1

EWOLUCJA 

EKLEKTYCZNEJ 

TEORII PRODUKCJI 

MIĘDZYNARODOWE

J (PARADYGMATU 

OLI) 

WEDŁUG J.H. 

DUNNINGA

Dr Mieczysław SZOSTAK (Instytut MSG – SGH)

 

 

2

1. GŁÓWNE ELEMENTY 

SKŁADOWE PARADYGMATU 
OLI 

(A)

• Najbardziej popularną teorią, która wyjaśnia w 

miarę całościowo determinanty działalności KTN i 

motywy podejmowania BIZ, jest bezsprzecznie 

eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej, 

której autorem jest J.H. Dunning. Pierwszą jej wersję 

przedstawił on w 1973 r. Później wielokrotnie ją 

modyfikował, pogłębiając analizę, wzbogacając ją i 

rozszerzając o nowe aspekty.

• Teoria Dunninga stanowiła od początku mistrzowską 

kompilację (lub syntezę) i rozwinięcie dorobku trzech 

wcześniejszych grup teorii cząstkowych. Wykorzystując je, 

Dunning zaprezentował własną teorię, która zwana jest 

paradygmatem OLI

, od pierwszych liter 3 angielskich słów: 

ownership (O), location (L)

 oraz 

internalization (I)

, 

które określają 

źródła 3 grup  podstawowych przewag 

KTN

 wyodrębnionych przez autora. 

 

3

    Główne elementy 

paradygmatu OLI (B):

 

Komentarz do pojęcia 
paradygmatu

• W tym kontekście warto przypomnieć, że według T.S. 

Kuhna, 

paradygmat naukowy

 może być pojmowany 

różnorodnie:
a) jako „powszechnie uznane osiągnięcie naukowe”,
b) jako „zespół charakterystycznych przekonań i 

uprzedzeń”,
c) jako „wszystkie zinternalizowane przekonania grupy

         naukowej”,

d) jako 

„zespół koncepcji, teorii, technik i 

wartości, 

        które określają ramy realizowanych badań.”

• Dla potrzeb dalszych rozważań, poświęconych 

paradygmatowi OLI, przyjęta zostanie ostatnia, czwarta 

definicję paradygmatu naukowego.

 

4

Główne elementy 
paradygmatu OLI,

 

tj. eklektycznej teorii produkcji 
międzynarodowej  (C)

• „O” - Pierwszą grupą są przewagi o charakterze 

oligopolistycznym, jakimi odznaczają się poszczególne 

KTN z racji posiadanych przez nie praw własności 

szeroko pojętych aktywów. Dlatego też nazywane są one 

specyficznymi przewagami własnościowymi (ownership 

specific advantages).

• „L”- Drugą grupę tworzą przewagi KTN z tytułu specyfiki 

i szerokich możliwości lokalizacji ich działalności 

ekonomicznej  
(location specific advantages).

• „I” - Trzecia grupa to specyficzne przewagi związane 

z internalizacją działalności biznesowej KTN 

(internalization incentive advantages).

 

5

 

2.  PRZEWAGI 

WŁASNOŚCIOWE 
KORPORACJI 
TRANSNAROD. (A)

• Niepowtarzalne przewagi typu oligopolistycznego, które 

wynikają ze specyfiki samej natury KTN, a zwłaszcza z  

własności unikalnych aktywów. Pozwalają one 

poszczególnym korporacjom globalnym podejmować BIZ 

i konkurować skutecznie z innymi przedsiębiorstwami 

transnarodowymi oraz z firmami lokalnymi w krajach 

przyjmujących. 

• Najpierw Dunning dzielił te przewagi na trzy - niezbyt 

precyzyjnie rozgraniczone - podgrupy, tj.:

--  przewagi wewnętrzne płynące z istoty i specyfiki 

działania KTN, 

--  przewagi ich filii nad  przedsiębiorstwami lokalnymi 

krajów goszczących,

--  przewagi własnościowe wiążące się z transnarodowym 

charakterem działalności korporacji.

 

 

6

 

Przewagi własnościowe 

KTN (B)

• Natomiast w latach 90. oraz w obecnej dekadzie autor 

wolał systematyzować przewagi własnościowe w 

dwie 

podgrupy lub „wiązki”

 

(jak określa to trafnie Zorska w 

podpunkcie 4.1.1. swego podręcznika)

: 

1)     Przewagi konkurencyjne wynikające z posiadania 

przez

        daną KTN specyficznych zasobów i umiejętności,

 tj.;

--  

aktywów materialnych

 (w postaci rzeczowej i finansowej), 

--  

aktywów niematerialnych

 (wiedzy, innowacji i technologii,

          kwalifikacji i doświadczeń zawodowych pracowników, metod
          organizacji, zarządzania i marketingu, marek produktów, 

systemów

          informatycznych oraz baz danych itp.),

--  

zdolności do skutecznego obniżania

 wewnętrznych 

kosztów

 

          produkcji oraz kosztów współpracy z kontrahentami 

zewnętrznymi. 

 

7

Przewagi własnościowe  
KTN (C)

2)     Przewagi będące efektem wspólnego zarządzania przez
         kierownictwo firmy macierzystej wszystkimi filiami
         wchodzącymi w skład danej KTN:

--   

przewagi filii KTN nad nowo powstającymi lokalnymi

          przedsiębiorstwami, wynikające z dostępu do zasobów i zdolności 
          macierzystej firmy, 

--  przewagi jednych KTN nad innymi (tj. ich rywalami), będące 

efektem

          wyższego stopnia umiędzynarodowienia  działalności (większej
          elastyczności operacyjnej, bogatszych doświadczeń w dziedzinie 

realizacji

          międzynarodowych transakcji biznesowych, lepszej umiejętności
          minimalizacji ryzyka ekonomicznego i adaptacji do 

zróżnicowanych

          warunków działania w poszczególnych krajach).

• Począwszy od lat 90-tych, w paradygmacie OLI 

szczególnego znaczenia wśród przewag własnościowych 

nabrały atuty oparte na wiedzy oraz tzw. aktywa relacyjne 

(relational assets). 

Te  ostatnie Zorska przetłumaczyła chyba niezbyt jasno na język 

polski jako „atuty  relacyjne”. 

