MIĘDZYNARODOWA
OCHRONA ŚRODOWISKA

SUM, STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

WSE - KRAKÓW

Plan wykładu

1) Wprowadzenie

 globalne problemy środowiskowe, źródła i zasady międzynarodowego prawa

ochrony środowiska

2) Ekonomia ochrony środowiska (environmental economics)

 efekty zewnętrzne, teoria dóbr publicznych, common-pool resources

3) Rozwój międzynarodowego systemu ochrony środowiska (global environmental

governance)

 od Sztokholmu (1972) do Cancún (2010)

4) Przykłady międzynarodowych reżimów środowiskowych

5) Handel a środowisko

6) Stanowiska wybranych państw i regionów wobec ochrony środowiska

 USA, UE, Chiny, G-77

7) Środowisko i zasoby naturalne jako źródło konfliktów

8) Ochrona środowiska a postęp naukowy

 GMO, klonowanie i nanotechnologie

9) Polityka ochrony środowiska w Polsce

Problemy, którymi społeczność międzynarodowa już się
zajęła:



Zmiany klimatyczne



Zanikanie warstwy ozonowej w stratosferze



Przenoszenie zanieczyszczeń powietrza na duże odległości (long range tranboundary
air pollution)



Utrata różnorodności biologicznej (biodiversity loss)



Wylesianie i niezrównoważone korzystanie z zasobów leśnych



Pustynnienie



Trwałe Zanieczyszczenia Organiczne (POPs, Persistent Organic Pollutants)



Handel niebezpiecznymi odpadami



Rzeki i jeziora



Połowy wielorybów



Środowisko morskie i degradacja zasobów

Zmiany klimatyczne

 Główny gaz cieplarniany: para wodna (H20)

• działalność człowieka nie wpływa jednak na wzrost pary wodnej w atmosferze

 Zwiększenie emisji gazów cieplarnianych w atmosferze wynikające z działalności

człowieka:

dwutlenek węgla - CO2, metan - CH4, podtlenek azotu – N2O, ozon –

O3, fluorowane gazy cieplarniane, w tym wodorofluorowęglowodory (HFC) i
chlorofluorowęglowodory - CFC

• źródła emisji: głównie spalanie paliw kopalnych (sektor energetyczny i przemysłowy),

pozostałe źródła: transport, wylesianie, gospodarstwa domowe, rolnictwo, hodowla
bydła

• efekty:

• oczekiwany wzrost ogólnej temperatury na świecie, z regionalnymi zróżnicowaniami
• wzrost wzrost stężenia CO2 w śniegach Antarktydy o 25%, podniesienie poziomu mórz i

zatapianie stref przybrzeżnych

• zmiany w ekosystemach i użytkowaniu ziemi
• ekstremalne zjawiska pogodowe

Zmiany klimatyczne

 Kontrowersje podnoszone w debacie publicznej:

 antropogeniczne przyczyny zmian klimatycznych czy naturalna fluktuacja

klimatu?

 raporty IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change)

 czwarty raport z 2007 r. potwierdzający zjawisko globalnego ocieplenia oraz

wpływ działalności człowieka na zmiany klimatu

 zebrane dane: w ciągu ostatnich 100 lat temperatura wzrosła o 0,74°C;

przewidywane dalsze wzrosty w przypadku nie podjęcia działań:

 szacunki

od 1,8° do 4°C

,

 najbardziej pesymistyczny scenariusz

o 6,4°C

 Mimo wszystko nadal podnoszona krytyka:

 argumenty przeciwników: brak pewności naukowej, potężne lobby klimatyczne w

krajach rozwiniętych

Zmiany klimatyczne

 Niewygodna prawda, reż. Davis Guggenheim (2006)
 Globalne ocieplenie – wielkie oszustwo (The Great Global

Warming Swindle), reż. Martin Durkin (2007)

Zanikanie warstwy ozonowej w stratosferze

 Zmniejszenie O3 w stratosferze (tzw. dziura ozonowa):

• efekt emisji do atmosfery CFCs (chlorofluorowęglowodorów) i innych

chemikaliów o rozmaitych zastosowaniach (freony)

• głównie nad Antraktydą

 Promieniowanie UV - funkcja ochronna ozonu stratosferycznego

• ozon w stratosferze niezbędny, w troposferze (bliżej ziemi) – jeden z gazów

cieplarnianych

 Negatywne skutki zaniku ozonu stratosferycznego:

 degradacja środowiska
 zmniejszanie plonów niektórych upraw
 zwiększenie występowania zmian nowotworowych u ludzi i zwierząt

