Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I
MOTYWACJI. WYKŁAD
Co to jest motywacja?
Definicje, komponenty,
modele
Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I
MOTYWACJI. WYKŁAD
Co to jest motywacja?
Definicje, komponenty,
modele
Szeroka definicja motywacji
Energia wzbudzenia: AKTYWACJA
Ukierunkowanie wysiłków ku
wybranemu celowi: NASTAWIENIE NA
CEL
Selektywna uwaga skierowana na
odpowiednie bodźce: SELEKTYWNA
UWAGA
Szeroka definicja motywacji
Zmniejszona wrażliwość na bodźce
nieodpowiednie: SELEKTYWNA UWAGA
Organizacja reakcji w zintegrowany
wzorzec lub sekwencję: ZACHOWANIE
ZORGANIZOWANE
Wytrwała aktywność dopóki warunki wstępne
nie ulegną zmianie: ZACHOWANIE
REGULOWANE PRZEZ CEL
Ph. Zimbardo,1980
Motywacja a terminy
pokrewne
„Emocje”
„Proces emocjonalny jest jednym z podstawowych
zasobów motywacji u zwierząt wyższych, jest
rodzajem motywacji, która powstaje na podstawie
złożonej aktywności neuronalnej raczej niż na
podstawie pierwotnie określonego stanu
chemicznego lub określonego stanu receptorów,
jak to jest w przypadku popędów cielesnych i
fizjologicznych takich jak głód, pragnienie, ból czy
potrzeba soli”
[Leeper, 1948]
Motywacja a terminy
pokrewne
„Emocje”
Wzbudzane są sytuacyjnie
Istnieje dla nich określona kategoria
stymulatorów
Określić dla nich można zbiór reakcji lub
tendencji do działania
Mają aspekt energetyczny, towarzyszy
im silny przypływ energii
Motywacja a terminy
pokrewne
„Emocje” a „Motywacja”
Reakcja emocjonalna zależna jest od stanu
organizmu czy jednostki, jego dyspozycji
emocjonalnych i motywacyjnych
Istnieją pożytki z łącznego analizowania
procesu motywacyjnego i emocjonalnego
[Lazarus]
Emocje, motywacja i potrzeby są niezbędne
w analizie mechanizmów dynamiki
zachowania
Motywacja a terminy
pokrewne
„potrzeba”
POTRZEBA JAKO STAN NIEDOBORU
„Potrzeba (organiczna) jest stanem niedostatku lub
nadmiaru w organizmie” (Woodworth, 1963)
Jest to przykład rozumienia typowy dla zwolenników
teorii redukcji popędu: potrzeba – popęd –
reprezentacja psychologiczna – pobudzenia
aktywacyjne – osiągnięcie celu – redukcja potrzeby
Takie rozumienie potrzeby wprowadza semantyczną
sprzeczność
Motywacja a terminy
pokrewne „potrzeba
”
POTRZEBA JAKO PROCES MOTYWACYJNY
„Potrzeba jest to napięcie wewnątrz
organizmu, które prowadzi do zorganizowania
pola działania odpowiednio do pewnych
podniet lub celów: pobudza aktywność
skierowaną na ich osiągnięcie” (McKinnon)
W tej definicji jest analogia do wektorowych
definicji motywacji, podkreślających jej
aspekt kierunkowy i funkcjonalny
Motywacja a terminy
pokrewne
„potrzeba”
POTRZEBA W ZNACZENIU OBIEKTYWNYM
Jest rozpatrywana z uwagi na obiektywne
warunki przetrwania, rozwoju lub
dobrostanu. Np.: definicja Tomaszewskiego:
Zależność człowieka od otoczenia po
jakimkolwiek względem określa się jako
potrzebę”
Motywacja a terminy
pokrewne
„potrzeba”
Potrzeba jest pojęciem relacyjnym,
opisującym układ człowiek – przedmiot –
warunki.
Jej wyjaśnienie odwołuje się do teleonomii
„Potrzebą człowieka realizującego dowolny
cel jest każdy warunek tego celu dający się
określić obiektywnie.” [Kocowski, 1982,
s.9]
Przegląd definicji motywacji
wg przypisywanych jej
funkcji
Funkcje pobudzające motywacji:
„Motywacja to siła napędowa tkwiąca poza
zachowaniem” [Madsen, 1974]
Funkcja ukierunkowująca:
Zachowanie zorientowane na cele
„Możemy definiować zachowanie
motywowane w terminach końca, celu lub
zamiaru zachowania” [Lester, 1973]
Przegląd definicji motywacji
Funkcja ukierunkowująca
„Motyw jest definiowany jako względnie stały
bodziec, który rządzi zachowaniem organizmu,
dopóki nie odpowie on w taki sposób, że nie
jest już poddawany wpływowi tego bodźca”
(Carr, 19250
Podniety – bodźce powiązane treściowo i
funkcjonalnie z zachowaniem motywowanym
Adaptacyjne konsekwencje zachowania
Przegląd definicji motywacji
Funkcja ukierunkowująca: definicje
wektorowe
[pobudzenie+ukierunkowanie]
„O zjawisku motywacji mówimy wtedy,
gdy zachodzi: 1)podtrzymanie kierunku
zachowania, 2) wzrost poziomu energii”
Duffy, 1947.