 

 

8

Przewagi własnościowe  
KTN (D)

• Aktywa relacyjne 

to nowy - wyodrębniony przez Dunninga -  

typ przewagi własnościowej KTN, która polega na ich

 gotowości 

i  umiejętności uzyskania dostępu, tworzenia, 
wykorzystania i koordynowania wszelkich tych zasobów 
oraz zdolności, które są niezbędne celem ustanowienia 
optymalnie korzystnych międzyludzkich powiązań 
(stosunków czy relacji),

 jak też dla stałej poprawy jakości 

takich powiązań wewnątrz samej korporacji oraz 
w jej kontaktach z otoczeniem zewnętrznym. 

• Aktywa relacyjne są ściśle powiązane z kapitałem 

społecznym korporacji. Składają się one z 3 grup 
elementów:
a) powszechnie uznane wartości (składniki 
podstawowe): zaufanie, uczciwość, wzajemność 
poczynań, szacunek dla odmienności kulturowej oraz 
umiejętność działania w warunkach różnorodności;

 

9

Przewagi własnościowe KTN 
(E)

b) wartości kontekstowe lub względne (składniki 

drugorzędne):

         społeczne normy postępowania, etyka pracy, stosunek 

do

         ryzyka, gotowość uczenia się, odpowiedzialność, 

oportunizm,

         mała podatność na korupcję oraz kontrreakcja na
         nadużycia władzy,

c) zdolności negocjacyjne i koordynacyjne w ramach 

         kontaktów wewnątrzkoorporacyjnych  i w stosunkach 
         z kontrahentami zewnętrznymi.

• Z kolei kluczowa rola atutów KTN opartych na wiedzy 

wynika stąd, że we współczesnej gospodarce światowej 

wiedza i informacje są traktowane jako unikalny i  

specyficzny zasób, którego umiejętne wykorzystanie tworzy 

i umacnia przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa.

 

Wiedza jest bowiem niezbędna dla pomnażania innych zasobów i 

poprawy ich jakości. W odróżnieniu od pozostałych zasobów, wiedza 

nie tylko 

nie zużywa się

, kiedy jest praktycznie stosowana, lecz 

dzięki temu rozwija się dynamicznie (w myśl zasady: „learning by 

doing”).  

 

10

Przewagi własnościowe  KTN 
(F)

• Wiedza - rozumiana zazwyczaj jako „przekonanie, które kieruje 

działaniami organizacji” (B. Chakravarthy, Y. Doz i in.) - generuje 

innowacje procesowe, produktowe, organizacyjne, menedżerskie 

i finansowe. Tworzy nowe, bardziej konkurencyjne towary i 

pozwala na lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów. 

• Dzięki swej ekspansji zagranicznej KTN poprawiają efektywność 

wykorzystania własnej wiedzy jako unikalnego zasobu, a także 

wzbogacają ją w drodze wykorzystania walorów lokalizacji i 

nawiązywania kooperacji z innymi jej dysponentami.

• Według Zorskiej, w ramach KTN 

„zbiornikami” wiedzy

 są: 

1) indywidualni pracownicy i ich grupy,  
2) tzw. artefakty -  zasoby wiedzy zgromadzone „w postaci praktyk 

będących
    rutynowymi czynnościami, sekwencją działań oraz interakcjami”,  
3) różne podmioty organizacyjne: zakłady pracy funkcjonujące w filiach,
    poszczególne filie i sama firma macierzysta.

• Proces tworzenia wiedzy, jej poszukiwania, pozyskiwania  i aplikacji 

przez KTN jest wspierany innymi, komplementarnymi w stosunku do niej 

zasobami posiadanymi przez korporację (ludzkimi, finansowymi i 
rzeczowymi). Przy tym 

nowa wiedza wytworzona przez samą KTN 

stanowi jej wyłączną własność intelektualną 

(może więc być np. 

opatentowana), a nie staje się dobrem publicznym.

 

 

11

Przewagi własnościowe KTN 
(G)

• Upowszechnienie i niebywale szybki 

rozwój nowych technologii 

informacyjnych i komunikacyjnych

 (na ich oznaczenie Zorska 

używa skrótu: IKT), z Internetem na czele, przyczyniło się w 

ostatnich latach nie tylko do zwiększenia i  wzbogacenia zasobu 

wiedzy posiadanej przez KTN, lecz także do podniesienia 

efektywności procesu odkrywania nowych zjawisk i właściwości (tj. 

pojawienia się nowych wynalazków) oraz przyśpieszenia prac 

wdrożeniowych

, zwłaszcza dzięki stosowaniu technik wirtualnego 

modelowania oraz symulacji w badaniach i projektowaniu.

• Dzięki wykorzystywaniu IKT nasila się  walka konkurencyjna między 

KTN, bo w szczególności Internet umożliwia : 

a) lepsze dostosowanie oferty produktów i usług do oczekiwań i wymagań 

klientów,  b) dotarcie do nowych segmentów lokalnego, regionalnego i 

globalnego rynku, 
c) ułatwienie imitacji nowych wyrobów oraz nielegalnego korzystania z 

cudzej

          własności intelektualnej.
• Ale KTN, które najefektywniej potrafią zastosować IKT, przyśpieszają 

procesy swej specjalizacji,  rekombinacji łańcuchów tworzenia wartości, 

konfigurowania, integrowania i pomnażania wiedzy w ponadgranicznych 

sieciach oraz delokalizacji działalności (bo odległość traci znaczenie, gdy 

rekompensują ją korzyści nowej lokalizacji).

 

12

Przewagi własnościowe  KTN 
(H)

• Rewolucyjny postęp w dziedzinie nowych technologii informacyjnych i 

komunikacyjnych, ułatwiając rozwój, upowszechnienie i wdrożenie 

wiedzy, pozwala KTN – jak pisze Zorska -  osiągnąć zwłaszcza 

następujące przewagi konkurencyjne typu własnościowego:
a) zmniejszenie ogólnych kosztów działania w drodze większej 

standaryzacji

          produkcji (ale przy uwzględnieniu - w miarę potrzeby – 

zróżnicowanych

          w skali lokalnej preferencji konsumentów),

b) szybsza realizacja działań dostosowawczych do zmieniających się

          warunków rynkowych i technologicznych,

c) zastosowanie innowacyjnych i unikalnych metod konkurencji z 

rywalami,
    przede wszystkim zaś sprawniejsze wykorzystanie innowacji do

          dostosowania modelu biznesowego do pojawiających się wyzwań,

d) optymalne zarządzanie informacjami i wiedzą wewnątrz KTN, co

          pozwala na zwiększenie korzyści w zakresie tworzenia wartości 

dodanej,
e)  bardziej harmonijna i efektywna współpraca z kontrahentami

          zewnętrznymi, działającymi w różnych krajach.

