Ubóstwo i wykluczenie
społeczne
jako współczesny problem
europejski
Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej
Ubóstwo i wykluczenie
społeczne
jako współczesny problem
europejski
Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej
Czym według Was
jest „ubóstwo”?
Kogo określamy
jako „ubogiego”?
Ubóstwo
Ubóstwo określamy względem podstawowych potrzeb
życiowych człowieka, związanych z jego strukturą
biologiczną, których zaspokojenie decyduje o przeżyciu, a
zależy w dużej mierze od posiadania pieniędzy lub innych
dóbr materialnych.
Kryteriami ubóstwa będą zatem:
dostęp do wody pitnej,
właściwe warunki sanitarne,
wartościowa żywność,
odpowiednia odzież,
godne miejsce i warunki zamieszkania.
„Ubóstwo” to stan osoby, w którym brakuje jej
podstawowych dóbr, na skutek czego jej podstawowe
potrzeby nie są zaspokojone.
Jak „mierzymy” ubóstwo?
Sposób mierzenia ubóstwa jest zagadnieniem
skomplikowanym ze względu na złożoność zjawiska.
Generalnie, ubóstwo mierzone jest w ujęciu absolutnym
lub względnym.
W podejściu absolutnym ubogie są te rodziny, te osoby,
które nie mają możliwości zaspokojenia potrzeb
uznanych w danych warunkach za podstawowe,
niezależnie od tego, na jakim poziomie żyją lepiej
sytuowane warstwy społeczeństwa.
W podejściu względnym (lub relatywnym) ubóstwo
rozważane jest jako forma nierówności, nadmiernego
dystansu miedzy poziomem życia poszczególnych grup
społeczeństwa: ubogie są te osoby, rodziny, których
poziom życia jest znacznie niższy niż pozostałych
członków społeczeństwa.
Ustalanie poziomu ubóstwa
w Polsce
Przyjęta w Polsce ustawowa granica ubóstwa, czyli kwota, która uprawnia
do ubiegania się o przyznanie
świadczenia pieniężnego z systemu opieki społecznej,
wyniosła w 2010 r.
dla jednoosobowego gospodarstwa domowego: 477 zł,
zaś dla czteroosobowego: 1404 zł (351 zł na osobę)
Gospodarstwo domowe zostaje uznane za ubogie, jeśli poziom wydatków
był niższy od wartości przyjętej za granicę ubóstwa.
Poniżej ustawowej granicy ubóstwa w 2010 r. żyło w Polsce 7,3% osób w
gospodarstwach domowych. Wśród nich najwięcej jest osób bezrobotnych,
mieszkających na wsi, rolników, rencistów, utrzymujący się z pomocy
społecznej. Utrzymało się też zjawisko częstszego zagrożenia ubóstwem
ludzi młodych, w tym dzieci, głównie z rodzin wielodzietnych.
W 2010 r. ok. 12% dzieci do lat 18 wchodziło w skład gospodarstw, w
których poziom wydatków był niższy od ustawowej granicy ubóstwa. Dzieci
i młodzież do lat 18 stanowiły ok. 1/3 populacji zagrożonej skrajnym
ubóstwem.
Źródła:
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_ubostwo_w_polsce_2010.pdf
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_badanie_dochodow_i_warunkow_zycia_EU-
SILC_2010r.pdf
Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_ubostwo_w_polsce-broszura.pdf
Najbardziej zagrożoną ubóstwem grupą społeczną w Polsce
są beneficjenci pomocy socjalnej, bezrobotni, pracujący
nielegalnie oraz rolnicy. Najlepiej mają się przedsiębiorcy oraz…
emeryci.
MPI
Wskaźnik Wielowymiarowości Ubóstwa (Multidimensional
Poverty Index - MPI) to skomplikowane narzędzie statystyczne
za pomocą dziesięciu wskaźników analizuje trzy wymiary
funkcjonowania gospodarstw domowych w krajach rozwijających
się:
zdrowie (umieralność dzieci i poziom żywienia),
poziom edukacji (lata nauki i wiek jej podjęcia),
poziom życia (elektryczność, warunki sanitarne, woda
pitna, paliwo kuchenne, stan podłóg i posiadany
majątek).
