaką uczniowie powinni bezwzględnie posiadać – czytanie tekstu ze
zrozumieniem,

−

pytania sprawdzające mają wykazać, na ile uczeń opanował materiał teoretyczny i czy
jest przygotowany do wykonania ćwiczeń. W zależności od tematu można zalecić
uczniom samodzielne odpowiedzenie na pytania lub wspólne z całą grupą uczniów,
w formie dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania. Druga forma jest korzystniejsza,
ponieważ nauczyciel sterując dyskusją może uaktywniać wszystkich uczniów oraz
w trakcie dyskusji usuwać wszelkie wątpliwości,

−

dominującą rolę w kształtowaniu umiejętności oraz opanowaniu materiału spełniają
ć

wiczenia. W trakcie wykonywania ćwiczeń uczeń powinien zweryfikować wiedzę

teoretyczną oraz opanować nowe umiejętności. Przedstawiono dosyć obszerną
propozycję ćwiczeń wraz ze wskazówkami o sposobie ich przeprowadzenia,
uwzględniając różne możliwości ich realizacji w szkole. Nauczyciel decyduje, które
z zaproponowanych ćwiczeń jest w stanie zrealizować przy określonym zapleczu
technodydaktycznym szkoły. Prowadzący może również zrealizować ćwiczenia, które
sam opracował,

−

sprawdzian postępów stanowi podsumowanie rozdziału, zadaniem uczniów jest
udzielenie odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Uczeń powinien samodzielnie czytając
zamieszczone w nim stwierdzenia potwierdzić lub zaprzeczyć opanowanie określonego
zakresu materiału. Jeżeli wystąpią zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnień
wrócić, sprawdzając czy braki w opanowaniu materiału są wynikiem niezrozumienia
przez ucznia tego zagadnienia, czy niewłaściwej postawy ucznia w trakcie nauczania.
W tym miejscu jest szczególnie ważna rola nauczyciela, gdyż od postawy nauczyciela,
sposobu prowadzenia zajęć zależy między innymi zainteresowanie ucznia. Uczeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

niezainteresowany materiałem nauczania, wykonywaniem ćwiczeń nie nabędzie w pełni
umiejętności założonych w jednostce modułowej. Należy rozbudzić wśród uczniów tak
zwaną „ciekawość wiedzy”. Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiału nauczania
rozdziału może stanowić podstawę dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejętności
ucznia z tego zakresu. Nauczyciel realizując jednostkę modułową powinien zwracać
uwagę na predyspozycje ucznia, ocenić, czy uczeń ma większe uzdolnienia manualne,
czy może lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów teoretycznych,

−

testy zamieszczone w rozdziale Ewaluacja osiągnięć ucznia zawierają zadania z zakresu
całej jednostki modułowej i należy je wykorzystać do oceny uczniów, a wyniki
osiągnięte przez uczniów powinny stanowić podstawę do oceny pracy własnej
nauczyciela realizującego tę jednostkę modułową. Każdemu zadaniu testu przypisano
określoną liczbę możliwych do uzyskania punktów (0 lub 1 punkt). Ocena końcowa
uzależniona jest od ilości uzyskanych punktów. Nauczyciel może zastosować test według
własnego projektu oraz zaproponować własną skalę ocen. Należy pamiętać, żeby tak
przeprowadzić proces oceniania ucznia, aby umożliwić mu jak najpełniejsze wykazanie
swoich umiejętności.
Metody polecane do stosowania podczas kształcenia modułowego to:

−

pokaz,

−

ć

wiczenie,

−

przewodniego tekstu.

311[12].Z3

Składniki skorupy ziemskiej

311[12].Z3.01

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów

311[12].Z3.02

Rozpoznawanie makroskopowe skał

311[12].Z3.03

Dokumentowanie form występowania złóż

311[12].Z3.04

Określanie rodzajów i warunków powstania złóż na obszarze

Polski

311[12].Z3.05

Poszukiwanie, rozpoznawanie i dokumentowanie złóż

311[12].Z3.06

Stosowanie przepisów prawa podczas

wykonywania prac geologicznych

Schemat układu jednostek modułowych

311[12].Z3.07

Stosowanie programów komputerowych

w pracach geologiczno-dokumentacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

wyjaśniać podstawowe pojęcia związane z nauką o skałach,

−

określać cel badań petrograficznych,

−

charakteryzować metody badań skał,

−

rozróżniać typy genetyczne skał,

−

charakteryzować procesy powstawania skał magmowych,

−

rozpoznawać i nazwać struktury i tekstury skał magmowych,

−

określać skład mineralny skał magmowych,

−

określać cechy fizyczne i chemiczne skał magmowych,

−

klasyfikować skały magmowe, osadowe i metamorficzne,

−

określać występowanie i zastosowanie skał magmowych i osadowych w Polsce,

−

wyjaśniać genezę i warunki powstawania skał osadowych,

−

określać cechy struktury i tekstury skał osadowych,

−

określać skład mineralny skał osadowych,

−

charakteryzować i rozpoznawać poszczególne typy skał osadowych,

−

określać występowanie i zastosowanie skał osadowych w Polsce,

−

charakteryzować procesy prowadzące do powstania skał metamorficznych,

−

opisywać skład mineralny skał metamorficznych,

−

rozpoznawać minerały skał metamorficznych,

−

rozpoznawać struktury i tekstury skał metamorficznych,

−

określać występowanie i zastosowanie skał metamorficznych w Polsce,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić cel i zakres badań geologii złożowej,