 

13

3. PRZEWAGI LOKALIZACYJNE  

KORPORACJI TRANSNAROD. 
(A)

• Przewagi lokalizacyjne to – według  interpretacji Dunninga - zestaw 

przesłanek decydujących o wyborze przez KTN konkretnego 

goszczącego, a ściślej mówiąc – o wyborze nie tylko kraju, lecz także 

konkretnej dziedziny (branży) i określonego przedsiębiorstwa 

zagranicznego, które jest przejmowane przez firmę macierzystą lub 

konkretnego miejsca lokalizacji nowo tworzonej filii zagranicznej, w 

ramach ekspansji inwestycyjnej (BIZ). 

• Zdaniem omawianego autora, o 

wyborze konkretnego kraju

 

jako miejsca lokalizacji BIZ decydują następujące determinanty: 
a) sprzyjające czynniki rynkowe (posiadanie przez dany kraj 

bogatych zasobów i zdolności wytwórczych, wielkość i chłonność 

rynku), jak też brak  lub występowanie barier w zakresie dostępu do 

rynku (wskutek polityki protekcjonizmu lub nadmiernej 

biurokratyzacji i korupcji),
b) relacje między cenami, kosztami i wydajnością pracy, kapitału 

oraz technologii w kraju i miejscu przewidywanej lokalizacji,
c) klimat inwestycyjny, panujący w poszczególnych krajach 

przyjmujących,
d) stopień rozwoju infrastruktury ekonomiczno-społecznej  i 

instytucji
    rynkowych oraz inne okoliczności działania w kraju goszczącym 
    KTN. 

 

14

Przewagi lokalizacyjne  
KTN (B)

• Podane wyżej, a zaczerpnięte z teorii lokalizacji działalności 

gospodarczej, tradycyjne przewagi lokalizacyjne mają charakter 

czynników podażowych, popytowych lub 

efektywnościowych

.

• W obliczu nasilenia się we współczesnej gospodarce światowej 

procesów globalizacji i liberalizacji życia ekonomicznego, 

powstania licznych ugrupowań integracyjnych, zawarcia kilkuset 

międzypaństwowych preferencyjnych porozumień handlowych oraz 

rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i informacjach Dunning 
dokonał

 przewartościowania swojego podejścia do 

przewag lokalizacyjnych

 w kontekście paradygmatu OLI, 

rozszerzając

 swe wcześniejsze rozważania

o nowe podane niżej aspekty:
a)   konieczność pogłębionej oceny czynników lokalizacji biznesu 

międzynarodowego, szczególnie poprzez uwzględnienie dorobku  

przedstawicieli nowej geografii ekonomicznej, dotyczącego 

przesłanek specjalizacji produkcyjnej różnych krajów i działalności 

firm w klastrach (clusters), określanych przez Zorską mianem 

skupisk branżowych firm (ściśle ze sobą współpracujących);

 

15

Przewagi lokalizacyjne  
KTN (C)

b)   analiza czynników lokalizacji BIZ  dokonywanych 

przez KTN nie tylko w przekroju międzykrajowym, lecz 

także w skali regionów ponadkrajowych i 

wewnątrzkrajowych, sektorów, gałęzi i branż 

wytwórczych oraz na szczeblu wspomnianych 

klastrów;

c)   rosnące znaczenie dla KTN podaży, jakości i cen 

zasobów i zdolności pochodzących spoza kraju 

macierzystego;

d)   uwzględnienie wpływu władz państwowych 

poszczególnych krajów na stabilność sytuacji 

gospodarczej, sprawność funkcjonowania rynku, 

modernizację zasobów i zdolności wytwórczych w skali 

makroekonomicznej i na niższych szczeblach 

gospodarowania (z klastrami włącznie);

  

 

16

Przewagi lokalizacyjne KTN 
(D)

e)   konieczność silniejszego akcentowania roli czynnika 

ludzkiego jako kryterium wyboru miejsca lokalizacji działalności 

KTN, nie tylko od strony podaży pracy (liczby dostępnych 

pracowników, ich kwalifikacji i motywacji do pracy) oraz 

wielkości popytu ludności na produkty wytwarzane przez 

korporację, ale także wpływu różnorodności społecznej, 

kulturowej i systemowej na innowacyjność;

f)   wzrost znaczenia analizy dostępnych opcji lokalizacyjnych 

ekspansji zagranicznej KTN w kontekście stymulowania rozwoju 

jej wiedzy,  pogłębienia specjalizacji w kształtowaniu unikalnych 

zasobów i zdolności korporacji oraz optymalnego konfigurowania 

łańcucha tworzonej przez nią wartości dodanej. 

• Na przełomie XX i XXI wieków  rozważania Dunninga dotyczące 

lokalizacji zostały wzbogacone w szczególności o - szeroko 

omówiony w w podpunkcie 4.1.2. podręczniku Zorskiej  - 

„model geograficznie osadzonych źródeł działań, 

zasobów i wiedzy”

, który w skrócie określany jest mianem 

modelu ARK. Jego nazwa pochodzi od pierwszych liter trzech 

następujących terminów w języku angielskim: 

A – activities; 

•

R – resources, K  - knowledge

    (schemat graficzny tego 

modelu podany dalej).

 

1717

Przewagi lokalizacyjne  KTN 
(E)

      Schemat modelu ARK, tj. „modelu geograficznie 
osadzonych źródeł działań,
                           zasobów i wiedzy” (według podręcznika 
Zorskiej) 

 

18

Przewagi lokalizacyjne  
KTN (F)

• „Geograficzne osadzenie” powyższych 3 czynników 

polega zazwyczaj na ich koncentracji przestrzennej, tj. 

na umiejscowieniu w konkretnym regionie 

geograficznym kraju lokaty BIZ lub w klastrze (inaczej 

mówiąc, w skupisku branżowym – jak pisze Zorska, czy 

w „gronie” – jak preferuje nazywać klaster J. Misala). 