MPI został opracowany na uniwersytecie oxfordzkim w 2010 roku i
zastosowany po raz pierwszy w corocznym raporcie ONZ
dotyczącym rozwoju na świecie (The 2010 United Nations
Development Programme Human Development Report). Pod
względem MPI, Polska znajduje się w grupie państw o bardzo
wysokim stopniu rozwoju.
Źródło:
http://www.ophi.org.uk/policy/multidimensional-poverty-index/
http://en.wikipedia.org/wiki/Multidimensional_Poverty_Index
http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_PO_Summary.pdf
Mimo że społeczeństwa Unii Europejskiej są uważane za zamożne,
szacuje się, że ponad 82 miliony Europejczyków żyje na granicy
ubóstwa – stanowi to 16,4 % populacji UE.
Zgodnie z definicją przyjętą przez UE, ludzie żyjący w ubóstwie
utrzymują się za mniej niż 60% mediany dochodów w danym kraju.
Jak sądzicie, czym
jest „wykluczenie
społeczne”? Z czym
kojarzy się Wam to
sformułowanie?
Wykluczenie społeczne
„Wykluczenie społeczne” określamy względem możliwości i
warunków uczestnictwa osoby w życiu politycznym,
kulturalnym i gospodarczym społeczeństwa.
Kryteriami wykluczenia społecznego będzie zatem brak m.in.:
a) dostępu do instytucji państwowych i politycznych, wpływu
na podejmowane decyzje, brak postawy obywatelskiej,
akceptacji we własnym środowisku (z różnych względów);
b) dostępu do edukacji, sztuki, rozrywki, wypoczynku oraz
informacji i mediów, jak również niezrozumienie wartości
fundujących dane społeczeństwo;
c) pracy i godnej płacy, możliwości korzystania z systemu
zabezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, transportu czy
dóbr publicznych, jak również do dóbr konsumpcyjnych.
„Wykluczenie społeczne” to stan wyobcowania z życia
wspólnoty - w jego wymiarach politycznym, kulturalnym czy
gospodarczym.
Grupami społecznymi
najbardziej narażonymi na wykluczenie
społeczne są:
długotrwale bezrobotni,
osoby niepełnosprawne,
osoby chore psychicznie,
uzależnieni,
opuszczający zakłady karne i poprawcze,
kobiety samotnie wychowujące dzieci,
ofiary patologii życia rodzinnego,
osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych,
starsze osoby samotne,
bezdomni,
dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych oraz wychowujące się
poza rodziną,
osoby będące imigrantami oraz członkowi mniejszości narodowych
(np. członkowie społeczności romskiej).
Źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Wykluczenie_spo%C5%82eczne
Oblicza wykluczenia
społecznego
w państwach UE
problemy zdrowotne i ograniczony (często płatny) dostęp
do usług medycznych
utrudniony (drogi) dostęp do edukacji, wypoczynku oraz
rozrywek
wykluczenie finansowe i nadmierne zadłużenie
praca i niska płaca nie gwarantujące likwidacji
zagrożenia ubóstwem
problemy z dostępem do mieszkań (zakup, wynajem),
zwłaszcza dla młodych rodzin
ograniczony dostęp do nowoczesnych technologii, np.
internetu (tzw. wykluczenie cyfrowe)
samotność i braku kontaktów z innymi ludźmi
wykluczenie finansowe, np. brak dostępu do kredytów i
usług finansowych
ograniczony dostęp do informacji
Jaka jest relacja
pomiędzy ubóstwem
i wykluczeniem
społecznym?
Relacja pomiędzy ubóstwem i wykluczeniem
społecznym jest przez badaczy odmiennie
interpretowana. Biorąc pod uwagę przyjęte
określenia, stwierdzamy, że zakres pojęcia
„ubóstwo” jest węższy od „wykluczenia
społecznego”. Tak rozumiane ubóstwo jest
przyczyną wykluczenia z życia społeczeństwa.
Ubóstwo
Wykluczenie społeczne
Przykłady:
a) Osobie bezdomnej, często zmieniającej miejsce pobytu, trudniej
będzie brać udział w posiedzeniach np. Rady Osiedla, niż komuś, kto
ma stałe miejsce zamieszkania. Z powodu swej bezdomności jest ona
wykluczona poza obręb tych, którzy biorą udział w życiu samorządu
lokalnego.
b) Osobie długotrwale bezrobotnej trudno będzie zafundować sobie
wymarzone wakacje np. w Paryżu czy nad morzem. Z powodu braku
pracy jest wykluczona poza obręb osób korzystających z wypoczynku.
