CZY MO
ŻNA ZAPOBIEGAĆ
RAKOWI
CZYLI
S
ŁÓW KILKA O PREWENCJI
PIERWOTNEJ I WTÓRNEJ
ZWI
ĄZKI REHABILITACJI I
PROFILAKTYKI
PROFILAKTYKA
REHABILITACJA
CELE
ZADANIA
METODY
ŚRODKI
PREWENCJA
PIERWOTNA
WTÓRNA
TRZECIEJ FAZY
21%
16%
10%
53%
Dziedziczno
ść
Opieka zdrowotna
Środowisko
Styl
życia
WP
ŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA
ZDROWIE CZ
ŁOWIEKA
OCENIA SI
Ę, ŻE 80-90% ZACHOROWAŃ
NA NOWOTWORY Z
ŁOŚLIWE
W POPULACJACH ZACHODNICH
MO
ŻNA PRZYPISAĆ
CZYNNIKOM
ŚRODOWISKOWYM
M.IN.
NAWYKOM
ŻYWIENIOWYM
I
ZACHOWANIOM SPO
ŁECZNO-
KULTUROWYM
OBECNIE ZNANE S
Ą CZYNNIKI
RYZYKA OKO
ŁO 50%
NOWOTWORÓW Z
ŁOŚLIWYCH
CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY
NOWOTWOROWEJ
l
PALENIE TYTONIU
l
NADWAGA I OTY
ŁOŚĆ
l
DIETA
l
SKA
ŻENIE ŚRODOWISKA
l
HIPOKINEZA
CZY PALENIE TYTONIU
SZKODZI ZDROWIU?
SK
ŁAD PAPIEROSA
SK
ŁAD PAPIEROSA
ZWI
ĄZEK PALENIA TYTONIU
ZE ZDROWIEM
ZWI
ĄZEK ZACHOROWANIA
NA NOWOTWORY Z
ŁOŚLIWE
Z PALENIEM TYTONIU
25 – 30% zgonów z powodu nowotworów złośliwych ma
związek z paleniem tytoniu
43 – 60%
Rak przełyku, gardła,
jamy ustnej
87-91% u mężczyzn
57 – 86% u kobiet
Rak płuc
Ryzyko zachorowań
Rodzaj nowotworu
ZWI
ĄZEK NOWOTWORÓW
Z
ŁOŚLIWYCH Z OTYŁOŚCIĄ
l
OKR
ĘŻNICY
l
PIERSI
l
TRZONU MACICY
l
NERKI
l
PRZE
ŁYKU
WSKA
ŹNIK MASY CIAŁA
ZWI
ĄZEK NOWOTWORÓW
Z OTY
ŁOŚCIĄ
25%
NERKI
24%
P
ĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO
37%
PRZE
ŁYKU
39%
TRZONU MACICY
9%
PIERSI
11%
OKR
ĘŻNICY
ZWI
ĄZEK Z OTYŁOŚCIĄ
RODZAJ NOWOTWORU
RYZYKO NOWOTWORU
Z
ŁOŚLIWEGO U OSÓB OTYŁYCH
2-3-krotnie wyższe
> 30
Rak nerki
2-3-krotnie wyższe
> 25
Rak trzonu macicy
30% wyższe
> 28
Rak piersi
75% wyższe u mężczyzn
25% wyższe u kobiet
> 30
Rak okrężnicy
50 – 100% wyższe
> 30 vs. 23>
Wszystkie
Ryzyko zachorowania
BMI
Rodzaj nowotworu
DIETA
30% ZGONÓW Z POWODU
NOWOTWORÓW ZWI
ĄZANYCH JEST
Z NAWYKAMI
ŻYWIENIOWYMI
PODWOJENIE ILO
ŚCI SPOŻYWANEGO
B
ŁONNIKA MOŻE ZMNIEJSZYĆ
RYZYKO RAKA JELITA GRUBEGO
O 40%
DIETA
NALE
ŻY SPOŻYWAĆ WARZYWA
I OWOCE 5 RAZY DZIENNIE
MINIMALNE SPO
ŻYCIE POWINNO
WYNOSI
Ć 400 G DZIENNIE
(2 SZTUKI OWOCÓW I 200 G WARZYW)
DIETA
SPO
ŻYWANIE DUŻYCH ILOŚCI
WARZYW I OWOCÓW ZMNIEJSZA
RYZYKO ZACHOROWANIA
NA NOWOTWORY
PRZE
ŁYKU
ŻOŁĄDKA
OKR
ĘŻNICY
ODBYTNICY
TRZUSTKI
ZDROWIE
AKTYWNO
ŚĆ
--------------------------------
ODPOCZYNEK
(BEZRUCH)
NADMIERNA AKTYWNO
ŚĆ
PRZECI
ĄŻENIA
NIEDOSTATECZNA AKTYWNO
ŚĆ
HIPOKINEZA
XX WIEK
OBNI
ŻENIE UDZIAŁU MIĘŚNI
W CZYNNO
ŚCIACH CODZIENNYCH
O 80%!