• Chociaż teoria klastrów pojawiła się dopiero kilku lat temu, to 

szybko zdobyła ona ogromną popularność w literaturze światowej 

i polskiej,  stając się ostatnio jednym  z bardzo „modnych” 

tematów. Jednak kwestia korzyści koncentracji przestrzennej 

(aglomeracji) działalności biznesowej przedsiębiorstw 

dostrzegana i analizowana jest przez ekonomistów już od pół 
wieku. Legła ona bowiem u podstaw narodzin

 teoretycznych 

koncepcji

 

„biegunów wzrostu” i tzw. ”przemysłów 

uprzemysłowiających”

 („les industries industrialisantes”). 

Autorem 
i głównym   popularyzatorem obu tych koncepcji był wybitny 
francuski ekonomista 

F. Perroux

. Wzbudzały one wprawdzie 

spore kontrowersje, ale wykorzystywano je zwłaszcza w teorii 

rozwoju regionalnego oraz w teorii industrializacji.

 

19

Przewagi lokalizacyjne  
KTN (G)

• Odwołując się do 

definicji klastra

, zaproponowanej przez M.E. 

Portera, Zorska sprowadza jego istotę do 

„geograficznej 

koncentracji konkurencyjnych firm lub innych podmiotów 

z danej branży, które jako dostawcy i/lub nabywcy  

nawiązują bliskie relacje z innymi podmiotami i branżami 

w regionie lub które wspólnie korzystają z zasobu 

wyspecjalizowanych kadr, co umożliwia tym firmom 

uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad rywalami w tej 

branży na wielu rynkach”.

 

• Dzięki działalności klastra następuje przede wszystkim  

internalizowanie
wiedzy i informacji przez grupę firm, które są jego uczestnikami.

• Warunki powstawania i rozwoju klastrów jako swoistych 

”pakietów aglomeracyjnych”

 (według określenia Zorskiej):

a)   odpowiednie wyposażenia miejsca lokalizacji klastra (tj. miasta, 

kilku blisko ze sobą sąsiadujących miast, czy miejscowości)  w 

wysoko kwalifikowane kadry, infrastrukturę komunikacyjną, ośrodki 

B+R oraz instytucje wspierające innowacje i rozwój wiedzy,

 

20

Przewagi lokalizacyjne KTN 
(H)

b)   bliskość dużego ośrodka akademickiego, posiadającego 

znaczący dorobek w dziedzinie badań powiązanych z określoną 

branżą,
c)   aktywne wsparcie finansowe i „logistyczne” działalności klastra 

przez lokalne i/lub centralne władze państwowe  (np. tworzenie 

parków przemysłowych lub naukowo-technologicznych).

• Klasyfikacja klastrów 

(od najprostszych do coraz bardziej 

zaawansowanych ich typów): 
1)  zwykłe aglomeracje (tylko dobra infrastruktura i zasoby), 
2)  kompleksy branżowe lub przemysłowe (możliwości redukcji 

kosztów

          dostaw i zbytu oraz kosztów transakcji firm uczestniczących), 

3)  sieci socjalne lub biznesowe (wspólne rozwijanie wiedzy i 

informacji),
4)  dynamiczne klastry (dynamic clusters – intensywna współpraca 
     i rywalizacja, nieustanna poprawa kluczowych kompetencji i 

przewag
     konkurencyjnych przedsiębiorstw).

 

21

Przewagi lokalizacyjne KTN 
(I)

• O atrakcyjności lokalizacyjnej dla KTN 

poszczególnych regionów wewnątrzkrajowych

 (które 

Zorska nazywa raczej niezbyt trafnie mikroregionami) lub 
regionów 

przygranicznych

 sąsiadujących ze sobą krajów 

decydują: położenie geograficzne, poziom ich rozwoju i 

wyposażenia w zasoby oraz zdolności wytwórcze, stan 

infrastruktury, możliwości zbytu i  oferowane zachęty 

inwestycyjne.

• Wielkie aglomeracje miejskie (city-regions) - 

zwane 

też czasami

 megamiastami

 - uważane są za szczególnie 

atrakcyjne regiony, które są w stanie skutecznie przyciągać BIZ.

• W wielu krajach przyjmujących występuje zbyt silna 

koncentracja przestrzenna działalności KTN w regionach 

najwyżej rozwiniętych (gdzie – jak np. w Polsce - istnieją 

najbardziej korzystne warunki dla podejmowania działalności 

usługowej i przemysłowej) oraz w regionach o bogatych 

zasobach bogactw naturalnych (co typowe zwłaszcza dla KSR).

 

22

Przewagi lokalizacyjne KTN 
(J)

• Obserwując prawidłowości lokalizacji KTN, można stwierdzić 

powstawanie swoistego 

„trójkąta współzależności”: w 

układzie: firmy-branże-regiony

. Trójkąt ten jest efektem 

kumulowania się interakcji między działalnością korporacji 

międzynarodowych, aktywnością - powiązanych ze sobą wstecz lub 

do przodu - branż (w których działają korporacje) i rozwojem 

poszczególnych regionów. 

• Z uwagi na powyższe w prowadzeniu polityki inwestycyjnej i 

regionalnej coraz większą rolę odgrywają 

władze regionalne i 

lokalne

.

• Natomiast analizując 

czynniki lokalizacji działalności KTN 

w skali regionów ponadkrajowych

 (określanych dość 

niefortunnie przez Zorską mianem makroregionów), należy 

zauważyć, że do wzrostu atrakcyjności takich regionów dla 
inwestorów zagranicznych przyczynia się 

tworzenie licznych 

stref wolnego handlu

 (co głównie powiększa rozmiary i 

chłonność rynku zbytu) oraz stopniowe przechodzenie niektórych 
ugrupowań do 

wyższych form regionalnej integracji 

ekonomicznej

 (czym pochwalić się może zwłaszcza Unia 

Europejska).

