Handel międzynarodowy a
ochrona środowiska

SUM, STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

WSE - KRAKÓW

Międzynarodowa integracja
handlowa



Działania po II wojnie światowej:



Konferencja w

Bretton Woods 1944 –

sprawy IBRD (obecnie Bank Światowy), IMF

(MFW),

kwestie handlowe nie były negocjowane

, uznano jednak potrzebę stworzenia

specjalnych uregulowań w tym zakresie



W XII 1945 r. USA przedstawiają propozycje dotyczące rozwoju handlu światowego i

proponują zawarcie wielostronnego porozumienia w sprawie obniżek taryf celnych



Początek 1946 r. plany utworzenia ITO jako uzupełnienia IMF i WB



Kolejne lata: spotkania w tej sprawie:



konferencja w Genewie z 1947

r. (IV-X)

:



negocjacje dotyczyły utworzenia ITO, obniżek ceł i ogólnych klauzul dotyczących

zobowiązań celnych



Przyjęto GATT (1947, wejście w życie 1948), 23 kraje początkowo / forma UMOWY

MIĘDZYNARODOWEJ



XI 1947: przyjęcie Karty Hawańskiej, mającej na celu powołanie do życia ITO



podpisana w III 1948 r., ostatecznie nie weszła w życie

GATT/WTO



Ostatecznie choć GATT był tylko

umową międzynarodową

stopniowo

przejmował funkcje typowej organizacji międzynarodowej



GATT de facto był

forum wielostronnych negocjacji

i współpracy pomiędzy

państwami członkowskimi w kwestiach handlowych



rozwój handlu i powiązań między państwami także sposobem na wzrost dobrobytu i zmniejszanie
ryzyka konfliktów i wojen



z drugiej strony: istotny wpływ na stan środowiska i zasoby naturalne



Jedna z instytucji kluczowych dla „Konsensusu Waszyngtońskiego”



Porozumienie z Marrakeszu z 1994 r. (kończące Rundę Urugwajską):
utworzenie WTO 1.01.1995



Obecnie 153 członków WTO

Zasadnicze elementy GATT/WTO



System wielostronnych negocjacji handlowych:

system wymiany

zobowiązań

PCZ do otwierania ich rynków na dobra z krajów trzecich



Liberalizacja handlu światowego w

ramach rund negocjacyjnych



Określanie

kodeksu postępowania

w obszarze handlu

międzynarodowego (polityka handlowa; zasady, jakimi powinna się ona
rządzić)



System rozstrzygania sporów handlowych

pomiędzy PCZ

Kluczowe artykuły GATT



Art. I GATT:

KNU



Art. III GATT:

zasada traktowania narodowego



Art. XI:

eliminowanie ograniczeń ilościowych



zasada taryfikacji, zakaz stosowania takich pozataryfowych środków jak kwoty lub
licencje importowe lub eksportowe



Art. XX:

możliwość ograniczenia handlu (klauzule

bezpieczeństwa)



tylko w pewnych szczególnych okolicznościach, np. gdy konieczne jest to do

ochrony zdrowia ludzi, zwierząt, roślin, wyczerpujących się zasobów
naturalnych



Artykuł kluczowy, często przywoływany w sporach, w których pojawiały się kwestie środowiskowe

Zasada

niedyskryminacji

Debata na temat środowiska i handlu.
Argumenty grup środowiskowych



Ekspansja handlu:



zwiększony poziom zanieczyszczeń



niezrównoważona konsumpcja zasobów naturalnych



gatunki inwazyjne w portach



materiały niebezpieczne/toksyczne



Liberalizacja prowadzi do harmonizacji standardów środowiskowych na najniższym możliwym
poziomie



rosnąca przewaga konkurencyjna krajów o niskich standardach



nawet jeśli wysokie standardy w wybranych krajach zostaną utrzymane, nastąpi rozluźnienie kontroli i rezygnacja z
ustalania standardów optymalnych



Zobowiązania do otwierania rynku wpisane do porozumień handlowych ograniczają możliwości
stosowania klauzul ochronnych do celów środowiskowych



w sporach między stronami WTO, w których pojawiały się kwestie ochrony środowiska i zasobów naturalnych więcej
rozstrzygnięć na korzyść handlu, nie środowiska

