Cele nauczania

Taksonomia celów



Taksonomia stanowi narzędzie

umożliwiające dokonywanie klasyfikacji

rzeczy oraz ukazywanie zachodzących

między nimi relacji. Jest to narzędzie

pomocne podczas podejmowania decyzji

dotyczących celów dydaktycznych.

Taksonomia jest wynikiem pracy Blooma

oraz jego zespołu oraz dotyczy ona zarówno

dziedziny poznawczej jak i emocjonalnej;

jest powszechnie wykorzystywana w

planowaniu nauczania.



Cele kształcenia w hierarchicznym układzie określa

się mianem taksonomii celów kształcenia, która

wyraża się w tym, iż wyższe kategorie obejmują te

niższe kategorie osiągania celów. Celem

taksonomii celów kształcenia jest:



ułatwienie grupowania celów



ujawnienie ewentualnych braków czy niedostatków

w doborze czy formułowaniu celów



ułatwienie definiowanie czynności osób uczących

się



ułatwienie doboru zadań testowych



ułatwienie precyzowania celów oraz

przedstawiania ich w postaci hierarchii

Taksonomia dotyczy trzech
dziedzin



1. dziedziny poznawczej - wyodrębniono 6

poziomów w procesie nabywania wiedzy, na

których dokonują się poszczególne procesy

poznawcze; każdemu z tych poziomów odpowiada

dany proces intelektualny:



zapamiętywanie wiadomości



rozumienie wiadomości



zastosowanie



analiza



synteza



ocena



2. dziedziny emocjonalnej - wyróżnia się

5 kategorii, określających stopień

wymaganego od uczniów zaangażowania

albo napięcia emocjonalnego:



odbieranie bodźców



reagowanie



wartościowanie



systematyzacja wartości



uwewnętrznienie systemu wartości



3. dziedziny psychomotorycznej - wyróżnia

się 6 kategorii, uszeregowanych od

prostych odruchów aż do złożonych

czynności przekazywania innym swoich

myśli i emocji:



odruchy



ruchy podstawowe



zdolności percepcyjne



zdolności fizyczne



ruchy wyćwiczeniowe



ruchowe środki wyrazu

Funkcjonująca w Polsce taksonomia celów ABC zbudowana jest z dwóch
poziomów oraz z czterech kategorii:



I POZIOM WIADOMOŚCI



zapamiętanie wiadomości (uczeń potrafi

przypomnieć sobie pewne fakty, tematy, prawa,

teorie nauk, zasady działania, przedmioty,

terminologię czy pojęcia; poziom zapamiętywania

wiadomości jest elementarnym poziomem wiedzy)



zrozumienie wiadomości (uczeń potrafi przedstawić

wiadomości w innych formach niż je zapamiętał,

potrafi je uporządkować, wiązać pomiędzy sobą oraz

z innymi wiadomościami, znajduje cechy wspólne

oraz różnice między poznanymi zjawiskami,

wykrywa zależności i związki przyczynowo -

skutkowe, dokonuje uogólnień, podsumowań, potrafi

objaśniać i formułować wnioski)



II POZIOM UMIEJĘTNOŚCI



A. zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

(uczeń wykorzystuje w praktyce zdobyte wiadomości

zgodnie z podanymi regułami i algorytmami, potrafi

obserwować zjawiska, analizować zależności i

związki przyczynowo - skutkowe oraz stosować

reguły z elementami twórczości)



B. zastosowanie wiadomości w sytuacjach

problemowych (uczeń formułuje problemy oraz je

rozwiązuje poprzez dokonywanie analizy, syntezy,

wartościowania zjawisk i przedmiotów według

określonych kryteriów, tworzy plan działania)

Cele kształcenia według W.
Okonia



Celem kształcenia ogólnego jest
zapewnienie uczniom ich
optymalnego rozwoju
intelektualnego, chodzi tu zatem o
kształtowanie osobowości uczniów.
w ujęciu rzeczowym, kształcenie
ogólne posiada trzy podstawowe
cele:



1.opanowanie podstaw naukowej wiedzy z zakresu

przyrody, społeczeństwa, techniki i sztuki na poziomie

umożliwiającym zrozumienie zasadniczych rzeczy,

zjawisk oraz wydarzeń i procesów



2. ogólne przygotowanie do prowadzenia działalności

praktycznej, a więc wykształcenie polegające na

opanowaniu podstawowych form działalności

praktycznej umożliwiających poznawanie i

przekształcanie przyrody, społeczeństwa i kultury



3. kształtowanie naukowych przekonań oraz naukowego

światopoglądu; nabywane przez uczniów wiadomości

oraz doświadczenia praktyczne (będące obiektywnym

budulcem wykształcenia ogólnego) zostają

usystematyzowane oraz wartościowane w wyniku czego

następuje akceptacja lub odrzucenie ich przez ucznia

Dobór treści kształcenia determinowany jest przez
następujące czynniki:



wymagania społeczno - polityczne
mówiące, iż dobór treści powinien się
odbywać w jawny i wyraźny sposób;
treści kształcenia powinny tworzyć
jednorodny

system

oświaty,

uwzględniać podstawowe potrzeby
społeczeństwa oraz kształtować w
uczniach naukowy pogląd na świat



wymagania zawodowe- rolą szkoły jest
ciągłe podwyższanie technicznej kultury
społeczeństwa co odbywa się w toku
odpowiedniej realizacji celów kształcenia
politechnicznego oraz przysposobienia
zawodowego;

szkoła

powinna

kształtować

w

uczniach

postawę

racjonalizatorską

oraz

poczucie

odpowiedzialności za wykonywaną pracę



wymagania kulturowe - rolą szkoły jest wdrażanie

uczniów w dobra kultury oraz stwarzanie

warunków umożliwiających pomnażanie owych

dóbr



wymagania naukowe - treści kształcenia powinny

być adekwatne do rygorystycznych wymagań

nauki, zatem to znajomość podstaw nauki jest

podstawą dla kształcenia ogólnego; podstawowym

elementem przygotowania do indywidualnego i

społecznego życia jest opanowanie przez młodego

człowieka naukowego poglądu na świat



wymagania dydaktyczne - złożone są z następujących

elementów:



systematyczność - treści kształcenia muszą mieć

strukturę zgodną z wewnętrzną logiką danej dziedziny



korelacja - między poszczególnymi przedmiotami

muszą istnieć związki



wiązanie teorii z praktyką - istnieją trzy możliwe układy

treści nauczania:



→ liniowy (uczeń daną partię materiału przerabia tylko

raz, jak na przykład nauka tabliczki mnożenia)



→ układ koncentryczny (materiał jest powtarzany po

jakimś czasie)



→ układ spiralny (dane treści są omawiane na coraz to

wyższych poziomach)



wymagania psychologiczne - treści
nauczania powinny być dostosowane do
możliwości ucznia oraz jego
intelektualnego i psychofizycznego
rozwoju; wyróżnia się trzy główne okresy
rozwoju:



→ młodszy wiek szkolny



→ wiek dorastania



→ wiek wczesnej młodości

Teorie doboru treści kształcenia:



MATERIALIZM DYDAKTYCZNY (encyklopedyzm)



Jako główny cel materializmu obrano przyswajanie

jak największej liczby wiadomości, materiału

nauczania. Zwolennikiem tej teorii był Komeński,

postulował on naukę wszystkiego. Teorię tę

krytykowano za sposób przyswajania przez ucznia

wiedzy oraz brak kształtowania jakichkolwiek

umiejętności i stosowania zdobytej wiedzy w

praktyce. Krytykowano również lekceważenie

przez materializm metod nauczania.



FORMALIZM DYDAKTYCZNY (kształcenie formalne)



Celem tej teorii obrano pogłębianie i poszerzanie

zainteresowań oraz zdolności poznawczych, zatem

stanowiła ona odwrotność encyklopedyzmu. Tutaj

treści kształcenia nie były istotne. Funkcjonowała

teoria transferu dodatniego polegająca na

przenoszeniu nabytej umiejętności na inne czynności.