 

23

Przewagi lokalizacyjne KTN 
(K)

• Postęp w dziedzinie integracji pozwolił 

państwom 

członkowskim Unii Europejskiej

 jako grupie 

poprawić 

swoją atrakcyjność jako miejsca lokalizacji 

aktywności biznesowej KTN

, nie tylko dzięki zwiększeniu 

wielkości rynku, lecz także  poprzez: 
-- lepsze wyposażenie w zasoby i zdolności produkcyjne, 
-- poprawę funkcjonowania rynków towarów, usług i czynników

         produkcji, 

-- rozbudowę infrastruktury i ograniczenie dysproporcji 

przestrzennych, 
-- wzrost swobody konkurencji (dzięki Jednolitemu Rynkowi

         Europejskiemu), 

-- bardziej skuteczną stabilizację sytuacji makroekonomicznej, 
-- lepszą dyfuzję innowacji technicznych, wiedzy i informacji, 
-- zwiększenie podaży dóbr publicznych,
-- większą stabilizację polityczną (dzięki utrwaleniu demokracji,

         bezpieczeństwa i pokoju oraz rozwojowi organizacji 

społeczeństwa

         obywatelskiego).

 

24

4.  PRZEWAGI 

INTERNALIZACYJNE 
KORPORACJI TRANSNAROD. 
(A)

• Pod pojęciem internalizacji działalności KTN należy - zdaniem 

Dunninga – rozumieć proces zastępowania transakcji 

gospodarczych, realizowanych przez nie dotąd poprzez rynek 

zewnętrzny, operacjami wewnątrzkorporacyjnymi. (Istotę tej 

przewagi KTN szeroko wyjaśniła Zorska w podpunkcie 4.1.3. 

swego podręcznika).

• U źródeł internalizacji

 leżą – według opinii autora 

paradygmatu OLI – strukturalne i endemiczne zniekształcenia 

mechanizmu rynkowego. 

• Pierwsze, tj. zniekształcenia strukturalne wynikają bądź z 

monopolistycznego charakteru rynku, bądź ze zbędnego (lub zbyt 

rozbudowanego) interwencjonizmu ekonomicznego państwa. 

• Natomiast najczęstsze powody zniekształceń endemicznych to:

-- ryzyko i niepewność działania, 
-- brak wystarczających informacji rynkowych,  
-- ograniczenia racjonalności zachowań podmiotów 

ekonomicznych.  

• Przewagi osiągane dzięki internalizacji

 działalności KTN 

polegają – jak trafnie zauważył Dunning – przede wszystkim na 

wyeliminowaniu kosztów transakcyjnych. 

 

25

   

Przewagi internalizacyjne 

KTN (B)

• Ale przewagi wynikające z internalizacji transakcji biznesowych 

KTN obejmują również takie korzyści jak:
-- skuteczna ochrona praw własności do posiadanych technologii 
    i marek produktów, 
-- zapewnienie lepszej jakości produkowanych wyrobów, 
-- uzyskiwanie pozytywnych efektów ze wspólnego marketingu,

         planowania, kontroli i koordynacji działalności filii przez 

firmę

         macierzystą itp.

• W latach 90-tych

 wcześniejsze rozważania Dunninga nt. 

przewag internalizacyjnych KTN zostały 

zmodyfikowane

 

poprzez włączenie do nich wątków ewolucyjnej teorii 

przedsiębiorstwa oraz teorii organizacji i zarządzania, jak też 

wskutek uwzględnienia nowych zmian i zjawisk, zachodzących w 

gospodarce światowej. 

• Twórca paradygmatu OLI podkreślał zwłaszcza, że obecnie 

przewagi internalizacyjne nie powinny być analizowane w 

oderwaniu od dwu pozostałych rodzajów przewag 

konkurencyjnych korporacji („O+L”).

 

26

Przewagi internalizacyjne  

KTN (C)

• Obok kosztów transakcyjnych, wyznaczonych przez rynek, które 

poprzednio stanowiły punkt wyjścia przy omawianiu przewag 

internalizacyjnych KTN, w dobie gospodarki globalnej opartej na 

wiedzy
za ważny punkt odniesienia należy też przyjąć wyniki biznesowe 

osiągane przez inne korporacje.

• O ile w przeszłości internalizacja traktowana była jako „ulica 

jednokierunkowa” w tym sensie, że dopuszczano tylko 

ewentualność zastępowania transakcji rynkowych (z udziałem 

kontrahentów zewnętrznych) obrotem wewnątrzkorporacyjnym, o 

tyle w ostatnich latach – jak zauważa trafnie Dunning – w praktyce 
działania KTN można też zaobserwować 

zjawisko 

dezinternalizacji

, tj. rezygnację z części operacji 

wewnatrzkorporacyjnych (nie stanowiących tzw. core business) w 

na rzecz współpracy na zasadach rynkowych z innymi 

przedsiębiorstwami. 

• Świadczy o tym w szczególności popularność outsourcingu, 

aliansów strategicznych i kooperacji przemysłowej z udziałem 

korporacji. Pozwala to KTN - łatwiej niż poprzez internalizację - 

stawiać czoła hiperkonkurencji globalnej, która wymusza większą 

elastyczność i szybkość działania oraz skuteczność rywalizacji z 

innymi korporacjami i firmami lokalnymi.

 

27

   

Przewagi  internalizacyjne 

KTN (D)

• Osłabienie tendencji do internalizacji staje się – zdaniem 

Dunninga -widoczne zwłaszcza w najbardziej technologicznie 

zaawansowanych sektorach gospodarki opartej na wiedzy, tj. w 

sektorze komputerowo-informatycznym, w telekomunikacji, w 

przemyśle nowych materiałów i farmaceutycznym, w sektorze 

biotechnologii i inżynierii genetycznej, gdzie rosnącego 

znaczenia nabierają sieciowe i kontraktowe powiązania 

międzyorganizacyjne.

• Począwszy od połowy lat 90-tych, w kontekście analizy przewag 

internalizacyjnych w ramach paradygmatu OLI dużą wagę 

przypisuje się korzyściom KTN wynikającym z tzw. corporate 

governance. 

• Termin ten tłumaczony jest na język polski w naszej literaturze 

fachowej dwojako: 

nadzór właścicielski lub ład 

korporacyjny

. Choć Zorska używa w swym podręczniku 

pierwszego z podanych określeń, to – w moim przekonaniu - 

znacznie trafniej istotę corporate governance oddaje
drugie z nich. 

