Polityka regionalna Unii 

Europejskiej

 

 

Kształtowanie się polityki regionalnej w 

ramach Unii Europejskiej

W preambule do Traktatu Rzymskiego z 1957 r. 
znalazł się zapis, że jednym z celów Europejskiej 
Wspólnoty Gospodarczej (EWG) jest harmonijny 
rozwój i wyrównywanie różnic między różnymi jej 
regionami. 

Do połowy lat siedemdziesiątych XX w. 
dysproporcje w rozwoju regionalnym nie stanowiły 
jednak zasadniczego wyzwania, a pomoc w tym 
zakresie byłą doraźna i na niewielką skalę. 

 

 

Wspólnota (EWG) dopiero w 1975 r. zdecydowała się podjąć 
bardziej konkretne działania w tym zakresie. Było to 
związane z jej powiększeniem o nowe kraje członkowskie i 
wynikającymi stąd problemami regionalnymi (Irlandia oraz 
uprzemysłowione regiony Wielkiej Brytanii). 

W marcu 1975 r. został powołany Europejski Fundusz 
Rozwoju Regionalnego - EFRR (European Regional 
Development Fund, ERDF). Fundusz miał za zadanie 
„skorygowanie zasadniczych nierówności we Wspólnocie”, 
które wynikały z bezrobocia strukturalnego, przekształceń 
w przemyśle oraz rolnictwie. Fundusz utworzono głównie z 
myślą o wyrównaniu Wielkiej Brytanii wysokich składek 
płaconych do budżetu Wspólnot. 

 

 

Środki z EFRR były przydzielane krajom 

członkowskim 

w systemie kwot (limitów). Środki te 

wykorzystywano wyłącznie do wspierania środków 

polityki regionalnej podejmowanych przez państwa 

członkowskie. Dotacje ograniczano do projektów 

inwestycyjnych zlokalizowanych w obszarach 

objętych państwowymi programami rozwoju 

regionalnego. 

Nierzadkie były jednak przypadki, że środki z 

budżetu wspólnotowego, przydzielane na 

zmniejszanie dysproporcji i pogłębianie integracji 

regionalnej, przeznaczane były na realizację innych 

celów lub zastępowały kwoty dotychczas 

przekazywane na cale polityki regionalnej 

z budżetów narodowych. Z czasem Komisja 

Europejska uzyskała możliwość dysponowania 5% 

środków EFRR i możliwość prowadzenia własnych 

programów regionalnych. 

 

 

W 1985 r. system kwotowy został zastąpiony 
górnymi i dolnymi limitami środków dostępnych 
dla każdego państwa członkowskiego w okresie 
trzyletnim. Przydział środków powyżej dolnego 
limitu uzależniony był od stopnia, w jakim cele 
zdefiniowane we wniosku pokrywały się z celami 
określonymi w dyrektywach Wspólnoty. 

W 1988 r. zainicjowane zostały reformy funduszy 
strukturalnych, wyrażające się z jednej strony 
wzrostem wydatków wspólnotowych, z drugiej 
strony zdefiniowaniem priorytetów, zasad i 
kryteriów przyznawania środków obowiązujących 
w wyznaczonym okresie wieloletnim. 

 

 

Na lata 1989 – 1993 przewidywanych było pięć 
priorytetowych celów. Obowiązywały one również w latach 
1994 – 1999, z tym że po przyjęciu 
w 1995 r. trzech nowych krajów (Austrii, Finlandii, 
Szwecji) uzupełnione zostały o szósty.

Wspomniane cele priorytetowe to: 

• nr 1, mający na celu wspieranie rozwoju i dostosowania 

strukturalnego regionów słabo rozwiniętych (zacofanych); 

• nr 2, skierowany na restrukturyzację regionów, regionów 

przygranicznych lub części regionów, które są dotknięte 
upadkiem przemysłu; 

• nr 3, skierowany na zwalczanie bezrobocia 

długookresowego; 

 

 

•

nr 4, mający ułatwiać integrację zawodową młodzieży 
i przystosowanie pracowników do zmian w przemyśle; 

•

nr 5, mający dokonać reformy wspólnej polityki rolnej 
(w jego ramach wymieniono dwa cele: nr 5a - mający 
przyśpieszyć modernizację i dostosowanie w ramach 
Unii struktur rolniczych; nr 5b - pomoc w rozwoju i 
zmianach strukturalnych obszarów wiejskich); 

•

nr 6, mający ułatwić rozwój regionów o małej gęstości 
zaludnienia w krajach skandynawskich. 