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu geologii złożowej,

−

dokonać podziału kopalin według różnych kryteriów,

−

określić znaczenie surowców energetycznych, rudnych, chemicznych i skalnych dla
gospodarki,

−

zgromadzić informacje dotyczące występowania złóż kopalin użytecznych,

−

określić wpływ formy złóż na metodykę poszukiwania złóż surowców użytecznych,

−

rozpoznać formy występowania złóż surowców stałych, wód i bituminów,

−

wyjaśnić cechy złóż ropnych, gazowych i ropno - gazowych,

−

dobrać metody poszukiwania złóż surowców użytecznych,

−

sporządzić dokumentację przebiegu badań geologicznych,

−

wykonać szkic pułapek ropno - gazowych,

−

opracować dokumentację występowania złóż surowców stałych, ciekłych i gazowych,

−

określić sposoby zagospodarowania złóż surowców użytecznych,

−

skorzystać ze specjalistycznych programów komputerowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………….................……………………….………….

Modułowy program nauczania:

Technik geolog 311[12]

Moduł:

Składniki skorupy ziemskiej 311[12].Z3

Jednostka modułowa:

Dokumentowanie form występowania złóż 311[12].Z3.03

Temat: Znaczenie surowców energetycznych, rudnych, chemicznych i skalnych dla

gospodarki.

Cel ogólny: Umiejętność scharakteryzowania znaczenia surowców energetycznych, rudnych,

chemicznych i skalnych dla gospodarki.

Szczegółowe cele
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić cel i zadania geologii złożowej,

−

zdefiniować, co to są zasoby środowiska naturalnego,

−

zdefiniować, jaką grupę surowców zaliczamy do odnawialnych, a jaką do
nieodnawialnych,

−

zdefiniować, co to są surowce energetyczne, rudne, chemiczne, skalne,

−

scharakteryzować występowanie wymienionych powyżej surowców w Polsce oraz ich
znaczenie dla gospodarki,

−

rozpoznać próbki kopalin.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowanie i planowanie zajęć,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ć

wiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

profile i przekroje geologiczne z różnych obszarów Polski,

−

atlas geologiczny, atlas geograficzny,

−

przykładowe dokumentacje geologiczne,

−

próbki kopalin,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

papier formatu A4, pisaki, linijka, cyrkiel, lupa.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 2–4-osobowych.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Uczestnicy:

−

uczniowie kształcący się w zawodzie technik geolog.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Zadanie dla ucznia

Na podstawie dostępnej literatury (poradnik dla ucznia, podręcznik, atlas geologiczny,

rocznik statystyczny) wypisz i zaznacz na mapach konturowych rozmieszczenie surowców
naturalnych w Polsce. Opisz ich znaczenie dla gospodarki.

Zespół I. Zaznacz na otrzymanych mapach położenie złóż surowców energetycznych.

Opisz ich znaczenie dla gospodarki.

Zespół II. Zaznacz na otrzymanych mapach konturowych rozmieszczenie na terenie

Polski surowców rudnych. Opisz ich znaczenie dla gospodarki.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna
1.

Określenie tematu zajęć.

2.

Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.

3.

Zaznajomienie uczniów z pracą metodą tekstu przewodniego.

4.

Podział grupy uczniów na zespoły.

Faza właściwa

Praca metodą dyskusji dydaktycznej i ćwiczeń.

Faza I

Określenie problemu dla grupy I i II.

1.

Podział na zespoły.

2.

Wybór liderów.

3.

Wskazanie uczniom źródeł informacji.

Faza II

Uczniowie określają:

1.

Analiza zadania przez zespoły.

2.

Analiza źródeł informacji.

3.

Dyskusja w grupach, wykonanie zadań.

4.

Określenie zastosowań gospodarczych kopalin energetycznych i rudnych.

Faza III
1.

Uczniowie sprawdzają w grupach poprawność rozwiązania zadania.

2.

Po wykonaniu zadań uczniowie konsultują z nauczycielem ich poprawność.

3.

Prezentują wyniki poszczególnych zespołów.

4.

Oceniają otrzymane wyniki na drodze dyskusji plenarnej.

5.

Uzupełniają ewentualne braki.

Faza IV

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im

trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe zadanie, wskazać, jakie umiejętności były
ć

wiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać na przyszłość.

Podsumowanie zajęć:

−

podziękowanie za aktywny udział w zajęciach,

−

ocena poprawności wykonanych zadań,

−

ocena aktywności uczniów podczas zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………….................……………………….………….

Modułowy program nauczania:

Technik geolog 311[12]

Moduł:

Składniki skorupy ziemskiej 311[12].Z3

Jednostka modułowa:

Dokumentowanie form występowania złóż 311[12].Z3.03

Temat: Izometryczne i płaskie formy występowania złóż surowców stałych.

Cel ogólny: Nabycie umiejętności rozróżniania form, w jakich występują złoża surowców

stałych.