Debata na temat środowiska i handlu.
Stanowisko zwolenników wolnego
handlu



To przede wszystkim ubóstwo prowadzi do podejmowania decyzji szkodliwych dla
środowiska:



handel = wzrost gospodarczy



wraz ze wzrostem bogactwa w społeczeństwie rosną też wydatki na środowisko



Handel międzynarodowy poprawia alokację zasobów na arenie międzynarodowej



dzięki poprawie efektywności możliwe jest redukowanie odpadów



Wymiana handlowa pozwala uniknąć niekorzystnej dla środowiska eksploatacji
niektórych zasobów naturalnych



np. wody na potrzeby rolnictwa w krajach ubogo wyposażonych w ten surowiec

Debata na temat środowiska i handlu.
Stanowisko zwolenników wolnego
handlu (cd.)



Dzięki wymianie handlowej zwiększona dostępność do produktów i technologii
ekologicznych



Wymiana handlowa a problem walki ze zmianami klimatu



Zwiększone obroty handlowe: wykorzystanie energii i środków transportu (emisje CO2)



Jednak przewóz towarów następuje głównie drogą morską (90% handlu), ten rodzaj - spośród rozmaitych
środków transportu - generuje stosunkowo najmniejsze emisje



korzyści wynikające z efektywnej alokacji zasobów znacznie przewyższają koszty zwiększonych emisji



Handel i problem zmniejszających się zasobów rybnych w morzach i oceanach oraz
rosnącej liczby gatunków zagrożonych wyginięciem



Do problemu przełowienia prowadzą często krajowe dotacje dla rybołówstwa



Podjęcie przez WTO negocjacji w ramach Rundy z Ad-Dauhy w sprawie ustalenia bardziej restrykcyjnych
zasad w tym obszarze



Na konferencji ministerialnej w Hong-Kongu w 2005 r. decyzja o zakazie stosowania określonych rodzajów
subsydiów

Szef WTO - Pascal Lamy – na temat
handlu i środowiska

http://www.wto.org/library/flashvideo/video_e.ht

m?id=54

Handel a środowisko



W latach 50. i 60. – wyraźny wzrost globalnych obrotów handlowych (ok. 8%
rocznie),



wynik redukowania stawek celnych na artykuły przemysłowe (rolnictwo do czasu zakończenia
Rundy Urugwajskiej nie było objęte liberalizacją)



Świadomość wpływu handlu na środowisko



XI 1971 r. : państwa GATT decydują o utworzeniu grupy EMIT (Environmental Measures and
International Trade), jednak w okresie 1971-1991 nie odbyło ani jedno spotkanie (

miała się

zbierać tylko na prośbę Umawiających się Stron).



1991: przygotowania do Szczytu Ziemi w Rio:



ówczesne kraje EFTA proszą o zwołanie spotkania grupy EMIT (spotkanie odbyło się pomimo
początkowej niechęci krajów rozwijających się do debatowania nad kwestiami
środowiskowymi w ramach GATT)



1991: głośna sprawa Meksyk i inni przeciw USA (Dolphin-Tuna)



szerzej kolejne slajdy

Handel a środowisko (cd.)



Agenda 21 przyjęta w Rio (1992):



polityki handlowa i ochrony środowiska powinny wspierać się wzajemnie w
dążeniu do trwałego i zrównoważonego rozwoju



Decyzja w sprawie Handlu i Środowiska, załączona do Porozumienia z
Marrakeszu z 1994 r.



Nie powinno być, ani nie musi być, żadnego konfliktu między otwartym,
niedyskryminującym i sprawiedliwym wielostronnym systemem handlu a
działaniami w dziedzinie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju

Handel a środowisko (cd.)