Przenoszenie zanieczyszczeń powietrza na duże odległości

 Emisja toksycznych pyłów w jednym kraju, negatywne skutki w innym kraju

Szczególnie niebezpieczne połączenie dwutlenku siarki (SO2) i tlenki azotu (NO2) [tzw.
kwaśne deszcze]

Skutki:



niszczenie lasów i roślin, zanieczyszczenie wody (zanik flory, wymieranie ryb i innych
zwierząt wodnych), degradacja ziemi, korozja metali, budynków, niszczenie pomników



zdrowie ludzi: szkody związane z wdychaniem toksycznego powietrza

Obszary najbardziej dotknięte występowaniem kwaśnych deszczy: Polska, Skandynawia,
USA, Kanada, Chiny, Tajwan

Utrata różnorodności biologicznej

 Bioróżnorodność: dotyczy różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami i

różnorodności ekosystemów



Definicja ONZ: „różnorodność biologiczna to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów
występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach
ekologicznych, których są częścią” (1992).

 Waga bioróżnorodności
 Utrata nie tylko poszczególnych gatunków zwierząt i roślin, ale również zasobów

genetycznych i całych ekosystemów

 Przyczyny: ekonomiczna eksploatacja, także zmiany sposobów użytkowania ziemi,

„genetic pollution”

 Konsekwencje

Wylesianie i niezrównoważone korzystanie z zasobów
leśnych

 Wycinanie lub niszczenie i degradacja światowych zasobów leśnych



część procesów wylesiania: czynniki naturalne

 Skutki

 Od połowy XIX w. przyspieszenie tempa deforestacji; między 1960-1990 ubytek 1/5

wszystkich lasów tropikalnych;



światowe obszary leśne: ok. 4 mld ha: 30% całkowitej powierzchni lądowej



szacunki FAO – ubytek roczny lasów na świecie ok. 13 mln ha;



kraje o najwyższym wskaźniku rocznej deforestacji:



Brazylia, Indonezja, Sudan, Wietnam, Zambia, Tanzania, Nigeria, Kongo, Zimbabwe,
Wenezuela

 Nie udało się doprowadzić do przyjęcia międzynarodowej konwencji w sprawie lasów,

jednak istnieje nieformalna koordynacja działań w ramach Międzyrządowego Panelu ONZ
ds. Lasów

Pustynnienie

 Pustynnienie: trwała degradacja ekosystemów na obszarach suchych
 Wynik połączonych działań ludzkich i czynników środowiskowych

 nadmierna eksploatacja (np. nadmierny wypas, złe praktyki nawadniania), susze,

zmiany klimatyczne

• ekosystemy obszarów suchych (1/3 światowych obszarów lądowych)

szczególnie podatne na nadmierną eksploatację i nieprawidłowe
użytkowanie gruntów

 głównie kraje rozwijające się, ale też kraje uprzemysłowione (intensywne

techniki uprawy ziemi)

 Skutki:

 utrata środków do życia (szczególnie przez niewielkie społeczności wiejskie) i

ubóstwo

 głód
 brak stabilności politycznej

 Pustynnieniem dotkniętych bezpośrednio ponad 250 mln ludzi, zagrożonych około

miliarda.

Trwałe Zanieczyszczenia Organiczne (1)

 TZO (ang. POPs - Persistent Organic Pollutants), bardzo toksyczne i

lotne substancje chemiczne



były szeroko stosowane w rolnictwie (środki ochrony roślin), elektrotechnice,
konserwanty do drewna i tkanin, dodatki przeciwzapalne do tworzyw sztucznych)

 Przykłady: DDT (dichloro-difenylo-trichloroetan) - pestycyd, dioksyny, PCB

(polichlorowane bifenyle) – oleje w transformatorach i kondensatorach, PAH -
węglowodory aromatyczne wielocykliczne (efekt procesu przerobu ropy
naftowej)

 TZO poprzez żywność, skórę i drogą oddechową dostają się do

organizmów ludzi i zwierząt



długi okres trwałości w środowisku, nie ulegają rozkładowi, gromadzą się w
komórkach ludzkich i zwierzęcych i nie mogą być wydalane:

bioakumulacja

w tkance

tłuszczowej i

biomagnifikacja

[gatunki znajdujące się na górze łańcucha

pokarmowego mają wyższe stężenie toksycznych substancji]