Szczegółowe cele:
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

rozpoznać formy występowania złóż,

−

wyjaśnić pojęcia izometryczne formy występowania złóż,

−

wyjaśnić pojęcia płytowe formy występowania złóż,

−

wyjaśnić pojęcia kominowe formy występowania złóż,

−

wyjaśnić pojęcia diapiry, pnie gniazda, kieszenie, pokłady,

−

przyporządkować kopaliny do poszczególnych form złóż,

−

wymienić, jakie zaburzenia mogą występować w złożach.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowanie i planowanie zajęć,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

mapy geologiczne,

−

instrukcja pracy metodą tekstu przewodniego,

−

podstawowe próbki kopalin,

−

film dotyczący wydobycia kopalin,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

pytania prowadzące,

−

papier formatu A4, pisaki, młotek geologiczny, świder, rylec, lupa, pojemnik na próbki.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 2–4-osobowych.

Czas: 90 minut.

Uczestnicy:

−

uczniowie kształcący się w zawodzie technik geolog.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Zadanie dla ucznia

Zespół I. Na mapie konturowej Polski wyznaczyć teren, na którym znajdują się złoża

kopalin w formie pokładowej. Scharakteryzuj surowce, które występują na tych terenach w tej
formie. Z okazów przedstawionych Ci przez nauczyciela wybierz odpowiednie przykłady
próbek. Narysuj przekrój geologiczny przez złoże siarki.

Zespół II. Posegreguj otrzymane próbki kopalin wg znanych Ci klasyfikacji, Przedstaw

graficzną formę złóż tych kopalin. Zaznacz na mapie konturowej obszary występowanie tych
złóż na terenie Polski i świata. Wyniki zestaw w tabeli.

KATEGORIA

PRÓBKI

FORMA ZŁOśA

NUMER PRÓBKI

KRÓTKI OPIS

OBSZAR

WYSTĘPOWANIA

Przebieg zajęć:

Faza wstępna
1.

Czynności organizacyjno-przygotowawcze.

2.

Sprawdzenie listy obecności.

3.

Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.

4.

Wyjaśnienie sposobu pracy uczniów.

Faza główna

Faza I
1.

Określenie problemu dla poszczególnych grup.

2.

Podział na zespoły.

3.

Wybór liderów.

4.

Wskazanie zespołom źródeł informacji i określenie dla nich wspólnych zadań.

Faza II
1.

Analiza zadania przez zespoły.

2.

Analiza źródeł informacji.

3.

Dyskusja w grupach, nad wykonaniem zadania, podziału kopalin i rysunków
obrazujących formy złóż.

Faza III
1.

Analiza zadania przez zespoły.

2.

Analiza źródeł informacji.

3.

Dyskusja w grupach, wykonanie zadania, rysunków.

4.

Klasyfikacja próbek kopalin.

Faza IV
1.

Prezentacja przez liderów zespołów wyników.

2.

Ocena zaprezentowanych zadań i uzupełnienie ich w drodze dyskusji plenarnej.

3.

Analiza przyjętego rozwiązania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Faza V

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im

trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe zadanie, wskazać, jakie umiejętności były
ć

wiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać na przyszłość.

Praca domowa:

Narysuj przekroje geologiczne wybranych złóż kopalin występujących w Polsce:

energetycznych (węgla kamiennego, brunatnego) i rudnych (rudy niklu, żelaza).

Podsumowanie zajęć:

−

podziękowanie za aktywny udział w zajęciach,

−

ocena poprawności wykonanych zadań,

−

ocena aktywności uczniów podczas zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Zakres i cel badań geologii złożowej oraz podstawowe

definicje i pojęcia

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sklasyfikuj wskazane przez nauczyciela surowce do: odnawialnych i nieodnawialnych.

Narysuj schemat podziału zasobów środowiska naturalnego.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące odziału surowców na
nieodnawialne i odnawialne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria klasyfikacji surowców,

2)

dokonać ich analizy,

3)

podzielić surowce wg grup,

4)

narysować schemat.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca klasyfikacji surowców.

Ćwiczenie 2

Narysuj schemat klasyfikacji zasobów geologicznych obowiązujący w Polsce.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące efiniowania zasobów
geologicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych sposoby klasyfikacji zasobów geologicznych

Polski,

2) dokonać ich analizy,
3) sklasyfikować zasoby wg grup,
4) narysować schemat klasyfikacji zasobów geologicznych w Polsce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca klasyfikacji surowców.

Ćwiczenie 3

Wypisz kryteria bilansowości złóż i przedstaw je w postaci schematu.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na informacje dotyczące definiowania
kryteriów bilansowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria bilansowości zasobów,
2) dokonać ich analizy,
3) sklasyfikować zasoby wg kryteriów,
4) narysować schemat.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca klasyfikacji surowców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2. Klasyfikacja i charakterystyka kopalin

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj do kopalin podstawowych i pospolitych następujące surowce: węgiel,

kamienny, węgiel brunatny, torf, ropa naftowa, kreda jeziorna, grafit, rudy żelaza, kruszywo
naturalne, surowce ilaste, marmur. Wyniki zestaw w tabeli.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące kopalin i ich
klasyfikacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacji o podziale kopalin,

2)

dokonać analizy obowiązujących podziałów,

3)

zestawić kopaliny w tabelce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

literatura dotycząca klasyfikacji kopalin.

