Prof. T. Wasilewski - wypis z książki

Prawo Mn w porządku Mn.

1. Nazwa

2. Ewolucja nazwy i pojęcia

3. Wzajemna relacja PMN a inne normy porz Mn

1. Moralność Mn a PMN

2. Prakseologia Mn a PMN

3. Kurtuazja MN a PMN

4. Normy zewnątrzpaństwowe a PMN

5. MN normy polityczne a PMN

Pojęcie i systematyka PMN:

1. Współczesne pojęcie PMP

2. PMP a PM prywatne

3. Mn prawo gospodarcze

4. Mn prawo karne

5. MN prawo administracyjne

6. Mn prawo ochrony człowieka

7. Mn prawo morza

Prawo MN a Prawo krajowe:

1. Dualizm a monizm

2. Stosunek PM do Prawa krajowego

Stosunek krajowych systemów prawnych do PM

1. Metody włączania PM

2. Umowy MN

3. Zwyczaj Mn i ogólne uznanie normy PM

T. Wasilewski

Prawo Mn w porządku Mn.

1. Nazwa - pierwszy raz termin international law (Bentham 1780), poczatki to ius gentium - prawo narodów; część rzymskiego prawa prywatnego regulująca stosunki pom. obyw rzymskimi a cudzoziemcami. W III w dzięki Ulpisnowi `ius gentrium' oznacza ogół norm prawnych regulujących stos między państwami. Okres kanonistyczny rozwoju PM -> ius Inter genteks. Dwie nazwy `prawo narodów' i prawo międzynarodowe używane zamiennie. Po II wojnie ujednolicenie nazewnictwa-> PMPubliczne

2. Ewolucja nazwy i pojęcia - prof. A. Klafkowski `prawo Mn publiczne to system norm prawnych regulujących wzajemne stos między państwami' na problem ujęci a w tym przypadku org Mn mówi , iż są one `pośrednią forma udziału państw w tworzeniu PM'

•Ani prawo narodów ani prawo międzynarodowe nie jest precyzyjne gdyz prawo to nigdy nie regulowało stos między narodami lecz między państwami w które te narody są zorganizowane. W katalogu pojawiły się takie określenia jak: Kant - `prawo państw', Jellinek - `prawo międzypaństwowe', Hegel - `prawo zwenątrzpaństwowe.

•Miedzy wojnami PMP rządzi stos między państwami. Podczas II wojny pojawiły się nowe podmioty. Budowa normy PM jest z reguły dwuczłonowa i nie zawsze wyst trzeci czlon w postaci sankcji

•Def. Symonides - zespół norm regulujących stosunki miedzy państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, mającymi zdolność do działania w stos mn

Globalizacja a rozwój PM: pierwszy nurt: globalizacja jest nieodwracalna tendencja rozwoju PM, drugi - globalizacji nie należy utożsamiać z jakomś nowym niekontrolowanym porządkiem mn

3. Wzajemna relacja PMN a inne normy porz międzynarodowego - jest to całokształt norm międzynarodowych i krajowych regulujących stosunki Mn sensu largo, tzn. wszystkie stos Mn wykraczające poza granice państwowe między wszystkimi podmiotami stosunków Mn.

1. Moralność Mn a PMN - moralność Mn to zespół imperatywów moralnych wg których można ocenić zachowanie uczestników stos Mn. Jest to zogniskowanie poglądów na to co jest dobre a co złe. Kluczowa wartość - słuszność

1. Normy moralne są jednostronne, są źródłem obowiązków a nie uprawnień

2. Norma moralności Mn staje się potencjalna norma PM za pomocą materialnych składników procesu prawotwórczego

3. PM podporządkowane jest moralności Mn, wie norm PM jest konsekwencją norm MM

4. MM jest w większym stopniu warunkującym PM niż przez nie warunkowanym - treść normy moralnej staje się częścią hipotezy np.

