Fizjoterapia w onkologii
Instytut Ochrony Zdrowia
Zakład Fizjoterapii
Fizjoterapia w onkologii
Instytut Ochrony Zdrowia
Zakład Fizjoterapii
Plan wykładów i ćwiczeń
I.
Onkologia – pojęcia ogólne, epidemiologia,
profilaktyka.
II. Metody rozpoznawania i leczenia chorób
nowotworowych.
III. Nowotwory głowy i szyi.
IV. Nowotwory gruczołu piersiowego i narządów
płciowych.
V. Nowotwory płuc i opłucnej.
VI. Nowotwory przewodu pokarmowego i układu
moczowego.
VII. Nowotwory układu ruchu i układu
krwiotwórczego.
ONKOLOGIA-pojęcia
ogólne
• Nowotwór (choroba nowotworowa)
jest chorobą o podłożu genetycznym,
czyli jest procesem spowodowanym
nakładaniem się zaburzeń struktury
DNA.
• W większości jest on rozrostem
monoklonalnym tzn. wywodzi się z jednej
komórki.
ONKOLOGIA –pojęcia ogólne cd
• Kancerogeneza – powstawanie nowotworu- jest
to proces wieloetapowy , w wyniku którego
dochodzi do przekształcenia się prawidłowej
komórki organizmu w komórkę nowotworo-wą, a
w konsekwencji do powstania nowotworu
złośliwego
.
• Proces rozwoju nowotworu jest najczęściej
długotrwały. Od przemiany nowotworowej do
rozpoznania nowotworu mija najczęściej kilka-
kilkanaście lat. W rzadszych przypadkach kilka
miesięcy.
ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd
Etapy kancerogenezy:
- Inicjacja - na tym etapie pojawia się pojedyncza
mutacja, która zazwyczaj powstaje pod wpływem
kancerogenu, a czasem spontanicznie.
- Promocja – wieloetapowy rozwój klonu
komórkowego zawierającego mutację nabytą w
procesie inicjacji. Główny mechanizm promocji to
zaburzona ekspresja genów prowadząca do
zaburzenia procesów regeneracyjnych komórki
oraz zwiększonej ich proliferacji
ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd
Etapy kancerogenezy:
-
Progresja – trzeci nieodwracalny etap prowadzący do
powstania nowotworu. W procesie pojawiania się
kolejnych uszkodzeń genetycznych powstają kolejne
klony komórek cechujące się coraz większą
autonomią. Komórki nowotworowe cechują się większą
autonomią, nabywają cechy niekontrolowanego
namnażania, naciekania naczyń krwionośnych i
tworzenia przerzutów.
ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd
Czynniki kancerogenne:
1).
Kancerogeny chemiczne dzieli się na czynniki inicjujące i
promujące proces nowotworowy.
Kancerogeny kompletne uczestniczą zarówno w procesie
inicjacji jak i promocji.
Ponadto w grupie kancerogenów wyróżnia się substancje
działające bezpośrednio oraz prekancerogeny , wymagające
metabolicznej aktywacji w organizmie.
A. Kancerogeny działające bezpośrednio – substancje
alkilujące
i acylujące - leki ( są to słabe kancerogeny, ale o dużym
znaczeniu z powodu powszechnego stosowania substancji
alkilujących w terapii nowotworów.
ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd.
B. Prekancerogeny – stanowią większość kancerogenów
-
policykliczne węglowodory aromatyczne- cechują się wybitnym
miejscowym działaniem na wiele tkanek i narządów. Należą do nich :
• węglowodory zawarte w smole pogazowej powstającej przy paleniu
tytoniu
• wytwarzane podczas smażenia tłuszczów zwierzęcych
• wytwarzane w wędzonych rybach i mięsie
• dym fabryczny, oleje mineralne, smary, rozpuszczalniki, asfalt,
bitumen, parafina
Są jednoznacznie uznane za przyczynę powstawanie raka płuca, oraz
za jeden z podstawowych czynników powstawania nowotworów
gardła, krtani, jamy ustnej, pęcherza moczowego, układu moczowego.
ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd
Czynniki kancetrogenne chemiczne cd
-
aromatyczne aminy i barwniki azotowe znajdujące
się w niektórych produktach spożywczych -konserwanty,
barwniki, substancje poprawiające smak. Są
odpowiedzialne za częstsze występowanie raka wątroby,
pęcherzyka żółciowego, pęcherza moczowego.
- aflatoksyny znajdujące się w źle przechowywanych
ziarnach zbóż
i orzeszkach ziemnych ( grzyb pleśniowy- Aspergillus
flavus). Łączy się je z występowaniem raka wątroby , w
wielu wypadkach łącznie
z dodatkowych działaniem wirusa zapalenia wątroby.
ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd.
Czynniki kancerogenne chemiczne cd.
- Związki prekursorowe nitrozamin i
nitrozwiązków w małych ilościach są zawsze obecne
w żywności (azotyny i azotany w jarzynach, saletra
używana do konserwacji mięsa, sera i innych
produktów).Substancje te ulegają pod wpływem
bakterii w przewodzie pokarmowym przemianom do
nitrozwiązków, które indukują powstawanie raków ,
przede wszystkim żołądka.
- Azbest- włóknienie śródmiąższowe płuc, włóknienie
opłucnej, międzybłoniaka opłucnej, raki przewodu
pokarmowego.
- Chrom, niekiel i inne metale- rak jamy ustnej, zatok i
płuc.
- Chlorek winylu (do produkcji PCV) – mięsak
naczyniowy wątroby, rak wątrobowokomórkowy.
ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd
2).Czynniki kancerogenne fizyczne:
- promieniowanie ultrafioletowe(pasmo UFB)
prowadzące do powstania raków skóry i czerniaka
złośliwego.
- promieniowanie jonizujące , zarówno promieniowanie
elektromagnetyczne (promieniowanie rentgenowskie i
promieniowanie gamma) jak cząsteczkowe ( cząsteczki
alfa, beta, protony i neutrony).
Nowotwory wywoływane przez promieniowanie
jonizujące to białaczki, z wyjątkiem przewlekłej białaczki
limfatycznej, raki tarczycy u osób młodych, rzadziej rak
sutka, płuc, ślinianek i skóry.
ONKOLOGIA- pojęcia ogólne cd
Inne czynniki kancerogenne
3).Kancerogeny infekcyjne (wirusowe, bakteryjne)
- HPV( wirus brodawczaka ludzkiego) – rak szyjki
macicy,
- Wirus Epsteina Barra (mononukleozy zakaźnej)–
chłoniaki złośliwe, ziarnica złośliwa, rak nosogardła.
- wirus wzw typu C – rak wątrobowokomórkowy
- wirus mięsaka Kaposiego (wirus opryszczki
ludzkiej typu 8.
- Helicobacter pylorii – chłoniak żołądka (aktywacja
limfocytów w ścianie ), rzadko rak żołądka ( procesy
regeneracyjne po uszkodzeniu śluzówki).
4).Hormonalna terapia zastępcza (estrogeny):
Im dłużej stosowana poza fizjologiczną menopauzą
oraz przy
nieprawidłowym składzie jakościowym- rak
trzonu macicy, jajnika, gruczołu piersiowego
ONKOLOGIA – elementy
emidemiologii
Epidemiologia – to nauka zajmująca się występowaniem,
uwarunkowaniem i przebiegiem chorób w danej populacji
z uwzględnieniem jej struktury.
Informacje o epidemiologii nowotworów pochodzą
z Wojewódzkich Rejestrów Nowotworowych
oraz opracowywane są w Krajowym Rejestrze Nowotworów.
Podstawowe pojęcia epidemiologii:
1).Współczynnik zapadalności - liczba zarejestrowanych
zachorowań w danym roku na 100 tys. badanej populacji
ONKOLOGIA – elementy
epidemiologii.
Epidemiologia cd.