WIEK XXI
WIEK HIPOKINEZY
NAST
ĘPSTWA HIPOKINEZY SĄ
DOBRZE ZNANE
CHOROBY CYWILIZACYJNE
l
UK
ŁADU KRĄŻENIA
l
UK
ŁADU RUCHU
l
PRZEMIANY MATERII
l
UK
ŁADU ODDECHOWEGO
l
NOWOTWORY Z
ŁOŚLIWE
ZWI
ĄZEK NISKIEJ AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ
Z RYZYKIEM ZACHOROWANIA
NA NOWOTWORY Z
ŁOŚLIWE
Rak
skóry,
nowotwory
układu krwiotwórczego
Zerowy
Rak jajnika, jądra, trzustki,
tarczycy, nerki, czerniak
Niepewny
Rak piersi, prostaty i macicy
Przypuszczalny
Rak jelita grubego
Pewny
Rodzaj nowotworu
Związek
WSKA
ŹNIK WYSTĘPOWANIA
RAKA JELITA GRUBEGO ZALE
ŻNIE
OD AKTWYNO
ŚCI RUCHOWEJ
0
5
10
15
20
25
Niska
Średnia
Wysoka
CZ
ĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA
NOWOTWORÓW Z
ŁOŚLIWYCH U KOBIET
ZALE
ŻNIE OD UPRAWIANIA SPORTU
16,6
14,5
Skóry
3,6
3,1
Czerniak
2,2
1,1
Układ krwiotwórczy
2,2
1,1
Tarczyca
1,8
0
Układ pokarmowy
10,1
3,4
Układ rozrodczy
16,2
9,2
Piersi
Nie trenujące
Trenujące
Częstość zachorowań na 1000 kobiet
Rodzaj nowotworu
Gajewski, 1998
CZ
ĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA
RAKA PIERSI
KOBIETY O NISKIEJ AKTYWNO
ŚCI RUCHOWEJ
PO MENOPAUZIE
WZROST RYZYKA O 1/3
KOBIETY AKTYWNE RUCHOWO
REDUKCJA O 30-40%
KOBIETY POWY
ŻEJ 50 ROKU ŻYCIA O
WYSOKIEJ AKTYWNO
ŚCI FIZYCZNEJ
REDUKCJA O 67%!
MECHANIZM OCHRONNEGO
ODDZIAŁYWANIA AKTYWNOŚCI
RUCHOWEJ
OBNIŻENIE SYNTEZY I WYRZUTU HORMONÓW PŁCIOWYCH
ORAZ ZMNIEJSZENIE
WRAŻLIWOŚCI TKANKI NA TE
HORMONY;
ZWIĘKSZENIE SYNTEZY GLOBULINY WIĄŻĄCEJ HORMONY
PŁCIOWE
RAK PIERSI,
MACICY,
JAJNIKA,
PROSTATY
SKRÓCENIE
CZASU
KONTAKTU
JELITA
GRUBEGO
Z
KSENOBIOTYKAMI;
HAMOWANIE PROLIFERACJI ENTEROCYTÓW JELITA GRUBEGO
PRZEZ WZROST PROSTAGLANDYNY F;
HAMOWANIE STĘŻENIA KWASÓW ŻÓŁCIOWYCH
RAK JELITA
GRUBEGO
WZROST LICZBY I AKTYWNOŚCI MAKROFAGÓW, LIMFOCYTÓW
NK
I
INDUKOWANEJ
MITOGENNIE
PROLIFERACJI
LIMFOCYTÓW;
OBNIŻENIE
STĘŻENIA
INSULINY
I
CZYNNIKA
INSULINOPODOBNEGO 1(IGF-1), STYMULATORÓW MITOZY
NORMALNYCH KOMÓREK I INHIBITORÓW APOPTOZY;
WZROST STĘŻENIA BIAŁKA WIĄŻĄCEGO IGF
WSZYSTKIE
MECHANIZM
RODZAJ
NOWOTWORU
ALKOHOL
WZROST RYZYKA NOWOTWORÓW
GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU
POKARMOWEGO I UK
ŁADU
ODDECHOWEGO
PALENIE TYTONIU + PICIE ALKOHOLU
