Dr hab. Aleksandra Tokarz 

 r a. 2007/2008

 PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI

 

1.  Wprowadzenie 

metodologiczne- dwa 

paradygmaty w psychologii. 

Badania nad miłością.

Dwa znaczenia terminu
PARADYGMAT

Znaczenie niespecyficzne:



 wzorzec



 schemat postępowania



specyficzny schemat 
eksperymentalny 

Dwa znaczenia terminu 
PARADYGMAT

ZNACZENIE SPECYFICZNE:



„wszystkie powszechnie w danym 
okresie uznawane przekonania 
teoretyczne (przyrodnicze i filozoficzne) 
oraz metody eksperymentalne, jakie 
stosowane są przez specjalistów w ich 
pracy badawczej” (T. Kuhn, 1968, s.200).

[S. Amsterdamski, Posłowie. W:  Kuhn T. (1968) 

Struktura rewolucji naukowych]

Thomas Kuhn

1949 Ph. D. physics, 

Harvard University

1961 Professor at 

California-Berkeley

1979 Professor of 

philosophy and history of 

science at MIT, 

Boston.Kuhn wrote The 

Structure of Scientific 

Revolutions before 

1962 while being 

graduate student in 

theoretical physics. It 

sold some one million 

copies in 16 languages.

Określenia synonimiczne 
dwóch podstawowych 
paradygmatów



Naturalizm



Podejście 
przyrodnicze



Podejście 
obiektywne



Antynaturalizm



Podejście 

humanistyczne



Interpretacja 

humanistyczna

[!]„Nieunikniona 

subiektywność 

interpretacji”

[Gadamer]

Naturalistyczny/antynaturalist
yczny paradygmat w 
psychologii

Podstawowe pytania:



Kim jest człowiek?



Jakie właściwości są badane?



Jakie założenia o naturze badanych procesów się 

przyjmuje?



Jaki jest cel badań?



Jaka jest metoda?



Jakie jest kryterium prawdy?



Jakie funkcje przypisane są wiedzy?



Jaki jest końcowy rezultat badań?

Co to znaczy 
„intencjonalność”



Intencjonalność: 

„Nakierowanie („dotyczenie czegoś”) 

wielu, jeśli nie wszystkich stanów 
świadomości.(…)

Intencjonalność wymaga zrozumienia 

relacji zachodzącej pomiędzy stanem 
psychicznym, bądź też jego wyrazem, a 
rzeczami, do jakich stan ów się odnosi.”

Oxfordzki słownik filozoficznny,1994,s. 172

Jakie właściwości są 
badane?

PARADYGMAT
NATURALISTYCZNY



Badane  i ważne 
jest to, co wspólne 
i typowe

Anty
NATURALISTYCZNY



Badane i ważne 
jest to, co 
indywidualne, 
specyficzne

Jakie są założenia ?



NATURALIŚCI



Często brak 
określonych 
[EXPLICITE] założeń



Raczej założenie 
homogeniczności p. 
psychicznych



Raczej unifikowanie 
zjawisk 
psychologicznych



ANTYNATURALIŚCI



Założenie 
różnorodności bytów i 
ich swoistości



Założenie o 
zróżnicowaniu zjawisk 
psychologicznych



Założenie o 
zróżnicowaniu ludzi

Jaki jest cel badań?



NATURALIŚCI



Określenie zależności 
przyczynowo – 
skutkowych



WYJAŚNIENIE



Sformułowanie praw 
nauki



(W23, R37

)



ANTYNATURALIŚCI



Interpretacja [np. 

hermeneutyczna]



Określenie sensu, 

znaczenia



„Rozumienie, dzieje, 

język”



(R.37)

Jaka jest metoda



NATURALIŚCI



Obserwacja



Eksperyment 
[manipulacja 
badanym obiektem]



Intersubiektywna 
jednoznaczność



Komunikowalność 



Powtarzalność



ANTYNATURALIŚCI



Metoda 
fenomenologiczna



Interpretacja 
humanistyczna



Metoda 
hermeneutyczna

[Fenomenologia i 

personalizm jako 
zaplecze filozoficzne]

Jakie jest kryterium prawdy?



NATURALIŚCI

Rozstrzygają dane 

empiryczne

Określone formalne 

właściwości 
wyjaśniania

Sugerowana wyższość 

falsyfikacji



ANTYNATURALIŚCI



Rozmaitość 
uzasadnień ?



Sens ?



Intencje podmiotu?



Kontekst?

