Gornik eksploatacji podziemnej 711[02] 2009 01 23

Autorzy:
mgr inż. Jerzy Honysz
mgr inż. Dariusz Kowalik
mgr inż. Jacek Witkowski

Recenzenci:
dr inż. Józef Parchański
mgr inż. Marian Straś

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Janina Dretkiewicz- Więch

Opracowanie techniczne:
mgr Magdalena Mrozkowiak

SPIS TREŚCI

Plany nauczania

II.

Programy nauczania przedmiotów zawodowych

1. Budowa i eksploatacja maszyn górniczych

2. Elektrotechnika i automatyka

3. Eksploatacja złóż

4. Zajęcia praktyczne

5. Praktyka zawodowa

I. PLANY NAUCZANIA

PLAN NAUCZANIA

Zasadnicza szkoła zawodowa

Zawód: górnik eksploatacji podziemnej 711[02]

Podbudowa programowa: gimnazjum

Dla młodzieży Dla

dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba

godzin

w trzyletnim

okresie

nauczania

Semestry I-VI

Lp.

Przedmioty nauczania

Klasy I-III

Forma

stacjonarna

Forma

zaoczna

Budowa i eksploatacja maszyn
górniczych

100

Elektrotechnika i automatyka

3. Eksploatacja

złóż

140

4. Zajęcia praktyczne

290

Specjalizacja *

122

Razem

51 39

702

* Program nauczania wybranej specjalizacji w zawodzie opracowany
przez nauczyciela powinien uzyskać pozytywną opinię szkolnego
zespołu przedmiotowego właściwego dla danego zawodu.

PLAN NAUCZANIA

Szkoła policealna

Zawód: górnik eksploatacji podziemnej 711[02]

Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie

Dla młodzieży

Dla dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

jednorocznym

okresie

nauczania

Liczba godzin

tygodniowo

jednorocznym

okresie

nauczania

Liczba godzin

jednorocznym

okresie

nauczania

Semestry I-II

Lp.

Przedmioty nauczania

Semestry I-II

Forma

stacjonarna

Forma zaoczna

Budowa i eksploatacja
maszyn górniczych

3 3 38

Elektrotechnika i automatyka

3. Eksploatacja

złóż 5

4. Zajęcia praktyczne

160

5. Specjalizacja

Razem 25

332

Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

* Program nauczania wybranej specjalizacji w zawodzie opracowany
przez nauczyciela powinien uzyskać pozytywną opinię szkolnego
zespołu przedmiotowego właściwego dla danego zawodu.

PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW
ZAWODOWYCH

BUDOWA I EKSPLOATACJA MASZYN GÓRNICZYCH

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− wykonać rysunki części maszyn zgodnie z normami rysunku

technicznego,

− wykonać szkice figur płaskich oraz brył geometrycznych w rzutach

prostokątnych i aksonometrycznych,

− wykonać szkice typowych części maszyn,

− zastosować zasady rysowania widoków, przekrojów, kładów,

− zwymiarować szkice części maszyn,

− zastosować uproszczenia i symbole rysunkowe na schematach

i rysunkach technicznych,

− odczytać informacje z rysunku wykonawczego, złożeniowego,

schematycznego,

− wykorzystać technikę komputerową do sporządzania dokumentacji

technicznej,

− określić właściwości oraz zastosowanie metali i ich stopów,

− wyjaśnić zasady obróbki cieplnej oraz cieplno-chemicznej metali,

− sklasyfikować stopy metali nieżelaznych,

− określić właściwości i zastosowanie metali nieżelaznych i ich stopów,

− scharakteryzować rodzaje korozji oraz metody ochrony

antykorozyjnej,

− scharakteryzować materiały niemetalowe i określić ich zastosowanie

w górnictwie,

− zastosować zasady mechaniki technicznej,

− obliczyć prędkość obrotową, pracę mechaniczną, moc, energię

i sprawność,

− rozróżnić rodzaje odkształceń i naprężeń,

− wykonać podstawowe obliczenia wytrzymałościowe elementów

maszyn,

− scharakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne,

− rozróżnić konstrukcje osi, wałów, łożysk, przekładni mechanicznych,

sprzęgieł, hamulców i mechanizmów,

− scharakteryzować pompy, sprężarki i wentylatory oraz określać ich

zastosowanie w górnictwie podziemnym,

− wyjaśnić budowę, zasadę działania silników, urządzeń hydraulicznych

i pneumatycznych oraz określić ich zastosowanie w górnictwie
podziemnym,

− wyjaśnić budowę i zasadę pracy maszyn i urządzeń do eksploatacji

podziemnej złóż,

− dobrać do warunków eksploatacji maszynę urabiającą i ładującą,

− określić zasady doboru rodzaju obudowy w zależności od warunków

eksploatacji złoża,

− wyjaśnić budowę i zasadę pracy obudowy zmechanizowanej,

− dobrać maszyny i urządzenia odstawy, przewozu i ciągnienia

w układach transportu do przewozu ludzi, materiałów, maszyn
i eksploatowanego złoża,

− określić zasady eksploatacji maszyn i urządzeń wykorzystywanych

w procesach technologicznych,

− rozróżnić rodzaje zużycia materiałów konstrukcyjnych, metalowych

oraz metody zapobiegania zużyciu maszyn i urządzeń,

− rozpoznać i ocenić stan techniczny maszyn i urządzeń użytkowanych

w procesach technologicznych,

− określić zakres prac wykonywanych podczas przeglądu technicznego

i naprawy,

− skorzystać z dokumentacji technicznej, norm, poradników i katalogów,

− zastosować zalecenia Urzędu Dozoru Technicznego, dotyczące

bezpiecznego funkcjonowania maszyn i urządzeń,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska podczas eksploatacji
maszyn i urządzeń górniczych.

Materiał nauczania

1. Zasady szkicowania
Rodzaje rysunków. Linie rysunkowe. Formaty arkuszy rysunkowych.
Tabliczki rysunkowe. Podziałki. Cechy i wymagania dobrego szkicu.
Zasady szkicowania linii poziomych, pionowych, ukośnych, okręgów,
elips i łuków. Szkicowanie figur płaskich.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie rodzajów rysunków.

• Dobieranie materiałów i przyborów do sporządzania rysunków.

• Dobieranie, zgodnie z PN, linii rysunkowych do wykreślania konturów,

osi i przekrojów przedmiotów oraz linii wymiarowych.

• Szkicowanie płaskich figur geometrycznych.

2. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne
Zasady rzutowania prostokątnego. Rzutowanie prostokątne punktu,
obiektu płaskiego, obiektu przestrzennego. Rzutowanie prostokątne
części maszyn. Rzutowanie aksonometryczne.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie rzutów prostokątnych figur płaskich, prostych brył

geometrycznych oraz części maszyn.

• Szkicowanie bryły złożonej w rzucie aksonometrycznym dimetrii

ukośnej na podstawie szkicu w układzie na trzy rzutnie.

3. Widoki i przekroje rysunkowe
Rodzaje przekrojów. Kłady. Oznaczanie widoków, przekrojów

i kładów. Widoki i przekroje pomocnicze oraz cząstkowe. Zasady
przedstawiania i rysowania widoków, przekrojów, kładów. Zasady
czytania rysunków.

Ćwiczenia:
• Rysowanie przekroju i kładu przedmiotu.

• Rysowanie części maszyny z przekrojem pomocniczym

i cząstkowym.

• Rysowanie części maszyny w półwidoku i półprzekroju.

• Szkicowanie części maszyny z zastosowaniem kładów.

4. Wymiarowanie
Elementy wymiarowania: linie wymiarowe, pomocnicze linie wymiarów,
liczby i znaki wymiarowe. Rozmieszczenie elementów wymiarowych.
Wymiarowanie elementów geometrycznych. Wymiarowanie części
maszyn. Zasady oznaczania: wymiarów tolerowanych, pasowania,
tolerancji kształtu i położenia chropowatości powierzchni, sposobu
obróbki, powłok ochronnych.

Ćwiczenia:
• Wymiarowanie szkiców części maszyn.

• Wymiarowanie rysunków części maszyn z oznaczaniem tolerancji,

pasowania, chropowatości powierzchni i sposobu obróbki.

• Wymiarowanie gwintów wewnętrznych i zewnętrznych.

• Wymiarowanie połączeń spawanych, zgrzewanych, klejonych.

• Rozpoznawanie na rysunkach wymiarów tolerowanych.

• Odczytywanie na rysunkach oznaczenia chropowatości powierzchni

i sposobu obróbki.

5. Uproszczenia rysunkowe
Uproszczenia rysunkowe i zakres ich stosowania. Uproszczenia
rysunkowe różnych elementów maszyn. Uproszczenia rysunkowe
różnych rodzajów połączeń rozłącznych i nierozłącznych. Symbole
graficzne stosowane w uproszczeniach rysunkowych. Rysunki
schematyczne.

Ćwiczenia:
• Szkicowanie typowych części maszyn w uproszczeniu.

• Umieszczanie symboli na uproszczeniach rysunkowych.

• Rozróżnianie na schematach symboli graficznych.

•

Czytanie schematów mechanicznych, pneumatycznych

i hydraulicznych.

• Wyjaśnianie zasady działania układów hydraulicznych na podstawie

schematu.

6. Rysunki złożeniowe, wykonawcze, montażowe
Rodzaje rysunków złożeniowych. Funkcje i cechy rysunków
złożeniowych. Numeracja części. Tabliczki rysunkowe. Zasady
wykonywania rysunków wykonawczych. Czytanie rysunków
złożeniowych, wykonawczych, montażowych.

Ćwiczenia:
• Czytanie rysunków złożeniowych urządzeń.

• Czytanie rysunków wykonawczych części maszyn.

• Czytanie rysunków montażowych.

• Sporządzanie wykazu części maszyn do wykonania rysunku

podzespołu.

7. Komputerowe wspomaganie rysowania
Menu programu CAD. Komputerowe wspomaganie rysowania figur
geometrycznych. Komputerowe wspomaganie opracowywania rysunków
wykonawczych.

Ćwiczenia:
• Konfigurowanie obszaru rysunku.

• Rysowanie figur płaskich z wykorzystaniem różnych układów

współrzędnych.

• Wykonywanie rysunków wykonawczych osi, wałów, połączeń.

8. Materiały stosowane w budowie maszyn
Właściwości metali i ich stopów: fizyczne, chemiczne, mechaniczne
i technologiczne. Rodzaje i właściwości surówki. Stopy techniczne.
Podział stopów żelaza, właściwości, zastosowanie (żeliwo, staliwo, stal).
Stale niestopowe (węglowe): podział, znakowanie, gatunki. Stale
stopowe: podział, znakowanie, gatunki. Staliwo i żeliwo.
Metale nieżelazne i ich stopy. Klasyfikacja stopów metali nieżelaznych.
Aluminium i jego stopy. Miedź i jej stopy. Cynk, cyna, ołów
– właściwości, zastosowanie.
Materiały z proszków spiekanych. Kompozyty.
Klasyfikacja procesów obróbki cieplnej stali. Przemiany zachodzące
stali podczas nagrzewania, wygrzewania i chłodzenia. Wyżarzanie:
rodzaje, cele, przeprowadzanie, zastosowanie. Hartowanie (na wskroś
i powierzchniowe): cele, przeprowadzanie, zastosowanie, naprężenia
hartownicze. Odpuszczanie. Ulepszanie cieplne.
Obróbka cieplno-chemiczna. Bhp podczas obróbki cieplnej i cieplno-
chemicznej.
Rodzaje korozji i zniszczeń korozyjnych. Ochrona przed korozją.
Rodzaje powłok ochronnych.
Materiały niemetalowe. Tworzywa sztuczne: właściwości, skład,
klasyfikacja, zastosowanie. Drewno: właściwości, wyroby, trwałość
i konserwacja drewna. Farby, lakiery i emalie: właściwości, rodzaje,
przeznaczenie, zasady przechowywania. Guma: właściwości skład
i podział według PN. Materiały uszczelniające i izolacyjne.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie stopów żelaza na podstawie próbek oraz określanie

ich zastosowania.

• Dobieranie materiałów na typowe części maszyn.

• Określanie gatunku stali oraz stopów metali nieżelaznych na

podstawie oznaczenia.

• Porównywanie różnych materiałów konstrukcyjnych.

• Określanie rodzaju i zakresu stosowania wybranych materiałów

niemetalowych w górnictwie.

• Określanie temperatur przemian fazowych na podstawie wykresu

żelazo-węgiel.

• Wyznaczanie temperatury hartowania dla stali niestopowej na

podstawie wykresu żelazo – węgiel.

• Dobieranie temperatury wyżarzania dla różnych gatunków stali.

• Rozpoznawanie korozji chemicznej i elektrochemicznej na próbkach

metali.

• Rozpoznawanie rodzajów powłok antykorozyjnych.

9. Podstawy mechaniki i wytrzymałości materiałów
Pojęcie, właściwości i rodzaje sił. Układ sił. Działania na wektorach.
Rodzaje więzów i ich reakcje. Moment siły względem punktu. Płaski
układ sił zbieżnych – warunki równowagi. Tarcie ślizgowe i toczne.
Zasady dynamiki. Siła bezwładności. Praca. Energia. Moc

i sprawność.
Odkształcenia i naprężenia. Prawo Hooke`a. Wytrzymałość na
rozciąganie i ściskanie. Wytrzymałość na zginanie i skręcanie.

Ćwiczenia:
• Wyznaczanie warunków równowagi dowolnego płaskiego układu sił.

• Wyznaczanie reakcji w podporach dowolnie obciążonej belki

dwupodporowej.

• Obliczanie pracy, mocy, energii, sprawności.

• Obliczanie prędkości obwodowej, prędkości obrotowej.

• Wykonywanie obliczeń wytrzymałościowych elementów ściskanych

i rozciąganych.

• Określanie naprężeń dopuszczalnych materiałów konstrukcyjnych na

podstawie norm.

10. Połączenia elementów maszyn
Klasyfikacja i cechy użytkowe części maszyn. Normalizacja części
maszyn. Połączenia nitowe. Połączenia kształtowe. Połączenia
gwintowe. Połączenia rurowe i zawory. Połączenia spajane (spawane,
zgrzewane, lutowane i klejone).

Ćwiczenia:
• Identyfikowanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych

• Rozpoznawanie rodzajów połączeń na podstawie dokumentacji

konstrukcyjnej maszyny.

11. Osie,

wały, łożyska

Charakterystyka oraz klasyfikacja osi i wałów. Obciążenia osi i wałów.
Konstrukcja osi i wałów. Zastosowanie osi i wałów.

Klasyfikacja

łożysk.

Łożyska

ślizgowe: konstrukcja łożyska,

zastosowanie. Łożyska toczne: podział, budowa, ich oznaczanie,
zastosowanie. Normalizacja łożysk tocznych Uszczelnianie łożysk.
Smarowanie łożysk.

Ćwiczenia:

• Identyfikowanie osi, wałów i łożysk.

• Rozpoznawanie osi, wałów i łożysk na podstawie dokumentacji

konstrukcyjnej zespołu maszyny.

• Dobieranie z katalogu łożyska tocznego do określonych warunków

pracy.