Ćwiczenie 2

Wymienione kopaliny zalicz do:

a)

minerałów,

b)

skał,

c)

gleb.

piasek, less, skaleń, bielica, torf, mada, ił, rędzina, kwarc, terra rosa, diament, kalcyt,

Minerały

Skały

Gleby

.....................................................
…………………………………
…………………………………

.....................................
………………………..
………………………..

..............................................
………………………………
………………………………

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące

kopalin i ich

klasyfikacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje o podziale kopalin, skał i gleb,

2)

dokonać analizy obowiązujących podziałów,

3)

zlokalizować występujące surowce wg map,

4)

zestawić kopaliny w tabelce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

literatura dotycząca klasyfikacji kopalin.

Ćwiczenie 3

Narysuj schemat tworzenia się złóż ropy naftowej i gazu ziemnego oraz wymień ich

główne składniki.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące złóż ropy naftowej
i gazu ziemnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tworzeniu się złóż ropy naftowej
i gazu ziemnego,

2)

dokonać analizy rysunków znajdujących się w poradniku,

3)

zaznaczyć na rysunku złoża ropy i gazu, wypisać główne składniki złoża.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

mapy geologiczne i fizyczne Polski,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

literatura dotycząca klasyfikacji kopalin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3. Znaczenie surowców energetycznych dla gospodarki

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zestaw w formie tabelki różne rodzaje zasobów odnawialnych i nieodnawialnych

występujących na terenach Polski. Zaznacz na mapie położenie surowców. Opisz
zastosowanie tych surowców w gospodarce.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące surowców
energetycznych występujących w Polsce i na świecie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria podziału zasobów na odnawialne
i nieodnawialne,

2)

dokonać analizy przeczytanego materiału,

3)

dokonać podziału na surowce energetyczne,

4)

zaznaczyć na mapie rozmieszczenie złóż poszczególnych zasobów,

5)

przeanalizować ich znaczenie dla gospodarki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

atlas geologiczny,

−

atlas geograficzny,

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca surowców.

Ćwiczenie 2

Na podstawie mapy geologicznej w atlasie wypisz krainy geograficzne, w których

eksploatuje się na dużą skalę surowce mineralne. Scharakteryzuj surowce mineralne
wydobywane na Śląsku. Porównaj poczynione obserwacje z mapą geologiczną. Wyniki
porównaj z danymi statystycznymi.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące surowców mineralnych
występujących w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać wiadomości w materiałach dydaktycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

2)

dokonać analizy,

3)

nanieść na mapę położenie surowców mineralnych,

4)

przeanalizować dane statystyczne.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

mapy geologiczne i fizyczne Polski i świata,

−

atlas geologiczny,

−

rocznik statystyczny, papier formatu A4, flamastry.

Ćwiczenie 3

Posługując się dostępnymi Ci mapami, określ położenie złóż ropy naftowej i gazu

ziemnego na terenie Polski i świata. Narysuj przekrój geologiczny dowolnego złoża ropy
naftowej. Wypisz kraje o największym wydobyciu węgla i ropy naftowej. Wielkość
wydobycia podawaną na stronie internetowej Państwowego Instytutu Geologicznego
porównaj z danymi z Rocznika Statystycznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje o budowie geologicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać wiadomości w materiałach dydaktycznych,

2)

dokonać analizy rozmieszczenia złóż ropy i gazu, zapoznać się z budową geologiczną
dowolnego złoża ropy naftowej i gazu ziemnego,

3)

nanieść na mapę występowanie tych surowców,

4)

narysować przekrój przez złoże ropy naftowej i gazu ziemnego,

5)

wypisać wielkość wydobycia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

projektów.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

mapy geologiczne i fizyczne Polski i świata,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Rocznik Statystyczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

5.4. Znaczenie surowców rudnych, chemicznych i skalnych dla

gospodarki

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zestaw w formie tabelki surowce metaliczne występujące na terenach Polski. Zaznacz na

mapie położenie tych surowców. Wypisz zastosowanie tych surowców w gospodarce.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje o surowcach rudnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać

wiadomości

dotyczących

surowców

metalicznych

w

materiałach

dydaktycznych,

2)

dokonać analizy podziału surowców metalicznych,

3)

zaznaczyć na mapie rozmieszczenie złóż poszczególnych rud na terenie Polski.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

mapy geologiczne i fizyczne Polski i świata,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

literatura dotycząca surowców.

Ćwiczenie 2

Na podstawie mapy geologicznej przedstawionej w atlasie wypisz krainy geograficzne,

w których eksploatuje się na dużą skalę surowce mineralne. Scharakteryzuj surowce
mineralne wydobywane na Dolnym Śląsku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje o surowcach mineralnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać wiadomości w materiałach dydaktycznych,

2)

dokonać analizy,

3)

nanieść na mapę położenie tych surowców,

4)

przeanalizować dane statystyczne.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Ś

rodki dydaktyczne:

−

mapy geologiczne i fizyczne Polski,

−

papier formatu A4, flamastry.