Jakie funkcje przypisane są 
wiedzy?



NATURALIŚCI



Wyjaśniająca



Prognostyczna



Technologiczna



Utylitarna

[W.225]



ANTYNATURALIŚC

I



Określenie sensu



Rozumienie



Interpretacja



Wiedza bez koniecznej 

funkcji 

instrumentalnej



[R. 309]

Jaka jest metoda



NATURALIŚCI



Obserwacja



Eksperyment 
[manipulacja 
badanym obiektem]



Intersubiektywna 
jednoznaczność



Komunikowalność 



Powtarzalność



ANTYNATURALIŚCI



Metoda 
fenomenologiczna



Interpretacja 
humanistyczna



Metoda 
hermeneutyczna

[Fenomenologia i 

personalizm jako 
zaplecze filozoficzne]

Jakie jest kryterium prawdy?



NATURALIŚCI

Rozstrzygają dane 

empiryczne

Określone formalne 

właściwości 
wyjaśniania

Sugerowana wyższość 

falsyfikacji



ANTYNATURALIŚCI



Rozmaitość 
uzasadnień ?



Sens ?



Intencje podmiotu?



Kontekst?

Jakie funkcje przypisane są 
wiedzy?



NATURALIŚCI



Wyjaśniająca



Prognostyczna



Technologiczna



Utylitarna

[W.225]



ANTYNATURALIŚC

I



Określenie sensu



Rozumienie



Interpretacja



Wiedza bez koniecznej 

funkcji 

instrumentalnej



[R. 309]

Wojciszke B. (1992) 
Psychologia miłości.



„Naukowe analizy miłości 
przypominają nieco wnioskowanie o 
naturze huraganu na podstawie tej 
jego części, którą udało się 
pracowitemu badaczowi złapać do 
słoika”( 1992, s. 1)

Składowe miłości wg trójkątowej teorii 
Sternberga-Wojciszki



wg Sternberga (1984)

Wojciszki (1992)



Intymność



Namiętność



Zobowiązanie  [zaangażowanie] [W19,49,69]

„Zmiany postaci, w jakiej miłość tych samych 

partnerów istnieje i się przejawia, zasadniczo 

wynikają nie z nacisków i okoliczności zewnętrznych, 

lecz z samej istoty miłości” (Wojciszke, 1992, s.19)

Fazy związku miłosnego wg 
trójkątowej teorii Sternberga-Wojciszki

Zakochanie

NAMIĘTNOŚĆ

Romantyczne początki

NAMIĘTNOŚĆ
INTYMNOŚĆ

Związek kompletny

NAMIĘTNOŚĆ
INTYMNOŚĆ
ZOBOWIĄZANIE

Związek przyjacielski

INTYMNOŚĆ
ZOBOWIĄZANIE

Związek pusty

ZOBOWIĄZANIE

Określenie prawidłowości w 
dynamice związku:

Pułapki  w udanym związku: „im lepiej tym 

gorzej”



Pułapka dobroczynności



Pułapka bezkonfliktowości



Pułapka obowiązku



Pułapka sprawiedliwości

(za: Wojciszke, 1992)

Co to jest
hermeneutyka



„Metoda interpretowania, po pierwsze – 
tekstów, po drugie- całego świata 
społecznego, historycznego i 
psychicznego”

Oxfordzki słownik filozoficzny,1994,s. 150

Miłość a świat kultury zachodniej – 
D. de Rougemont, 1938/1956, wyd. pol. 
1999

Denis de Rougemont:

„Punktem wyjścia jest ten rodzaj namiętności, 

który charakterystyczny bywa dla ludzi 
Zachodu – i to w  postaci krańcowej, pozornie 
wyjątkowej: mit o Tristanie i Izoldzie. Potrzeba 
nam tego baśniowego punktu odniesienia(…) 
jeśli chcemy zrozumieć  sens i cel namiętności 
miłosnej  w naszym życiu” (tamże, s.6)

Denis de Rougemont

Miłość a świat kultury zachodniej – 
D. de Rougemont, 1938/1956, wyd. pol. 
1999

(…)mit jest opowieścią, symboliczną baśnią, prostą i 

sugestywną, skupiającą w sobie niezliczona ilość 

mniej lub bardziej podobnych sytuacji” 

(1956/1999,s.12)

(...) najgłębszą cechą mitu jest siła, z jaką, 

niezależnie od naszej świadomości, wpływa na 

nas. Jeśli fakt historyczny, zdarzenie lub osoba 

przekształca się w mit, to dzięki władzy, jaką 

uzyskują nad nami, lecz jakby wbrew naszej woli.