=
10-100 RAZY WI
ĘKSZE RYZYKO RAKA
ALKOHOL
10 LAT PO ZAPRZESTANIU PICIA ALKOHOLU
RYZYKO ZACHOROWANIA
NA RAKA PRZE
ŁYKU ZMNIEJSZA SIĘ O 60%
LIMIT DZIENNY DLA M
ĘŻCZYZN
= 20 G ETANOLU
LIMIT DZIENNY DLA KOBIET
= 10 G ETANOLU
PROMIENIE S
ŁONECZNE
ZWI
ĘKSZONE RYZYKO
ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY
SKÓRY LUDZI RASY BIA
ŁEJ
ZW
ŁASZCZA O JASNEJ KARNACJI
CZ
ĘSTOŚĆ ZACHOROWANIA NA
CZERNIAKA SKÓRY W AUSTRALII
JEST OD 3 DO 7 RAZY WI
ĘKSZA NIŻ
W KRAJACH EUROPEJSKICH I USA
PROMIENIE S
ŁONECZNE
NAJLEPSZYM ZABEZPIECZENIEM JEST
PRZEBYWANIE POZA ZASI
ĘGIEM
S
ŁOŃCA PODCZAS LATA
UNIKANIE SILNEJ EKSPOZYCJI NA
S
ŁOŃCE I OPARZEŃ SŁONECZNYCH
NIE NALE
ŻY KORZYSTAĆ Z ŁÓŻEK
OPALAJ
ĄCYCH
DZIA
ŁANIE SUBSTANCJI
RAKOTWÓRCZYCH
ZWI
ĄZEK Z SUBSTANCJAMI
KARCINOGENNYMI
RAK P
ŁUCA
RAK KRTANI
RAK P
ĘCHERZA MOCZOWEGO
BIA
ŁACZKA
NOWOTWORY Z
ŁOŚLIWE JAMY
NOSOWEJ I SKÓRY
NA POCZ
ĄTKU LAT 90. XX WIEKU
32 MLN ROBOTNIKÓW UE NARA
ŻONYCH NA KARCINOGENY
23% ZATRUDNIONYCH!
DZIA
ŁANIE SUBSTANCJI
RAKOTWÓRCZYCH
66 SUBSTANCJI LUB PROCESÓW
PRODUKCYJNYCH UZNANO ZA
PRAWDOPODOBNIE RAKOTWÓRCZE
200 SUBSTANCJI LUB PROCESÓW
PRODUKCYJNYCH UZNANO ZA
POTENCJALNIE SZKODLIWE
DZIA
ŁANIE SUBSTANCJI
RAKOTWÓRCZYCH
l
PY
Ł ZAWIERAJĄCY WOLNĄ KRZEMIONKĘ
l
GAZY SPALINOWE Z SILNIKÓW DIESLA
l
PRODUKTY ROZPADU RADONU
l
PY
Ł DRZEWNY
l
BENZEN
l
AZBEST
l
FORMALDEHYD
l
WIELOPIER
ŚCIENIOWE WĘGLOWODORY
AROMATYCZNE
l
ZWI
ĄZKI CHROMU, KADMU I NIKLU
SZCZEPIENIA OCHRONNE
l
RAK W
ĄTROBY – SZCZEPIONKA
PRZECIWKO WZW TYPU B
l
RAK SZYJKI MACICY – SZCZEPIONKA
PRZECIWKO WIRUSOWI BRODAWCZAKA
LUDZKIEGO
l
RAK
ŻOŁĄDKA – LECZENIE
ANTYBIOTYKAMI
l
NOWOTWORY UK
ŁADU
KRWIOTWÓRCZEGO – WIRUSY EPSTEIN I
BARR, HIV, WIRUS OPRYSZCZKI
EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM
l
NIE PAL
l
WYSTRZEGAJ SI
Ę OTYŁOŚCI
l
B
ĄDŹ AKTYWNY RUCHOWO
l
JEDZ WARZYWA I OWOCE,
OGRANICZ T
ŁUSZCZE ZWIERZĘCE
l
OGRANICZ SPO
ŻYCIE ALKOHOLU
l
UNIKAJ NADMIERNEJ EKSPOZYCJI
NA PROMIENIE S
ŁONECZNE
l
CHRO
Ń SIĘ PRZED SUBSTANCJAMI RAKOTWÓRCZYMI
l
BIERZ UDZIA
Ł W SZCZEPIENIACH OCHRONNYCH
WDRO
ŻENIE ZASAD
EUROPEJSKIEGO KODEKSU WALKI
Z RAKIEM
SPADEK O 9% ZGONÓW Z POWODU
NOWOTWORÓW Z
ŁOŚLIWYCH
W 2000 ROKU