12. Przekładnie mechaniczne i mechanizmy
Przekładnie cierne. Przekładnie pasowe. Przekładnie łańcuchowe.
Przekładnie zębate proste i złożone. Koła zębate i ich parametry.
Mechanizmy: krzywkowy, korbowy i śrubowy.

Ćwiczenia:
• Obliczanie przełożenia przekładni zębatej, pasowej, łańcuchowej.

• Rozróżnianie różnego rodzaju kół zębatych.

• Rozpoznawanie elementów przekładni na rysunkach.

• Rozpoznawanie mechanizmów zastosowanych w konstrukcji

wybranego urządzenia górniczego.

13. Sprzęgła i hamulce
Rodzaje i budowa sprzęgieł. Zasady dobierania sprzęgieł. Rodzaje
i budowa hamulców. Zasady dobierania hamulców.

Ćwiczenia:
• Dobieranie z katalogu sprzęgła do określonych warunków pracy

urządzenia.

• Dobieranie typu hamulca do określonych warunków pracy urządzenia.

14. Pompy,

sprężarki, wentylatory

Budowa i zasada działania pomp odwadniających. Klasyfikacja

i zastosowanie sprężarek w górnictwie. Budowa i zasada działania
sprężarek wyporowych i osiowych. Klasyfikacja i zastosowanie
wentylatorów w górnictwie. Budowa i zasada działania wentylatorów
odśrodkowych i osiowych. Urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne
stosowane w górnictwie.

Ćwiczenia:
• Obliczanie wydajności instalacji odwadniającej.

• Określanie parametrów technicznych wentylatorów stosowanych

w górnictwie.

• Dobieranie z katalogu wentylatora do określonych warunków pracy.

• Analizowanie działania urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych na

podstawie schematu.

15. Napędy pneumatyczne i hydrauliczne
Napędy pneumatyczne: urządzenia wykonawcze, elementy do
sterowania sprężonego powietrza, urządzenia pomocnicze.
Zastosowanie napędów pneumatycznych w górnictwie. Struktura napędu
hydraulicznego. Źródła ciśnienia hydraulicznego: czynnik roboczy,
pompy, akumulatory. Urządzenia wykonawcze. Zawory i rozdzielacze
hydrauliczne. Urządzenia pomocnicze napędów hydraulicznych.
Schematy napędów hydraulicznych. Napędy hydrauliczne stosowane
w maszynach i urządzeniach górniczych.

Ćwiczenia:
• Analizowanie działania napędu pneumatycznego na podstawie

schematu.

• Rozpoznawanie elementów napędu hydraulicznego na podstawie

oznaczenia.

• Analizowanie działania napędu hydraulicznego na podstawie

schematu.

• Dobieranie pomp hydraulicznych na podstawie danych technicznych

zawartych w Dokumentacji Techniczno - Ruchowej.

16. Maszyny do urabiania skał
Urabialność i urabianie skał. Współczynnik urabialności skał oraz jego
wpływ na dobór sposobu urabiania. Podział maszyn do urabiania
i ładowania skał.

Ćwiczenia:
• Obliczanie współczynnika urabialności.

• Dobieranie maszyn do urabiania i ładowania urobku.

17. Młotki i wiertarki
Budowa, zastosowanie młotków mechanicznych i hydraulicznych.
Budowa i zastosowanie wiertarek ręcznych pneumatycznych

i elektrycznych. Wady i zalety napędów pneumatycznych i elektrycznych.
Wiertnice.

Ćwiczenia:
•

Porównywanie wad i zalet wiertarek pneumatycznych

i elektrycznych.

• Rozpoznawanie wierteł do wiercenia w węglu i w kamieniu.

18. Kombajny

chodnikowe

Podział kombajnów ze względu na sposób urabiania. Budowa

i zasada działania kombajnu chodnikowego. Współpraca kombajnu

chodnikowego z urządzeniami odstawy. Przepisy bhp obowiązujące
podczas eksploatacji kombajnów chodnikowych.

Ćwiczenia:
• Dobieranie sposobu współpracy kombajnu ze środkami odstawy.

• Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas użytkowania

kombajnu chodnikowego.

19. Kombajny

ścianowe i strugi

Budowa i zasada pracy kombajnu ścianowego i struga. Rodzaje
kombajnów ścianowych. Sposoby prowadzenia kombajnu ścianowego
i struga po przenośniku ścianowym. Sterowanie kombajnem

i strugiem. System zraszania. Przepisy bhp obowiązujące podczas
eksploatacji kombajnu ścianowego i struga.

Ćwiczenia:
• Obliczanie masy urobionego węgla kombajnem ścianowym

w ciągu jednej zmiany roboczej.

• Porównywanie zalet i wad kombajnów ścianowych i strugów.

• Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas eksploatacji

kombajnu ścianowego i struga.

20. Maszyny

ładowania urobku

Mechanizacja ładowania urobku. Podział ładowarek, typy ładowarek.
Ładowarki szybowe. Ładowarki o pracy ciągłej i cyklicznej. Zasady bhp
podczas ładowania urobku.

Ćwiczenia:
• Porównywanie zalet i wad ładowarek o pracy ciągłej i cyklicznej.

• Dobieranie ładowarki do drążenia chodnika w różnych warunkach

górniczych.

• Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas ładowania

urobku.

21. Obudowa indywidualna wyrobisk
Podział obudów. Charakterystyki podpornościowe stojaków
indywidualnych. Budowa, zastosowanie, części składowe i zasady pracy
obudowy stalowo-członowej. Stojaki cierne i hydrauliczne – zasada
pracy. Dane techniczne obudowy stalowo-członowej. Zasady bhp
podczas stawiania obudowy indywidualnej.

Ćwiczenia:
•

Analizowanie normy PN-G-15532:1966 „Górnicza obudowa
indywidualna-stojaki hydrauliczne centralnie zasilane, wymagania”.

• Odczytywanie podporności stojaka indywidualnego z Dokumentacji

Techniczno-Ruchowej.

• Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas stawiania

obudowy indywidualnej.

22. Obudowa

zmechanizowana

Podział obudów zmechanizowanych. Ogólna budowa i zasada pracy
obudowy zmechanizowanej. Budowa i zasada pracy obudowy
zmechanizowanej w systemie zawałowym i z podsadzką hydrauliczną.
Napęd i sterowanie hydrauliczne obudowy zmechanizowanej.
Współpraca obudowy zmechanizowanej z środkami odstawy przodkowej
oraz maszynami urabiającymi. Cykl pracy obudowy zmechanizowanej.
Organizacja pracy w ścianie z obudową zmechanizowaną.
Zmechanizowana obudowa - skrzyżowanie

ściana-chodnik

przyścianowy. Zasady bhp podczas obsługi obudowy zmechanizowanej.

Ćwiczenia:
• Dobieranie maszyn i urządzeń odstawy, przewozu i ciągnienia

urobku.

• Dobieranie maszyn i urządzeń do transportu materiałów do przodka.

• Analizowanie zasad bhp obowiązujących podczas obsługi obudowy

zmechanizowanej.

23. Odstawa, przewóz, ciągnienie
Podział i znaczenie transportu kopalnianego. Klasyfikacja maszyn
transportowych. Odstawa przenośnikami. Podział przenośników. Zasada
pracy przenośników, współpraca przenośników, sygnalizacja

i sterowanie przenośnikami. Transport szynowy i wozami oponowymi.
Budowa toru kopalnianego. Rodzaje wozów kopalnianych. Transport
pionowy, wyciągi szybowe. Transport linowo-kołowrotowy. Przepisy bhp
dotyczące transportu kopalnianego.

Ćwiczenia:
•

Porównywanie zalet i wad przenośników zgrzebłowych
i taśmowych.

• Porównywanie zalet i wad transportu kołowego i taśmowego.

• Analizowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących

podczas eksploatacji urządzeń transportowych.

24. Eksploatacja maszyn i urządzeń górniczych
Podstawowe pojęcia dotyczące eksploatacji maszyn i urządzeń. Rodzaje
zużycia. Niezawodność i trwałość maszyn i urządzeń. Przyczyny
uszkodzeń maszyn i urządzeń górniczych. Użytkowanie, przegląd
techniczny i konserwacja maszyn i urządzeń górniczych. Planowe
naprawy. Technika smarowania. Gospodarka smarownicza.

Ćwiczenia:
•

Opracowywanie planu remontów agregatu hydraulicznego
ścianowego na podstawie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej.

• Planowanie dobowej konserwacji kombajnu chodnikowego na

podstawie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej.

Środki dydaktyczne

Komplet materiałów rysunkowych.
Komplet przyborów kreślarskich.
Wzory pisma znormalizowanego.
Przykładowe rysunki: wykonawcze, złożeniowe, montażowe
i schematyczne.
Model rzutni prostokątnej.
Bryły geometryczne.
Modele części maszyn z przekrojami.
Modele i eksponaty połączeń rozłącznych i nierozłącznych.
Modele i eksponaty łożysk tocznych i ślizgowych.
Modele i eksponaty osi i wałów.
Modele zaworów.
Modele sprzęgieł i hamulców.
Modele i eksponaty kół zębatych.
Modele różnych typów przekładni mechanicznych.
Modele mechanizmów.
Modele pomp i silników hydraulicznych.
Modele akumulatorów hydraulicznych.
Modele siłowników hydraulicznych.
Model sprzęgła hydraulicznego.
Modele maszyn i urządzeń górniczych.
Eksponaty uszczelnień.
Kolekcja stopów Fe - C, metali nieżelaznych i ich stopów.
Kolekcja gatunków drewna, tworzyw sztucznych, gumy.
Wykres żelazo-węgiel.
Foliogramy i fazogramy oraz prezentacje komputerowe z zakresu
rysunku technicznego, materiałoznawstwa, mechaniki technicznej,
części maszyn, maszyn i urządzeń górniczych.
Filmy dydaktyczne dotyczące maszyn i urządzeń górniczych.

Program do wspomagania projektowania typu CAD.
Schematy napędów hydraulicznych maszyn i urządzeń górniczych.
Schematy kinematyczne maszyn górniczych.
Katalogi elementów maszyn.
Katalogi maszyn górniczych.
Polskie Normy.
Tablice wytrzymałościowe.
Dokumentacja konstrukcyjna.
Dokumentacja Techniczno-Ruchowa maszyn i urządzeń górniczych.
Poradnik mechanika.

Uwagi o realizacji

Przedmiot „Budowa i eksploatacja maszyn górniczych” obejmuje

zintegrowane treści z zakresu: rysunku technicznego,
materiałoznawstwa, mechaniki technicznej, części maszyn oraz maszyn i
urządzeń górniczych.

Podstawowym celem realizacji programu nauczania przedmiotu jest

kształtowanie umiejętności rozpoznawania elementów i mechanizmów
występujących w maszynach i urządzeniach górniczych oraz
posługiwania się dokumentacją techniczną. Stanowi on podbudowę do
realizacji treści przedmiotu eksploatacja złóż oraz zajęcia praktyczne.

W procesie nauczania-uczenia się należy wiązać teorię z praktyką

poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń obliczeniowych i konstrukcyjnych
oraz rozwijać u uczniów umiejętność samokształcenia i korzystania
z różnych źródeł informacji.

Program nauczania proponuje się realizować metodą pokazu

z objaśnieniem, pokazu z instruktażem, dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń
praktycznych oraz metodą projektów.

W procesie dydaktycznym zaleca się stosowanie filmów

dydaktycznych oraz prezentacji multimedialnych. Należy pamiętać, aby
przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów, a po obejrzeniu
filmu przeprowadzić dyskusję i podsumowanie.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonania

pokazów i ćwiczeń: katalogi, normy techniczne, poradniki, dokumentację
techniczną oraz zgromadzić w pracowni niezbędne środki dydaktyczne.

Realizację treści z zakresu rysunku technicznego należy rozpocząć

od zapoznania uczniów z organizacją miejsca pracy oraz zwrócić uwagę
na właściwe oświetlenie i rozmieszczenie materiałów, przyborów
rysunkowych oraz postawę ucznia podczas pracy. Uczniowie powinni
samodzielnie wykonywać szkice (rysunki) części maszyn, zgodnie
z zasadami rysunku technicznego, wymiarować wykonane szkice
(rysunki), oznaczać tolerancję i chropowatość powierzchni. Proponuje
się, aby ćwiczenia z zakresu szkicowania i wymiarowania części maszyn

uczniowie wykonywali indywidualnie, zaś ćwiczenia z zakresu czytania
rysunków i schematów w zespołach 2-3 osobowych. Podczas ćwiczeń
w zakresie komputerowego wspomagania kreślenia technicznego
(edytor graficzny typu CAD), należy zwrócić uwagę na edycję i reedycje
wygenerowanego pliku rysunkowego, odczytanie potrzebnych informacji
zamieszczonych na rysunku oraz wydruk pliku rysunkowego przy użyciu
plotera lub drukarki. Komputerowe wspomaganie kreślenia technicznego
wymaga prowadzenia zajęć w pracowni komputerowej wyposażonej
w 10 – 15 stanowisk z oprogramowaniem typu CAD.

Podczas realizacji treści z zakresu mechaniki i wytrzymałości należy

odwoływać się do wiadomości i umiejętności uczniów nabytych na
lekcjach fizyki. Polecane są ćwiczenia obliczeniowe o odpowiednio
dobranej treści i zróżnicowanym stopniu trudności, które powinny być
wykonywane indywidualnie.

Dla ułatwienia zrozumienia realizowanych treści kształcenia wskazane

jest wykonywanie pokazów z objaśnieniem. Objaśnienie można
wspomóc filmem dydaktycznym, foliogramami, schematami, planszami,
a także programami komputerowymi symulującymi pracę urządzeń.

Budowę i zasadę działania oraz zastosowanie maszyn i urządzeń

w górnictwie należy wyjaśniać na rzeczywistych maszynach

i urządzeniach lub modelach dydaktycznych.

Treści programowe powinny być realizowane w różnych formach

organizacyjnych. Zajęcia teoretyczne należy uzupełniać ćwiczeniami
wykonywanymi w grupach 2-3 osobowych lub indywidualnie. Praca
w grupie pozwoli na kształtowanie umiejętności komunikowania się,
dyskusji, podejmowania decyzji oraz prezentacji wyników.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie nauczania

stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres
ćwiczeń może być rozszerzany w miarę potrzeb edukacyjnych.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni maszyn

i urządzeń górniczych wyposażonej w stanowiska kreślarskie (jedno
stanowisko dla jednego ucznia), minimum dwa stanowiska komputerowe
z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu oraz zestawy
środków dydaktycznych.