(…) jego wyraz twórczy rozbraja krytykę, zmusza 

rozum do milczenia, lub przynajmniej czyni jego 

interwencję nieskuteczną.

Miłość a świat kultury zachodniej – 
D. de Rougemont, 1938/1956, wyd. pol. 
1999



(…) stawiam tezę, że Tristana należy rozpatrywać 
nie jako dzieło literackie, lecz jako schemat 
związków mężczyzny z kobietą w danej, społecznej 
sytuacji historycznej; w przenikniętej duchem 
rycerskim elicie dworskiej w. XII i XII. Ta warstwa już 
od dawna znikła, lecz jej prawa życiowe są wciąż 
jeszcze naszymi w sposób sekretny i rozproszony. 
Chociaż są odrzucone i profanowane przez oficjalne 
kodeksy, stają się tym bardziej uciążliwe, ze mają 
władzę na naszymi marzeniami. (s.12)

Miłość a świat kultury zachodniej – 
D. de Rougemont, 1938/1956, wyd. pol. 
1999

(….)ów romans musiał się pojawić w określonym 

czasie, na przecięciu tylu tradycji heretyckich, i 
tylu instytucji, które dziko potępiały herezję, 
zmuszając ją do ukrywania się w dwuznacznych 
symbolach i przybierania formalnego kostiumu 
mitu”(s.106, podkr. AT)

(…) „Miłość-namiętność sławiona przez mit była w 

wieku XII (…) religią (…) konkretnie herezją 
chrześcijańską historycznie zdeterminowaną” 
(ibidem)

Miłość a świat kultury zachodniej – 
D. de Rougemont, 1938/1956, wyd. pol. 
1999

WNIOSKI:

1.

(…) 

namiętna miłość, zwulgaryzowana w 

naszych czasach przez powieść i film, jest 

niczym innym jak przypływem dalekiego 

morza, anarchicznym wdzieraniem się w nasze 

życie herezji spirytualistycznej, do której szyfru 

zgubiliśmy klucz”

2.

U źródeł kryzysu małżeństwa tkwi konflikt 

dwóch tradycji religijnych

(op. cit. s. 106,  podkr. A.T.)

Miłość a świat kultury zachodniej – 
D. de Rougemont, 1938/1956, wyd. pol. 
1999

„Jeżeli nasza cywilizacja ma przetrwać, musi 

dokonać wielkiej rewolucji obyczajowej, 
musi uznać, że małżeństwo, od którego 
zależna jest cała struktura socjalna,  to 
coś znacznie bardziej ważkiego niż 
miłość, którą się tak kultywuje. 
Cywilizacja wymaga innych podstaw niż 
piękny, gorączkowy szał” (s.8)

Pogodzenie paradygmatów?

Proste rozwiązanie:

Koncepcja J.A. Lee:[W.239]: typy miłości wg „archetypów” 

kultury śródziemnomorskiej:

Eros

Ludus

Storge

Pragma

Mania

Agape

Badanie kwestionariuszowe, w celu dokonania porównań 

kulturowych

Teoretyczny model miłości Johna 
Lee

Wyodrębnił sześć typów miłości. Podstawowe;
storge 



Miłość zrównoważona, czuła, przyjacielska, o silnej  

intymna, z komponentem duchowym Intymność fizyczna 

- rzadka. Analogia do miłości między rodzeństwem. 

eros 



Miłość romantyczna. Zafascynowanie kochaną osobą. 

Miłość od pierwszego wejrzenia i dążenie do stworzenia 

związku doskonałego (miłość „wieczna”). Silny pociąg 

fizyczny,.

ludus 
Miłość jako zabawa, chęć uzyskania przewagi nad 

partnerem. Seks zaspokojenie własnych przyjemności. 

Teoretyczny model miłości Johna 
Lee

Typy te łączą się z sobą i tworzą:
mania (eros i ludus), 



Miłość maniakalna jest intensywna i obsesyjna, 

myśl o partnerze jest przyczyną ciągłego lęku przed 

jego utratą. Stała potrzeba podtrzymywania uczuć i 

nieustannego rozpraszania wątpliwości co do 

wierności i zaangażowania.

pragmę (ludus i storge), 



Pragma to miłość praktyczna -inwestowanie w 

miłość przez kalkulację zysków i strat. Związek 

możliwy tylko z partnerem, który odpowiada 

względu na pochodzenie i warunki życiowe

.