Tabela przedstawia porównanie ubóstwa i wykluczenia
społecznego
względem wybranych kryteriów.
Na podstawie: http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/Biblioteka/2006.4.pdf
UBÓSTWO
WYKLUCZENIE
SPOŁECZNE
SYTUACJA
brak dostępu do
podstawowych dóbr i
niezaspokojenie
podstawowych potrzeb
wyobcowanie z życia
politycznego, kulturalnego i
gospodarczego
społeczeństwa
CZEGO BRAKUJE
pieniądze, żywność,
mieszkanie, odzież, etc.
wielowymiarowy brak relacji
społecznych, takich, jak
zaangażowanie, integracja
czy władza
PODZIAŁ
SPOŁECZEŃSTWA
pionowy: stojący wyżej
(bogatsi) i stojący niżej
(biedniejsi)
poziomy: grupy wewnątrz
(włączeni) i na zewnątrz
(wyłączeni)
REMEDIUM
stworzenie możliwości
podjęcia pracy
zarobkowej
środki aktywizacyjne i
integracyjne
ANALIZA
NAUKOWA
ekonomia
socjologia
Ćwiczenie
Proszę zaklasyfikować wypowiedź do stanu, o
którym świadczy.
a)
„Od dwóch lat nie mogę znaleźć pracy, a warunki mojego życia katastrofalnie się
pogorszyły, czasem nie mam co do garnka włożyć. Gdy nie znajduję pracy dorywczej,
zbieram puszki i makulaturę. Po jakimś czasie, do jednego posiłku dziennie i pustego
żołądka można się przyzwyczaić. ” (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)
b)
„Po przebytej chorobie straciłam przyjaciół, nikt mnie nie odwiedza, nikt nie dzwoni,
nikt nie zaprasza. Właściwie, siedzę w domu zupełnie sama”. (ubóstwo/ wykluczenie
społeczne)
c)
„Znajomi często rozmawiają o tym, co przeczytali i obejrzeli w internecie, wspólnie
śmieją z żartów tam znalezionych. W domu nie mam dostępu do sieci, więc wypadłem
poza to towarzystwo”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)
d)
„Na korytarzu naszej kamienicy jest tylko jedna łazienka, często tworzą się kolejki.
Najgorzej jest rano. Na szczęście, na podwórzu jest sławojka. ” (ubóstwo /wykluczenie
społeczne)
e)
„Nie radziłem sobie w życiu, po zamknięciu zakładu moje długi narastały, dlatego
zostałem zmuszony do opuszczenia mieszkania. Dziś jestem bezdomny, nocuję na
dworcach i w noclegowniach”. (ubóstwo /wykluczenie społeczne)
f)
„Mąż i ja pracujemy, jednak zarabiamy na tyle mało, że choć wystarcza na związanie
końca z końcem, to o kredycie bankowym na własne mieszkania nie mamy co marzyć.
Jednak do końca życia nie będziemy mieszkali u jego rodziców. Chcemy coś wynająć –
to droższe, ale samodzielności jest większa.” (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)
g)
„Nie jestem w stanie kupić dzieciom takich ubrań, o jakich marzą. Wszystko, co noszą,
pochodzi z Caritasu, czasem z lumpeksu”. (ubóstwo /wykluczenie społeczne)
h)
„Nie sądzę, abym miał jakiś wpływ na decyzje, które podejmowane są przez władze
gminy, Wiecie przecież, jak oni traktują emerytów!”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)
i)
„Żadne z moich czworga dzieci nie chodzi do kina. Jeden bilet kosztuje 15 złotych, to
razem daje 60 zł. A za co kupię chleb i masło?!”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)
Przyczyny ubóstwa i wykluczenia
społecznego
Osobiste
lenistwo, niegospodarność, nieudolność, uzależnienia,
nałogi i patologie, choroby, niepełnosprawność, brak
wykształcenia i analfabetyzm, podeszły wiek, brak
zabezpieczeń socjalnych, zaniżona samoocena (np.
kompleksy), rozwiązłość seksualna.
Pozaosobiste
strukturalne bezrobocie, spadek realnych dochodów wielu
grup zawodowych, klęski naturalne i katastrofy,
ograniczanie i wadliwe rozdzielanie środków na pomoc
społeczną, dyskryminujące wzorce kulturowe, nierówności
społeczne, wojny, opresywny system polityczno-
ekonomiczny, przestępczość, uchodźstwo, sąsiedztwo
polityczne, przemoc, migracje (często nielegalne).