Dla potrzeb własnych i uczniów nauczyciel powinien dysponować

podręczną biblioteką zaopatrzoną w literaturę techniczną, zbiory norm,
dokumentację techniczną, DTR, katalogi i czasopisma techniczne.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się

następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Zasady szkicowania

2. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

3. Widoki i przekroje rysunkowe

4. Wymiarowanie

5. Uproszczenia rysunkowe

6. Rysunki złożeniowe, wykonawcze, montażowe

7. Komputerowe wspomaganie rysowania

8. Materiały stosowane w budowie maszyn

9. Podstawy mechaniki i wytrzymałości materiałów

10. Połączenia elementów maszyn

11. Osie, wały, łożyska

12. Przekładnie mechaniczne i mechanizmy

13. Sprzęgła i hamulce

14. Pompy, sprężarki, wentylatory

15. Napędy pneumatyczne i hydrauliczne

16. Maszyny do urabiania skał

17. Młotki i wiertarki

18. Kombajny chodnikowe

19. Kombajny ścianowe i strugi

20. Maszyny do ładowania urobku

21. Obudowa indywidualna wyrobisk

22. Obudowa zmechanizowana

23. Odstawa, przewóz, ciągnienie

24. Eksploatacja maszyn górniczych

Razem

264

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole

zawodowej dla młodzieży.

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów

tematycznych mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić
pewne zmiany, mając na celu dostosowanie programu do potrzeb
edukacyjnych.

Propozycja metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

W wyniku procesu sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów

uzyskuje się informacje dotyczące poziomu i zakresu opanowania

umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia.
Sprawdzanie postępów uczniów powinno odbywać się systematycznie
przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie
wymagań przedstawionych na początku zajęć.

Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie:

− ustnych i pisemnych sprawdzianów,

− testów osiągnięć szkolnych,

− obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń,

− prezentowanych projektów.

Dokonując oceny w formie ustnej należy wziąć pod uwagę

merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie terminologii
technicznej, umiejętność wnioskowania i analizowania.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń zaleca się opracować kartę

obserwacji, która powinna uwzględniać:
− aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczenia,

− korzystanie z różnych źródeł informacji,

− pracę w zespole,

− poprawność merytoryczną wykonywanego ćwiczenia.

Podczas sprawdzania projektów należy zwracać uwagę na:

− planowanie pracy,

− korzystanie z różnych źródeł informacji,

− współpracę w zespole,

− poprawność merytoryczną,

− prezentację projektu,

− systematyczność i terminowość.

Ogólna ocena projektu powinna składać się z ocen cząstkowych

dotyczących poszczególnych faz jego wykonania oraz prezentacji.
Wskazane jest, aby uczniowie przed wykonaniem projektu zostali
poinformowani o kryteriach jego oceny.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów

tematycznych proponuje się zastosowanie testu pisemnego
dwustopniowego z zadaniami zamkniętymi i otwartymi.

W ocenie końcowej osiągnięć ucznia, po zakończeniu realizacji

programu przedmiotu, należy uwzględniać wyniki wszystkich
zastosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania.

Literatura

Antoniak J., Opolski T.: Maszyny i urządzenia górnicze. Cz. II, Maszyny
do eksploatacji podziemnej. Wyd. Śląsk, Katowice 1995
Bożeno L.: Maszynoznawstwo dla Zasadniczych Szkół Zawodowych.
WSiP, Warszawa 1998

Górecki A., Grzegórski Z.: Montaż, naprawa i eksploatacja maszyn
i urządzeń przemysłowych. WSiP, Warszawa 1998
Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WSiP, Warszawa 2004
Jaskulski A.: AutoCAD 2004 / LT 2004. Wydawnictwo Informatyczne
MIKOM, Warszawa 2003
Mały poradnik mechanika. Praca Zbiorowa: WNT, Warszawa 1999
Kozak B.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004
Korecki Z.: Urządzenia hydrauliczne maszyn górniczych. Wyd. Śląsk,
Katowice 1988
Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 2003
Waszkiewicz E., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy. WSiP,

Warszawa 1996
Broen A.: Kombajny chodnikowe. Wyd. Śląsk, Katowice 1992
Warachim W., Maciejczyk J.: Ścianowe kombajny węglowe. Wyd. Śląsk,
Katowice 1992

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

ELEKTROTECHNIKA I AUTOMATYKA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− scharakteryzować podstawowe wielkości określające energię

elektryczną oraz określić ich podstawowe jednostki,

− rozpoznać elementy obwodu elektrycznego prądu stałego

i przemiennego na podstawie schematu,

− zastosować prawo Ohma i prawa Kirchhoffa do obliczania prostych

obwodów prądu stałego,

− scharakteryzować materiały: przewodzące, półprzewodzące,

izolacyjne, magnetyczne, konstrukcyjne,

− dobrać przyrządy pomiarowe do pomiaru podstawowych wielkości

elektrycznych,

− dokonać pomiaru napięcia, natężenia i mocy prądu elektrycznego

w obwodach prądu stałego oraz przemiennego jednofazowego

i trójfazowego,

− rozróżnić połączenie odbiorników szeregowo, równolegle, w gwiazdę

i w trójkąt,

− wyjaśnić zasadę działania transformatora, prądnicy, silnika

elektrycznego,

− określić parametry maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie

tabliczki znamionowej,

− rozróżnić podstawowe elementy elektroniczne,

− odczytać schematy podstawowych układów elektronicznych,

− rozróżnić podstawowe elementy układu sterowania,

− rozróżnić elementy układów automatycznej regulacji,

− odczytać podstawowe schematy układów automatycznej regulacji,

− określić zasady doboru maszyn i urządzeń elektrycznych

stosowanych w górnictwie,

− scharakteryzować zasady rozdziału energii elektrycznej na terenie
zakładu górniczego,
− rozróżnić rodzaje napięć stosowanych w zakładzie górniczym,

scharakteryzować urządzenia i maszyny elektryczne stosowane

w przewozie kopalnianym,

− zaplanować rozmieszczenie urządzeń sygnalizacji i łączności

w kopalni podziemnej,

− scharakteryzować łączność ogólnokopalnianą i dyspozytorską,

− rozróżnić systemy metanometryczne stosowane w górnictwie,

− skorzystać z katalogów, norm technicznych, poradników,

− zastosować przepisy bhp, ochrony od porażeń prądem elektrycznym,

ochrony ppoż. podczas wykonywania pracy.

Materiał nauczania

1. Obwody elektryczne prądu stałego
Podstawowe jednostki w układzie SI. Budowa materii. Ładunek
elektryczny. Zjawisko prądu elektrycznego. Podział ciał ze względu na
właściwości elektryczne. Natężenie prądu elektrycznego. Rezystancja
i konduktancja przewodników. Pojęcie obwodu elektrycznego. Warunki
przepływu prądu. Elementy obwodu elektrycznego – źródła energii
i odbiorniki. Siła elektromotoryczna i napięcie. Prawo Ohma. Prawa
Kirchhoffa. Moc i energia prądu elektrycznego. Prawo Joulea-Lenza.
Szeregowe i równoległe połączenie rezystorów i źródeł napięć. Obwód
nierozgałęziony z rzeczywistym źródłem napięcia. Straty mocy

i sprawność źródła.

Ćwiczenia:
• Przeliczanie jednostek układu SI z wykorzystaniem ich wielokrotności

i podwielokrotności.

• Obliczanie natężenia prądu elektrycznego.

• Obliczanie rezystancji przewodnika.

• Obliczanie rezystancji zastępczej dla połączeń szeregowych

i równoległych.

• Obliczanie parametrów źródła zastępczego dla połączeń

szeregowych i równoległych.

• Obliczanie wartości prądu, napięcia i mocy w obwodach prądu

stałego.

• Rysowanie schematów obwodów szeregowych i równoległych.

• Wykonywanie pomiaru napięcia, natężenia i mocy prądu

elektrycznego.

2. Pole elektryczne
Obraz graficzny pola elektrycznego. Prawo Coulomba. Dielektryki.
Pojemność elektryczna. Kondensatory. Układy połączeń kondensatorów.

Ćwiczenia:
• Rysowanie obrazu graficznego pola elektrycznego.

• Obliczanie ładunku elektrycznego kondensatorów.

• Obliczanie pojemności zastępczej układu kondensatorów.

3. Pole magnetyczne i elektromagnetyzm
Obraz graficzny pola magnetycznego. Podstawowe wielkości
charakteryzujące pole magnetyczne – indukcja magnetyczna, strumień
magnetyczny. Siła elektromagnetyczna. Właściwości magnetyczne
materii. Indukcyjność własna i wzajemna cewek. Zjawisko indukcji
elektromagnetycznej. Siła elektromotoryczna indykcji własnej
i wzajemnej. Siła elektromotoryczna indukowana w przewodniku
poruszającym się w polu magnetycznym.

Ćwiczenia:
• Rysowanie obrazu graficznego pola magnetycznego wytworzonego

przez magnez i przewodnik z prądem.

• Wyznaczanie zwrotu linii sił pola magnetycznego.

• Wyznaczanie kierunku działania i wartości siły elektrodynamicznej.

• Obliczanie wartości napięcia indukcji własnej i wzajemnej.

• Obliczanie wartości napięcia indukowanego w przewodniku

poruszającym się w polu magnetycznym.

4. Obwody elektryczne prądu przemiennego
Wytwarzanie napięcia sinusoidalnie zmiennego.

Wielkości

charakteryzujące przebiegi sinusoidalne: częstotliwość, okres, amplituda,
wartość skuteczna, wartość średnia. Elementy RLC w obwodzie prądu
przemiennego – reaktancja. Szeregowe połączenie elementów RLC –
impedancja. Moce w obwodzie prądu przemiennego. Kompensacja mocy
biernej.

Ćwiczenia:
• Obliczanie podstawowych wielkości charakteryzujących przebiegi

sinusoidalne.

• Obliczanie parametrów obwodu szeregowego, zawierającego

elementy RLC.

• Obliczanie mocy w obwodzie prądu przemiennego.

• Obliczanie pojemności kondensatorów do kompensacji mocy biernej.

5. Elementy półprzewodnikowe i podstawowe układy elektroniczne
Podstawowe elementy elektroniczne, właściwości, budowa,
zastosowanie, symbole graficzne – dioda, tranzystor, tyrystor. Układy
prostownicze i wzmacniające. Właściwości półprzewodników.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu

i oznaczenia.

• Wyznaczanie charakterystyk elementów przy pomocy oscyloskopu.

• Identyfikowanie elementów elektronicznych na schemacie układu.

• Łączenie elementów układu elektronicznego według schematu

ideowego i montażowego.

6. Automatyka i sterowanie
Układy automatycznego sterowania i regulacji. Elementy układów
automatycznego sterowania i regulacji oraz ich przeznaczenie. Styczniki
i przekaźniki, budowa i zastosowanie w układach sterowania. Układy
automatycznej regulacji stosowane w górnictwie.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie elementów układów automatycznej regulacji.

• Analizowanie działania układów automatycznej regulacji.

• Porównywanie na podstawie schematów blokowych automatycznego

sterowania z automatyczną regulacją.

• Wyjaśnianie przeznaczenia poszczególnych członów układów

automatycznej regulacji na podstawie schematu blokowego.

• Rozpoznawanie elementów sterowania na schemacie i układzie

rzeczywistym.

7. Elektryfikacja górnictwa
Warunki środowiskowe pracy maszyn i urządzeń elektrycznych. Badania
atestacyjne elektrycznych maszyn i urządzeń górniczych. Zasady
dopuszczania maszyn i urządzeń do stosowania w podziemiach kopalń.
Cechy dopuszczeniowe maszyn i urządzeń elektrycznych oraz ich
obudów. Obwody iskrobezpieczne. Elektryczne urządzenia
przeciwwybuchowe.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie maszyn i urządzeń elektrycznych dopuszczonych do

stosowania w górnictwie.

• Rozróżnianie obwodów iskrobezpiecznych i ich elementów.

• Rozpoznawanie urządzeń przeciwwybuchowych.

8. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie
Budowa transformatorów, maszyn komutatorowych, maszyn
synchronicznych, silników asynchronicznych. Zasady użytkowania
maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w górnictwie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas użytkowania maszyn i urządzeń
elektrycznych. Sterowanie maszynami górniczymi.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie transformatorów wykorzystywanych w górnictwie.

• Obliczanie przekładni transformatora.

• Rozróżnianie silników i prądnic stosowanych w górnictwie.

• Określanie zasad użytkowania maszyn elektrycznych stosownych

w górnictwie podziemnym.

• Analizowanie schematów układów sterowania maszynami górniczymi.

9. Urządzenia i sieci na napięcie powyżej 1 kV stosowane

w podziemiach kopalń

Pojęcie systemu energetycznego. Zasilanie kopalń. Układy wysokiego
napięcia na terenie zakładu górniczego. Kable i przewody wysokich
napięć. Wyłączniki i odłączniki. Rozdzielnie wysokich napięć. Stacje
transformatorowe i prostownikowe. System uziemiających przewodów
ochronnych.

Ćwiczenia:
• Analizowanie schematu zasilania zakładu górniczego w energię

elektryczną.

• Rozróżnianie kabli i przewodów wysokich napięć.

• Rozpoznawanie rozdzielni i pól rozdzielczych wysokich napięć.

•

Charakteryzowanie pojazdowych stacji transformatorowych

i prostownikowych zwykłych i ognioszczelnych.

• Analizowanie systemu zabezpieczeń przed porażeniem prądem

elektrycznym.

• Rozróżnianie elementów systemu uziemiających przewodów

ochronnych.

10. Urządzenia i sieci na napięcie do 1 kV stosowane

w podziemiach kopalń

Kablowa sieć niskiego napięcia. Rodzaje zabezpieczeń w sieci niskiego
napięcia. Wyłączniki i zespoły transformatorowe niskiego napięcia.
Oświetlenie wyrobisk górniczych.

Ćwiczenia:
• Analizowanie układów zasilania niskiego napięcia.

• Rozróżnianie kabli i przewodów niskiego napięcia.

• Rozróżnianie wyłączników i zespołów transformatorowych.

• Analizowanie schematów górniczej instalacji oświetleniowej.

11. Trakcja elektryczna w podziemiach kopalń
Sieć trakcyjna. Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym.
Lokomotywy kopalniane. Oddziałowe stacje załadowcze. Sygnalizacja
i łączność w przewozie kopalnianym.

Ćwiczenia:
•

Analizowanie schematu układu elektrycznego lokomotywy
kopalnianej.

• Określanie zasad ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym

w trakcji kopalnianej.

• Analizowanie zasad rozmieszczenia urządzeń sygnalizacji i łączności

w przewozie kopalnianym.

12. Łączność kopalniana i dyspozytorska
Systemy łączności ogólnokopalnianej. Aparaty telefoniczne. Łączność
dyspozytorska.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie systemów łączności ogólnokopalnianej.

• Charakteryzowanie łączności dyspozytorskiej.

• Rozróżnianie typów aparatów telefonicznych wykorzystywanych

w kopalniach.

• Planowanie rozmieszczenia urządzeń łączności i alarmowania na

planie kopalni.

13. Metanometria kopalniana
Systemy metanometrii ciągłej. Systemy metanometrii cyklicznej. Czujniki
tam, wentylatorów i ciągów technologicznych.

Ćwiczenia:
• Określanie rozmieszczenia czujników metanometrii w podziemiach

kopalń.

• Rozróżnianie systemów metanometrii stosowanych w górnictwie.

• Wyjaśnianie zasady działania czujników stosowanych w metanometrii

kopalnianej.

Środki dydaktyczne

Elementy elektryczne i elektroniczne.
Elementy układów automatyki przemysłowej.
Elementy instalacji elektrycznej.
Oscyloskop.
Przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe.