5. Normy moralne jako normy wyższego rzędu w systemie wartości wywierają wpływ na kształt PM, dostarczają wzorców zachowań (Pm chroni wartość suwerennej równości państw - z niej rodzą się pochodne prawa wymienione w art. 2 KNZ)

6. Wiele norm PM jest przedłużeniem norm MM (normy MM są bezroszczeniowe i nakładają jedynie obow moralne)

7. PM nie ma mocy kształtującej czy wpływającej na MM

2. Prakseologia Mn a PMN - zbiór norm i reguł skutecznego działania. Kluczowa wartość to skuteczność;

1. Motyw prakseologiczny kształtuje niektóre nory czy instytucje PM

2. Zasada suwerennej równości mówi jedno państwo jeden głos, prakseologia: RB podział na stałych i niestałych członków, waga głosów wielkich mocarstw

3. Unia europejska i ilość głosów w KE, PE

4. Kontrola Mn to instytucja PM która daje szczególny wyraz względom prakseologicznym - zobowiązania, które nie są kontrolowane narażone są na niewykonanie czy łamanie

5. Traktatowe systemy kontroli - budowane na dwuch zasadniczych środkach kontroli sprzężonych ze sobą:

1. Ujawnienia- informacje, petycje czy sprawozdania pochodzące od podmiotów kontrolowanych

2. Weryfikacje - różne rdzaje inspekci i obserwacji podmiotów kontrolujących

6. Gwarancje międzynarodowe:

1. Demilitaryzacja:

• Całkowita - odnosząca się do całego terytorium państwowego, bądź niepaństwowego CZY wszelkiego rodzaju zbrojeń: uzbrojenia i obiektów wojskowych

• Częściowa - dotyczy tylko części terytorium państwowego bądź niepaństwowego CZY tylko pewnych kategorii zbrojeń: uzbrojenia i obiektów wojskowych (np. strefy zdenuklearyzowane, czy strefy bezatomowe)

2. neutralizacja wojskowa

3. Neutralność wieczysta

7. PM a prakseologia - `PM bywa niedostosowane do oparcia się niebezpiecznym lecz niezwykle skutecznym środkom działania' Gilas

8. Zachodzi paradoks gdyż PM jest nieskuteczne wobec znacznej części regół praks mn

Kurtuazja MN a PMN

1. Normy kurtuazji Mn kształtują w pewnym sensie PM przekształcając się w normy PM (np. szereg immunitetów, przywilejów dyplomatycznych)

2. Przekształcenie odbywa się w procesie prawotwórczym, źródłami zaś są traktaty Mn bądź zwyczaje Mn (gdy stosownej praktyce towarzyszyć będzie opinio iuris)

3. Kurtuazja Mn jest drugim po moralności zespołem norm najbliższym PM

4. Szereg norm kurtuazji Mn jest przedłużeniem czy konsekwencja PM ( konsekwencją zas równości ->normy kurtuazyjne nakazujące poszanowanie flagi, okazywanie szacunku prawom i urzędom, uporządkowane zajmowanie miejsc za stołem przez dyplomatów

Normy zewnątrzpaństwowe a PMN - n.zewnątrzpaństfowe to pewna grupa norm wewnatrzpaństwwych regulująca stos międzynarodowe J.Gilas

1. Zewnatrzpaństwowy system norm jest najczęściej efektem :

1. Inkorporacji bądź recepcji norm PM do prawa wew; np. konwencja MOP nr 109 dotycząca płacy, czy konwencje o PCz

2. Uznania dyskrecjonalnej kompetencji państwa - np. problem obywatelstwa (nabycie, utrata) regulacja wkraczanie i pobytu cudzoziemców

3. Luki w prawie m-n

4. Odesłanie przez normę PM do prawa krajowego MOP nr 102

2. Normy zewnątrzpanstwowe moga w sposób istotny oddziaływać na prawo Mn, lub rodzić ważne skutki mn (np. mianowanie przeds dyplomatycznych, ogłaszanie stanu wojny, ekstradycji, azylu politycznego; kompetencje do prowadzenia rokowań-> naruszenie przez przedst. Takiej norm zewnatrzpaństwowej może prowadzić do unieważnienia takiej umowy.

3. Kapitalne znaczenie mają normy regulujące stosunek p. krajowego do PM, są efektywnym miernikiem przychylności krajowego porządku do MN, zawarte są najczęściej w konstytucji lub w ustawach zwykłych. Możliwe zjawisko internacjonalizacji prawa krajowego.