Przegląd definicji motywacji
Funkcja „temporalna” motywacji
Przyszłościowa Perspektywa Czasowa
[Zaleski,1991] PPC
Model Raynora:
Rozróżnia: bezpośrednie, ,
krótkoterminowe i przyszłościowe
konsekwencje działań
Przegląd definicji motywacji
Funkcja „temporalna” motywacji
PPC wg Raynora:
Związki pomiędzy seriami zadań opisuje
ŚCIEŻKA KONTYNGENCYJNA [współzależna]
LUB NIE KONTYNGENCYJNA [bez aspektu
przyszłościowego i zależności]
Odróżnia HIERARCHIĘ ZADAŃI HIERARCHIĘ
CZASU
Przegląd definicje
motywacji
Świadomościowa:
„Proces rządzący wyborem
dokonywanym przez osoby lub niższe
organizmy pomiędzy alternatywnymi
formami aktywności dowolnej”
[Vroom, 1964]
Przegląd definicji motywacji
Świadomościowe określenie motywacji:
„Pierwotnym kryterium motywacji, jedynym,
jakie jest używane przez wszystkie istoty
ludzkie w wyjątkiem behaviorystów, jest
kryterium subiektywne. Jestem motywowany,
kiedy czuję, pragnę chcę lub tęsknię, życzę
sobie czegoś lub czegoś mi brak”
Maslow, 1955
Modele motywacji wg Madsena
Model homeostatyczny
Model podnietowy
Model poznawczy
Model humanistyczny
Współcześnie także:
Ewolucjonistyczny
Atrybucyjny
Związany z „ja”
Model homeostatyczny
Najstarszy model motywacji, od
„homeostazy” (W.B. Cannon,1915)
„zakłada, iż wszystkie procesy biologiczne -
w tym także zachowanie – są determinowane
przez zakłócenie „homeostazy” tj,
optymalnego stanu równowagi w organizmie.
Procesy biologiczne przebiegają dopóty,
dopóki homeostaza nie zostanie
przywrócona” (Madsen. 1980, s.613).
Przydatne terminy:
Zachowanie apetencyjne (apetytywne -
appetitive):
„wstępna faza zachowania popędowego,
wyrażająca się poszukiwaniem kontaktu z
obiektem służącym do redukcji popędu (n. p.
wypatrywanie ofiary)” [za: Strelau red. T.1, s.
584]
Zachowanie konsumacyjne (consumatory):
„zachowanie spełniające; końcowa faza
zachowania popędowego, służąca ostatecznej
redukcji popędu” [za: Strelau red. T.1, s. 584]
Przydatne terminy
Zachowanie przeniesione (przerzutowe) (redirected
actions, displacement activities)
„zachowanie wyzwalane przez wzbudzenie dwóch
lub więcej wzajemnie wykluczających się
popędów, polegające na realizacji pełnego
łańcucha działań popędowych na innym,
niewzbudzającym konfliktu obiekcie” [za: Strelau
red. T.1, s. 584]
n. p. jedzenie w sytuacji wzbudzenia agresji i
strachu. Zachowania „toaletowe” u szczura w
konflikcie między ucieczka a eksploracją
Model homeostatyczny
W terminach psychologicznych: zaburzenia
równowagi wywołują potrzebę, które determinuje
popęd. Popęd i procesy poznawcze determinują
zachowanie, które „redukuje” lub „zaspokaja”
potrzebę i przywraca homeostazę. (ibidem)
Zachowanie to ma fazę apetencyjną i
konsumacyjną
Model popularny, biologistyczny, nadużywany
(Hull, Freud)
Model podnietowy
Niektóre bodźce zewnętrzne mają
wpływ dynamizujący (np. wywołują
aktywację)
Ta aktywacja ( mobilizacja
energetyczna organizmu) wraz z
procesami poznawczymi determinuje
zachowanie
Model podnietowy
Zachowanie to odnosi się do zewnętrznych
bodźców dynamicznych („podniet”)
„Podniety” to n. p. „czynniki wzmacniające”
i „obiekty spełniające”. Dzielą się na
pierwotne („wrodzone”) i wtórne.
Model „podnietowy” motywacji odwołuje
się do teorii hedonistycznych („prawo
efektu”, „zasada przyjemności”)
Model podnietowy
Terminy specyficzne: np. odwołujące się
do teorii uczenia się Hulla – Spence’a:
motywacja związana z podnietą („K”),
popęd, siła nawyku, (determinują)
potencjał reakcji, zachowanie.