Zasilacze, generatory, prostowniki.
Silniki, prądnice, transformatory.
Rozruszniki, nastawniki wzbudzenia.
Kable i przewody elektryczne.
Telefony, metanomierze.
Zestaw do pokazów i ćwiczeń z zakresu: łączenia i uruchamiania
typowych obwodów elektrycznych prądu stałego, pomiaru podstawowych
wielkości elektrycznych.
Schematy układów elektrycznych i elektronicznych.
Schematy układów automatycznego sterowania i regulacji.
Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w obwodach
prądu stałego i przemiennego, działania maszyn i urządzeń
elektrycznych oraz układów elektronicznych i automatycznego
sterowania.
Materiały dydaktyczne dotyczące: materiałów stosowanych

w elektrotechnice, elementów elektrycznych i elektronicznych, układów
elektrycznych, elektronicznych, sterowania i automatycznej regulacji,
maszyn, urządzeń i sieci elektrycznych stosowanych w podziemiach
kopalń oraz łączności i metanometrii kopalnianej.
Dokumentacje techniczne.
Polskie Normy.
Katalogi elementów elektrycznych i elektronicznych.
Katalogi maszyn i urządzeń elektrycznych.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące urządzeń
elektrycznych.
Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do
Internetu.

Uwagi o realizacji

Program przedmiotu obejmuje podstawową wiedzę dotyczącą

maszyn, urządzeń i sieci elektrycznych stosowanych w podziemiach
kopalń.

W trakcie jego realizacji należy łączyć teorię z praktyką poprzez

odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywać wiadomości i umiejętności
uczniów z zakresu elektrotechniki i elektroniki nabyte na lekcjach fizyki,
a także kształtować umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji.

Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów

kształcenia wymaga stosowania różnych metod i form nauczania, oraz
właściwego doboru rodzaju środków dydaktycznych. Efektywna
realizacja programu nauczania wymaga zastosowania metod
podających, problemowych, eksponujących i praktycznych. Zaleca się
metodę projektów, pogadankę dydaktyczną, pokaz z objaśnieniem oraz
ćwiczenia. Wykonywanie ćwiczeń ułatwi uczniom zrozumienie

i utrwalenie wiedzy oraz opanowanie zaplanowanych w programie
umiejętności. Uzupełnieniem ćwiczeń mogą być wycieczki do działów
elektrycznych w zakładach górniczych.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią

propozycję, która może być wykorzystana w czasie zajęć. Wskazane
jest, aby nauczyciel opracował zestaw innych ćwiczeń wspomagających
realizację programu przedmiotu.

Zainteresowanie uczniów tematyką przedmiotu zwiększy

wykorzystanie komputerowych programów symulacyjnych oraz informacji
zawartych na nośnikach elektronicznych i w Internecie.

W procesie kształcenia szczególną uwagę należy zwrócić na

kształtowanie nawyku prawidłowego zachowania się podczas pracy
z urządzeniami elektrycznymi, przestrzegania przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, a także ochrony od porażeń prądem elektrycznym,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni elektrotechniki,

elektroniki i automatyki wyposażonej w środki dydaktyczne określone
w programie nauczania. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane
indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych, co pozwoli na
kształtowanie umiejętności ponadzawodowych jak: komunikowanie się,
zespołowe podejmowanie decyzji, prezentowanie wykonanych prac.

Na pierwszych zajęciach nauczyciel powinien przedstawić organizacje

zajęć oraz zapoznać uczniów z przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy obowiązującymi w pracowni. Należy również uświadomić uczniom
zagrożenia związane z prądem elektrycznym, wskazać zastosowanie
środków ochrony od porażeń prądem elektrycznym i sprzętu ochrony
przeciwpożarowej, zademonstrować awaryjne wyłączenie zasilania oraz
wyjaśnić sposób postępowania w przypadku porażenia prądem.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów

tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Obwody elektryczne prądu stałego

2. Pole elektryczne

3. Pole magnetyczne i elektromagnetyzm

4. Obwody elektryczne prądu przemiennego

5. Elementy półprzewodnikowe i podstawowe układy

elektroniczne

6. Automatyka i sterowanie

7. Elektryfikacja górnictwa

8. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie

9. Urządzenia i sieci na napięcie powyżej 1 kV

stosowane w podziemiach kopalń

10. Urządzenia i sieci na napięcie do 1 kV stosowane

w podziemiach kopalń

11. Trakcja elektryczna w podziemiach kopalń

12. Łączność kopalniana i dyspozytorska

13. Metanometria kopalniana

Razem

108

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole

zawodowej dla młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może dokonywać zmian

w zależności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać

systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania według
ustalonych wymagań przedstawionych na początku zajęć. Podstawą
określenia wymagań powinny być szczegółowe cele kształcenia
zamieszczone w programie nauczania.

Realizując program nauczania, osiągnięcia uczniów można oceniać

na podstawie:
– sprawdzianów ustnych i pisemnych,
– testów

osiągnięć szkolnych,

– obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń

i projektów,

– wykonanego

projektu.

Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej należy zwracać uwagę na

operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe
stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania.

Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się sprawdzać przez

obserwację czynności podczas wykonywania ćwiczeń i projektów.

Podczas obserwacji należy zwracać uwagę na:

− rozróżnianie elementów elektrycznych i elektronicznych,

− obliczanie podstawowych wielkości elektrycznych,

−

czytanie schematów układów elektrycznych, elektronicznych

i automatycznej regulacji,

− łączenie układów elektrycznych i elektronicznych na podstawie

schematów,

− wykonywanie pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych,

− rozróżnianie maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych

w podziemiach kopalń,

− rozróżnianie kabli i przewodów wysokich i niskich napięć,

− dobieranie zabezpieczeń przed przeciążeniami i zwarciami,

− przestrzeganie przepisów bhp, ochrony od porażeń prądem

elektrycznym, ochrony ppoż. i ochrony środowiska,

− korzystanie z różnych źródeł informacji,

− pracę w zespole.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów

tematycznych, proponuje się zastosowanie testu pisemnego,
zawierającego zadania zamknięte lub otwarte.

Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych

przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia.

Literatura

Antoniak J., Opolski T.: Maszyny i urządzenia górnicze – Maszyny do
eksploatacji podziemnej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979
Chochowski A. : Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla elektryków cz.
I, II WSiP, Warszawa 2003
Jabłoński W., Płoszajski G. : Elektronika z automatyką, WSiP, Warszawa
1996
Kurdziel R. Elektrotechnika dla ZSZ cz. I, II WSiP Warszawa 1994
Pióro B. i M.: Podstawy elektroniki. WSiP, Warszawa 1996
Utikal J.: Elektronika i automatyka w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk,
Katowice 1981
Karty katalogowe i dokumentacja typowych maszyn i urządzeń
stosowanych w górnictwie.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

EKSPLOATACJA ZŁÓŻ

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− opisać historię, tradycje i stan współczesnego górnictwa polskiego,

− wyjaśnić budowę geologiczną skorupy ziemskiej,

− rozróżnić podstawowe minerały oraz grupy i rodzaje skał,

− scharakteryzować formy, cechy i wielkości złóż kopalin użytecznych,

− obliczyć ciśnienie górotworu w stanie nienaruszonym i w trakcie robót

górniczych,

− zinterpretować prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy

dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

− dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

− zastosować przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

− naszkicować i odwzorować przekroje wyrobisk górniczych,

− skorzystać z map górniczych oraz przekrojów geologicznych,

− dobrać rodzaj obudowy do warunków górniczo-geologicznych

i przeznaczenia wyrobiska,

− rozróżnić rodzaje środków strzałowych,

− wyjaśnić zasady bezpiecznego i racjonalnego posługiwania się

środkami strzałowymi,

− scharakteryzować podstawowe operacje drążenia wyrobisk

górniczych,

− rozróżnić sposoby urabiania i wybierania złóż,

− wyjaśnić zasady głębienia szybów górniczych,

− scharakteryzować podstawowe systemy eksploatacji złóż węgla, rud

i soli,

− określić zasady eksploatacji złóż w warunkach zagrożeń naturalnych,

− rozróżnić sposoby likwidacji przestrzeni wybranej,

− określić wpływ zanieczyszczeń powstających w kopalniach

podziemnych na człowieka i środowisko,

− określić skład powietrza kopalnianego oraz granice dopuszczalnej

zawartości gazów szkodliwych,

− określić kierunki przepływu powietrza w kopalniach oraz zasady

przewietrzania wyrobisk,

− określić źródła powstawania oraz sposoby zapobiegania i zwalczania

zagrożeń naturalnych w kopalni podziemnej,

− wyjaśnić zadania oraz organizację służb ratownictwa górniczego,

− scharakteryzować procesy mechanicznej przeróbki kopalin,

− skorzystać z komputerowych programów dotyczących

dokumentowania wielkości wydobycia, aktualizacji robót górniczych
i prognozowania zagrożeń,

− skorzystać z dokumentacji technicznej, Polskich Norm, poradników,

katalogów.

Materiał nauczania

1. Wiadomości wstępne
Cele i zadania górnictwa. Rozwój górnictwa na ziemiach polskich. Stan
górniczy i jego tradycje. Współczesne górnictwo w Polsce.

Ćwiczenia:
• Analizowanie faktów historycznych związanych z rozwojem górnictwa

w Polsce.

• Określanie tradycji stanu górniczego.

• Analizowanie danych dotyczących współczesnego górnictwa

polskiego.

2. Podstawowe wiadomości z geologii i petrografii
Ziemia w układzie słonecznym. Budowa geologiczna Ziemi. Ruchy
skorupy ziemskiej i ich skutki. Deformacje ciągłe i nieciągłe warstw
skalnych. Pojęcie minerałów i kryształów. Powstanie minerałów.
Właściwości fizyczne minerałów. Systematyka i opis minerałów.
Powstanie skał i ich budowa – skały magmowe, osadowe

i przeobrażone. Węgle kopalne – powstanie, podział, właściwości, typy.
Bituminy.

Ćwiczenia:
• Analizowanie budowy geologicznej Ziemi.

• Analizowanie skutków ruchów skorupy ziemskiej.

• Wykonywanie rysunków wybranych typów fałd i uskoków.

• Wyznaczanie twardości minerałów według skali Mohsa.

• Rozpoznawanie minerałów ze względu na skład chemiczny.

• Rozpoznawanie na podstawie właściwości i próbek rodzajów skał

magmowych, osadowych i przeobrażonych.

• Rozpoznawanie rodzajów węgli kopalnych oraz określanie ich

właściwości.

3. Złoża kopalin użytecznych w Polsce
Podstawowe pojęcia dotyczące złoża, kopaliny, surowca mineralnego
i skalnego. Rozmieszczenie złóż surowców energetycznych,

metalicznych, chemicznych i skalnych na terenie Polski. Polskie Zagłębia
Węglowe. Cele i sposoby poszukiwania złóż. Poszukiwania geofizyczne,
górnicze i wiercenia poszukiwawcze. Formy występowania złóż – podział
pokładów. Wielkości charakteryzujące złoże pokładowe. Zasoby złóż
kopalin użytecznych.

Ćwiczenia:
• Analizowanie rozmieszczenia złóż kopalin węgla, rud, ropy i gazu na

podstawie mapy.

•

Rozpoznawanie elementów szkicu tektonicznego Zagłębia
Górnośląskiego.

• Rozróżnianie rodzaju wierceń ze względu na średnicę i głębokość

wiercenia.

• Rozróżnianie złóż pod względem kształtu.

•

Wykonywanie rysunków wielkości charakteryzujących złoże
pokładowe.

• Obliczanie ilości zasobów kopaliny użytecznej w złożu.

4. Mapy górnicze
Rodzaje i charakterystyka map górniczych. Znaki, symbole i oznaczenia
stosowane na mapach. Sporządzanie map i ich aktualizacja.
Przechowywanie map.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie rodzaju mapy ze względu na jej treść.

•

Rozpoznawanie znaków i symboli na mapach zgodnie

z obowiązującymi normami.

• Odczytywanie map geologicznych i górniczych.

• Określanie zasad sporządzania i aktualizacji map górniczych.

5. Naprężenia w górotworze
Właściwości fizyczne i mechaniczne skał tworzących górotwór.
Naprężenia w górotworze nienaruszonym. Naprężenia w obrębie
wyrobisk korytarzowych – rozkład naprężeń, strefa odprężona, ciśnienia
działające na obudowę. Ciśnienia, rozkład naprężeń w wyrobiskach
wybierkowych. Deformacje górotworu i powierzchni.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie właściwości fizycznych i mechanicznych skał.

• Obliczanie naprężeń w górotworze nienaruszonym i po wykonaniu

wyrobiska.

• Analizowanie rozkładu naprężeń i ciśnień działających na obudowę

wyrobiska.

• Porównywanie wielkości ciśnień w poszczególnych strefach

wyrobiska ścianowego.

• Analizowanie deformacji pozostałych w górotworze i na powierzchni

ziemi w wyniku eksploatacji górniczej.

6. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz ochrony środowiska

Prawo geologiczne i górnicze. Prawna ochrona pracy. Czynniki
szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesie
pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Ryzyko zawodowe
w kopalni podziemnej. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy.
Źródła zanieczyszczenia środowiska powstające w wyniku działalności
zakładów wydobywczych. Zużycie materiałów, energii, wody w procesie
produkcji. Sposoby ograniczania ilości powstawania odpadów. Szkody
górnicze.

Ćwiczenia:
•

Analizowanie wybranych przepisów prawa geologicznego

i górniczego.

• Określanie podstawowych praw i obowiązków pracownika na

podstawie wybranych przepisów Kodeksu pracy.

• Dobieranie środków ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej

pracy.

• Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego na stanowisku pracy.

• Planowanie wykorzystania, neutralizacji i ograniczenia ilości odpadów

poeksploatacyjnych.

• Dokonywanie oceny wpływu zużycia materiałów, energii i wody

w procesie wydobywczym na środowisko przyrodnicze.

7. Charakterystyka i podział wyrobisk górniczych
Obszar górniczy, teren przedsiębiorstwa górniczego i jego granice. Typy
kopalni podziemnej. Charakterystyka i podział wyrobisk górniczych.
Modele przestrzenne kopalni węgla kamiennego.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie typów kopalni podziemnej na podstawie schematów.

• Rozpoznawanie wyrobisk górniczych na podstawie przekroju

poprzecznego i wymiarów.

• Rozróżnianie modelu kopalni ze względu na sposób udostępniania

złoża.

8. Obudowa wyrobisk górniczych
Materiały stosowane na obudowy. Obudowa wyrobisk korytarzowych
– rodzaje, zasady doboru i sposób wykonania. Obudowa kotwowa,
odrzwiowa, powłokowa, sklepieniowa, kombinowana. Obudowa połączeń
wyrobisk korytarzowych. Współpraca obudowy z górotworem.
Utrzymanie i przebudowa wyrobisk korytarzowych. Wzmacnianie
istniejącej obudowy i usuwanie zawałów. Obudowa wyrobisk
wybierkowych i połączeń wyrobisk wybierkowych z przygotowawczymi.
Obudowy wyrobisk w kopalniach rud i soli. Rabowanie obudowy
w wyrobiskach wybierkowych.

