Sytuacja 

oświatowa 

w zaborze 

pruskim 

w latach 

1795-1819

W 1795 r. Polska została wymazana z map 

Europy. Tereny dawnej RP rozdzielone 

zostały pomiędzy trzech zaborców: 

Rosję, Austrię i Prusy.

Rząd pruski stosował podwójną politykę 

szkolną wobec ludności polskiej: 

łagodniejszą w Wielkopolsce w innych 

dzielnicach bezwzględną na  Śląsku i 

Pomorzu szkolnictwo germanizowano 

konsekwentnie.

Fryderyk II



Fryderyk II Wielki, 

Friedrich II von Hohenzollern (ur. 
24 stycznia 1712 w Berlinie, zm. 
17 sierpnia 1786 w Poczdamie) – 
król Prus w latach 1740-1786. 
Pod jego rządami Prusy stały się 
jednym z najpotężniejszych 
państw europejskich. Nowy 
rozdział w życiu Fryderyka i 
historii europejskiej rozpoczyna 
się po śmierci Fryderyka 
Wilhelma I w dniu 31 maja 1740. 
Pierwsze miesiące rządów 28-
letniego króla zostały 
zdominowane przez gry 
dyplomatyczne. W polityce 
zagranicznej okazał się 
ryzykantem i wytrawnym 
graczem. Dewizą rządów 
Fryderyka stało się 
rozbudowywanie potęgi Prus 
przez wojny i podboje.

Zabór pruski. W wyniku rozbiorów 
Prusy zagarnęły zachodnie 
i północno - zachodnie ziemie 
Rzeczypospolitej (141 400 km²). 
Po trzecim rozbiorze cały obszar, 
który znalazł się pod pruskim 
panowaniem, został podzielony 
na prowincje:
- Prusy Południowe - obejmujące 
tereny leżące na lewym brzegu 
Wisły oraz Warszawę;
- Prusy Nowowschodnie - w 
ich skład weszły obszary leżące 
na północ od Wisły i Bugu;
- Nowy Śląsk - obejmował 
księstwo siewierskie i zachodnie 
kresy Małopolski po Częstochowę.
Ponadto w skład prowincji 
wchodził departamenty, których 
po 1795 r. było pięć:
- Warszawa,
- Białystok,
- Kalisz,
- Poznań,
- Płock.

Na zajętych przez Prusy terenach 

było dużo szkół średnich, a 
stosunkowo mało szkół parafialnych, 
dlatego też postanowiono 
rozbudować sieć szkoły ludowej. Miał 
w niej obowiązywać język niemiecki, 
co przyspieszyłoby germanizację 
ludności polskiej

 

Za panowania Fryderyka Wielkiego, 

w roku 1763 w Prusach nastąpiła 
wielka reforma szkolnictwa. Została 
wprowadzona ustawa szkolna.

Szkolnictwo

Ustawa  ta :
- wprowadziła obowiązek szkolny dla wszystkich dzieci 
w wieku 6-13 lat
- szkoły miały charakter dwujęzyczny (wymagano od 
nauczyciela znajomości niemieckiego i polskiego)
- podpisywano deklaracje o znajomości języka 
niemieckiego
- wprowadziła zakaz używania języka polskiego na 
terenie szkoły
- z powodu biedy germanizacja nie powiodła się
- dzieci zamiast chodzić do szkoły pomagały rodzicom

Ustawa szkolna wprowadzona przez 
Fryderyka Wielkiego w 1763 roku w 
zaborze pruskim

    
   - Utrzymywanie oporu ułatwiała absencja w szkole.
   - Tylko ¼ dzieci przestrzegała przepisu nakazującego 

obowiązkowe uczęszczanie do szkół. 

   - Tak niska frekwencja spowodowana była pracą 

dzieci na roli, służbą u bogaczy czy niekorzystnymi 
warunkami atmosferycznymi. 
- Frekwencja zmniejszała się, gdy rosła nadzieja na 
odzyskanie niepodległości, np. w czasie powstania 
Kościuszkowskiego.

Przysięga, którą musiał 
składać każdy nauczyciel 
rozpoczynający pracę 
dydaktyczno –wychowawczą.

Zreformowany plan nauczania 
:

- Dla szkół elementarnych 
należało opracować ,,dobre’’ 
podręczniki
- Podręczniki były opracowane 
   przez Felbigera
- Zorganizowano seminaria 
nauczycielskie – aby 
polepszyć jakość nauczania
- Każdy nauczyciel musiał 
znać język niemiecki – w 
przeciwnym razie był 
zwalniany

Losy szkolnictwa polskiego
 
1797 r. – Południowa Pruska Komisja Edukacji
- zabezpieczenie polskich funduszy szkolnych 
przed wydaniem ich na rozbudowę szkolnictwa 
niemieckiego
- niezależność szkolnictwa polskiego od Prus
-ostatecznie Fryderyk II określił zadania i obowiązki 
szkół polskich

Główne założenia szkolnictwa Fryderyka 
Wilhelm II
 
- szkoła stanowiła ważne ogniwo w rozwoju 
państwa
- miała wychowywać posłusznych, sumiennych 
chłopów i mieszczan
- powinna dysponować jednolitym programem 
nauczania dla całego kraju