4. Wśród pozostałych norm zewnatrzpaństwowych regulujących stos MN można wyróżnić:

1. Zewnątrzpaństwowe n. karne

1. Zasada terytorialna w konstrukcji zwierzchnictwa terytorialnego

2. Zasada personalna bierna w koncepcji zwierzch personalnego

3. Zasada personalna bierna , czy ochrony w instytucji obrony

4. Represje wszechświatowe

2. Zewnątrzpaństwowe normy postepowania karnego - zawierają normy procesowe regulujące postepowanie w spr karnych ze stos Mn; są to tzw działy zagraniczne k.p.k (XIII)

3. Zewnatrzpaństwowe normy kolizyjne prywatnoprawne

4. Zewnątrzpaństwowe normy postepowania cywilnego - normy procesu cywilnego dla spraw z elementem zagranicznym (III cz k.p.c)

5. Prawo Mn ma ogromny wpływ substancjalny na normy zewnątrzpaństwowe, skorelowane one są ze zobowiązaniami

5. MN normy polityczne a PMN - n.polit są normami obowiązującymi w stos Mn które tworzą zobowiązania polityczne i są zabezpieczone sankcjami politycznymi; wartość -> celowość ustalonych zamierzeń, cechuje je niski stopień normatywności. Źródła: akty końcowe konferencji (np. KBWE), komunikaty z wizyt międzypaństwowych, oświadczenia międzypaństwowe, rezolucje org Mn.

1. n.polityczne oddziaływają na kształt norm PM

2. źródła n.politycznych są nieformalne, bądź formalne -> konieczne jest stosunkowo niewielkie podwyższenie ich stopnia natężenia by były one źródłem praw i obowiązków (np. rezolucja XXIX nieoddziaływania na środowisko i klimat -> przekształciła się w Konwencje zawartą w Genewie w 77')

Pojęcie i systematyka PMN:

1. Współczesne pojęcie PMP - PM stanowi nieustannie rozwijający się, stale doskonalący system, który swoją regulacją obejmuje nie tylko coraz to nowe dziedziny stosunków Mn. PM nie posiada normy , która by w sposób jednoznaczny stanowiła kto jest, a kto nie jest jego podmiotem; YO system norm prawnych regulujących całość stosunków Mn, między wszelkimi ich podmiotami.

2. PMP a PM prywatne - PM prywatne - najstarsza obok publicznego gałąź PM, reguluje ono stosunki prywatno prawne , które w swoich funkcjach i cechach wykraczają poza granice państwa.

1. Oddzielność Pm pryw od PMP

1. Odrębny przedmiot regulacji

2. Katalog podmiotów (os fiz i praw)

3. Odrębne źródła (tu ustawa)

4. System załatwiania sporów (sądy powszechne państw i Mn arbitrażu handlowym)

3. Mn prawo gospodarcze - system norm prawnych obowiązujących między państwami org mn, osobami fiz i prawnymi regulujący regulujących międzynarodowe stosunki gospodarcze - miedzy gospodarkami narodowymi oraz podmiotami w obrębie różnych gospodarek.

1. Źródła: um Mn, zwyczaje, zasady, uchwały org Mn + ustawy Mn, dyrektywy, rozporządzenia, zarządzenia jako źr p.krajowego

2. Podmioty: podmioty PMP + os fizyczne i prawne

3. Przedmiot: Mn stos gospodarcze (własność i produkcja, handel mn, kwestie monetarne, inwestycje zagr itd..)

4. Mn prawo karne - rozwój następuje po II wojnie. Jest ono dynamicznie rozwijająca się gałęzia PM, która określa zasady karania przez państwo lub trybunały Mn osób winnych naruszenia PM + normy proceduralne. MPK = pMk + pKm MPK obejmuje swym zakresem źródła Mn i źródła wewnętrznego pk i ma na celu:

1. Definiowanie przestępstw Mn

2. Wskazanie państw czy trybunałów właściwych do wykonania jurysdykcji

3. Reguluje zagadnienia Mn pomocy w spr karnych

• Umowy Mn które współtworzą PM nie są samo wykonalne, państwa strony mają szereg obowiązków np. konwencja z 66' o eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

5. MN prawo administracyjne - gałąź porządku prawno-mn zawierająca normy prawne współtworzące tzw administrację Mn - J.Gilas. MPA = pMa i pAm