Ćwiczenia:
• Dobieranie rodzaju obudowy do warunków górniczo – geologicznych

wyrobiska korytarzowego.

• Rozróżnianie obudów wyrobisk korytarzowych.

• Rozróżnianie na rysunkach elementów obudowy odrzwiowej.

• Określanie zasad wykonywania obudowy połączeń wyrobisk

korytarzowych.

• Analizowanie zasad utrzymania, przebudowy i wzmacniania obudowy

w wyrobiskach korytarzowych.

• Dobieranie rodzaju i typu obudowy do warunków górniczo-

geologicznych wyrobiska wybierkowego.

• Identyfikowanie rodzajów obudowy stosowanej w kopalniach rud i soli.

9. Górnicze środki strzałowe
Podstawowe wiadomości o urabianiu i urabialności skał. Charakterystyka
materiałów wybuchowych – definicje i właściwości. Rodzaje rozkładu
M.W. Klasyfikacje M.W. Górnicze materiały wybuchowe – wymagania,
oznaczenia. Środki inicjujące i zapalające. Sprzęt strzałowy – zapalarki,
przewody, przyrządy pomiarowe. Podziemne składy materiałów
wybuchowych. Gospodarka środkami strzałowymi.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie skał ze względu na urabialność.

• Określanie zasad urabiania skał materiałami wybuchowymi.

• Analizowanie wymagań dotyczących materiałów wybuchowych

stosowanych w górnictwie.

• Rozróżnianie środków inicjujących, zapalających i sprzętu

strzałowego.

• Dobieranie środków strzałowych do określonego etapu robót

strzałowych i wyrobiska.

• Określanie zasad przechowywania i gospodarowania środkami

strzałowymi.

10. Technika

strzałowa

Zasady urabiania skał materiałami wybuchowymi. Zabiór,
rozmieszczenie i rodzaje otworów strzałowych. Sposoby włomowania.
Kwalifikacje, zakres obowiązków osób uprawnionych do wykonywania
robót strzałowych. Technika prowadzenia robót strzałowych - wykonanie
naboju udarowego, nabijanie otworów, przybitka, łączenie zapalników,
sprawdzanie obwodu strzałowego, odpalanie, usuwanie niewypałów,
dokumentacja robót strzałowych. Przykłady robót strzałowych w różnych
wyrobiskach kopalni węgla, rud i soli. Strzelania specjalne. Metody
specjalne urabiania skał wybuchem. Bezpieczeństwo pracy podczas
wykonywania robót strzałowych.

Ćwiczenia:
• Charakteryzowanie rodzajów rozkładu M.W. w górotworze pod

względem prędkości reakcji chemicznej.

• Rozróżnianie rodzajów ładunków M.W.

• Ustalanie kolejności czynności podczas wykonywania otworu

strzałowego.

• Wykorzystywanie informacji zawartych w metryce strzałowej.

• Przewidywanie zagrożeń związanych z robotami strzałowymi.

• Określanie zasad usuwania niewypałów.

• Dobieranie robót strzałowych do rodzaju wyrobiska i sposobu

eksploatacji.

• Dobieranie metod specjalnych urabiania skał ze względu na warunki

geologiczno – górnicze wyrobiska.

• Określanie zasad bezpiecznej pracy podczas wykonywania robót

strzałowych.

11. Głębienie szybów
Przygotowanie powierzchni przed głębieniem szybu. Sprzęt i urządzenia
do głębienia. Przekroje i wymiary szybów. Technologia głębienia szybów
w skałach zwięzłych robotami strzałowymi. Roboty przygotowawcze.
Urabianie, ładowanie i wyciąganie urobku. Odwadnianie i przewietrzanie.

Obudowa, zbrojenie i wyposażenie szybu. Głębienie szybów metodami
specjalnymi. Metoda zamrażania zawodnionych skał. Metoda cementacji
skał. Pogłębianie szybów. Przepisy prawa geologicznego i górniczego,
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące głębienia szybów.

Ćwiczenia:
• Klasyfikowanie szybów ze względu na przekrój i wymiary.

• Dobieranie metody głębienia szybu w zależności od warunków

geologicznych.

• Ustalanie etapów procesu głębienia szybu w skałach zwięzłych.

• Porównywanie metody cementacji górotworu z metodą zamrażania

skał pod względem wykonywanych czynności.

• Określanie procesu pogłębiania czynnych szybów.

• Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno – ruchowej dotyczących głębienia szybów.

12. Drążenie wyrobisk udostępniających
Cel, zadania i podział wyrobisk udostępniających. Wykonywanie
poziomych wyrobisk korytarzowych w kamieniu. Czynności główne
i pomocnicze, organizacja pracy, mechanizacja robót. Ustalanie
kształtów i wymiarów przekroju poprzecznego wyrobisk
udostępniających. Drążenie wyrobisk komorowych i podszybi. Drążenie
pochyłych wyrobisk korytarzowych w kamieniu. Organizacja pracy
i robót w wyrobiskach udostępniających dla różnych warunków
geologiczno-górniczych. Dokumentacja techniczno – ruchowa maszyn
i urządzeń górniczych. Przepisy prawa geologicznego i górniczego,
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące drążenia wyrobisk
udostępniających.

Ćwiczenia:
• Opracowywanie algorytmów wykonywania czynności podczas

drążeniu wyrobisk w kamieniu.

• Ustalanie wymiarów przekroju poprzecznego przecznicy i przekopu.

• Dobieranie sposobu drążenia wyrobiska komorowego.

• Planowanie organizacji pracy i robót dla wyrobisk udostępniających

w zależności od warunków geologiczno-górniczych.

• Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno – ruchowej dotyczących drążenia wyrobisk
udostępniających.

13. Drążenie wyrobisk przygotowawczych
Cel i zadania wyrobisk przygotowawczych. Zasady rozcięcia złoża.
Podział wyrobisk przygotowawczych. Kształt, przekrój, wymiary wyrobisk
przygotowawczych dla różnych systemów wybierania i różnych złóż.
Czynności główne i pomocnicze przy drążeniu poziomych wyrobisk
przygotowawczych. Sposoby drążenia wyrobisk przygotowawczych ze
względu na mechanizację i szerokość przodków. Drążenie za pomocą
materiałów wybuchowych i przy użyciu kombajnów chodnikowych.
Drążenie nachylonych wyrobisk przygotowawczych. Organizacja pracy
i robót w wyrobiskach przygotowawczych drążonych w różnych
warunkach geologicznych i dla różnych złóż. Dokumentacja techniczno
– ruchowa maszyn i urządzeń górniczych. Przepisy prawa
geologicznego i górniczego, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczące drążenia wyrobisk przygotowawczych.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie wyrobisk przygotowawczych na podstawie modelu

kopalni.

• Dobieranie kształtu i wymiarów wyrobisk przygotowawczych dla

danego systemu wybierania.

• Planowanie czynności głównych przy drążeniu wyrobisk w węglu.

• Porównywanie sposobów drążenia chodników ze względu na

mechanizację czynności.

•

Dobieranie sposobu drążenia nachylonych wyrobisk
przygotowawczych.

• Planowanie organizacji pracy oraz dobieranie maszyn i urządzeń dla

danego wyrobiska przygotowawczego.

• Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego

dotyczących drążenia wyrobisk przygotowawczych.

14. Utrzymanie i przebudowa wyrobisk
Drążenie wyrobisk korytarzowych w górotworze niezwięzłym lub przez
zroby i zawały – zasady utrzymania wyrobisk, wzmacnianie obudowy.
Przebudowa wyrobisk korytarzowych – przybierka skał, pobieranie
spągu, przebudowa zawałów. Dokumentacja techniczno – ruchowa
maszyn i urządzeń górniczych. Przepisy prawa geologicznego

i górniczego, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące
przebudowy wyrobisk.

Ćwiczenia:
• Ustalanie kolejności wykonywania operacji podczas drążenia

wyrobiska w górotworze niezwięzłym.

• Określanie zasad i sposobów utrzymania wyrobisk.

• Dobieranie technologii przebudowy wyrobiska do charakteru skał

i zagrożenia w wyrobisku.

• Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno-ruchowej podczas utrzymania i przebudowy
wyrobisk.

15. Zasady eksploatacji złóż kopalin użytecznych
Podstawowe pojęcia dotyczące eksploatacji złóż. Ogólne zasady

i metody eksploatacji złóż. Klasyfikacja skał stropowych i spągowych.
Właściwości skał – sposób kierowania stropem. Czynniki naturalne
i techniczne wpływające na wybór systemu eksploatacji. Wybieranie od
pola i do pola.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie metod eksploatacji podziemnej i naziemnej złóż kopalin

użytecznych.

• Dobieranie sposobu kierowania stropem według klasyfikacji skał

stropowych.

16. Systemy eksploatacji pokładów węgla kamiennego
Podział systemów eksploatacji podziemnej węgla kamiennego.
Zasadnicze cechy ścianowego systemu eksploatacji. Systemy ścianowe
podłużne z zawałem stropu – roboty przygotowawcze, urabianie

i ładowanie urobku, odstawa urobku, obudowa pola ścianowego
i skrzyżowań chodników, likwidacja przestrzeni wybranej, rozruch ściany,
przewietrzanie, dostawa i transport materiałów, organizacja pracy,
likwidacja ściany, dokumentacja techniczna. System ścianowy
poprzeczny z zawałem stropu. System ścianowy z częściowym zawałem
stropu. System ścianowy z podsadzką suchą pasami. System ścianowy
z pełną podsadzką suchą. Systemy ścianowe z podsadzką hydrauliczną
– warunki stosowania i odmiany, organizacja pracy, obudowa, ściany
zmechanizowane. Systemy zabierkowe – odmiany, zabierki z zawałem
stropu, zabierki z podsadzką hydrauliczną, długie zabierki, systemy
filarowo – zabierkowe i systemy komorowe. Systemy pośrednie
ubierkowo-zabierkowe, system miechowicki, jankowicko – knurowski.
Wybieranie pokładów grubych warstwami z zawałem i podsadzką
hydrauliczną. Podziemne zgazowanie pokładów węgla. Przepisy prawa
geologicznego i górniczego, przepisy bhp oraz dokumentacja techniczno
– ruchowa dotycząca eksploatacji pokładów węgla kamiennego.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie systemów eksploatacji podziemnej węgla kamiennego

na podstawie opisów i rysunków.

• Ustalanie kolejności wykonywania podstawowych czynności

roboczych w ścianach podłużnych z zawałem stropu.

• Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do cyklu pracy w ścianach

zawałowych.

• Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do cyklu pracy w ścianach

podsadzkowych.

• Planowanie organizacji pracy w systemach ścianowych.

• Rozróżniane wyposażenia ścian kompleksowo zmechanizowanych.

• Określanie warunków stosowania systemów zabierkowych.

• Planowanie kolejności wykonywania czynności roboczych przy

wybieraniu zabierki.

• Określanie zasad wybierania pokładów grubych z podziałem na

warstwy.

• Objaśnianie technologii procesu podziemnego zgazowania pokładów

węgla.

• Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno-ruchowej dotyczącej eksploatacji pokładów
węgla kamiennego.

17. Systemy eksploatacji złóż rud i soli
Klasyfikacja systemów eksploatacji rud. Systemy eksploatacji rud miedzi
– warunki i sposoby eksploatacji. Systemy ścianowe z podsadzką
hydrauliczną. System ścianowy podłużny z zawałem stropu. Systemy
komorowo-filarowe. System jednoetapowy i dwuetapowy z zawałem.
System dwuetapowy z podsadzką hydrauliczną. Systemy eksploatacji
rud cynku i ołowiu. Systemy eksploatacji rud żelaza. Systemy
eksploatacji złóż soli – warunki i metody eksploatacji. Eksploatacja złóż
soli metodą podziemną suchą. Eksploatacja złóż soli podziemną metodą
mokrą. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bhp oraz
dokumentacja techniczno – ruchowa dotycząca eksploatacji złóż rud
i soli.

Ćwiczenia:
• Dobieranie systemów eksploatacji rud na podstawie rodzaju

eksploatowanego złoża i warunków zalegania.

• Określanie warunków i sposobów eksploatacji rud miedzi.

• Ustalanie kolejności wykonywania podstawowych czynności

roboczych w systemach ścianowych oraz komorowo-filarowych
wybierania rud miedzi.

• Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do cyklu roboczego systemu

eksploatacji rud miedzi.

• Określanie cech systemów eksploatacji rud cynku i ołowiu oraz rud

żelaza.

• Dobieranie do określonych warunków metody eksploatacji złoża soli.

• Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno-ruchowej podczas eksploatacji złóż rud
i soli.

18. Eksploatacja

złóż w warunkach zagrożeń naturalnych

Eksploatacja złóż w warunkach zagrożenia tąpaniami i koncentracji
naprężeń. Zasady eksploatacji złóż w warunkach zagrożenia
metanowego. Eksploatacja złóż w warunkach zagrożenia
samozapaleniem. Zasady eksploatacji złóż w warunkach zagrożenia
wodnego. Eksploatacja złóż w warunkach zagrożenia wyrzutami gazów
i skał. Eksploatacja pod obiektami chronionymi. Przepisy prawa
geologicznego i górniczego, przepisy bhp oraz dokumentacja techniczno
– ruchowa dotycząca eksploatacji złóż w warunkach zagrożeń
naturalnych.

Ćwiczenia:
• Określanie warunków eksploatacji w górotworze skłonnym do

koncentracji naprężeń.

• Dobieranie systemu eksploatacji złoża w warunkach zagrożenia

metanowego.

•

Dobieranie systemu eksploatacji pokładów skłonnych do
samozapalenia się.

• Dobieranie systemu eksploatacji pokładów zagrożonych wyrzutami

gazów i skał.

• Określanie zasad eksploatacji złóż pod obiektami chronionymi.

• Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego

dotyczących eksploatacji złóż w warunkach zagrożeń naturalnych.

19. Ochrona powierzchni przed skutkami eksploatacji złoża
Podsadzanie wyrobisk i jego znaczenie w eksploatacji złoża. Podsadzka
hydrauliczna: materiały podsadzkowe, podsadzkownie, rurociągi i tamy
podsadzkowe, wykonywanie podsadzania, oczyszczanie wód
podsadzkowych. Podsadzka sucha – rodzaje, sposoby wykonywania
podsadzania. Nowe metody podsadzania – doszczelnianie zrobów.
Zachowanie się górotworu w czasie eksploatacji złoża. Rodzaje
deformacji górotworu i powierzchni, pojęcie szkód górniczych. Niecka
osiadania, jej kształt i zasięg. Deformacje nieciągłe powierzchni ziemi.

Filary ochronne i oporowe. Możliwości zmniejszenia wpływów
eksploatacji górniczej na powierzchnię ziemi. Metody ochrony
środowiska.

Ćwiczenia:
• Ustalanie kolejności wykonywania czynności podczas procesu

podsadzania wyrobiska górniczego podsadzką hydrauliczną.

• Dobieranie sposobu wykonywania podsadzki suchej do warunków

stropowych i systemu wybierania.