Ćwiczenie 3

Posługując się dostępnymi Ci mapami, określ położenie złóż soli kamiennej na terenie

Polski. Narysuj przekrój geologiczny dowolnego złoża soli kamiennej. Wypisz kraje
o największym wydobyciu soli kamiennej na świecie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje o surowcach mineralnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać potrzebne wiadomości w materiałach dydaktycznych,

2)

dokonać analizy rozmieszczenia złóż soli kamiennej, zapoznać się z budową geologiczną
dowolnego złoża soli kamiennej,

3)

nanieść na mapę położenie tego surowca,

4)

narysować przekrój przez złoże soli kamiennej,

5)

wypisać wielkość wydobycia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

mapy geologiczne i fizyczne Polski i świata,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Rocznik Statystyczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

5.5. Izometryczne i płaskie formy występowania złóż surowców

stałych

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na przedstawionym rysunku rozpoznaj formy złóż, scharakteryzuj poszczególne rodzaje

złóż. Wypisz, jakie surowce występują w określonych formach złóż.

..................................................
..................................................
.................................................
.................................................
..................................................
..................................................

Rysunek do ćwiczenia 1 [39]

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na symbole graficzne stosowane do oznaczeń na
mapach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat form złóż,

2)

przeanalizować rysunek,

3)

nazwać formy występowania złóż,

4)

scharakteryzować poszczególne rodzaje złóż,

5)

przeanalizować surowce występują w danych formach złóż.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca złóż kopalin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Ćwiczenie 2

Nazwij i scharakteryzuj struktury skalne przedstawione na rysunkach oraz wymień

surowce, które w nich występują.

..........................

.........................

.........................

.........................

Rysunek do ćwiczenia 2 [4, s. 417]

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące przekrojów
geologicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat struktur złóż,

2)

dokonać analizy podanych struktur złóż przedstawionych na rysunku,

3)

nazwać poszczególne złoża, scharakteryzować je i zapisać wynik w tabeli,

4)

wypisać surowce występujące w danych złożach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca złóż kopalin.

Ćwiczenie 3

Nazwij zaburzenia występujące w złożach.

...............................................
...............................................
.............................................

..................................................
..................................................
................................................

..........................................
..........................................
........................................

Rysunek do ćwiczenia 3 [4, s. 418]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące zaburzeń, jakie
występują w złożach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat struktur złóż i ich zaburzeń,

2)

dokonać analizy podanych na rysunku zaburzeń,

3)

nazwać poszczególne zaburzenia i zapisać wynik w tabeli.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca złóż kopalin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

5.6.

Przestrzenne formy występowania złóż ciekłych i gazowych

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj pułapki:

a – strukturalną,
b – erozyjną,
c – biogeniczną (rafową).

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące rodzajów pułapek,
w jakich występuje ropa naftowa w złożach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat pułapek w jakich występuje
ropa naftowa.

2)

dokonać analizy rysunku,

3)

narysować schemat pułapki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

plansze poglądowe,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

literatura dotycząca złóż surowców.

Ćwiczenie 2

Rysunki przedstawiają różne struktury złóż warstwowych. Analizując formy strukturalne

przyporządkuj do rysunków ich nazwy:

−

siodłowe,

−

ekranowane tektonicznie,

−

wyniesień erozyjnych,

−

wyniesień rafowych.

....................

.............................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

.......................

.........................

Rysunek do ćwiczenia 2 [12, s. 491]

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące rodzajów struktur złóż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat form strukturalnych,

2)

dokonać analizy przedstawionych rysunków,

3)

przyporządkować nazwy form strukturalnych do rysunków.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

plansze poglądowe

−

papier formatu A4, flamastry,

−

literatura dotycząca złóż surowców.

Ćwiczenie 3

Na załączonym rysunku zaznacz: skały słabo przepuszczalne, złoże ropy naftowej i złoże

gazu ziemnego.

Rysunek do ćwiczenia 3 [6, s. 289–291]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania, zwrócić uwagę na informacje dotyczące rodzajów skał,
w jakich leżą złoża ropy naftowej i gazu ziemnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych, jakie skały należą do słabo przepuszczalnych
i otaczają złoża ropy i gazu,

2)

dokonać analizy rysunku,

3)

przyporządkować skałom odpowiednie litery.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4, długopis,

−

literatura dotycząca złóż surowców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Dokumentowanie form
występowania złóż”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−−−−

zadania 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−−−−

zadania 5, 7, 10, 11, 13 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−−−−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−−−−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. b, 3. d, 4. a, 5. c, 6. c, 7. b, 8. b, 9. c, 10 c, 11. d,
12. b, 13. d, 14. a, 15. c, 16. b, 17. d, 18. a, 19. c, 20. b

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić zakres nauk geologicznych

B

P

b

2

Zdefiniować pojęcie złoże

A

P

b

3

Sklasyfikować kopaliny wg różnych kryteriów
podziału

B

P

d

4

Określić rodzaje węgla kopalnego

B

P

a

5

Dokonać analizy zawartości węgla
pierwiastkowego w węglu brunatnym

C

PP

c

6

Rozróżnić okres, z którego pochodzą złoża węgla
w Polsce

A

P

c

7

Przeanalizować dane liczbowe, dotyczące
największych złóż węgla brunatnego na świecie