1. Za wyodrębnieniem tej gałęzi przemawiają:

1. Reguluje ono stos miedzy org.mn a jej funkcjonariuszami, miedzy państwami a os.fizycznymi oraz prawnymi o obcym obywatelstwie czy przynależności państwowej kategorie stosunków oparte są na nierównorzędności podmiotów i zawsze zakładają podporządkowanie jednego z nich

2. Ma w wysokim stopniu charakter subordynacyjny a nie koordynacyjny jak PMP

3. Katalog źródeł to źródła PM oraz prawo krajowe jako zewnątrzpanstwowe normy administracyje

4. Proces prawotwórczy oparty jest na subordynacji a normy maja charakter heteronomiczny gdy w PMP koordynacja i autonomiczny

5. Wyższa skuteczność norm ze względu na dużą zdolnośc przenikania do porządku wewnętrznego (np. europejskie prawo wspólnotowe-> rozporządzenia i dyrektywy)

6. Niektóre org Mn mają uprawnienia prawotwórcze i państwa niejako z góry wyrażają zgodę na stanowione przez nie normy -> zwolnienie w wyn spec procedury `contracting out' ICAO bądź pozbawione WE,

7. System załatwiania sporów oparty jest na proc admin lub sądowych

2. Europejskie prawo wspólnotowe - zasada prymatu, zasada bezpośredniego stosowania i bezpośredniego skutku

3. Podmiotem są państwa, org mn, osoby fiz i prawne

4. Źródła: prawo wtórne, ustawy, dekrety, rozporządzenia, zarządzenia, orzecznictwo, doktryna

6. Mn prawo ochrony człowieka - system norm formułujących prawa i obowiązki człowieka oraz podstawowe wolności wraz z zespolem srodków prawnych służących ich ochronie EKPCz -> z jej mocy jednostka uzyskuje podmiotowość prawa mn

7. Mn prawo morza - system norm prawnych regulujących status prawny i zasady korzystania z obszarów morskich (państwowych i niepaństwowych) przez jego podmioty, w tym repartycję uprawnień jurysdykcyjnych

1. Własny autonomiczny sposób załatwiania sporów Mn; zasada pokojowego środka i swobody wyboru. Sytstem załatwiania spor w UNCLOS -> koncyliacja zwykła, ->obligatoryjna, ->arbitraż ->procedury sądowe

2. Podmioty: państwa, niektóre org Mn, TERYTORIA, a także os fizyczne i prawne-> przed izbą sporów dna morskiego

3. Własna aksjologia:

1. Zasada suwerenności nad morskim ter państwowym

2. Zasada repatriacji uprawnien jurysdykcyjnych między państwami nadbrzeżnymi a trzecimi

3. Zasada wyk obsz morskich w celach pok

4. Zasada wolności morza pełnego

5. Zasada wolności żeglugi

6. Z.bezpieczeństwa żeglugi i ochrony zycia na morzu

7. Z.ochrony środ morskiego

8. Z.wspólnego dziedzictwa ludzkości

9. Z.pokojowego załatwiania sporów morskich

4. Źródła: tradycyjne źródła PM + akty jednostronne państw

Prawo MN a Prawo krajowe:

1. Dualizm a monizm - w przedmiocie wzaj stos między pr Mn a krajowym wykształciły się dwie szkoły

1. Dualistyczna (pluralistyczna) - za podstawę przyj, że PM i krajowe to dwa odrębne,autonomiczne systemy prawne , które istnieją i funkcjonują niezależnie od siebie, w skrajnych przy -> nie maja w sobie pkt stycznych. Ani dualizm ani monizm nie jest odbiciem aktualnej praktyki, z uwagi na ogromny rozwój jakościowy i ilościowy PM

1. Zwracaja uwagę na : 1. Odmienną nature stosunków, 2.zupełnie odmienna strukturę instytucjonalną w obu systemach.

2. Wg dualistów PM może być zast przez sądy krajowe tylko jeśli zostanie TRANSFORMOWANE czy INKORPOROWANE

3. Podmiotowość prawno-mn maja jedynie państwa

2. Monizm - pojawia się znacznie później; prawo MN i krajowe są częściami tego samego porządku prawnego

• M.internacjonalistyczny - H.Lautepacht, mocne powiązana z naturalizmem, silny akcent na wartości moralne i prawa człowieka. PM i krajowe to jedna całość normatywna, której zasadniczą f-cją jest zapewnienie dobrobytu i pomyślności jednostki. Postuluje się prymat PM.