 

28

   

Przewagi internalizacyjne 

KTN (E)

• W praktyce chodzi tu bowiem o całokształt relacji między 

wszystkimi interesariuszami KTN, a  nie tylko o wykonywanie 

funkcji właścicielskich (tj. nie tylko o stosunki typu pryncypał-

agent, które występują między właścicielami a menadżerami firmy). 

• Interesariuszami

 firmy są też przecież pracownicy niższego 

szczebla (którzy mogą być zorganizowani w związki zawodowe), 

klienci, dostawcy i wierzyciele danej KTN oraz inne grupy 

społeczne, na których życie ona wpływa (np. poprzez pozytywne 

skutki swej działalności charytatywnej lub negatywne konsekwencje 

ekologiczne). 

• Mimo powyższych zastrzeżeń terminologicznych, warto podkreślić, 

ze Zorska trafnie jednak wyodrębnia (i obszernie omawia w 

podpunkcie 3.1.3 podręcznika) trzy modele ładu korporacyjnego: 1) 

model amerykański, 
2) model europejski (wynikający z praktyki krajów kontynentalnej 

części  Europy Zachodniej) oraz 3) model japoński.

• Natomiast, analizując paradygmat OLI,  do nowych przewag 

internalizacyjnych KTN słusznie zalicza też ona  

efekty 

tworzenia sieci,

 tzn. – jak definiuje autorka  - zbioru węzłów i 

łączących je wzajemnych powiązań (szerzej o tym w podpunkcie 

4.1.3 podręcznika). 

 

29

5. NOWY PARADYGMAT 

ROZWOJU WEDŁUG 
DUNNINGA (A)

• W artykule pt.: 

„Towards a new paradigm of development: 

implications for the determinants of international 

business”

,  opublikowanym 

w kwietniu 2006 r.

  na łamach 

czasopisma wydawanego przez UNCTAD pt.: „Transnational 

Corporations” John H. Dunning po raz kolejny dość gruntownie 

zmodyfikował i wzbogacił własną eklektyczną teorię produkcji 

międzynarodowej, uwzględniając opracowany przez siebie  

nowy 

paradygmat rozwoju (NPR

).

• Ten nowy paradygmat rozwoju (New development paradigm) 

przygotowany został przez  Dunninga przy wykorzystaniu dorobku 3 

laureatów Nobla w zakresie ekonomii z ostatnich lat:

--  

koncepcji celów rozwoju według teorii ubóstwa A. 

Sena, 
--  roli instytucji w ujęciu D. Northa (tj. ekonomii

         instytucjonalnej)

--  koncepcji transformacji ekonomiczno-społecznej 

         (w kontekście globalizacji), według  podejścia J. 

Stiglitza.

  

 

30

Nowy paradygmat rozwoju 
(B)

Schemat obrazujący wykorzystanie dorobku Sena, Northa i Stiglitza 
przy opracowywaniu przez Dunninga nowego paradygmatu rozwoju

 

31

 

Nowy paradygmat rozwoju (C)

• Zaproponowany przez Duninga model NPR jest przejawem 

kompleksowego, multidyscyplinarnego i niezmiernie szerokiego 

podejścia, zarówno do finalnych cełów (ends) rozwoju, jak też do 

niezbędnych środków (means) działania.

• Proponując wspomniany 

NPR

,  autor usystematyzował wszystkie 

środki i  cele rozwoju, wyodrębniając trzy sfery działania: 
--  ekonomiczną (economics), 
--  socjologiczną (sociology),
--  religijną, czyli - ekologii moralnej (religion: moral ecology).

• Lista głównych środków działania według NPR Dunninga

: 

-- zasoby (resources - R) i zdolności (capabilities - C), a zwłaszcza

         przedsiębiorczość,

-- rynek (market – M, wraz z mechanizmem jego funkcjonowania),
-- instytucje i infrastruktura instytucjonalna (kapitał społeczny),
-- system wartości i mentalności społeczeństwa,
-- system wierzeń i jego determinanty (tradycja, religie, wiedza, 

presja

         społeczna, doświadczenia wyniesione z procesu uczenia się).

 

32

Nowy paradygmat rozwoju  
(D)

• Lista głównych celów rozwoju według NPR Dunninga:

-- rozwój pojmowany jako zbiór wolności (ekonomicznej, społecznej

         i politycznej przy równoczesnym zapewnieniu przejrzystości
         funkcjonowania  wszystkich dziedzin życia społeczeństwa),

-- rozwój społeczny traktowany integralnie i w sposób holistyczny,
-- transformacja społeczna i osiągnięcie wskaźników rozwoju 

społecznego,
-- restrukturyzacja gospodarki podporządkowana rozwojowi 

społecznemu,
-- nowe priorytety rozwojowe: ograniczenie ubóstwa, ochrona zdrowia,

         poprawa jakości życia, edukacja, ochrona środowiska naturalnego, 
         zapewnienie bezpieczeństwo itp.

• Próbując ściśle powiązać środki działania z celami rozwoju, Dunning 

wskazał na konieczność wieloprzyczynowej (multicausal), a 

równocześnie wielopłaszczyznowej (multifaceted) analizy holistycznej 

oraz stosowania modeli statycznych i dynamicznych typu 

porównawczego.

 

33

Nowy paradygmat rozwoju (E)

•

Dalej omawiany autor przedstawił 4 grupy głównych 

uczestników (czyli – podmioty) procesu rozwoju, 

określając ich mianem udziałowców (stakeholders) lub 

graczy (players). 

•

Według jego opinii, są  to:
a)  rynki, 
b) rządy,  
c) organizacje społeczeństwa obywatelskiego, 
d) jednostki ponadnarodowe (supranational entities).

•

Ponadto Dunning podkreślił konieczność zapewnienia 

rosnącej partycypacji (czynnego udziału) i większej 

lokalnej odpowiedzialności ludzi za ich własne losy 

(local ownership), a także zagwarantowania kluczowej 

roli instytucjom i organizacjom pozarynkowym (extra-

market) w procesie rozwoju.

 

34

6. WPŁYW NOWEGO PARADYGMATU 

ROZWOJU NA PARADYGMAT OLI 
(A)

TRZY FAZY ANALIZY
(=MODELU)  DUNNINGA:

1) Identyfikacja  istoty i 

zakresu NPR.