Krytykowana była za przecenianie znaczenia dla

rozwoju przedmiotów takich jak matematyka i nauka

języka przy jednoczesnym lekceważeniu nauk

przyrodniczych oraz rozumowego poznawania

rzeczywistości. Natomiast najważniejszą zaletą tej

teorii był fakt zwrócenia uwagi na potrzebę rozwoju

zainteresowań, zdolności, pamięci, wyobraźni, uwagi i

myślenia.



UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY



Jako główny cel obierał osiągnięcie
takiego poziomu wiedzy oraz
działalności, by mogły one służyć
jako narzędzia w operowaniu
środowiskiem, zatem teoria ta
wyznawała praktyczne
przygotowanie do życia.



MATERIALIZM FUNKCJONALNY



Twórcą tej teorii był Wincenty Okoń, który jako

główny cel kształcenia obrał aktywne poznawanie

rzeczywistości oraz wdrażanie uczniów do jej

przekształcania. Poznanie miało służyć

usprawnianiu i udoskonalaniu działalności służącej

jako sposób poznawania rzeczywistości. Według tej

teorii, dobór treści powinien się opierać na

światopoglądzie, ideach przewodnich oraz

wszechstronnej działalności o charakterze

społecznym, przyrodniczym, technicznym i

kulturowym.



Co 6 lat następuje podwojenie się zasobu

wiedzy, przy czym okres ten również ulega

skracaniu. Już sam wiek XX zgromadził więcej

wiedzy niż łącznie, wszystkie pozostałe

epoki. Co półtora roku dokonują się znaczne

zmiany w technologii komputerowej, w

internecie co roku, konieczność

przekwalifikowania się jest szacowana

aktualnie na raz na 10 lat. Żyjemy w czasach

określanych mianem stulecia kompetencji;

wiek XXI stanowi epokę wiedzy, która staje

się strategicznym celem każdego człowieka.



Rocznie publikowanych jest około 80 tysięcy

książek i 150 tysięcy różnych czasopism,

codziennie powstaje nowy portal internetowy, w

związku czym bardzo potrzebna staje się wiedza

dotycząca tego, czego nie trzeba czytać, co staje

się niemal prawdziwą sztuką przetrwania w

obecnym zalewie informacji. Pytanie: "czego nie

czytać" wiążę się również w jakiś sposób z

pytaniem: "czego uczyć", a dzisiejsze podejście do

treści kształcenia nie jest takie jak kiedyś.

Konieczność dokonania wielu zmian w zakresie

treści kształcenia jest jednym z najważniejszych

zadań współczesnej edukacji.

Poniżej znajduje się pewnego

rodzaju dekalog, zawierający 10

głównych zarzutów wobec współczesnych treści kształcenia:



encyklopedyzm, czyli wiedza faktograficzna oraz

werbalizm (sposób realizacji treści)



historyzm - wiedza dotycząca przeszłości przeważa nad

wiedzą dotyczącą teraźniejszości oraz przyszłości



addtywizm - dodawanie coraz to nowszych treści

kształcenia przy braku eliminacji dotychczasowych



przeciążenie - czyli przeładowanie programów

nauczania



uniformizm (jednolitość) - brak dyferencjacji czyli

różnicowania treści kształcenia



jednostronność - preferowanie danego typu treści

kształcenia, np. "wiedzieć, że..." przeważa nad

"wiedzieć jak..." lub "wiedzieć, dlaczego..."



akademizm - teoretyzowanie i dezintegracja wiedzy



izolacjonizm - brak więzi z codziennym życiem



nieprzystosowanie - do psychofizycznych

możliwości uczniów



niedostateczne uwzględnianie potrzeb

społeczeństwa o charakterze globalnym i

przyszłościowym, nie poruszanie takich zagadnień

jak zagrożenia nuklearne, dewastacja środowiska

naturalnego człowieka, zła gospodarka zasobami

energii oraz surowców naturalnych, zagrożenia

cywilizacyjne takie jak narkomania terroryzm,

przestępczość czy fanatyzm itp.