Zakres działania WTO



znacznie szerszy zakres spraw niż w przypadku GATT,



nowe porozumienia: TRIPS, SPS, GATS



W ramach WTO nowe procedury rozstrzygania sporów



w GATT: brak zgody stron = zablokowanie przyjęcia raportu



w WTO: DSB (Organ ds. Rozwiązywania Sporów): do zablokowania decyzji konieczny
jest konsensus, utworzenie Organu Apelacyjnego

Spory handlowe w ramach GATT/WTO
dotyczące kwestii środowiskowych



Spory w ramach GATT



Kanada przeciw USA: zakaz importu tuńczyka (1982)



USA przeciw Kanadzie: zakaz eksportu ryb (1988)



USA przeciw Tajlandii: papierosy (1990)



Meksyk i in. przeciw USA: sprawa delfinów i połowów tuńczyka (1991)



UE przeciw USA: cd. sprawy delfiny-połowy tuńczyków (1992)



UE przeciw USA: podatki samochodowe (1994)



Spory w ramach WTO



Wenezuela i Brazylia przeciw USA: benzyna (1996)



Indie, Malezja, Pakistan i Tajlandia przeciw USA: sprawa żółwie - połowy krewetek (1998, 2001)



Kanada przeciw WE: środki dotyczące azbestu i produktów zawierających azbest) (2001)



Wnioski z dotychczasowych sporów:



Panele GATT/WTO orzekały przeważnie na korzyść strony broniącej interesów handlowych, nie
kwestii środowiskowych

http://www.youtube.com/watch?v=PyGHk6zIL-Y

Meksyk i in. przeciw USA:
Sprawa delfinów i połowów tuńczyka



Najgłośniejszy spór oraz ważny punkt odniesienia w sprawach dotyczących
środowiska



Podstawowe pytania:



Czy państwa członkowskie WTO mogą narzucać swoje standardy środowiskowe pozostałym państwom?



Czy zasady handlu międzynarodowego pozwalają na podejmowanie działań przeciwko metodom wykorzystywanym w

produkcji, nie przeciwko jakości wyprodukowanego dobra?:

PPM: Process and Production Methods



US Marine Mammal Protection Act z 1972 r.: zakaz połowu, polowania, zabijania i wwozu na
teren USA ssaków morskich



Ustawa regulowała m.in. przypadkowe połowy delfinów, towarzyszące połowom tuńczyka żółtopłetwego we

wschodniej części Oceanu Spokojnego



Techniki połowu (okrężnice) stosowane przez niektóre państwa niezgodne ze standardami środowiskowymi USA



1990 r.: USA nakładają embargo na import tuńczyka z krajów, które stosowały okrężnice oraz na kraje

pośredniczące w imporcie (Kostaryka, Włochy, Japonia, Kanada i inne)



Kraje, które miały program ochrony ssaków morskich i gdzie odsetek przypadkowo złowionych delfinów był

zbliżony do odsetka odnotowywanego przez kutry USA wyłączone z embarga

Meksyk i in. przeciw USA:
Sprawa delfinów i połowów tuńczyka
(cd.)



1991 r.: Meksyk (i kraje pośredniczące w imporcie tuńczyka) wnoszą skargę do GATT przeciw
USA



wskazanie na niezgodność embarga USA z artykułami XI, XIII i III GATT



prośba USA do Panelu o uznanie, że embargo jest zgodne z Artykułem III oraz uzasadnione w świetle artykułu XX (b),

(d) i (g).



Opinia panelu (na korzyść Meksyku i innych)



zakaz importu nie stanowił regulacji wewnętrznych w rozumieniu Art. III, był niezgodny z Art. XI i nie był uzasadniony

Art. XX (b) i (g). Ponadto, embargo, które dotknęło kraje pośredniczące nie było uzasadnione Art. XX (d).



USA nie mogły zakazać importu produktów z Meksyku tylko dlatego, że regulacje meksykańskie dotyczące tego jak

tuńczyk jest produkowany są niezgodne z regulacjami USA.



Zasady GATT nie pozwalają podjąć działań jednemu krajowi w celu wymuszenia na innych krajach przyjęcia ich własnych

wewnętrznych regulacji, nawet jeśli celem jest ochrona zdrowia zwierząt czy wyczerpywalnych zasobów naturalnych.



Jednak USA mogły zastosować swoje regulacje w odniesieniu do samego produktu ( jego jakości lub zawartości): “produkt”

versus “proces produkcji”

Meksyk i in. przeciw USA:
Sprawa delfinów i połowów tuńczyka
(cd.)