• Analizowanie korzyści płynących z nowych sposobów podsadzania

wyrobisk w tym doszczelniania zrobów.

• Analizowanie wpływu eksploatacji złóż kopalnianych na proces

powstawania niecki osiadania.

• Dobieranie sposobów ograniczania niekorzystnych wpływów

eksploatacji górniczej na powierzchnię ziemi i środowisko.

20. Przewietrzanie

kopalń

Cel i znaczenie przewietrzania kopalni. Podstawowe wiadomości
o atmosferze kopalnianej. Gazy szkodliwe występujące w kopalniach
węgla. Kontrola składu powietrza kopalnianego. Pyły szkodliwe dla
zdrowia i pyły wybuchowe w powietrzu kopalnianym. Klimatyczne
warunki pracy w kopalni. Przepływ powietrza w kopalni – sieć
wentylacyjna, wentylatory, rozprowadzanie powietrza, schematy
wentylacyjne, urządzenia wentylacyjne. Przewietrzanie wyrobisk
ślepych. Nowe rozwiązania w zakresie poprawy klimatycznych
warunków pracy w kopalni.

Ćwiczenia:
• Określanie składu powietrza kopalnianego pod względem zawartości

gazów szkodliwych.

• Pobieranie próbek powietrza i gazów kopalnianych.

• Określanie klimatycznych warunków pracy.

• Rozróżnianie elementów sieci wentylacyjnej.

• Wykonywanie schematów sieci wentylacyjnej.

• Rozpoznawanie urządzeń wentylacyjnych na podstawie opisu

i rysunku.

• Określanie zasad przewietrzania wyrobisk ślepych.

• Analizowanie nowych rozwiązań w zakresie poprawy klimatycznych

warunków pracy w kopalni.

21. Zagrożenie tąpaniami, wyrzuty gazów i skał
Rodzaje tąpań, ich przyczyny i występowanie. Zagrożenie tąpaniami
– charakterystyka, zapobieganie i zwalczanie tąpań. Wyrzuty gazów
i skał – charakterystyka, prognozowanie, metody zapobiegania.
Ograniczenie zasięgu wyrzutów.

Ćwiczenia:
• Analizowanie skutków tąpnięcia dla kopalni podziemnej.

• Rozróżnianie metod zwalczania i zapobiegania tąpaniom.

• Rozróżnianie metod zwalczania i zapobiegania wyrzutom gazów

i skał.

22. Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego
Podział pokładów i wyrobisk pod względem zagrożenia wybuchem pyłu
węglowego. Charakterystyka niebezpiecznego pyłu węglowego.
Zwalczanie niebezpieczeństwa wybuchu, sposoby zabezpieczenia przed
przenoszeniem się wybuchu. Strefy zabezpieczające, zapory
przeciwwybuchowe i ich rozmieszczenie.

Ćwiczenia:
• Analizowanie przyczyn powstawania pyłu węglowego.

• Analizowanie właściwości niebezpiecznego pyłu węglowego.

• Rozróżnianie metod zwalczania niebezpieczeństwa wybuchu pyłu

węglowego.

• Analizowanie działania zapór przeciwwybuchowych.

23. Zagrożenie metanowe
Zagrożenie metanowe – zapalność i wybuchowość metanu, wydzielanie
się metanu w kopalniach węgla. Podział pokładów i wyrobisk pod
względem zagrożenia metanowego, wykrywanie i pomiar metanu.
Zwalczanie i kontrola zagrożenia metanowego. Zabezpieczenie
metanometryczne kopalń.

Ćwiczenia:
• Określanie właściwości fizykochemicznych metanu.

• Wykonywanie pomiarów metanomierzem indywidualnym.

• Rozróżnianie metod zwalczania i kontroli zagrożenia metanowego.

24. Pożary podziemne
Przyczyny i podział pożarów podziemnych. Pożary egzogeniczne

i endogeniczne. Gazy pożarowe. Zapobieganie pożarom podziemnym.
Zachowanie się załogi w czasie pożaru. Sprzęt oczyszczający

ucieczkowy i sprzęt izolujący układ oddechowy. Zwalczanie pożarów.
Akcja przeciwpożarowa – sposoby gaszenia pożarów. Zadania oraz
organizacja ratownictwa górniczego w Polsce i w kopalni podziemnej.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie rodzajów pożarów podziemnych.

• Rozróżnianie technicznych, technologicznych i organizacyjnych

środków zapobiegania pożarom.

• Opracowywanie procedur postępowania w razie wystąpienia pożaru

podziemnego.

• Dobieranie sprzętu oczyszczającego lub izolującego zależnie od

rodzaju wyrobiska i sposobu przewietrzania.

• Dobieranie sposobu gaszenia pożaru w zależności od warunków jego

powstania i stadium rozwoju.

• Określanie zadań i roli ratownictwa kopalnianego.

25. Odwadnianie

kopalń i zagrożenie wodne

Źródła przypływu wody do kopalni. System odwadniania kopalni

– system ścieków, zbiorniki wodne, komora pomp. Zagrożenia wodne
kopalń. Tamy wodne, ich rodzaje i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Określanie źródeł przypływu wody do kopalni.

• Rozróżnianie elementów systemu odwadniania kopalni.

• Określanie sposobów zapobiegania wdarcia się wody lub kurzawki do

wyrobisk górniczych.

• Rozróżnianie tam wodnych w zależności od zastosowania.

26. Podstawowe wiadomości dotyczące przeróbki kopalin

użytecznych

Cel i zadania przeróbki kopalin użytecznych. Podstawowe procesy
przeróbcze – klasyfikacja: mechaniczna, hydrauliczna i aerodynamiczna,
rozdrabnianie, wzbogacanie: ręczne mechaniczne, magnetyczne

i elektrostatyczne, flotacja. Sposoby użytkowania węgla kamiennego.

Ćwiczenia:
• Charakteryzowanie podstawowych procesów zachodzących podczas

przeróbki kopalin użytecznych.

• Rozróżnianie maszyn i urządzeń stosowanych w procesach przeróbki

kopalin użytecznych.

Środki dydaktyczne

Zbiory minerałów i skał.
Okazy skamieniałości przewodnich.
Przekroje geologiczne jednostek geologicznych Polski.
Zestawy map górniczych.
Przekroje i mapy geologiczne złóż surowców mineralnych.
Wybrane przepisy prawa geologicznego i górniczego.
Kodeks pracy.
Polskie Normy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rozporządzenia dotyczące bhp oraz ochrony środowiska.
Zestaw odzieży roboczej, ochronnej.
Ilustracje i fotografie obrazujące zagrożenia na stanowisku pracy.
Modele przestrzenne kopalń.
Modele przekroju szybu.
Modele wyrobisk górniczych.
Modele obudów górniczych stosowanych w eksploatacji podziemnej.
Plansze dotyczące rodzajów materiałów wybuchowych i środków
strzałowych.
Dokumentacja robót strzałowych.
Modele podstawowych systemów wybierania w eksploatacji podziemnej.
Modele wyposażenia wyrobisk ścianowych.
Mapy i schematy wentylacyjne.
Modele urządzeń wentylacyjnych.
Przyrządy kontrolno – pomiarowe.
Modele urządzeń i tam wentylacyjnych, pożarowych i wodnych.
Schemat technologiczny wzbogacania kopalin.
Schemat zakładu przeróbczego.
Foliogramy, plansze, prezentacje komputerowe, filmy dydaktyczne

z zakresu eksploatacji złóż.
Dokumentacja techniczna, czasopisma zawodowe, katalogi handlowe
maszyn i urządzeń, prospekty.
Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do
Internetu.

Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu „Eksploatacja złóż” obejmuje

zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, geologii

i petrografii, poszukiwania złóż, mechaniki górotworu, urabiania skał,
drążenia i obudowy wyrobisk, systemów eksploatacji złóż, zagrożeń
występujących w kopalni podziemnej oraz przeróbki kopalin
użytecznych.

Podczas planowania i realizacji procesu kształcenia szczególną

uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności:
− stosowania terminologii z zakresu górnictwa,

− opracowywania harmonogramu wykonywania robót w wyrobiskach

górniczych,

− posługiwania się dokumentacją techniczną,

− twórczego myślenia oraz poszukiwania nowatorskich rozwiązań.

Program nauczania powinien być realizowany w ścisłej korelacji

z pozostałymi przedmiotami zawodowymi w taki sposób, by treści
programowe nie powtarzały się, ale były uzupełniane w celu ich
utrwalenia.

Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów

kształcenia, wymaga stosowania różnych metod i form nauczania oraz
właściwego doboru środków dydaktycznych. Przede wszystkim zaleca
się stosować metodę pokazu z objaśnieniem, metodę przypadków,
pogadanki dydaktycznej, ćwiczeń oraz dyskusji dydaktycznej.

Ćwiczenia stanowią propozycję, która może być wykorzystana

podczas zajęć. Nauczyciel powinien przygotować inne ćwiczenia, które
może zrealizować w warunkach swojej szkoły. Wskazane jest, aby
podczas ćwiczeń uczniowie posługiwali się dokumentacją techniczną,
przepisami prawa geologicznego i górniczego, poradnikami, katalogami,
oraz korzystali z zasobów Internetu.

W celu zapoznania uczniów ze specyfiką pracy w kopalni podziemnej

zaleca się prezentowanie filmów dydaktycznych dostępnych w działach
szkoleniowych kopalń oraz u wytwórców maszyn i urządzeń górniczych,
a także organizowanie wycieczek dydaktycznych, np. do Kopalni
Doświadczalnej Barbara, Skansenu GUIDO, na Targi Górnictwa. Należy
pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów,
zaś po obejrzeniu przeprowadzić dyskusję. Natomiast przed wycieczką
należy zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi
podczas jej trwania. Wskazane jest, aby podczas wycieczki uczniowie
prowadzili obserwacje w zespołach 2-3 osobowych według arkuszy
przygotowanych przez nauczyciela. Po odbyciu wycieczki należy
podsumować wyniki obserwacji uczniów.

Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w pracowni techniki

eksploatacji złóż wyposażonej w techniczne środki kształcenia, jak:
zestaw do prezentacji (komputer, rzutnik multimedialny), rzutnik pisma,
zestaw do pokazu filmów dydaktycznych oraz podręczną bibliotekę
zaopatrzoną w literaturę naukową i popularnonaukową, normy, katalogi
maszyn i urządzeń, dokumentacje techniczne i czasopisma zawodowe.
Zaleca się wykonywanie ćwiczeń indywidualnie oraz w zespołach 2-3
osobowych. Praca w grupie pozwoli na kształtowanie umiejętności
ponadzawodowych, takich jak: komunikowanie się, zespołowe

podejmowanie decyzji, kierowanie zespołami ludzkimi i prezentowanie
wykonywanych prac.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się

następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Wiadomości wstępne

2. Podstawowe

wiadomości z geologii i petrografii

3. Złoża kopalin użytecznych w Polsce

4. Mapy górnicze

5. Naprężenia w górotworze

6. Przepisy

prawa

geologicznego i górniczego,

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
środowiska

7. Charakterystyka

podział wyrobisk górniczych

8. Obudowa wyrobisk górniczych

9. Górnicze

środki strzałowe

10. Technika strzałowa

11. Głębienie szybów

12. Drążenie wyrobisk udostępniających

13. Drążenie wyrobisk przygotowawczych

14. Utrzymanie i przebudowa wyrobisk

15. Zasady eksploatacji złóż kopalin użytecznych

16. Systemy eksploatacji pokładów węgla kamiennego 30 (10)*
17. Systemy eksploatacji złóż rud i soli

10 (30)*

18. Eksploatacja złóż w warunkach zagrożeń

naturalnych

19. Ochrona powierzchni przed skutkami eksploatacji

złoża

20. Przewietrzanie kopalń

21. Zagrożenie tąpaniami, wyrzuty gazów i skał

22. Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego

10 (6)*

23. Zagrożenie metanowe

10 (6)*

24. Pożary podziemne

25. Odwadnianie kopalń i zagrożenie wodne

26. Podstawowe wiadomości dotyczące przeróbki

kopalin użytecznych

8(16)*

Razem

360

* liczba godzin dotyczy innych specjalizacji niż węgiel kamienny

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole

zawodowej dla młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może dokonywać zmian

w zależności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno

odbywać się systematycznie przez cały czas realizacji programu
przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.
Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres
opanowania przez uczniów umiejętności założonych w szczegółowych
celach kształcenia.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać w zakresie zaplanowanych celów

kształcenia na podstawie:

− sprawdzianów ustnych i pisemnych,

− testów osiągnięć szkolnych,

− obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Podczas oceniania należy zwrócić uwagę na:

− stosowanie terminologii z zakresu eksploatacji złóż,

− posługiwanie się dokumentacją technologiczną,

− posługiwanie się mapami górniczymi,

− korzystanie z różnych źródeł informacji,

− poprawność i staranność wykonania zadania,

− aktywność na zajęciach.

Po zakończeniu realizacji działu tematycznego proponuje się

zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być zamknięte
(wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda fałsz) lub otwarte
(krótkiej odpowiedzi, z luką).

W ocenie końcowej osiągnięć ucznia, po zakończeniu realizacji

programu nauczania przedmiotu, należy uwzględniać wyniki wszystkich
stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania oraz poziom
wykonania ćwiczeń.