• M.internacjonalistyczny związany z superpozytywizmem - Kelsen, spos wyjaśnienia opiera się na filoz Kanta. Za podstawę przyjmuje tezę o uniwersalnej jedności prawa, zakładając, że świat norm prawnych stanowi jeden system zbudowany hierarchicznie -> najwyższe m-ce zajmuje `grundnorm' pacta sunt servanda (u Kelsena dana norma jest legalna tylko jeśli jest zgodna z poprzednią)

• M.nacjonalistyczny - charakterystyczna dla nauki niemieckiej II poł XIX w. fil Hegla, prymat prawa krajowego nad MN. Prawo MN traktuje jako zewnętrzne prawo państwowe ->prawnomiedzynarodowy nihilizm, rozwinięta w hitlerowskiej nauce PM

8. Stosunek PM do Prawa krajowego

1. Zgodna i nieprzerwana praktyka org państwowych jest istotnym i niezbędnym tworzywem zwyczaju Mn stanowiac jedo materialny element

2. Prawo Mn zastrzega mnóstwo kompetencji dyskrecjonalnych dla państw np. Reg kwestii obywatelstwa, czy wiazd i pobyt cudzoziemców

3. PM komplementarnie odwołuje się do p.krajowego

4. Treścią zasady `pacta sunt servanda' jest także zagwarantowanie przez każde państwo skuteczności prawu Mn w jego prawie wewnętrznym (podstawa, siatka, lege artis)

5. Przez ustawodawstwo wew państwo określa swoją opinie w różnych ważnych kwestiach Mn (Anglo-Iran oil company 52')

6. Przepisy p.krajowego mogą służyc jako dowód przestrzegania bądź nie PM

7. Gdy umn nien jest samo wykonalna rezerwuje się dkla państwa podjęcie określonych środków i kroków

8. Państwo nie musi uznac skutków aktów państwa innego działającego niezgodnie z PM (Nottebohme)

Stosunek krajowych systemów prawnych do PM - rozważania prowadzą do hierarchizacji norm i źródeł oraz ustalenia międzynimi pierwszeństwa w wewnętrznym obszarze państwa. Państwa zazwyczaj silnie przywiązane są do swojej suwerenności i tylko nieliczne z nich przyznaja wyraźne pierwszeństwo PM nad ich prawem krajowym (Holandia) . króluje przewaga doktryny dualis:tycznej, która wymaga włączenia przepisów PM do krajowego przy użyciu odpowiedniej metody

1. Metody włączania PM - nie zważając na metodę zawsze na panstwie spoczywa obowiązek wykonania w myśl pacta sunt servanda i bona fides:

1. Transformacja - J.Galster: w mysl tej metody PM wymaga zmiany hipotezy normy (zwłaszcza adresatów)

• T.ogólna/ generalna - włączenie do wewnętrznego systemu całego bądź części PM na podstawie generalnej normy blankietowej, najczęściej konstytucyjnej danego panstwa

• T.specjalna/szczegółowa - to każdorazowe przekształcanie źr PM, za pomoca konkretnego aktu wewnętrznego. Ma ona strukturę dwuczłonową gdyż zakłada : 1. Zgode opow. Org państwow wyrażoną w akcie prawotwórczym, 2 ogloszenie jej w oficjalnym dz.ustawowym

2. Paralelizacja - powtórzenie normy PM w prawie krajowym -> prawodawca stanowi własne normy zgodne z PM (powstaje norma równoległa)

3. Odesłanie - koniecznośc zast w stos wew n Mn nie podlegającej recepcji wskazanej przez prawo krajowe (ustawa o prawie lotniczym z 62')

4. Adopcja/ inkorporacja - przyjęcie i obowiązywanie w prawie krajowym normy Mn w niezmienionym kształcie (formuła lorda W.Blackestone'a)

5. Ex proprio vi gore - z własnej mocy prof. Stefan Rozmaryn `jeśli konst danego państwa nie zawiera przepisu o włączaniu p Mn to przyjąc należy uznanie prawnej skuteczności u Mn w stos wew

6. Teoria wykonania - niemiecki obszar językowy, odmiana adopcji. Normy Mn nie ulegaja przekształceniu na prawo krajowe, a wykonanie polega na dopełnieniu państwowym nakazem wykonania

7. Admisja - nierecepcyjna metoda obowiązywania. Norma nie jest transformowana ani przekształcana jest jedynie dopuszczona do obowiązywania i stosowania

2. Umowy MN - status umów Mn w krajowym porządku w poważnym stopniu zależy od przyjętej metody włączania tych umów do p.wewnetrznego. dla skuteczności um w porzadku wew najczęściej konieczna jest interwencja ustawodawcy.