Uzasadnienie dla orzeczenia Panelu:



Zaakceptowanie argumentów USA: możliwa sytuacja, gdy wszystkie kraje nakładają embargo na import

produktów z innych krajów tylko dlatego, że kraj eksportujący prowadzi inną politykę ochrony środowiska i

ochrony zdrowia



otwarta drogę do jednostronnego stosowania własnych standardów wobec innych krajów, namnożenie się

nadużyć i wzrost protekcjonizmu i niepewności we wzajemnych relacjach



Panel miał zbadać stosowanie zasad GATT, nie oceniać czy polityki ochrony środowiska państw-stron są ze

sobą zgodne



Równocześnie uznanie, że etykieta „bezpieczne dla delfinów” nie była niezgodna z
zasadami GATT



Ostatecznie raport Panelu nie został przyjęty,



wycofana w związku z porozumieniem między Meksykiem i USA w ramach NAFTA

Sprawa krewetek i żółwi/ WTO (1998,
2001)



USA: zakaz importu pewnych rodzajów krewetek i produktów z krewetek.



zagrożenie populacji żółwi: bezpośrednie (spożywanie mięsa, skorupa, jaja) lub
pośrednie (incydentalne połowy, niszczenie habitatów i zanieczyszczenie oceanów)



Uzasadnienie USA: Ustawa o Gatunkach Zagrożonych z 1966/1973 r.



Wymóg, by trawlery poławiające krewetki stosowały techniki bezpieczne dla żółwi



1997 r.: Indie, Malezja, Pakistan i Tajlandia wnoszą wspólną skargę na
zakaz importu krewetek i produktów z krewetek nałożony przez USA.



USA przegrywają sprawę: zakaz importu krewetek niezgodny z zasadami
WTO

Sprawa krewetek i żółwi/ WTO (1998,
2001)



WTO: kraje mają prawo podejmować również takie działania handlowe,
których celem jest ochrona środowiska (szczególnie ochrona zdrowia
ludzi, zwierząt, roślin, zagrożonych gatunków).



wskazanie, że ochrona żółwi morskich byłaby uzasadniona w świetle Art. 20 GATT, o ile
spełnione byłyby pewne kryteria (zakaz dyskryminacji)



Opinia WTO: USA przegrały sprawę nie dlatego, że chciały chronić
środowisko, ale dlatego, że dopuściły się dyskryminacji członków WTO.



zapewnienie niektórym krajom, głownie karaibskim, pomocy technicznej i finansowej i
dłuższych okresów przejściowe na wprowadzenie technik bezpiecznych dla żółwi.
Takich samych korzyści nie uzyskały 4 kraje azjatyckie, które wniosły skargę



USA naprawiają ten błąd i ostateczne orzeczenie (2001) pozwalało USA na
utrzymanie tego zakazu.

Rozpoczęcie Rundy Rozwoju z Ad-
Dauhy: Negocjacje w sprawie handlu i
środowiska



XI 2001: rozpoczęcie Rundy, jeden z punktów negocjacji: handel i
środowisko:



Nadrzędny cel: poprawa wzajemnego wspierania się handlu i ochrony środowiska.



4 główne tematy:

a) relacje między WTO a wielostronnymi porozumieniami środowiskowymi (MEA)
b) współpraca między WTO i sekretariatami MEA
c) zniesienie ceł i barier pozataryfowych na towary i usługi środowiskowe
d) subsydia dla rybołówstwa

a) WTO a MEA



Ok. 250 wielostronnych porozumień środowiskowych, z tego ok. 20 z nich zawiera
przepisy które mogą wpływać na handel.



zakaz handlu niektórymi gatunkami zwierząt lub produktami,



środki umożliwiające krajom ograniczanie handlu w pewnych okolicznościach,



wykluczanie z handlu państw, które znajdują się poza MEA



Podstawowe pytanie :

czy środki, które pojawiają się w ramach MEA są zgodne z

zasadami WTO?