C

PP

b

8

Nazwać podstawowy minerał cynku w złożach

A

P

b

9

Określić rozmieszczenie złóż ropy naftowej i gazu
ziemnego

B

P

c

10

Przeanalizować

zapotrzebowanie

na

energię

i węgiel kamienny w Unii w 2020 r

C

PP

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

11

Przeanalizować sytuację energetyczną w Unii
Europejskiej

C

PP

d

12

Określić zasoby węgla brunatnego w Zagłębiach
węglowych w Polsce

B

P

b

13

Uzasadnić korzyści z zagospodarowania wyrobisk
w kopalniach soli na zbiorniki paliw

C

PP

d

14

Określić rozmieszczenie złóż rud cynku i ołowiu
w Polsce

B

P

a

15 Określić złoża soli kamiennej w Polsce

B

P

c

16 Rozpoznać skład rud cynku i ołowiu

A

P

b

17 Określić kryterium bilansowości dla złóż miedzi

B

P

d

18 Sklasyfikować formy izometryczne złóż

B

P

a

19 Określić skład stopów cynku

B

P

c

20 Sklasyfikować zbiorniki ropy naftowej

B

P

b

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

4.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

5.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

6.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.

7.

Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

8.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

9.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Dział geologii zajmujący się bogactwami naturalnymi jako zjawiskami geologicznymi to
a)

geologia dynamiczna.

b)

geologia złożowa.

c)

geofizyka.

d)

geochemia.

2.

Naturalne skupiska kopalin w skorupie ziemskiej to
a)

surowiec.

b)

złoże.

c)

minerał.

d)

wystąpienie.

3. W zależności od częstości występowania

kopaliny dzielą się na

a)

podstawowe i pospolite.

b)

użyteczne i główne.

c)

lokalne i światowe.

d)

pospolite, rzadkie i bardzo rzadkie.

4. Węgiel kopalny (w zależności od rodzaju pierwotnej materii roślinnej) dzieli się na

a)

humusowy, sapropelowy, liptobiolitowy.

b)

torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny, antracyt i szungit.

c)

węgiel kamienny, antracyt i humusowy.

d)

torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny i sapropelowy.

5. Węgiel brunatny zawiera

a)

65–97% pierwiastka węgla.

b)

90–97% pierwiastka węgla.

c)

65–78% pierwiastka węgla.

d) 78–92%

pierwiastka węgla.

6. Złoża węgla kamiennego w Polsce pochodzą z

a)

permu.

b)

syluru.

c)

górnego karbonu.

d)

triasu.

7. Największe złoża węgla brunatnego posiadają

a)

Czechy.

b)

Niemcy.

c)

Kanada.

d)

Rosja.

8. Najbogatsze złoża soli kamiennej w Polsce znajdują się w

a)

Wieliczce.

b)

Kłodawie.

c)

Bochni.

d)

Siemianowicach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

9. Ropa naftowa i gaz ziemny w Polsce występują w

a)

Wieliczce.

b)

Kłodawie.

c)

Karlinie.

d)

Siemianowicach.

10. Przewidywany udział importu węgla kamiennego w Unii Europejskiej w 2020 roku

będzie wynosił
a)

30%.

b)

37%.

c)

51%.

d)

66%.

11. Udział węgla kamiennego i brunatnego w wytwarzaniu energii elektrycznej wynosi

obecnie w Unii Europejskiej
a)

30%.

b)

37%.

c)

51%.

d)

93%.

12. Największy udział w całkowitym wydobyciu węgla brunatnego ma kopalnia

a)

Turów.

b)

Bełchatów.

c)

Adamów.

d)

Konin.

13. Korzystnym, według ekspertów miejscem przechowywania paliw są

a)

magazyny paliw.

b)

stacje paliw.

c)

kanistry i zbiorniki paliw.

d)

wyrobiska w kopalniach soli i kawerny solne.

14. Największe w Polsce złoża rud cynku i ołowiu występują w

a)

północnym i północno-wschodnim obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

b)

północnym i północno-wschodnim obszarze Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego.

c)

południowym i północno-wschodnim obszarze Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego.

d)

południowym i północno-wschodnim obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

15. Udokumentowane zasoby

soli kamiennej, występujące w Polsce wynoszą

a)

30% zasobów krajowych.

b)

37% zasobów krajowych.

c)

65% zasobów krajowych.

d)

93% zasobów krajowych.

16. Podstawowym minerałem cynku w złożach jest

a)

piryt.

b)

sfaleryt.

c)

biel cynkowa.

d) chalkozyn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

17. Ekonomicznie opłacalne jest wydobycie miedzi zawierającej

a)

18 gram srebra w tonie urobku.

b)

28 gram srebra w tonie urobku.

c)

38 gram srebra w tonie urobku.

d)

48 gram srebra w tonie urobku.

18. Do form izometrycznych należą

a)

diapiry, pnie, sztokwerki, gniazda, kieszenie.

b)

pokłady, soczewy, żyły, szliry.

c)

wysady (egzematy), konkrecje, sekrecja.

d)

złoża okruchowe.

19. Cynk jest składnikiem stopów

a)

duraluminium, silumin, inwar.

b)

nikielina, manganin, melchior.

c)

mosiądz, brąz, tombak.

d)

mangal, konstantan, hipernik.