2) Łańcuch wartości 

czynników 
determinujących rozwój na 
przełomie XX i XXI wieków:

a) Zasoby + Zdolności + 

Rynek

b) Instytucje/Struktury 

bodźców Mechanizmy 
wzmacniające

c) Wartości/Systemy myślenia
d) Systemy wierzeń (religie)
e) Źródła wierzeń
f) „Wyzwalacze” (Triggers) 

zmian.

3) Determinanty 

międzynarodowej 
działalności biznesowej 
„związane” (influenced) z 
NPR:

a) Przewagi własnościowe 

firmy (O)

b) Przewagi lokalizacyjne (L) 

krajów i regionów w 
makro- i mikroskali

c) Przewagi internalizacyjne 

(I), wynikające z 
połączenia O i L

Uwaga metodologiczna: Obie 

fazy 2 i 3

tego modelu mogą być 

rozpatrywane

statycznie lub dynamicznie.

 

35

Nowy paradygmat rozwoju 

a paradygmat OLI (B)

• Wykorzystując powyższy schemat analizy, Dunning przedstawił 

następnie kolejną 

zmodyfikowaną wersję swojej teorii 

eklektycznej

 umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstwa, 

włączając do niej główne elementy NPR.

• Do 

przewag własnościowych

 dodał specyficzne 

instytucjonalne

 przewagi komparatywne poszczególnych KTN, tj. 

zakres i strukturę zachęt lub bodźców

 (incentives), 

stosowanych przez te firmy dla optymalnego wykorzystania ich 

zasobów i zdolności wytwórczych oraz umiejętności sprostania 

wymogom rynkowym.

• W dobie współczesnej globalizacji do własnościowych przewag typu 

instytucjonalnego należy – zdaniem Dunninga- zaliczyć zwłaszcza 

zdolność KTN do uwzględniania w ich działalności kwestii 

odpowiedzialności społecznej (social responsability), zmian 

przepisów prawa patentowego, nawiązywania nowych form 

współpracy w dziedzin innowacji, unikania korupcji i  oszustw 

podatkowych, umiejętność prowadzenia „konstruktywnego” dialogu 

i współdziałania z organizacjami konsumenckimi i ekologicznymi, 

jak też  skutecznego lobbyingu 
na forum parlamentarnym i w kontaktach z administracją publiczną.

 

36

Nowy paradygmat rozwoju 

a paradygmat OLI (C)

• Analizę 

przewag lokalizacyjnych

 na szczeblu kraju 

goszczącego Dunning połączył z głównymi 4 typami BIZ (tj. 

poszukującymi rynków, zasobów, efektywności i aktywów). 

Znacznie przy tym rozszerzył  listę czynników i uwarunkowań 

decydujących o wyborze konkretnego miejsca lokalizacji, a 

równocześnie przyporządkował poszczególne determinanty 

ekonomiczne  określonym typom BIZ.

• Do czynników tworzących ramy polityki państw goszczących 

wobec BIZ (policy framework for FDI) omawiany autor dodał : 

politykę konkurencji (zwłaszcza przepisy dotyczące fuzji i 

przejęć), kwestie prywatyzacji firm państwowych, regulacji cen, 

politykę przemysłową i regionalną oraz bilateralne 

międzyrządowe umowy o ochronie i wspieraniu inwestycji 

zagranicznych. 

• Listę metod ułatwiania działalności biznesowej (business 

facilitation) Dunning uzupełnił o następujące czynniki: system 

promocji i zachęt finansowych, poszanowanie własności 

prywatnej, ochrona własności intelektualnej, odpowiednia 

infrastruktura finansowa, kapitał społeczny, przepisy 

antykorupcyjne i istnienie klastrów w przekroju regionalnym.   

 

37

Nowy paradygmat rozwoju 

a paradygmat OLI (D)

• Następnie analizując determinanty ekonomiczne 

BIZ 

poszukujących rynków zbytu

, Dunning wskazał, że - obok 

wielkości, struktury i dynamiki wzrostu miejscowego rynku oraz 

specyfiki preferencji konsumpcyjnych – ważną rolę odgrywają też 

ułatwienia dostępu do rynków regionów ponadkrajowych (dzięki 

tworzeniu stref wolnego handlu i innych, bardziej 

zaawansowanych form ugrupowań integracji regionalnej) oraz do 

rynku globalnego (dzięki ogólnoświatowym działaniom na rzecz 

liberalizacji handlu międzynarodowego, zwłaszcza na forum 

GATT/WTO).

• W przypadku 

BIZ poszukujących zasobów

 listę przesłanek 

ekonomicznych lokalizacji autor rozszerzył o dostępność, jakość i 

płace wykwalifikowanych pracowników (podczas gdy wcześniej 

akcentował tylko sprawy dostępności ziemi i budynków, surowców 

i półproduktów, infrastruktury i tanich niewykwalifikowanych 

pracowników).

• Listę determinant ekonomicznych 

BIZ poszukujących 

efektywności

 uzupełnił o członkostwo w regionalnych 

ugrupowaniach integracyjnych oraz jakość instytucji rynkowych. 

 

38

Nowy paradygmat rozwoju 

a paradygmat OLI (E)

• Wreszcie, omawiając determinanty ekonomiczne BIZ poszukujących 

strategicznych aktywów (asset-seeking FDI), Dunning podał nowy – 
poprzednio pomijany – zestaw czynników: 
-- jakość istniejących aktywów technologicznych i menadżerskich,
-- infrastruktura portowa, drogowa i telekomunikacyjna, 
-- uwzględnianie tematyki przedsiębiorczości, innowacyjności 

         i konkurencyjności w programach działalności instytucji 

oświatowych,
-- istnienie polityki i instytucji sprzyjających wzrostowi i rozwojowi

         społeczno-gospodarczemu.
• Kwestie powiązania czterech wskazanych wyżej typów BIZ – z jednej 

strony - z determinantami ekonomicznymi ich lokalizacji w krajach 
goszczących, a z drugiej strony – z ramami polityki wobec inwestycji 
zagranicznych i ułatwieniami dla prowadzenia działalności biznesu 
ilustruje 

przytoczony dalej schemat

, który zaczerpnięty został 

ze wspomnianego wcześniej  artykułu Dunninga.