Konwencje środowiskowe niemal w całości opierające się na restrykcjach handlowych:



CITES, Konwencja Bazylejska (odpady niebezpieczne)



Inne MEA z przepisami wpływającymi na handel:



Protokół Montrealski, Protokół z Kioto, Protokół Kartageński

a) WTO a MEA



Dotąd brak otwartego lub zakończonego sporu między WTO a MEA



Jeśli jednak taki spór pojawiłby się?



duże znaczenie WTO: dotychczas sprawy generalnie rozstrzygane na korzyść stron reprezentujących interesy
handlowe



Sprawa Chile-Swordfish



Spór WE i Chile o połowy miecznika na Południowym Pacyfiku (ryba pelagialna)



W IV 2000 r. WE wniosła sprawę do WTO, Chile w XII 2000 r. składa sprawę do Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza (ITLOS)



Wniosek WE do WTO: zakaz rozładowywania mieczników w portach Chile niezgodny z art. V (swoboda tranzytu) i XI GATT (ograniczenia ilościowe)



Wniosek Chile do ITLOS o stwierdzenie, czy WE wypełniła swoje zobowiązania wynikające UNCLOS: art. 64 (wezwanie do współpracy w zapewnianiu

ochrony gatunków migrujących), 116-119 (ochrona żywych zasobów na pełnym morzu), 297 (rozstrzyganie sporów) i 300 (wezwanie do dobrej wiary i nie

nadużywania prawa). /// Wniosek WE do ITLOS o sprawdzenie czy Chile nie naruszyło ww. artykułów UNCLOS, dodatkowo art. 87 (wolność na pełnym

morzu, w tym wolność połowów, z zastrzeżeniem przestrzegania przepisów dot. ochrony zasobów) i art. 89 (nieważność roszczeń do suwerenności nad

morzem pełnym).



Jednak strony doszły do porozumienia: sprawa wycofana z WTO i ITLOS

a) WTO a MEA



Inne przykłady możliwych konfliktów między WTO a MEA



Poprawka do Konwencji Bazylejskiej z 1995 r. :



zakaz importu niebezpiecznych odpadów (zarówno w celu składowania, jak i recyklingu) z państw będących

członkami OECD do innych państw; poprawka opiera się na „zamkniętej liście” krajów importujących



nie ma jednak kryteriów określających warunki włączenia na listę, w przypadku sporu - panel WTO mógłby od razu zinterpretować to

jako nieuczciwe ograniczanie handlu



Problem jurysdykcji WTO nad innymi wielostronnymi traktatami



Dotychczasowe rozstrzygnięcia w WTO zapadały przeciwko jednostronnym decyzjom określonych
państw, w przypadku konfliktu z MEA byłaby to decyzja przeciwko wszystkim stronom MEA



Środki i procedury rozstrzygania konfliktów między traktatami (Konwencja Wiedeńska o Prawie
Traktatów z 1969 r.)



możliwość odwołania się do zasady „lex posteriori” (późniejszy traktat wypiera wcześniejszy), korzystne dla obrońców MEA



zasada „lex specialis”: traktaty bardziej specyficzne dla danej sprawy powinny mieć pierwszeństwo



Mimo wszystko taki konflikt mógłby okazać się szkodliwy zarówno dla MEA, jak i dla WTO; kwestie
wzajemnych relacji wciąż negocjowane w ramach obecnej Rundy

b) Współpraca między WTO a
sekretariatami MEA



Cel współpracy:



wymiana dokumentów



zapewnianie pomocy technicznej dla krajów rozwijających się w kwestiach dotyczących handlu i

środowiska



organizacja imprez towarzyszących



Przyznawanie statusu obserwatora sekretariatom MEA w WTO.



Kilka sekretariatów MEA i organizacji międzynarodowych ma już przyznany status
obserwatora w Komisji WTO ds. Handlu i Ochrony Środowiska (CITES, CBD)



wiele z nich zapraszanych do udziału w sesjach specjalnych komisji środowiskowej (jako
obserwatorzy "ad hoc"): CITES, CBD, Protokół Montrealski, Konwencja Bazylejska, UNEP,
UNFCCC, Konwencja Sztokholmska (POPs)

c) Zniesienie ceł i barier
pozataryfowych na towary i usługi
środowiskowe



Deklaracji Ministerialna z Ad-Dauhy z 2001 r: zobowiązanie członków do
prowadzenia negocjacji w sprawie obniżenia lub likwidacji ceł i barier
pozataryfowych na towary i usługi środowiskowe.