W zakres polityki regionalnej weszły przede 
wszystkim cele nr 1, 2, 5b oraz 6 (dotyczące 
wyróżnionych regionów), pozostałe zaś cele (3, 4 i 
5a) dotyczyły wyodrębnionych grup ludności, bez 
względu na miejsce zamieszkania. 

 

 

Przejście do kolejnego etapu integracji, zakładającego 

unię ekonomiczną i monetarną oraz wstępną 

koordynację unii politycznej (Traktat z Mastricht) 

spowodowało, iż ograniczenie rozpiętości pomiędzy 

regionami stało się jeszcze bardziej znaczące. 

Wyrazem tego były obowiązujące w latach 1994 – 

1999 zasady polityki strukturalnej:

• kolejne zwiększenie środków przeznaczonych na 

realizację polityki strukturalnej,

• wprowadzenie Funduszu Spójności, nowego 

instrumentu, stanowiącego uzupełnienie 

dotychczasowych funduszy, działającego jednak na 

innych zasadach,

• rozszerzenie skali możliwości ubiegania się o 

finansowanie przedsięwzięć w ramach celów 3, 4, 5b,

• uproszczenie procedur przygotowania programów 

pomocowych,

• wzmocnienie roli regionalnych i lokalnych ośrodków 

w podejmowaniu decyzji dotyczących 

ogólnoeuropejskiej polityki strukturalnej.

 

 

Założenia polityki regionalnej realizowanej w 
kolejnym, tym razem siedmioletnim okresie, 
czyli w latach 2000 – 2006, zostały 
skonstruowane w 1997 r. i przedstawione w 
dokumencie Agenda 2000. 

Podkreślono w nim, iż  z perspektywy 
poszerzenia UE o słabiej zaawansowane w 
rozwoju kraje Europy Środkowej i Wschodniej, 
spójność ekonomiczna i społeczna musi 
pozostać jednym z zasadniczych celów 
Wspólnoty, a działania w kierunku 
zmniejszenia dysproporcji traktować należy 
jako inwestowanie na rzecz przyszłości 
ugrupowania.

 

 

Za niezbędne uznane zostało m.in. 
zwiększenie koncentracji geograficznej 
podejmowanych działań oraz ich efektywności. 

Wyrazem tego było m.in. zmniejszenie:

• liczby celów polityki strukturalnej z sześciu do 

trzech,

• inicjatyw wspólnotowych z trzynastu do 

czterech,

• zasięgu przestrzennego obszarów 

problemowych objętych celami regionalnymi z 
51% populacji w latach 1994 – 1999 do 36 – 
40% w latach 2000 – 2006.

 

 

Jak już zaznaczono, w miejsce dotychczasowych celów 
polityki regionalnej przyjęto trzy nowe cele: 

• cel 1 (regionalny): promowanie rozwoju i dostosowań 

strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju oraz 
terenów peryferyjnych najsłabiej zaludnionych, 

•  cel 2 (regionalny): wsparcie przekształceń 

ekonomicznych i społecznych regionów stojących w 
obliczu trudności strukturalnych (zarówno dotkniętych 
upadkiem przemysłu, jak i kryzysem obszarów 
wiejskich, miejskich i rybołówstwa), 

•  cel 3 (horyzontalny, obejmujący obszary nie 

podlegające pomocy w ramach celu 1 i 2): 
zmniejszenie bezrobocia, rozwój „zasobów ludzkich” 
poprzez modernizację systemów kształcenia, szkolenia 
oraz odpowiednią politykę zatrudnienia.

 

 

 

W latach 2000 – 2006 programowanie pomocy 
realizowane było w ramach wymienionych trzech 
celów, nie mniej wieloletnie strategie uwzględniać 
musiały przede wszystkim zasadnicze priorytety 
tematyczne Unii. 

Były nimi:

• wzrost konkurencyjności lokalnej gospodarki w 

celu tworzenia stałych miejsc pracy,

• wzrost zatrudnienia i spójności gospodarczej, 

głównie poprzez podnoszenie kwalifikacji zasobów 
ludzkich,

• rozwój obszarów miejskich i wiejskich w kontekście 

zrównoważonego rozwoju.