2).Współczynnik chorobowości - liczba
obserwowanych chorych
w danym roku na 100tys badanej populacji.
Obejmuje on zarówno nowe zachorowania jak i
osoby, u których chorobę rozpoznano w
poprzednich latach.
3). Współczynnik umieralności - liczba zgonów na
daną chorobę na 100tys. obserwowanej populacji.
4). Współczynnik śmiertelności - liczba zgonów na
daną chorobę wśród chorych na daną chorobę.
ONKOLOGIA –podstawowe dane
epidemiologiczne
1). Ilość nowych zachorowań w Polsce na koniec lat
dziewięćdziesiątych to ok.130 tys. rocznie.
2). Ilość zgonów z powodu choroby nowotworowej to około
90tys. rocznie.
3).Najczęstsze nowotwory u mężczyzn to: rak płuca, rak
prostaty, rak żołądka.
4).Najczęstsze nowotwory u kobiet to rak piersi, rak płuca,
rak szyjki macicy.
5).Nowotwory o największej umieralności to rak płuca, rak
piersi, rak jelita grubego. Spada umieralność z powodu
raka żołądka.
Choroby nowotworowe są pierwszą przyczyną zgonów
w populacji kobiet i drugą w populacji mężczyzn.
ONKOLOGIA
ONKOLOGIA
Zapobieganie nowotworom – nie ma jednoznacznie
opracowanego schematu postępowania, jednak uznaje
się, że unikanie niektórych zachowań może w znacznym
stopniu zredukować ryzyko zachorowania na nowotwór
złośliwy.
-
Palenie tytoniu – ryzyko zachorowania wzrasta wraz z
ilością wypalonych papierosów i długością trwania
nałogu. Dym tytoniowy zawiera około 4000 różnych
substancji, w tym 40 uznanych kancerogenów.
-
Nadużywanie alkoholu (rak jamy ustnej, gardła, krtani,
przełyku). Za szkodliwe uznaje się codzienne
przekraczanie 50g wódki lub 250ml wina lub pół litra
piwa.
ONKOLOGIA
Zapobieganie nowotworom cd.
- Tłuszcze zwierzęce i mięso, szczególnie źle
przetworzone, to ryzyko zachorowania na raka jelita
grubego.
- Duża ilość w diecie owoców , warzyw, zbóż, błonnika
obniżają ryzyko zachorowania na nowotwory
złośliwe.
- Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na raka
gruczołu piersiowego i trzonu macicy(a może ich
wykrywalność) i jelita grubego.
- Aktywność fizyczna zmniejsz ryzyko m.in. raka piersi
i jelita grubego.
ONKOLOGIA
Zapobieganie nowotworom cd.
- Osoby przewlekle leczone kwasem
acetylosalicylowym lub innymi niesterydowymi
lekami przeciwzapalnym mają rzadziej raka jelita
grubego, a także nico rzadziej nowotwory żołądka
i przełyku
- Unikanie nadmiernej ekspozycji na
promieniowanie ultrafioletowe.
- Zachowywanie przepisów BHP w przypadku
zawodów narażonych na działanie znanych
kancerogenów.
ONKOLOGIA
Zalecenia żywieniowe
1.Spożywanie dużej ilości owoców i warzyw. Szczególnie
zalecane są owoce cytrusowe, czosnek i pomidory.
2.Spożywanie jak najmniej przetworzonych ziaren zbóż,
ograniczenie spożywania łatwo przyswajalnych
przetworów węglowodanów.
3.Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych i mięsa
czerwonego.
4.Dostosowanie ilości spożytych kalorii i aktywności
fizycznej do wymogów zachowania właściwej masy
ciała.
ONKOLOGIA
Zalecenia żywieniowe – cd.
5.Unikanie soli i produktów konserwowanych
( głównie peklowanych i wędzonych).
6.Ograniczenie spożycia alkoholu.
7.Nie zaleca się suplementac ji witamin ( powinny
się zawierać
w produktach naturalnych).