Przykłady: usługi i sprzęt do składowania odpadów, panele słoneczne i inne technologie energii

odnawialnej, sprzęt do kontrolowania zanieczyszczenia powietrza, etc.



termin „środowiskowe dobra i usługi” nie jest jeszcze do końca kategorią zdefiniowaną międzynarodowym

prawie handlowym



Eliminowanie barier w tym obszarze może prowadzić do korzyści dla wszystkich
stron, sytuacja „win-win-win”: dla handlu, środowiska i rozwoju.



niższe koszty nabywania technologii i usług ekologicznych, stymulowanie innowacji i transferu technologii



czystsze środowisko i poprawa jakości życia ludzi (internalizacja negatywnych efektów zewnętrznych)



korzyści dla krajów rozwijających się

d) Subsydia dla rybołówstwa



Szacunki FAO: wyczerpywanie i nadmierna eksploatacja dot. 80% światowych
zasobów rybnych



zasoby całkowicie wyczerpane w 52% łowisk, nadmiernie eksploatowane w 28%; najwyższe wskaźniki:
północno-wschodni Atlantyk, Zachodni Ocean Indyjski, północno-zachodni Ocean Spokojny

Źródło: FAO

d) Subsydia dla rybołówstwa



Negocjacje nad subsydiami i przepisami antydumpingowymi dla sektora
rozpoczęte w 2001 r.



Konferencja ministerialna w Hongkongu w 2005 r. :



zgoda na wprowadzenie ostrzejszych przepisów w tym obszarze, łącznie z zakazem
dotacji dla połowów niektórych gatunków



Dyskutowana sprawa zniesienia dotacji do budowy nowych kutrów, czy pokrywania kosztów operacyjnych



Podział:



„Friends of Fish”: Argentyna, Australia, Chile, Kolumbia, Nowa Zelandia, Norwegia,
Islandia Pakistan, Peru i Stany Zjednoczone



Stanowisko sceptyczne: Japonia, Korea Płd., Tajwan



Przeciwnicy tezy wskazującej na zależności między wysokością subsydiów a problemem nadmiernych

połowów

Pozostałe umowy w ramach WTO:
wpływ na kwestie środowiskowe



Stosunkowo szeroka agenda działań WTO:



Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (TRIPS),



Porozumienie w sprawie barier sanitarnych i fitosanitarnych (SPS),



Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (GATS).



Nowy wątek w debacie środowisko-handel związany z ww. umowami



Kwestie patentowe, biotechnologia, handel GMO, stosowanie zasady przezorności w
prawie międzynarodowym, prywatyzacja wspólnych zasobów

Pozostałe umowy w ramach WTO:
wpływ na kwestie środowiskowe



TRIPS:



Cel: ochrona i realizacja praw własności intelektualnej



Wymóg przyjęcia przez strony polityki patentowej oraz jej stosowania



Obawy ekologów związane z TRIPS:



wykluczanie innych form własności i regulacji (jak np. własności wspólnotowej, prawa zwyczajowego)



tylko duże korporacje mają odpowiednie środki finansowe i przygotowanie prawne, by złożyć wniosek
patentowy (krytyka szczególnie wobec firm farmaceutycznych)



umowa TRIPS wskazywana jako część szerszej neoliberalnej agendy prywatyzacyjnej



Potencjalne konflikty między TRIPS a CBD (Konwencją o Różnorodności
Biologicznej)



CBD: podkreślenie roli lokalnych wspólnot i miejscowych w ochronie bioróżnorodności,
prawa suwerenne do ochrony bioróżnorodności w kraju, prawo do kontrolowania zasobów
genetycznych



Nagoya Protocol

Pozostałe umowy w ramach WTO:
wpływ na kwestie środowiskowe (cd)



SPS:



wykorzystywanie SPS i narodowych standardów w zakresie zdrowia publicznego
do blokowania importu niektórych towarów:



SPS pozwala krajom na utrzymywanie różnych standardów w zakresie zdrowia publicznego i

bezpieczeństwa żywności, o ile są one uzasadnione naukowymi analizami i ocenami ryzyka.



moratoria na stosowanie i import GMO oraz ich nasion.



odwoływanie się do zasady przezorności



skarga USA i Kanada w WTO w 2003 r. przeciw moratorium UE na GMO:

WTO: zakazy UE niezgodne

z zasadami WTO



GATS:



Handel usługami: dzięki liberalizacji wspomniany wyżej szybszy i tańszy transfer
przyjaznych środowisku technologii



konieczne sporządzenie listy dóbr i usług środowiskowych