Inne terminy pokrewne „podniecie”:
„wartość” Lewina, „kateksja” Freuda,
„oczekiwanie – wartość” Atkinsona.
Model podnietowy
„ Motywy są modyfikatorami podniet tj,
jeżeli wartość podniety umożliwiającej
zaspokojenie danej potrzeby, ma pewną
absolutną siłę, to może być bardziej
atrakcyjna (przyciągająca) dla osoby z
wysokim motywem dotyczącym tej
potrzeby, i mniej atrakcyjna dla osoby ze
słabym motywem dotyczącym tej potrzeby”
Model poznawczy
PROCESY POZNAWCZE DYNAMIZUJĄ
PROCESY MOTYWACYJNE - I
„dysonans, czyli istnienie relacji
niezgodności między danymi
poznawczymi, jest sam w sobie
czynnikiem motywującym.(...)
Dysonans poznawczy może być rozumiany
jako warunek poprzedzający, prowadzący
do działania zorientowanego na
redukcję dysonansu, tak jak głód
prowadzi do działania zorientowane na
zredukowanie go.
(FESTINGER, za: Madsen, 1980, s.232)
Model poznawczy - I
Np. Stwierdzenie empiryczne z teorii
Festingera
„Dysonans powstały po podjęciu decyzji
można zredukować przez zwiększenie
atrakcyjności wybranej alternatywy,
zmniejszenie atrakcyjności alternatywy
odrzuconej lub też przez jedno i drugie”
(Za: Madsen, 1980, s.332)
Model poznawczy- II
PROCESY POZNAWCZE MAJĄ SWOJĄ
„WEWNĘTRZNĄ – immanentną- MOTYWACJĘ”
(intrinsic motivation)
Np. koncepcja Woodwortha: „teoria prymatu
zachowania”
„najbardziej podstawowy rodzaj motywacji polega n
aktywnym radzeniu sobie ze środowiskiem”
„nawet bez „zewnętrznych” źródeł motywacji (jak
potrzeby i podniety) ) organizm byłby aktywny.
Analogicznie: Jean Piaget, Deci, Ryan
Model humanistyczny
Zakłada humanistyczną koncepcję
psychologii - potrzebna koncepcja osoby
dojrzałej i zdrowej, wyjście poza
paradygmat naturalistyczny – G.W.
Allport
Wysuwa hipotezę, że istnieje specjalna
klasa motywacji ludzkiej
PODEJŚCIE ORGANICYSTYCZNE
Podejście organicystyczne
1.
Jedność, oryginalność, spójność
normalnej osobowości
2.
Organizm jest swoistą całością
3.
Jednostka jest motywowana
samorealizacją
4.
Organizm ma immanentne,
potencjalne zdolności do rozwoju
Podejście organicystyczne
5.
Ważne są nie tylko poszczególne
funkcje ale wszystkie czynności
organizmu
6.
Więcej można się dowiedzieć z
badania jednej osoby niż wielu
Model humanistyczny
Pojęcie „autonomii funkcjonalnej”
motywacji Allporta
„ Według tej koncepcji u osób dorosłych,
dojrzałych i zdrowych psychicznie,
istnieje taka klasa motywacji, która jest
funkcjonalnie niezależna od pierwotnej
motywacji, obserwowanej u zwierząt”
(za: Madsen, s.618)
Model humanistyczny
Maslowa hipoteza „potrzeb rozwoju” w
odróżnieniu od „potrzeb niedoboru”.
Maslowa hipoteza samorealizacji
„Kiedy wszystkie niższe w hierarchii
potrzeby zastana zaspokojone, wówczas
zachowanie jednostki determinują całkowicie
najwyższe potrzeby rozwoju, czyli potrzeby
samorealizacji” (za: Madsen, s.442)
Komentarz do modeli
współczesnych: podmiot i
sprawca
Definicja podmiotu Tadeusza
Tomaszewskiego (1977, s. 72, 73)
spoistość wewnętrzna jest większa niż
spoistość jego powiązań ze światem
zewnętrznym,
ma określoną tożsamość[...]
posiada „indywidualność”
osobowości. Wrocław: Ossolineum, 59 – 73.
Podstawowe odniesienie
motywacji: podmiot i
sprawca
ma pozycję w świecie otaczającym
związki, jakie go łączą ze światem
wpływ, jaki jego własna działalność
wywiera na otoczenie
obiektywną swoją sytuację potrafi
rozpoznać i zrozumieć
nowe bodźce interpretuje i selekcjonuje z
uwagi na postawione zadanie
Podstawowe odniesienie
motywacji: podmiot i
sprawca
Jakie uzupełnienie wnosi „rozumiejąca” definicja
podmiotu M. Majczyny (2000, s.38,39)
konkretność
samoistność
Czasowość
jedność (ujawnia się w konkretnych dokonaniach)
cielesność
centrum (punkt odniesienia aktywności)
jedyność (podział jest niemożliwy)
źródło (sprawstwo)