Literatura

Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo cz. I i II. Wydawnictwo Śląsk,
Katowice 1994
Bonarek J., Goc S., Kula J., Siemianowski J.: Górnik strzałowy.
Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999
Chudek M., Pach A.: Obudowa wyrobisk eksploatacyjnych w kopalniach
węgla kamiennego Cz. II. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice
2002
Gabzdyl W.: Geologia złóż. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice
1999 (Wyd. III)
Jaszczuk M.: Ścianowe systemy mechanizacyjne. Wydawnictwo Śląsk,
Katowice 2007
Krauze K.: Urabianie skał kombajnami ścianowymi. Wydawnictwo Śląsk,
Katowice 2000
Labus W., Krzeszowska E.: Praktyczne podstawy geologii ogólnej
i paleontologii. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2006
Łuska P., Nawrat S.: Klimatyzacja kopalń podziemnych. Wydawnictwo
Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 2008
Piechota S.: Technika podziemnej eksploatacji złóż i likwidacji kopalń.
Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 2008
Probierz K., Strzałkowski P.: Zarys podziemnego górnictwa węgla
kamiennego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007
Przybyła H., Chmiela A.: Organizacja i ekonomika w projektowaniu
wybierania węgla. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007
Strzałkowski P.: Ochrona środowiska na terenach górniczych.
Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007
Strzałkowski P.: Zarys rozwoju technologii górnictwa podziemnego.
Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2005
Szlązak J., Szlązak N.: Ratownictwo górnicze. Wydawnictwo Akademii
Górniczo-Hutniczej, Kraków 2007
Trembecki A: Zarządzanie jakością produkcji w górnictwie. Wydawnictwo
Śląsk, Katowice 2003
Poradnik Górnika. Praca zbiorowa T. I-V. Wydawnictwo Śląsk, Katowice
1982
Przepisy wykonawcze do ustawy „Prawo geologiczne i górnicze”
Zeszyty naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo i Geologia

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii

oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,

− dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

− wykonać pomiary warsztatowe,

− wykonać połączenia obudowy drewnianej,

− oprawić narzędzia górnicze,

− wykonać prace ślusarskie,

− wykonać operacje z zakresu maszynowej obróbki skrawaniem,

− wykonać połączenia spawane i lutowane,

− dokonać montażu i demontażu urządzenia elektrycznego na

podstawie schematu,

− dokonać pomiaru rezystancji uzwojeń maszyny i izolacji przewodów,

− dokonać pomiaru napięcia, natężenia i mocy w obwodach prądu

stałego i przemiennego jedno – i trójfazowego,

− wykonać określone rodzaje obudowy chodnikowej,

− przetransportować elementy maszyn, części zamienne i materiały do

przodka,

− wykonać montaż i konserwację rurociągów wodnych, ochrony

przeciwpożarowej i sprężonego powietrza,

− wykonać prace związane z urabianiem złoża młotkami

mechanicznymi oraz mechanicznym załadunkiem urobku,

− wykonać zapory przeciwwybuchowe pyłowe, tamy wentylacyjne

i podsadzkowe,

− wykonać otwory strzałowe oraz prace związane z urabianiem złoża

materiałami wybuchowymi,

− dokonać konserwacji maszyn stosowanych do urobku i załadunku

oraz urządzeń transportu dołowego,

− zastosować zasady użytkowania obudów zmechanizowanych

i maszyn górniczych,

− wykonać montaż i demontaż górniczych urządzeń odstawy,

− zabudować urządzenia wentylacyjne i urządzenia wentylacji lutniowej,

− ułożyć tory kopalniane,

− dobrać materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia do

drążenia wyrobisk przygotowawczych i eksploatacyjnych,

− posłużyć się przyrządami do pomiarów wentylacyjnych

i klimatycznych,

− obsłużyć urządzenia sygnalizacji, łączności i zabezpieczeń

elektrycznych w maszynach i urządzeniach górniczych,

− dokonać konserwacji urządzeń transportu dołowego,

− wydać, przyjąć i dokonać ewidencji materiałów narzędzi i przyrządów,

− posłużyć się dokumentacją techniczno – ruchową maszyn i urządzeń,

− sporządzić raporty produkcyjne,

− ocenić jakość wykonanej pracy,

− ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy,

− udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

− skorzystać z dokumentacji technicznej, norm technicznych,

katalogów, poradników,

− zastosować zalecenia UDT, dotyczące bezpiecznego funkcjonowania

maszyn i urządzeń,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy.

Materiał nauczania

1. Zajęcia wprowadzające
Zapoznanie z organizacją zajęć, regulaminem warsztatów szkolnych
i harmonogramem zajęć praktycznych. Przestrzeganie zasad
bezpiecznej pracy w warsztatach szkolnych. Zapoznanie z wykazem
prac wzbronionych młodocianym. Zgłaszanie wypadków przy pracy
zgodnie z obowiązującymi procedurami. Użytkowanie podręcznego
sprzętu przeciwpożarowego. Postępowanie w przypadku pożaru.
Stosowanie zasad postępowania z urządzeniami elektrycznymi.
Udzielanie pierwszej pomocy.

2. Prace ślusarskie
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania prac ślusarskich. Wykonywanie pomiarów przyrządami
suwmiarkowymi i mikrometrycznymi. Wykonywanie pomiarów
kątomierzem. Trasowanie na płaszczyźnie. Ścinanie, przecinanie

i wycinanie. Cięcie blach nożycami ręcznymi i dźwigniowymi. Cięcie piłką
do metalu. Piłowanie zgrubne i wykańczające powierzchni płaskich
i kształtowych. Wiercenie, rozwiercanie, pogłębianie. Wykonywanie
gwintów wewnętrznych i zewnętrznych. Ocena jakości wykonanej pracy.

3. Prace w warsztacie elektrycznym
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania prac w warsztacie elektrycznym. Ochrona przed
porażeniem prądem elektrycznym. Pomiar napięcia, natężenia prądu

i rezystancji izolacji przewodów. Przygotowywanie przewodów
oponowych górniczych, kabli i przewodów elektrycznych

i teletechnicznych do łączenia różnymi technikami. Lutowanie miękkie.
Montaż obwodów oświetlenia, sygnalizacji oraz sterowania silnika.
Montaż i konserwacja maszyn elektrycznych. Ocena jakości wykonanej
pracy.

4. Maszynowa obróbka skrawaniem
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania obróbki mechanicznej skrawaniem. Korzystanie z instrukcji
obsługi obrabiarek. Dobieranie materiałów, narzędzi, przyrządów
pomiarowych i obrabiarek do metalu. Obsługa tokarek, frezarek,
wiertarek i szlifierek. Mocowanie przedmiotów obrabianych i narzędzi.
Toczenie powierzchni zewnętrznych i wewnętrznych. Frezowanie
powierzchni płaskich. Szlifowanie powierzchni płaskich. Ocena jakości
wykonanej pracy.

5. Ciesielstwo
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania prac ciesielskich. Dobieranie narzędzi do ręcznej obróbki
drewna. Odmierzanie, zaznaczanie, przecinanie, łupanie i ociosywanie
drewna. Ręczne struganie, dłutowanie i wiercenie drewna. Wykonywanie
prostych połączeń drewna. Oprawianie trzonków narzędzi górniczych.
Ocena jakości wykonanej pracy.

6. Zajęcia na powierzchni kopalni
Zapoznanie z przepisami bhp obowiązującymi w zakładzie górniczym
oraz na powierzchniowych stanowiskach szkoleniowych kopalni (sztolni
ćwiczebnej, szkolnym ośrodku mechanizacji). Przeszkolenie wstępne
dotyczące ochrony ppoż. Przeszkolenie w Kopalnianej Stacji
Ratownictwa Górniczego. Pobranie sortów ubraniowych i sprzętu
ochrony indywidualnej. Zapoznanie z drogami dojścia do
powierzchniowych stanowisk szkoleniowych.
Zapoznanie ze schematem organizacyjnym kopalni. Zapoznanie

z podstawowym obiektami powierzchniowymi kopalni (szyby, maszyna
wyciągowa, zakład przeróbki kopalin). Zapoznanie z zakresem działania
i rolą dyspozytora kopalni. Zapoznanie z zasadami rozprowadzania
powietrza w kopalni i szybami wentylacyjnymi. Zapoznanie

z powierzchniowymi urządzeniami do podsadzania wyrobisk.

7. Obróbka cieplna i plastyczna
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej podczas wykonywania obróbki cieplnej i plastycznej.
Wyposażenie stanowiska do kucia ręcznego. Nagrzewanie materiału
w ognisku kowalskim, określanie temperatury materiału na podstawie
barwy żaru. Wykonywanie operacji kowalskich: przecinanie, wydłużanie,
zginanie, przebijanie otworów. Wykonywanie zabiegów obróbki cieplnej:
wyżarzanie hartowanie, odpuszczanie. Ocena jakości wykonanej pracy.

8. Spawanie i lutowanie
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej na stanowisku do spawania. Wyposażenie stanowiska
do spawania elektrycznego, ochrona indywidualna spawacza.
Dobieranie elektrod do spawania elektrycznego. Wykonywanie spawania
elektrycznego pod nadzorem. Wyposażenie stanowiska do spawania
gazowego. Dobór odzieży roboczej oraz środków ochrony indywidualnej
spawacza. Wykonywanie spawania i cięcia gazowego pod nadzorem.
Lutowanie miękkie i twarde. Ocena jakości wykonanej pracy.

9. Remont maszyn górniczych
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
remontu maszyn górniczych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas
naprawy reduktorów do przenośników, bębnów wysypowych, krążników.
Czytanie schematów hydraulicznych maszyn górniczych. Wykonywanie
prac pomocniczych podczas przeglądów i naprawy urządzeń hydrauliki
siłowej: węży, zaworów, rozdzielaczy, siłowników, agregatów
ciśnieniowych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas
przygotowywania podzespołów maszyn górniczych do transportu na dół
kopalni. Załadunek materiałów i sprzętu do wozów.

10. Sterowanie, automatyka i łączność kopalniana
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
instalowania i eksploatacji urządzeń elektrycznych. Sterowanie
maszynami górniczymi. Wykonywanie przeglądu i konserwacji
ognioszczelnych wyłączników kopalnianych, transformatorowych
zespołów wiertarkowych. Sprawdzanie stanu izolacji maszyn
elektrycznych. Montowanie i demontowanie tablic do układów
automatyzacji odstawy, sterowania pompami kopalnianymi, urządzeń
sygnalizacji i łączności. Przygotowywanie do transportu maszyn

i urządzeń elektrycznych. Udzielanie pierwszej pomocy porażonemu
prądem elektrycznym.

11. Szkolenie w zakresie bhp przed rozpoczęciem zajęć pod

ziemią

Przeszkolenie wstępne w zakresie bhp w kopalni węgla kamiennego.
Pobranie sortów odzieżowych. Przeszkolenie w Kopalnianej Stacji
Ratownictwa Górniczego dotyczące sprzętu ochrony dróg oddechowych.
Stosowanie procedur zachowania się w czasie pożaru oraz korzystanie
podręcznego sprzętu ppoż.. Stosowanie zasad zachowania się na
nadszybiu, podczas jazdy szybem, na podszybiu, dworcu osobowym,
w czasie jazdy pociągiem. Stosowanie sygnałów alarmowych

i ucieczkowych zgodnie z obowiązującymi procedurami.

12. Wentylacja

wyrobisk

Zapoznanie z przepisami dotyczącymi wentylacji wyrobisk.
Wykonywanie tamy wentylacyjnej na stanowisku szkoleniowym.
Budowanie zapory przeciwwybuchowej pyłowej na stanowisku
szkoleniowym. Zabudowa wentylatora lutniowego i lutniociągu na
stanowisku szkoleniowym. Posługiwanie się przyrządami do wykrywania
gazów w powietrzu kopalnianym oraz pomiaru prędkości i wilgotności
powietrza. Ocena jakości wykonanej pracy.

13. Urabianie

skał

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
urabiania skał. Wiercenie otworów strzałowych w węglu i kamieniu na
stanowisku szkoleniowym. Obserwacja pracy wozu wiertniczego

w przodku. Zapoznanie z metryką strzałową i dzienniczkiem strzałowym.
Zapoznanie z rodzajami MW, ich pobieraniem, transportowaniem

i przechowywaniem. Wykonywanie ćwiczeń ładowania otworów
strzałowych atrapami MW. Przestrzeganie zasad łączenia i kontroli sieci
strzałowej. Zapoznanie z zasadami zabezpieczania dróg dojścia do
miejsca wykonywania robót strzałowych. Zapoznanie z zasadami
wykonywania obrywki skał w przodku. Zabezpieczanie tymczasowe
obudową - czoła i stropu przodka. Obserwacja obrywki przodka.

14. Ładowanie urobku
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa w trakcie ręcznego
i mechanicznego ładowania urobku. Obserwacja pracy ładowarki.
Ręczne ładowanie urobku na przenośnik i do wozów.

15. Urządzenia odstawcze
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
eksploatacji urządzeń odstawy urobku. Wykonywanie prac
pomocniczych przy montażu, demontażu i przebudowie przenośnika
zgrzebłowego. Wykonywanie montażu, demontażu i przebudowy

przenośnika taśmowego. Zabudowywanie przejścia nad taśmociągiem.
Obsługiwanie przenośników pod nadzorem. Ocena jakości wykonanej
pracy.

16. Urządzenia transportowe
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa podczas poruszania się po
drogach transportowych oraz wykonywania prac pod trakcją elektryczną.
Zapoznanie z lokomotywami i wozami kopalnianymi. Wykonywanie prac
pomocniczych przy budowie i przebudowie torów kopalnianych,
rozjazdów, skrzyżowań, zwrotnic. Stosowanie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy podczas transportu materiałów
kołowrotami i wozami kopalnianymi oraz kolejkami podwieszanymi.
Zapoznanie się ze stacjami materiałowymi, postojowymi i osobowymi.
Przestrzeganie przepisów bhp podczas korzystania z pociągów
osobowych.

17. Roboty

przygotowawcze

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania robót przygotowawczych. Transport materiałów, części
maszyn, narzędzi do przodka. Stawianie wybranych rodzajów obudowy
chodnikowej, wykonywanie opinki, wykładki stropu i ociosów.
Sprawdzanie i wyznaczanie kierunku i nachylenia wyrobiska.
Wykonywaniu prac związanych z obudową wyrobisk korytarzowych
zgodnie z przepisami bhp i ochrony ppoż. Zapoznanie z książką
obudowy stosowaną na kopalni. Stawianie obudowy drewnianej.
Stawianie obudowy stalowej łukowej. Stawianie stalowej obudowy
indywidualnej. Zapoznanie z konstrukcją, zasadą działania, obsługą
i konserwacją kombajnu chodnikowego. Zapoznanie z zasadami pracy
kombajnu chodnikowego. Ocena jakości wykonanej pracy.

18. Roboty

wybierkowe

Stosowanie przepisów bhp obowiązujących przy wybieraniu złóż oraz
stosowaniu obudowy zmechanizowanej. Zapoznanie z obudową
zmechanizowaną, częściami składowymi, sposobem zasilania.
Sterowanie obudową zmechanizowaną. Układanie kasztów. Ocena
jakości wykonanej pracy.

19. Podsadzanie

wyrobisk

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
podsadzania wyrobisk. Stawianie tamy podsadzkowej bocznej

i czołowej. Ocena jakości wykonanej pracy.

Środki dydaktyczne

Instrukcje oraz przewodnie teksty do ćwiczeń.
Stoły ślusarskie, imadła. Przyrządy pomiarowe.
Narzędzia do trasowania.
Narzędzia do obróbki ręcznej, elektronarzędzia.
Obrabiarki, przyrządy, narzędzia do maszynowej obróbki skrawaniem.
Przyrządy, narzędzia, urządzenia do obróbki plastycznej i cieplnej.
Przyrządy, narzędzia, urządzenia do spawania.
Przyrządy, narzędzia do lutowania.
Stoły monterskie elektryczne o różnym napięciu zasilania.
Przyrządy do montażu elektrycznego.
Schematy urządzeń elektrycznych.
Schematy układów sygnalizacji i zabezpieczeń.
Przyrządy, narzędzia do montażu i demontażu maszyn i urządzeń.
Przyrządy, narzędzia do konserwacji i naprawy części oraz maszyn
i urządzeń.
Przekroje pomp, silników, przekładni.
Elementy sterowania hydraulicznego i układów hydraulicznych.
Schematy kinematyczne maszyn górniczych.
Schematy układów hydraulicznych.
Siekiery, piły ręczne, młoty, łopaty i kilofy górnicze.
Materiały do wykonania tamy drewnianej.
Materiały do wykonania tamy podsadzkowej.
Chodnik w obudowie łukowej podatnej.
Stojaki indywidualne cierne i hydrauliczne, podciągarka do stojaków.
Ścianowa obudowa zmechanizowana, agregat hydrauliczny, osprzęt
hydrauliczny.
Materiały do wykonania tamy wentylacyjnej i zapory przeciwwybuchowej
pyłowej.
Wentylator lutniowy, lutnie stalowe i parciane.
Wykrywacz gazów kopalnianych, przyrządy do pomiaru parametrów
powietrza.
Wiertarki elektryczne i udarowe.
Metryka strzałowa, atrapy materiałów strzałowych, sprzęt strzelniczy.
Kombajn chodnikowy, kombajn ścianowy, kopalniane wyłączniki
stycznikowe.
Przenośnik zgrzebłowy, przenośnik taśmowy, osprzęt do przenośników.
Chodnik z torem kopalnianym i trakcją elektryczną.
Wozy kopalniane, rozjazdy i skrzyżowania, kołowrót elektryczny.
Urządzenia sygnalizacji i łączności.
Foliogramy dotyczące maszyn i urządzeń górniczych.
Filmy dydaktyczne, z zakresu mechanicznych technik wytwarzania oraz
eksploatacji węgla kamiennego.