Trwałe Zanieczyszczenia Organiczne (2)

 Zakaz produkowania, stosowania, obrotu i składowania TZO,



m.in. dzięki pracom amerykańskiej biolog Rachel Carson (1962) dot. szkodliwości DDT
(książka „Silent Spring”): początek ruchu ekologicznego w USA (zakaz DDT dopiero w 1972
r.)



jednak

wciąż nielegalny obrót zakazanymi pestycydami, obecność w niektórych instalacjach

przemysłowych (spalanie i wytop metali), paleniska domowe, kotłownie miejskie, spaliny;
dodatkowo: wciąż wiele substancji niezakwalifikowanych do TZO, jednak podejrzewanych o
szkodliwość

 Przykłady katastrof chemicznych: w 1976 r. w Seveso we Włoszech, w 1984 r. w

Bhopalu (Indie)

 Skutki:



właściwości kancerogenne i mutagenne



zaburzenia płodności, problemy immunologiczne i endokrynologiczne

http://

www.ipen.org/ipenweb/info.html

Handel niebezpiecznymi odpadami (hazardous waste
trading)

 Transfer z jednego kraju do drugiego (w celu składowania lub recyklingu) odpadów,

które są szkodliwe, łatwopalne, żrące, wybuchowe, lub niebezpieczne z innego
powodu

 Zagrożone niebezpiecznymi odpadami szczególnie kraje najbiedniejsze

(„environmental injustice”)

 Mimo wszystko ok. 80% handlu odpadami odbywa się między krajami

uprzemysłowionymi (Kate O’ Neill, 2000)

 Skutki nielegalnego obrotu i składowania niebezpiecznych odpadów


http://

www.youtube.com/watch?v=dJ8nL2RBF4E

Rzeki i jeziora

 Wody powierzchniowe (również gruntowe): znaczenie strategiczne dla każdego

państwa

 Ponad 200 rzek i jezior znajdujących się na obszarach więcej niż jednego kraju



obszary zamieszkiwane przez 40% światowej populacji

 Zagrożenia:



zmiany kierunku nurtu, nadmierna eksploatacja i inne zakłócenia przepływu,



zanieczyszczenia rzek (szczególnie uciążliwe na obszarach położonych przy dolnym biegu),
eutrofizacja jezior



zakłócenia żeglugi śródlądowej



niewydolne systemy irygacyjne i problemy dla rolnictwa

 Porozumienia o współpracy: regionalne i bilateralne, ponad 2 tysiące tego typu umów

- pierwsze datowane na 1616 rok (żegluga na rzece Dunaj)

Połowy wielorybów

 Nadmierna eksploatacja stad wielorybów (szczególnie obszary okołoantarktyczne

Oceanu Południowego)

 Skutki



http://www.youtube.com/watch?v=WP7ZoO9aLZ8

Środowisko morskie i degradacja zasobów

 Problemy:

 zarządzanie zasobami rybnymi
 kontrola zanieczyszczeń wód mórz i oceanów (wycieki ropy i inne)

 Zagrożenia:

 wytrzebienie stad, utrata różnorodności morskiej, problemy stref przybrzeżnych,

choroby ludzi i zwierząt

 Przykłady katastrof ekologicznych związane z wyciekiem ropy naftowej

(USA)

 tankowiec Exxon Valdez w 1989 r.
 platforma wiertnicza Deepwater Horizon (IV 2010)

Problemy ŚRODOWISKOWE, które nie doczekały się jeszcze
regulacji na poziomie międzynarodowym



kwestie nuklearne (transport, przechowywanie i składowanie odpadów jądrowych
oraz zapobieganie wypadkom w elektrowniach atomowych) – „code of conduct” IAEA
niewiążący



dostawy oraz dostęp do świeżej wody dla gospodarstw domowych, sektora rolnego
i przemysłu



środowiskowe konsekwencje rolnictwa uprzemysłowionego, górnictwa,
poszukiwania i wydobywania ropy naftowej przez korporacje transnarodowe



zapobieganie rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych



niektórzy wskazują również, że w ramach międzynarodowej ochrony środowiska należy
zająć się problemem przeludnienia i nadmiernej konsumpcji (bezpośredni wpływ
na stan środowiska)