Ekonomiczne przyczyny
ubóstwa
i wykluczenia społecznego
rozpad tradycyjnych form społecznych, np. rodziny
trudna sytuacja gospodarcza kontynentu, kraju, regionu
brak kapitału bądź sprzyjających warunków dla podjęcia
działalności gospodarczej
przestarzała technologia, generująca wysokie koszty
produkcji i niską jakość wyrobu; niewłaściwy sposób
produkcji rolnej, wydobycia i wykorzystania surowców
wciąż odczuwalne skutki systemu komunistycznego w
państwach Europy Środkowo-Wschodniej
niski kapitał społeczny, brak międzyludzkiego zaufania
brak lub niedorozwój infrastruktury (np. budynki, drogi,
telefon, internet)
błędnie prowadzona polityka ekonomiczna państwa lub UE,
biurokratyzacja i korupcja, wysokie podatki
konkurencja na rynku towarów i usług
doraźny charakter pomocy socjalnej
ideologie destruujące wzorce zachowań i ład społeczny
Na podstawie: Bank Światowy, Międzynarodowy
Fundusz Walutowy
Ubóstwo i wykluczenie społeczne w
Europie
na przykładzie Wielkiej Brytanii
Wydawać się może, że ubóstwo dotyka tylko najbiedniejsze
kraje UE. Tymczasem jest to problem obecny także w
najbogatszych państwach. Np. w Wielkiej Brytanii, w 2008
roku:
23 % populacji UK żyło w ubóstwie – 13,5 milionów osób.
31 % dzieci żyło w ubogich rodzinach - 4 miliony dzieci.
10,7 % osób dorosłych i 16,7% dzieci żyje w rodzinach, w
których nikt nie pracuje.
18 emerytów i rencistów dotkniętych było ubóstwem – 2
miliony osób. Zagrożenie ubóstwem osób 65+ wynosi 27%
w przypadku mężczyzn i 32% w przypadku kobiet. Jest ono
wyższe niż unijna średnia wynosząca odpowiednio 16% i
22%.
Ryzyko ubóstwa relatywnego dotyczy 19% brytyjskiego
społeczeństwa, wobec unijnej średniej wynoszącej 16%.
Źródła: Reporting poverty in the UK A practical guide for journalists, Revised edition 2009, strona 17;
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=757&langId=en
(United Kingdom - Joint Report on Social Protection and Social Inclusion
2009)
…w województwie kujawsko-
pomorskim
Szacuje się, że w województwie kujawsko pomorskim poniżej granicy
ubóstwa przyjętej na poziomie minimum egzystencji żyło ok. 160 tys.
osób (ok. 8 %). W sferze ubóstwa ustawowego żyło ok. 340 tys.
mieszkańców województwa.
Żadnych oszczędności nie miało 65 % rodzin mieszkających w miastach
oraz 75 % rodzin na wsi. Na oszczędzanie może sobie pozwolić co 5
gospodarstwo (23 % gospodarstw domowych w miastach i 15 % na
wsi).
Co 20 gospodarstwo domowe zajmowało mieszkanie, w którym nie ma
toalety (2 % w miastach, 9 % na wsi); 6 % gospodarstw nie miało
łazienki, (4 % w miastach i 11 % na wsi), a w co setnym mieszkaniu
nie było bieżącej wody (przede wszystkim na wsi — 3 %). W 10-11 %
mieszkań znajdowały się niesprawne technicznie instalacje
elektryczne, kanalizacyjne i wodociągowe, a 13 % mieszkań miało
przeciekający dach, zawilgocone ściany, podłogi, fundamenty,
butwiejące okna lub podłogi.
Podłączenie do Internetu miało w województwie kujawsko pomorskim 42
% gospodarstw. Dostępu do Internetu w domu nie miała ponad połowa
gospodarstw mieszkających w miastach (52 %) oraz bez mała 3/4
gospodarstw na wsi (72 %).
W połowie 2008 r. komputer osobisty (stacjonarny lub przenośny-laptop)
posiadała ponad połowa gospodarstw domowych (55 %).
Źródło: http://www.kujawsko-pomorskie.pl/files/rzecznik/20091020_ankieta/ubostwo.pdf
Dziękuję za
uwagę.