20. Ropa naftowa gromadzi się w zbiornikach o kształtach

a) okrągłych.
b) warstwowych.
c) masywowych.
d) podłużnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Dokumentowanie form występowania złóż

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Dokumentowanie form
występowania złóż”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−−−−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 20 są z poziomu podstawowego,

−−−−

zadania 9, 10, 13, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−−−−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−−−−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. a, 4. a, 5. d, 6. d, 7. c, 8. c, 9. c, 10. a, 11. d,
12. a, 13. c, 14. a, 15. a, 16. b, 17. d, 18. a, 19. b, 20. b

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić, do jakiej grupy zasobów należą zasoby
perspektywiczne

B

P

a

2

Sklasyfikować kopaliny wg różnych kryteriów

B

P

b

3

Sklasyfikować kopaliny wg różnych kryteriów

B

P

a

4

Określić rodzaje składników ropy naftowej

B

P

a

5

Określić, jakie kopaliny należą do grupy surowców
energetycznych

B

P

d

6

Określić, jakie kopaliny należą do grupy surowców
rudnych

B

P

d

7

Zdefiniować rudy o różnej zawartości metali

A

P

c

8

Zdefiniować złoża węglowodorów

A

P

c

9

Przeanalizować dane liczbowe, dotyczące eksportu
ropy naftowej na świecie

C

PP

c

10

Przeanalizować produkcję gazu ziemnego na
ś

wiecie

C

PP

a

11 Wymienić zastosowania sadzy

A

P

d

12

Określić zasoby węgla brunatnego w zagłębiach
węglowych w Polsce

B

P

a

13

Uzasadnić korzyści z zagospodarowania wyrobisk
w kopalniach soli na zbiorniki paliw

C

PP

c

14 Zidentyfikować główne minerały złóż miedzi

A

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

15 Zidentyfikować główne minerały w pokładach soli

A

P

a

16 Rozpoznać regularne formy złóż

A

P

b

17

Określić złoża występujące także w formie
okruchowej

B

P

d

18

Określić, jakie skały ograniczają zbiorniki
warstwowe

B

P

a

19

Przeanalizować dane liczbowe dotyczące wielkości
pól naftowych na świecie

C

PP

b

20 Rozpoznać skały tworzące zbiorniki masywowe

A

P

b

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

3.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

4.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

5.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.

6.

Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

7.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

8.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zasoby perspektywiczne to

a)

zasoby nierozpoznane.

b) zasoby rozpoznane.
c) zasoby udokumentowane.
d) zasoby bilansowe.

2. Gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel kamienny i brunatny należą do kopalin

a)

pospolitych.

b)

podstawowych.

c)

rzadkich.

d)

bardzo rzadkich.

3. Ze względu na częstość występowania kopalin dzielimy je na

a)

pospolite, rzadkie, b. rzadkie.

b)

surowce skalne, okruchowe, zwięzłe.

c)

surowce energetyczne, chemiczne, metaliczne.

d)

stałe, ciekłe i gazowe.

4. Podrzędne składniki złóż ropy naftowej i gazu ziemnego to:

a)

asfalt, malty, kiry, ozokeryt.

b)

sól kamienna, węgiel kamienny, węgiel brunatny.

c)

ruda żelaza, manganu, cyny.

d)

gipsy, grafit, baryt, fluoryt.

5. Surowce energetyczne to:

a)

rudy Fe, rudy Cu, fosforyty.

b)

siarka, sól kamienna.

c)

dolomity, gips.

d)

węgiel, ropa, gaz ziemny.

6. Surowce rudne to:

a)

sole sodowe, sole potasowe.

b)

grafit, węgiel brunatny.

c)

ropa naftowa, gaz ziemny.

d)

fosforyty, apatyty, piryty.

7. Rudy zawierające jeden metal nazywamy

a) rudami polimetalicznymi.
b) rudami bimetalicznymi.
c) rudami monometalicznymi.
d) rudami pospolitymi.

8. Złoża węglowodorów jednofazowych to złoża

a)

ropno-gazowe, gazowo-wodne.

b)

kondensacyjno-gazowe.

c)

ropne, gazowe, kondensacyjne.

d)

ropno-kondensacyjno-gazowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

9. Głównymi eksporterami ropy naftowej są

a)

Japonia, Korea.

b)

Włochy, Holandia.

c)

Arabia Saudyjska, Rosja, Norwegia.

d)

Stany Zjednoczone, Niemcy.

10. Głównymi producentami gazu ziemnego na świecie są

a)

USA, Kanada, Rosja, Wielka Brytania.

b)

Chiny, Indie, Niger, Iran.

c)

RPA, Rosja, Indonezja Niemcy.

d)

Polska, Holandia, Niger, Iran.

11. Sadza znajduje zastosowanie do

a)

produkcji nawozów sztucznych.

b)

farb i lakierów.

c)

antybiotyków, kosmetyków.

d)

klejów, kitów.

12. Polskie rudy miedzi to skały

a)

osadowe.

b)

magmowe.

c)

metamorficzne.

d)

piaskowce.

13. Skały osadowe to

a)

wapień, gnejs, bazalt.

b)

syderyt, mułowiec, gnejs.

c)

dolomit, piaskowiec, krzemień.

d)

gabro, zlepieniec, anhydryt.

14. Główne minerały rud miedzi to

a)

chalkozyn, bornit, chalkopiryt.

b)

anglezyt, cerusyt.

c)

biel cynkowa, galena.

d)

piryt, blenda cynkowa.