 

 

Instrumenty polityki regionalnej UE

Najważniejszymi instrumentami finansowymi  polityki 
regionalnej UE są fundusze strukturalne. Do 2006 r. były to:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European 

Regional Development Fund, ERDF), skupiający się na 
pomocy słabiej rozwiniętym regionom poprzez inwestycje 
produkcyjne, rozwój infrastruktury oraz popieranie małych i 
średnich przedsiębiorstw;

• Europejski Fundusz Socjalny (European Social Fund, ESF), 

utworzony w 1970 r., skupiający się na szkoleniu zawodowym 
i rozwoju zatrudnienia;

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych 

(European   Agriculture Guidance and Guarantee Fund, 
EAGGF), utworzony w 1964 r., skupiający się na zmianach 
struktury rolnictwa i rozwoju regionów wiejskich; 

• Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (Financial 

Instrument for Fisheries Guidance, FIFG), powstały w 1993 
r., jest to fundusz utworzony dla potrzeb rybołówstwa.

 

 

Te cztery fundusze stanowiły podstawę 

prowadzenia polityki regionalnej (strukturalnej) w 

Unii. Realizacja niektórych celów polityki 

regionalnej była finansowana również w ramach 

tzw. Inicjatyw Unii (Inicjatyw Wspólnotowych), 

które obejmują programy o ponadnarodowym 

charakterze. 

Duże znaczenie dla polityki regionalnej w Unii w 

okresie 1994 – 1999 odgrywały następujące 

Inicjatywy Wspólnotowe: 

• INTEREG II, który stanowi kontynuację programu 

INTEREG. Służy on wspieraniu współpracy 

transgranicznej na wewnętrznych i zewnętrznych 

granicach Unii. 

• LEADER II, wspierający rozwój na obszarach 

wiejskich poprzez współfinansowanie 

międzynarodowej współpracy i wymiany informacji 

w zakresie rozwoju terenów wiejskich; 

• REGIS II, którego celem był rozwój obszarów 

peryferyjnych Unii;

 

 

• REACHAR II, którego celem było 

przekształcenie obszarów wydobycia węgla 

kamiennego;

• RESIDER II, służący gospodarczej i społecznej 

rekonwersji regionów, charakteryzujących się 

dominacją przemysłu stalowego:

• KONVER, skupiający się na rekonwersji 

regionów uzależnionych od przemysłu obronnego; 

• RETEX, służący wsparciu rozwoju regionów 

uzależnionych od przemysłu włókienniczego i 

odzieżowego; 

• URBAN, służący rozwiązaniu problemów 

społeczno-gospodarczych 

w największych regionach zurbanizowanych; 

• PESCA, który dotyczył działań w regionach 

uzależnionych wyłącznie od rybołówstwa. 

 

 

Na lata 2000 – 20006 liczbę inicjatyw ograniczono do 

czterech, tj.:

• INTERREG III,

• URBAN II,

• LEADER III,

• EQUAL – współpraca międzynarodowa w celu 

promowania nowych sposobów zwalczania wszystkich 

form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.

Jednym ze źródeł pozyskiwanie środków na realizację 

polityki regionalnej są kredyty udzielane przez 

Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment 

Bank, EIB). Udziela on pożyczek podmiotom prywatnym 

i publicznym na inwestycje wspierające rozwój 

regionalny i przemysłowy; 

Na podstawie Traktatu z Maastricht został ustanowiony 

początkowo Finansowy Instrument Spójności, a 

następnie Fundusz Spójności (Cohesion Fund) dla 

państw członkowskich, których Produkt Krajowy Brutto 

(PKB) na 1 mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniego 

poziomu PKB w całej Unii. 

 

 

Zasady polityki regionalnej w Unii Europejskiej

Do głównych zasad polityki regionalnej w Unii Europejskiej 

należą: 

•

koncentracji, czyli skupienia maksymalnej części 

środków Unii 

w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji 

(tzw. obszarach problemowych). Dlatego Fundusze 

Strukturalne obejmują jedynie ograniczoną liczbę celów 

priorytetowych; 

•

partnerstwa, czyli współdziałania pomiędzy Komisją 

Europejską, a odpowiednimi władzami publicznymi 

danego państwa na szczeblu krajowym, regionalnym i 

lokalnym. 

•

programowania, czyli skupieniu się na trwałym 

rozwiązaniu problemów danego regionu, co wymaga 

wieloletniego horyzontu czasowego i planowania (nie 

finansuje się pojedynczych projektów). Programowanie 

ustala harmonogram alokacji środków pomocowych; 

•

dodatkowości (uzupełnienia), która polega na 

uzupełnianiu funduszu Unii środkami poszczególnych 

państw. Oznacza to, że finansowanie przez Unię 

konkretnych przedsięwzięć nie może doprowadzić do 

ograniczenia wydatków publicznych w danym regionie. 