Obecni dydaktycy postulują następujące zmiany w zakresie kanonów
kształcenia:



należy łącznie ujmować cele oraz treści kształcenia

(zakładane wyniki, metody oraz organizację pracy

dydaktycznej)



należy złagodzić ostre progi programowe pomiędzy niższymi i

wyższymi szczeblami kształcenia



należy mieć świadomość, iż szkoła nie jest już jedynym

źródłem wiedzy dla uczniów



należy pamiętać, iż współczesny człowiek musi się borykać z

różnymi, jeszcze niedawno niespotykanymi problemami (np.

globalnymi)



powinno się integrować w pokrewne przedmioty i wspólne

treściowe obszary, bloki tematyczne



należy zastąpić postulat mówiący, iż należy uczyć jak

najwięcej oraz coraz dłużej, na postulat: uczyć tyle ile trzeba,

tak najdłużej jak się da

Współczesny kanon kształcenia ogólnego powinien spełniać
następujące warunki:



uczyć w jaki sposób żyć



w jaki sposób się uczyć, by przyswajać

nową wiedzę w ciągu całego swojego życia



jak myśleć w sposób swobodny a zarazem

krytyczny



jak kochać świat oraz starać się go czynić

bardziej ludzkim



jak samodzielnie się rozwijać w swojej

twórczej pracy

Plany i programy nauczania



Plan nauczania – obejmuje pełny rejestr
realizowanych w danej szkole
przedmiotów, ich rozkład na
poszczególne lata nauki, a także liczbę
godzin nauczania przeznaczoną na
poszczególne przedmioty. Tego rodzaju
plan stanowi podstawę do opracowania
programów nauczania poszczególnych
przedmiotów

Program nauczania



Ustala, jakie wiadomości,
umiejętności i nawyki o trwałych
walorach poznawczych i
wychowawczych oraz w jakiej
kolejności uczniowie mają je
przyswajać

Składowe programu nauczania



1. Uwagi wstępne- określa się w nich cele
nauczania danego przedmiotu.



2. Materiał nauczania- obejmuje podstawowe
informacje, pojęcia ,prawa, teorie i ważniejsze
hipotezy, metody i techniki pracy, algorytmy,
reguły postępowania.



3. Uwagi o realizacji programu- wskazówki na
temat metod, form organizacyjnych i
środków umożliwiających skuteczną realizację
programu

Podręczniki szkolne



Najważniejszy środek dydaktyczny służący do:



1. opanowania nowych wiadomości z danej dziedziny wiedzy,
łącznie z ich uporządkowaniem i utrwaleniem,



2. kształtowanie nowych oraz utrwalanie już posiadanych
umiejętności i nawyków, w tym umiejętności samokształcenia,



3. całościowego i równocześnie problemowego ujmowania
zagadnień, zdobywania nowych wiadomości poprzez
racjonalne posługiwanie się już posiadaną wiedzą,



4. kształtowanie nawyku systematycznej kontroli, oceny oraz
korekty przebiegu i wyników uczenia się,



5. rozumienie treści czytanego tekst, czego wyrazem jest
umiejętność powtarzania z pamięci najważniejszych
wiadomości.

Funkcje dydaktyczne podręcznika



Funkcja motywacyjna- polega na rozwijaniu sfery
emocjonalno – motywacyjnej ucznia, a przede
wszystkim na kształtowaniu jego zainteresowań
oraz pozytywnego nastawienia do uczenia się, na
mobilizowaniu do pracy.



Funkcja informacyjna- umożliwia uczniom
wzbogacanie zasobu posiadanej wiedzy i to nie
tylko za pomocą tekstu, fotografii, rysunku,



Funkcja ćwiczeniowa- kształtowanie pożądanych
umiejętności i nawyków, niezbędnych w procesie
nauczania, uczenia się