1. UK umowa staje się skuteczną w prawie MN gdy zostanie ratyfikowana przez Królową, aby umowa Mn mogła stać się częścią p.brytyjskiego konieczne jest uchwalenie przez parlament odpowiedniej ustawy (nie ma ona charakteru absolutnego np. prawo UE) W praktyce orzeczniczej wykształcilo się domniemanie by ustawy parlamentarne interpretować by nie wystapiła kolizja z wcześniejszymi umowami zawartymi przez UK. . większość państw Common law odmawia jakiegokolwiek bezpośredniego skutku wewnetrznego umowom miedzynarodowym bez aktu ustawodawczego. W UK kilka technik prowadzących do nadania mocy wiąrzącej PM:

1. Ustawa jest oparta na umowie Mn

2. Ustawa dokonuje inkorporacji tekstu umowy

W UK sądy krajowe posiadaja dużą swobodę w interpretacji PM

1. Dania, Finlandia, Szwecja, Norwegia - pewna kontynuacja modelu UK, konieczna jest zgoda parlamentu na zawarcie najważniejszych umów Mn, konieczny jest też dodatkowy akt prawodawczy włączajacy umn do prawa wewnętrznego. W Danii najczęściej stosowana recepcja (powtórzenie umowy Mn w p.krajowym), Dania, Finlandia, Szwecja - inkorporacja In blanco

2. RFN - model dualistyczny włączania umów Mn. Umn są włączane w drodze ustawy przyjetej przez Parlament Federalny i stają się w konsekwencji tego wiążącym prawem RFN, będą miały moc równą ustawom federalnym, pierwszeństwo nad prawem federalnym z wyłączeniem knstytucji

3. Włochy - art. 10 Konst `włoski porządek dostosowuje się do powszechnie uznanych norm prawa Mn” umowy ratyfikowane przez prezydenta ale przy ważnych jest mu potrzebne upoważnienie parlamentu. Uchwalona przz parlament `ordine di escuzione' aprobuje prezydencka retyfikację i nadaje skutecznośc prawną

4. Francja i Holandia - przyznają wyraźną preferencję najważniejszym umn i ich prymat nad ustawami (art. 55 konst fr z 55') Holandia konst z 56' całe pr wewnętrzne łącznie z konstytucja jeżeli niezgodne jest z postanowieniami umów Mn. Wyątkowo monistyczna otwartośc holenderskiego systemu

5. Austria - interpretacja systemowa pozwala stwierdzić, że wyraźnie preferuje się najważniejsze traktaty Mn nadając im moc równa konstytucyjnym. Zawsze jednak gdy gdy postanow umn zmieniają czy uzupełniaja przep konst konieczne jest wyrażenie przez RN zgody na ich zawarcie

3. Zwyczaj Mn i ogólne uznanie normy PM - co się tyczy uznania ZMN to przepisy zaw. są w różnym stopnu dokładności w konstytucji, stopniowo kształtowane przez sądy bądź rozrzucone w szeregu ustaw. Różnica między państwami common law i innymi jest znacznie mniej widoczna niż w przyp PM

1. UK - powszechne mn prawo zwyczajowe staje się automatycznie częścia prawa krajowego bez jakiegokolwiek zabiegu recepcyjnego .

2. We wszystkich państwach UE wystepuje tendencja do przyznawania pierwszeństwa normom powsz Mn prawa zwyczajowego nad sprzecznymi ustawowymi przepisami pr krajowego. Casus francuski pozostawia dużą swobodę interpretacyjną sondom. Konst Austrii `powszechnie uznane rególy pmn obowiązują jako częśc składowa PM. Grecja art. 2 konst `grecja stosuje się do powszechnie obowiązujących norm PM. Włochy art. 10 `..dostosuje się do powszechnie uznanych regół pmn'

str. 2

---