 

 

Polityka regionalna UE  nowej perspektywie 

finansowej 2007 – 2013

Do najważniejszych celów polityki regionalnej UE w 
okresie 2007 – 2013  zaliczono:

• konwergencja;
• konkurencyjność i zatrudnienie w regionach; 
• europejska współpraca terytorialna.

Cele polityki regionalnej w badanym okresie są 
realizowane dzięki następującym funduszom: 

• Europejskiemu Funduszowi Rozwoju 

Regionalnego (EFRR);

• Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS);
• Funduszowi Spójności. 

 

 

Istotą celu Konwergencja (EFRR, EFS, Fundusz Spójności) jest 
propagowanie warunków sprzyjających wzrostowi oraz 
czynników prowadzących do rzeczywistego zniwelowania 
zapóźnień w najsłabiej rozwiniętych państwach członkowskich i 
regionach. 

W Unii Europejskiej liczącej 27 państw, cel ten – na terytorium17 
państw członkowskich – obejmuje 84 regiony o ludności liczącej 
154 milionów, w których poziom PKB przypadający na głowę jest 
niższy od 75% przeciętnej europejskiej, a także 16 regionów o 
populacji 16,4 milionów, gdzie poziom PKB nieznacznie tylko 
przewyższa ów próg, objętych wygasającą pomocą przejściową w 
związku z efektem statystycznym rozszerzenia UE. 

Fundusze dostępne w ramach celu „konwergencja” wynoszą 
282,8 miliardów EUR, co stanowi 81,5 % ogółu środków; podział 
tych funduszy przedstawia się następująco: 199,3 miliardów EUR 
dla regionów konwergencji, przy zastrzeżeniu 14 miliardów EUR 
rezerwy dla regionów objętych wygasającą pomocą przejściową 
oraz 69,5 miliardów EUR na Fundusz Spójności obejmujący 15 
spośród państw członkowskich.

 

 

Cel Konkurencyjność regionalna i 

zatrudnienie (EFRR, EFS) zmierza do 

umocnienia konkurencyjności i atrakcyjności 

regionów, jak również do zwiększenia 

zatrudnienia. 

Czyni to w dwojaki sposób: po pierwsze, 

programy rozwoju, pomagające regionom w 

przewidywaniu i propagowaniu przemian 

gospodarczych poprzez innowacje i promowanie 

społeczeństwa opartego na wiedzy, 

przedsiębiorczości i ochrony środowiska, a także 

poprawę dostępności tych regionów. 

Po drugie, wsparcie posłuży zwiększeniu liczby i 

poprawie jakości miejsc pracy dzięki 

przystosowaniu pracowników do zmian i 

inwestycjom w kapitał ludzki. 

 

 

W UE liczącej 27 państw do objęcia pomocą 

kwalifikuje się łącznie 168 regionów o ludności 

liczącej ogółem 314 milionów mieszkańców. Wśród 

nich, trzynaście regionów zamieszkałych przez 19 

milionów ludności stanowi obszary stopniowo 

dochodzące do pełnych płatności, które otrzymują 

specjalne przydziały finansowe w związku z ich 

dotychczasowym statusem regionów objętych 

Celem 1. 

Kwota 55 miliardów EUR, – z czego 11,4 miliardów 

przeznaczono na regiony stopniowo dochodzące do 

pełnych płatności – stanowi zaledwie 16% ogółu 

wyasygnowanych nakładów. Celem tym objęte są 

regiony położone w 19 z państw członkowskich.

Istniejące wcześniej inicjatywy Urban II i EQUAL 

zostały włączone do celów Konwergencja oraz 

Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach.

 

 

Cel Europejska współpraca terytorialna (EFRR) ma 

w zamierzeniu umocnienie współpracy transgranicznej 

w drodze wspólnych inicjatyw na szczeblu lokalnym i 

regionalnym, współpracy międzynarodowej służącej 

zintegrowanemu rozwojowi przestrzennemu oraz 

międzyregionalnej współpracy i wymiany doświadczeń. 

Ludność żyjąca w strefach nadgranicznych liczy 181,7 

milionów ludzi (37,5 % ogółu populacji UE), podczas gdy 

wszystkie regiony i wszyscy obywatele Unii objęci są 

jednym z 13 istniejących obszarów współpracy 

międzynarodowej. 

8,7 miliardów EUR (2,5% ogółu) nakładów 

przeznaczonych na ten cel zostały podzielone 

następująco: 

• 6,44 miliardów EUR na działania transgraniczne;

• 1,83 miliardów EUR na międzynarodowe;

• 445 milionów EUR na współpracę międzyregionalną.

Cel ten opiera się na doświadczeniu dawnej inicjatywy 

wspólnotowej: INTERREG.