15. W pokładach soli kamiennej występują głównie

a)

halit.

b)

sylwin.

c)

karnalit.

d)

kaolin.

16. Do regularnych form złóż należą

a)

pokłady, żyły.

b)

soczewki, słupy.

c)

gniazda.

d)

złoża okruchowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

17. Grupa pierwiastków występująca w formie złóż okruchowych to:

a)

Au, Pt, Sn.

b)

Fe, C, Cu.

c)

Hg, Mn, Cr.

d)

S, Cl, K.

18. Zbiorniki warstwowe są ograniczone od spągu i od stropu skałami

a)

ź

le przepuszczalnymi.

b)

dobrze przepuszczalnymi.

c)

bazaltowymi, granitowymi.

d)

granitowymi.

19. Największe pola naftowe na świecie posiadają

a)

USA, Meksyk, Wenezuela.

b)

Iran, Irak, Kuwejt.

c)

Rosja, Chiny, Indie.

d)

Norwegia, Holandia.

20. Zbiorniki masywowe tworzą przeważnie skały

a)

bazaltowe.

b)

magmowe.

c)

wapienno-dolomitowe.

d)

piaskowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Dokumentowanie form występowania złóż

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

7. LITERATURA

1.

Atlas Geograficzny. Świat. Polska. PPWK Nowa Era, Warszawa 2005

2.

Biedrzycka A.: Sukcesywny wzrost zużycia węgla kamiennego na świecie. Węgiel długo
jeszcze nie do zastąpienia. Gigawat energia, nr 12, 2004

3.

Bolewski A., Gruszczyk H.: Surowce mineralne. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa
1982

4.

Encyklopedia techniki. PWN, Warszawa 1969

5.

Gabzdyl W.: Geologia złóż. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1999

6.

Gruszczyk H.: Nauka o złożach. AGH, skrypty uczelniane nr 948, wyd. II, Kraków 1983

7.

Kicki J.: Formalno-prawne aspekty działalności geologiczno-górniczej – klasyfikacja
zasobów http://www.szkola.minpan.krakow.pl/wyklady/download/wyk_02.ppt#282,44

8.

Makowska D.: Ziemia. Podręcznik geografii fizycznej dla szkoły średniej. WSiP,
Warszawa 1999

9.

Nieć M.: Zasady dokumentowania złóż określenia kryteriów bilansowości i wyznaczania
granic złoża

http://www.szkola.min-pan.krakow.pl/wyklady/download/wyk_02

10.

Górnictwo węgla brunatnego w Polsce w 2005. Węgiel brunatny Nr 61

11.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych
wymagań, jakim powinny odpowiadać dokumentacje geologiczne złóż kopalin (Dz. U.
z dnia 25 lipca 2005 r.)

12.

Smirnow W. I.: Geologia złóż kopalin użytecznych. Wydawnictwo Geologiczne,
Warszawa 1986

13.

Stasiak J., Zaniewicz Z.: Geografia Vademecum Maturalne 2008, OPERON, Gdynia
2007, s. 312

14.

Szamałek K.: Podstawy geologii gospodarczej i gospodarki surowcami mineralnymi.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007

15.

http://www.pgi.gov.pl/surowce_mineralne/spis.htm

16.

http://weglowce.republika.pl/kopalne.htm.

17.

http://www.pgi.gov.pl/muzeum/kolekcja/.htm

18.

http://geografia.bizhat.com/zasoby.html

19.

www.wikipedia.pl

20.

http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,33207,3624628.html

21.

www.//Państwowy Instytut Geologiczny, materiały z konferencji "Bezpieczeństwo
energetyczne kraju - czy poradzimy sobie", aut. dr inż. Albin Zdanowski Dyr. Oddziału
Górnośląskiego PIG czerwiec 2006.

22.

http://www.pgi.gov.pl/surowce_mineralne/Mapy/energ.htm

23.

http://www.pgi.gov.pl/surowce_mineralne/wegiel_kam.htm

24.

„Polityka energetyczna UE a polski węgiel Szansa dla konkurencyjnych” Materiały
konferencyjne, Katowice,

25.

http://www.nafta-gaz.sanok.pl/

26.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/Mineraly.sk_-_magnezit.jpg

27.

http://www.nafta-gaz.sanok.pl/index.php/pl/wydobycie_gazu_ziemnego/

28.

[http://pl.wikipedia.org/wiki/Bogactwa_naturalne]

29.

www. Państwowy Instytut Geologiczny. Mapy

30.

http://www.pgi.gov.pl/surowce_mineralne/Mapy/chem11.htm

31.

http://www.pgi.gov.pl/surowce_mineralne/znpb.htm

32.

http://www.pgi.gov.pl/surowce_mineralne/Mapy/znpbmapa.htm

33.

http://www.kghm.pl/index.dhtml?category_id=260

34.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:ChromiteUSGOV.jpg

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

35.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sekrecja

36.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Soczewka_%28geologia%29

37.

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C3%B3l_kamienna

38.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Pok%C5%82ad_%28geologia%29

39.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Konkrecja

40.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82o%C5%BCa

41.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ruda

42.

http://www.pgi.gov.pl/surowce_chemiczne/siarka_zloza.htm

Czasopisma:

−

Przegląd Geologiczny

−

Górnictwo odkrywkowe

−

Technika Poszukiwań Geologicznych.