Dokumentacja techniczna.
Poradniki: ślusarza, spawacza, górnika.
Instrukcje w zakresie bhp i ochrony ppoż.
Instrukcje stanowiskowe.

Uwagi o realizacji

Zajęcia praktyczne pełnią podstawową rolę w procesie nauczania

-uczenia się, umożliwiają łączenie teorii z praktyką oraz kształtowanie
umiejętności praktycznych niezbędnych do wykonywania zadań
zawodowych. W trakcie realizacji programu nauczania należy
wykorzystać wiadomości i umiejętności uczniów dotyczące budowy
i eksploatacji maszyn górniczych, elektrotechniki i automatyki oraz
eksploatacji złóż. Korelacja pomiędzy zajęciami praktycznymi

i przedmiotami zawodowymi to warunek konieczny do osiągnięcia
założonych celów kształcenia.

Istotne znaczenie w procesie kształcenia praktycznego ma szkolenie

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska. Przed przystąpieniem do realizacji każdego
zadania praktycznego, niezależnie od wstępnego przeszkolenia
dotyczącego bezpieczeństwa i higieny pracy, należy szczegółowo
zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa na stanowisku pracy
oraz zasadami postępowania w przypadku pożaru oraz przestrzegania
wymagań dotyczących ochrony środowiska.

Podczas procesu nauczania – uczenia się należy tak dobierać pracę i

ćwiczenia wykonywane przez uczniów, aby umożliwiły one realizację
celów kształcenia.

Zajęcia praktyczne powinny być realizowane w warsztatach

szkolnych, Centrach Kształcenia Praktycznego, Sztolniach, Polach
Szkoleniowych na wydzielonych i odpowiednio wyposażonych
stanowiskach szkoleniowych.

W zależności od miejsca realizacji zajęć, możliwości organizacyjno-

technicznych oraz bazy dydaktycznej, zajęcia praktyczne powinny być
prowadzone metodą ćwiczeń praktycznych oraz metodą przewodniego
tekstu w grupach 3 do 10 osób. Ćwiczenia związane ze sterowaniem
obudową zmechanizowaną, obsługą maszyn i urządzeń transportowych,
urabiających i ładujących powinny być wykonywane w stanie postoju lub
bezruchu maszyn i urządzeń albo z właściwym zabezpieczeniami.

W zajęciach na dole kopalni mogą brać udział uczniowie, którzy

ukończyli 18 lat, a jeden instruktor praktycznej nauki zawodu powinien
sprawować opiekę maksymalnie nad trzema uczniami.

Dla osiągnięcia założonych celów kształcenia istotnym czynnikiem

jest prowadzenie prawidłowego instruktażu wstępnego, bieżącego
i końcowego.

Instruktaż wstępny dotyczy wszystkich czynności, które będzie

wykonywał uczeń w czasie samodzielnej pracy.

Instruktaż bieżący jest związany z obserwacją pracy ucznia,

wskazywaniem popełnianych błędów oraz naprowadzaniem na właściwy
tok pracy.

Po zakończonej pracy należy przeprowadzić instruktaż końcowy,

którego celem jest analiza i ocena wykonanej pracy.

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu przygotowania

zawodowego wymaga kształtowania właściwych postaw zawodowych,
umiejętności pracy w zespole, korzystania z różnych źródeł informacji,
oraz wdrażania do doskonalenia zawodowego.

Należy kształtować takie cechy osobowości, jak: rzetelność

i odpowiedzialność za powierzoną pracę, dbałość o jej jakość,
o porządek na stanowisku pracy, poszanowanie dla pracy innych osób
dbałość o racjonalne wykorzystanie materiałów.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się

następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Zajęcia wprowadzające

2. Prace ślusarskie

3. Prace w warsztacie elektrycznym

4. Maszynowa obróbka skrawaniem

5. Ciesielstwo

6. Zajęcia na powierzchni kopalni

7. Obróbka cieplna i plastyczna

8. Spawanie i lutowanie

9. Remont maszyn górniczych

10. Sterowanie, automatyka i łączność kopalniana

11. Szkolenie w zakresie bhp przed rozpoczęciem

zajęć pod ziemią

12. Wentylacja wyrobisk

13. Urabianie skał

14. Ładowanie urobku

15. Urządzenia odstawcze

16. Urządzenia transportowe

17. Roboty przygotowawcze

18. Roboty wybierkowe

19. Podsadzanie wyrobisk

Razem

798

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole

zawodowej dla młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może dokonywać zmian

w zależności od aktualnych możliwości i potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno być prowadzone

systematycznie w trakcie realizacji procesu nauczania-uczenia się, co
pozwoli na uzyskanie informacji o postępach ucznia w nauce,
rozpoznawanie i bieżące korygowanie pojawiających się trudności
dydaktycznych. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie mobilizuje
ucznia do nauki, motywuje do zdobywania wiedzy, wpływa na
kształtowanie

świadomej dyscypliny, pracowitości, dokładności

i sumienności oraz odpowiedzialności za wyniki pracy. Ocenianie
powinno być przeprowadzone według sprecyzowanych kryteriów

i wymagań, przedstawionych uczniom na początku zajęć.

Kontrola i ocena osiągnięć uczniów w zakresie zaplanowanych celów

kształcenia może być dokonywana za pomocą:

− sprawdzianów ustnych,

− obserwacji czynności ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń,

− testów praktycznych.

Kryteria służące do oceny poziomu opanowania umiejętności

praktycznych powinny uwzględniać:
− planowanie zadania,

− organizowanie stanowiska pracy,

− dobór odpowiednich narzędzi, przyrządów, urządzeń i materiałów do

wykonywanej pracy,

− zachowanie porządku na stanowisku pracy,

− zachowanie kolejności wykonywania czynności według obowiązującej

technologii,

− posługiwanie się dokumentacją techniczną,

− jakość wykonania,

− przestrzeganie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska.

Po zakończeniu realizacji programu działu tematycznego, zaleca się

przeprowadzić test praktyczny z zadaniem typu próba pracy. Zadanie
powinno być zaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych

przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia.

Literatura

Broen A.: Kombajny chodnikowe. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1980
Dąbrowski S.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych – Zajęcia
na dole kopalni. Śl.W.T. Katowice 1993
Gluziński W.: Elektryfikacja podziemi kopalń węgla. Cz. 2 Urządzenia
i sieci niskiego napięcia. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1985
Kokot W.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych, cz. III. Wyd.
Śląsk, Katowice 1979
Korecki Z.: Urządzenia hydrauliczne maszyn górniczych. Wydawnictwo
Śląsk, Katowice 1988
Krauze K.: Urabianie skał kombajnami ścianowymi. Wydawnictwo Śląsk,
Katowice 2000
Kwaśniak W.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych, cz. II
Wyd. Śląsk, Katowice 1978
Parka Z.: Zajęcia praktyczne dla uczniów technikum górniczego, cz. I.
Wyd. Śląsk, Katowice 1972

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

PRAKTYKA ZAWODOWA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− określić strukturę organizacyjną zakładu górniczego ze szczególnym

uwzględnieniem oddziałów górniczych przygotowawczych,
wydobywczych i pomocniczych,

− dobrać metody drążenia wyrobisk korytarzowych i komorowych oraz

stosowane systemy eksploatacji w zakładzie górniczym,

− rozpoznać stosowane rodzaje obudów wyrobisk korytarzowych,

wybierkowych i komorowych,

− zorganizować własne stanowisko pracy,

− dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy

i występującego zagrożenia,

− zastosować zasady użytkowania wybranych maszyn, urządzeń,

narzędzi i przyrządów na stanowiskach pracy,

− wykonać zaporę przeciwwybuchową pyłową,

− wykonać tamę wentylacyjną, wodną, podsadzkową,

− załadować materiały na środki transportu oddziałowego,

− wyznaczyć kierunek i nachylenie wyrobiska,

− wykonać przebudowę toru kopalnianego,

− zaznaczyć na mapie oddziału drogi ewakuacyjne załogi w przypadku

wystąpienia zagrożenia,

− rozróżnić cykle pracy w przodkach chodnikowych i wybierkowych,

− zastosować profilaktykę wobec zagrożeń występujących w zakładzie

górniczym,

− dostosować się do wymagań organizacji pracy w zespole,

− skorzystać z map górniczych, dokumentacji technicznej

i dokumentacji Techniczno-Ruchowej obowiązującej w zakładzie
górniczym,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy.

Materiał nauczania

1. Organizacja praktyki zawodowej
Szkolenie wstępne w zakresie przestrzegania zakładowego regulaminu
pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoż. oraz
ochrony środowiska. Zapoznanie z harmonogramem praktyki oraz
stanowiskami pracy, na których będzie się odbywała praktyka.

Poznanie praw i obowiązków ucznia odbywającego praktykę zawodową.
Dokumentowanie oraz procedura zaliczania praktyki.

2. Organizacja zakładu górniczego
Zapoznanie się ze strukturą organizacyjną zakładu górniczego, cyklem
technologicznym, rodzajami produkcji. Zapoznanie się z zakresem
kompetencji i odpowiedzialności osób dozoru ruchu.

3. Praca w oddziałach przygotowawczych
Zapoznanie się z zasadami transportu materiałów do przodka i odstawą
z przodka. Wiercenie otworów strzałowych. Dokonywanie obrywki
przodka po strzelaniu. Zabezpieczanie stropu obudową tymczasową.
Stawianie obudowy ostatecznej. Wykonywanie opinki, wykładki stropu
i ociosów. Kontrola kierunku i nachylenia przodka. Kotwienie stropu.
Odwadnianie przodka, czyszczenie i przebudowa ścieku. Wykonywanie
tam, zapór pyłowych. Przebudowa toru kopalnianego. Przedłużanie
lutniociągu. Wykonywanie prac pomocniczych w wyrobiskach
przygotowawczych drążonych kombajnami.

4. Praca w oddziałach eksploatacyjnych
Sterowanie obudową zmechanizowaną. Urabianie kombajnem
ścianowym, przekładka przenośnika podścianowego. Obsługa
i konserwacja przenośników zgrzebłowych i taśmowych. Wykonywanie
prac pomocniczych w ścianowych wyrobiskach eksploatacyjnych.

5. Zakończenie praktyki
Ocena i zakończenie praktyki na podstawie opinii i oceny instruktorów
praktycznej nauki zawodu.

Uwagi o realizacji

Zadaniem praktyki zawodowej jest zapoznanie ucznia z przyszłą

pracą zawodową. Praktykę zawodową należy tak zorganizować, aby
umożliwić uczniom doskonalenie i pogłębienie już zdobytych wiadomości
i umiejętności zawodowych oraz poznanie organizacji

i działalności zakładu górniczego. Powinna ona odbywać się w realnych
warunkach produkcyjnych. W czasie praktyki uczeń powinien
uczestniczyć w wykonywaniu zadań zawodowych na stanowiskach, na
których pracuje górnik eksploatacji podziemnej.

Stanowiska pracy dołowe, na których będzie realizowana praktyka

zawodowa należy wydzielić komisyjnie. Nie może na nich występować
duże zagrożenie wypadkowe. Wykonywana praca na tych stanowiskach
nie powinna wymagać żadnych uprawnień i specjalnego przeszkolenia.

Prace związane ze sterowaniem obudową zmechanizowaną, obsługą

maszyn i urządzeń transportowych, urabiających, ładujących należy
zrealizować w formie ćwiczeń, które powinny być wykonywane w stanie
postoju lub bezruchu maszyn i urządzeń albo z właściwymi
zabezpieczeniami.

Zaleca się, aby podczas realizacji praktyki jeden instruktor praktycznej

nauki zawodu sprawował opiekę maksymalnie nad trzema uczniami.
Codzienne czynności i spostrzeżenia z wykonywanej pracy uczeń ma
obowiązek zapisywać w dzienniczku praktyki.

W czasie praktyki oprócz udziału uczniów w procesie pracy zaleca się

stosować inne formy organizacyjne, takie jak spotkania i zajęcia
szkoleniowe prowadzone przez branżowych specjalistów, w tym pokazy,
obserwacje, instruktaże i wycieczki. Udział w tych formach
organizacyjnych praktyki zawodowej powinien być opisany przez ucznia
w formie sprawozdania w dzienniczku praktyki.

Program praktyki zawodowej należy traktować w sposób elastyczny

i we współpracy z kierownikiem zajęć praktycznych ze szkoły, może być
modyfikowany stosownie do możliwości realizacji w zakładzie górniczym.
Należy jednak dążyć do tego, aby uczniowie zapoznali się organizacją
i funkcjonowaniem zakładu górniczego oraz stosowanymi w nim
rozwiązaniami technicznymi i technologicznymi.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów

tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba

godzin

1. Organizacja praktyki zawodowej

7,5

2. Organizacja zakładu górniczego

22,5

3. Praca w oddziałach przygotowawczych

52,5

4. Praca w oddziałach eksploatacyjnych

5. Zakończenie praktyki

7,5

Razem

150

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Opiekun praktyk, wspólnie ze szkołą może
wprowadzać zmiany mające na celu lepsze dostosowanie programu
praktyki zawodowej do możliwości i specyfiki zakładu górniczego.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Opiekun praktyk (instruktor praktycznej nauki zawodu), przed

dopuszczeniem ucznia do prac ujętych w szczegółowym

harmonogramie, powinien sprawdzić znajomość przepisów związanych
z bezpieczeństwem i higieną pracy na danym stanowisku pracy.

Ocena końcowa osiągnięć ucznia powinna uwzględniać:

– poziom i zakres opanowania umiejętności i wiadomości określonych

w szczegółowych celach kształcenia,

– oceny cząstkowe, wystawiane przez instruktorów praktycznej nauki

zawodu, po realizacji poszczególnych działów tematycznych,

– przestrzeganie

dyscypliny pracy,

– przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów

ochrony ppoż., ochrony środowiska,

– umiejętność pracy w zespole,
– samodzielność w wykonywaniu zadań,
– jakość wykonanej pracy.

Na zakończenie praktyki zawodowej (w ostatnim dniu praktyki)

opiekun praktyk dokonuje jej zaliczenia i w dzienniczku praktyki wpisuje
opinię o pracy i postępach ucznia oraz ocenę końcową.