 

39

Nowy paradygmat rozwoju 

a paradygmat OLI (F)

Schemat powiązań głównych typów BIZ z determinantami 
ekonomicznymi,
polityką wobec inwestorów i ułatwieniami dla biznesu według 
Dunninga

 

40

Nowy paradygmat rozwoju 

a paradygmat OLI (G)

• W rozważaniach nt. wpływu nowego paradygmatu rozwoju na 

kształtowanie się  

przewag internalizacyjnych KTN

, 

Dunning stosunkowo szeroko uwzględnił przede wszystkim 

oddziaływanie globalizacji na zmiany kosztów i korzyści 

internalizacji procesów tworzenia i wykorzystania unikalnych 

aktywów strategicznych, jakimi dysponują KTN. 

• Równocześnie uznał on za konieczne zróżnicowanie analizy 

specyfiki internalizacji działalności KTN w przekroju  dwu 

odmiennych grup krajów, tj. państw o rozwiniętej gospodarce 

rynkowej (KWR) i krajów słabo rozwiniętych (KSR). 

• Zauważył bowiem, że wewnątrz grupy KWR warunki działania 

KTN są relatywnie podobne. Instytucje dotyczące zasobów, 

zdolności i rynków nie tylko są tam dobrze rozwinięte, ale 

mają także podobny charakter. Ułatwia to osiąganie korzyści 

z internalizacji, wynikających z  umiejętnego łączenia przez 

KTN   - w drodze podejmowania  BIZ - atutów 

własnościowych typu instytucjonalnego z odpowiednim 

wyborem miejsca  lokalizacji ich 
nowych filii.

 

41

Nowy paradygmat rozwoju 

a paradygmat OLI (H)

• Natomiast znacznie trudniej jest korporacjom 

uzyskać przewagi internalizacyjne o charakterze 

instytucjonalnym  poprzez ekspansję inwestycyjną w 

stosunkach KWR-KSR lub wewnątrz grupy KSR. 

• Po pierwsze,  instytucje, systemy bodźców 

ekonomicznych i kulturowe wymiary działalności  

biznesowej w tej ostatniej grupie państw są w 

poważnym stopniu odmienne od istniejących  w KWR 

(tj. w krajach macierzystych większości KTN). 

Zdaniem Dunninga, można to stwierdzić, porównując 

instytucje występujące w praktyce -  przykładowo - w 

Niemczech i Iranie lub w Australii  i na Sri Lance. 

• Po drugie, poszczególne KSR różnią się znacznie 

między sobą pod rozpatrywanym względem (np. 

kraje Afryki Subsaharyjskiej i Azji Wschodniej). 

 

42

Nowy paradygmat 
rozwoju 

a paradygmat OLI (I)

• W tej sytuacji – jak zauważa słusznie wspomniany autor 

- korporacje niekiedy uznają, że zamiast podejmować 

ryzyko bezpośrednich inwestycji w KSR (zwłaszcza w 

obliczu powszechnej korupcji urzędników), opłaca się 

im bardziej ograniczyć kontakty do eksportu, poddostaw 

lub sprzedaży licencji. 

• Chociaż tendencje liberalizacyjne w polityce władz 

państwowych KSR wobec KTN i stosowane przez nie 

zachęty finansow-fiskalne dla inwestorów zagranicznych 

mogą sprzyjać przyciąganiu BIZ i internalizacji 

działalności korporacji w krajach ubogiego Południa, ale 

część ich rządów ciągle preferuje pozakapitałowe formy 
współpracy z KTN.  

 

43

     

Nowy paradygmat 

rozwoju 

a paradygmat OLI (J)

• Według opinii Dunninga, do ujednolicania istytucjonalnych 

aspektów działalności  KTN w skali globalnej  (co oczywiście 

ułatwia internalizację) w ostatnich latach przyczyniła się 

działalność ONZ, OECD i innych organizacji miedzynarodowych 

w zakresie inicjowania, opracowywania i upowszechniania 

różnorodnych wytycznych (zaleceń), zestawów „dobrych 

praktyk” lub dobrowolnych (tj. nie wiążących w sensie 

prawnym) kodeksów postępowania przedsiębiorstw. 

• Chodzi tu zwłaszcza o uchwalone w 1976 r. przez OECD 

Guidelines to Multinational Enterprises, a także o inicjatywy 

ONZ typu: Global Compact, Global Reporting Initiative, Norms 

and Responsabilities of Transnational Corporations and Other 

Business Enterprises. 

• Ponadto od początku lat 90-tych internalizacji działalności 

KTN sprzyja poważnie rosnąca fala transgranicznych fuzji i 

przejęć przedsiębiorstw, bo przejmowaniu aktywów towarzyszy 

ujednolicanie warunków instytucjonalnych prowadzenia 

biznesu, restrukturyzacja i ekspansja zewnętrzna filii 

korporacji, jak też coraz sprawniejsze kierowanie (governance) 

łańcuchami tworzenia wartości dodanej w ramach działalności 

poszczególnych korporacji. 

 

44

   

Nowy paradygmat 

rozwoju
a paradygmat OLI (K)

• W konkluzjach

 swoich rozważań Dunning 

podkreślił, że – po pierwsze – w dobie 

rosnącej globalizacji życia gospodarczego i w 

świetle najnowszego dorobku światowej 

ekonomii instytucje powinny być podniesione 

do rangi centralnej kwestii paradygmatu OLI.

•

Po drugie, charakter i jakość instytucji 

odgrywa dziś znacznie ważniejszą rolę niż w 

niedawnej przeszłości przy ocenie zarówno 

różnorodnych przewag konkurencyjnych 

KTN, jak też atrakcyjności lokalizacyjnej 

poszczególnych krajów (przyjmujących i 

macierzystych).

 

45

    

Nowy paradygmat 

rozwoju 

a paradygmat OLI (L)

• Po trzecie, wykorzystanie przez  KTN ich 

przewag własnościowych poza  obszarem 

krajów macierzystych zależy coraz bardziej od 

umiejętności dostosowania działalności 

biznesowej do specyfiki istniejących tam 

struktur instytucjonalnych.

• Po czwarte, Dunning wyraził nadzieję, że 

zapoczątkowane przez niego badania nad 

znaczeniem instytucji dla procesu 

umiędzynarodowienia działalności KTN  będą 

kontynuowane przez innych ekonomistów. 

Zaproponował przy tym listę przykładowych 

tematów wartych opracowania.