1

BEZPOŚREDNI
E INWESTYCJE 
ZAGRANICZNE 

główną formą 
ekspansji korporacji 
transnarodowych 

         

dr Mieczysław SZOSTAK (Instytut MSG - SGH)

 

2

1.  Formy i etapy ekspansji 

ekonomicznej korporacji 
transnarodowych  

• Według A. Zorskiej, należy wyodrębnić następujące 

metody 

(formy) zagranicznej ekspansji KTN

:

a) eksport produktów i/lub usług,
b) sprzedaż licencji zagranicznym odbiorcom,

     c) alianse strategiczne z innymi przedsiębiorstwami,

d) wspólne firmy (spółki mieszane=joint ventures),
e) tworzenie własnych filii zagranicznych,
f) zakładanie sieci międzyorganizacyjnych.

• Trzy ostatnie z wymienionych metod wiążą się z podejmowaniem 

działalności inwestycyjnej w postaci bezpośrednich inwestycji 
zagranicznych 

(BIZ)

.

•

Pojęcie BIZ nie jest jednoznaczne

, o czym świadczą prawie 

50-letnie spory w literaturze zagranicznej i trochę krócej trwające 

dyskusje w polskim piśmiennictwie nt. istoty i zasięgu tego 

terminu.

 

3

2. Finansowe podejście do  
BIZ  

• Bardzo obszerny przegląd i dość udaną próbę

 klasyfikacji 

definicji BIZ

 przedstawiła w 2001 r.  

K. Przybylska

. 

Zaproponowała ona podział całości definicji sformułowanych 

wcześniej przez poszczególnych indywidualnych autorów  na 

siedem niżej omówionych typów

. 

• Ponadto według opinii K. Przybylskiej, odrębnie należy 

potraktować wzorcowe (benchmark) definicje BIZ opracowane 

przez OECD i MFW, które są praktycznie stosowane przez obie te 

organizacje (oraz UNCTAD) przy zbieraniu, agregowaniu i 

przetwarzaniu danych statystycznych dotyczących inwestycji 

zagranicznych.

•

Cztery pierwsze rodzaje

 określeń istoty BIZ stanowią  - jak 

stwierdza trafnie K. Przybylska - różne warianty 

ujęcia 

finansowego

.

• Według

 pierwszej

 spośród wspomnianych 

definicji

, BIZ jest 

formą międzynarodowego przepływu (transferu) kapitału z kraju 

macierzystego do kraju przyjmującego, spowodowanego faktem, 

że w tym drugim stopa procentowa jest wyższa niż w pierwszym 

(m. in. R.F. Harrod – 1957 r.).

 

4

BIZ formą finansowania KSR

• Autorzy

 definicji drugiego rodzaju 

(np.: H. Singer – 1964 r.; J. 

Nowicki – 1965 r.; M. Gulcz – 1988 r.; S. Claessen – 1993 r.) uznają 
BIZ za podstawowe źródło zewnętrznego finansowania rozwoju 
ekonomicznego państw przyjmujących (zwłaszcza KSR) i zarazem 
ważny element składowy bilansu płatniczego poszczególnych 
krajów. 

• Dostrzegając liczne mankamenty BIZ, autorzy powyższej definicji 

podkreślają, iż zaletą inwestycji bezpośrednich jest fakt, że nie 
pociągają one za sobą zwiększenia zadłużenia zewnętrznego kraju 
goszczącego oraz zapewniają podział ryzyka z tytułu przepływu 
kapitału między takim krajem a obcym inwestorem, czyli - KTN 
(podczas gdy w przypadku korzystania z zagranicznego kredytu na 
warunkach komercyjnych niemal całe ryzyko musi brać na siebie 
kraj pożyczkobiorca).

• Dodać warto, że 

obie wyżej omówione definicje BIZ

 są 

przejawem 

podejścia makroekonomicznego

 do 

międzynarodowego transferu kapitału, bo analizują to zjawisko z 
punktu widzenia gospodarki kraju przyjmującego.

 

5

BIZ formą finansowania 
ekspansji KTN

• Z kolei autorzy 

trzeciego i czwartego rodzaju definicji BIZ

  

stosują 

mikroekonomiczne podejście

 do  finansowych  funkcji 

inwestycji bezpośrednich. Przy tym z racji dużego podobieństwa 
między tymi dwoma typami definicji  wydaje się, że odrębne ich 
ujmowanie przez K. Przybylską
jest kwestią dość dyskusyjną.  

• W myśl 

trzeciej grupy definicji

,  istotę BIZ sprowadza się 

głównie do finansowania ekspansji zewnętrznej  KTN (np. J. H. 
Dunning - 1981 r.; 
J. Canwell – 1993 r.).

• Według M. Małeckiego (1988 r.): „Inwestycje bezpośrednie są 

najważniejszym środkiem zagranicznej ekspansji korporacji. Wiążą 
się one z nabyciem za granicą przedsiębiorstwa o określonych 
możliwościach produkcyjnych i stworzeniem nowych trwałych 
zależności ekonomicznych. Są to zwłaszcza inwestycje 
umożliwiające efektywny wpływ na kierunki rozwoju 
przedsiębiorstwa, na wielkość i strukturę jego produkcji...”.

 

6

BIZ formą 
wewnątrzkorporacyjnych 
przepływów środków 
finansowych

•

Według 

definicji czwartego rodzaju

, BIZ polegają na 

dokonywaniu transferu (lokaty) środków finansowych 

(lub kapitału) przez firmę macierzystą do zagranicznych 

przedsiębiorstw, będących jej filiami (m. in. P.R. 

Krugman, 
M. Obsfeld – 1997 r.).

•

Przykładowo taką właśnie definicję przyjął też J. 

Rutkowski 
(w 1972 r.), który pisał, że BIZ oznaczają przepływy 

kapitałowe, „w stosunku do których kapitaliści państwa 

wywożącego kapitał spełniają funkcje przedsiębiorcy w 

obcym państwie w odniesieniu do ulokowanego tam 

kapitału”. 

•

Podobny pogląd wyraziła w ćwierć wieku później J. 

Witkowska (w roku 1996 r.). 

 

7

3. Dominacja 
kompleksowego ujęcia
    BIZ we współczesnej 
literaturze

• Autorzy następnej, 

piątej grupy definicji

 – 

zdaniem K. Przybylskiej – próbują łączyć 

podejście finansowe (kapitałowe) ze 

spojrzeniem od strony realnej na zagraniczną 

działalność inwestycyjną przedsiębiorstw. 

• Dobrze ilustruje to niezwykle trafna opinia 

brytyjskiego ekonomisty J.E.S. Parkera (z 1973 

r.), który akcentował, że BIZ są nie tylko 

„transferem zasobów kapitałowych, lecz 

transplantacją

, która polega na 

kombinacji 

kapitału, technologii i zarządzania

”.

 

8

Definicje  BIZ według Cyrsona i 
Kindlebergera

• Ze swej strony polski ekonomista E. Cyrson  trafnie 

podkreślał w monografii z 1981 r. nt. ekspansji KTN, że  o 

atrakcyjności BIZ przesądza fakt, że stanowią one 

międzynarodowy transfer pakietu produkcyjnego, 

złożonego z kapitału, technologii, metod marketingu i 

sposobów skutecznego zarządzania (por. także podobne 

definicje BIZ w publikacjach: M. Szostaka – 1991 r.
 i A. Budnikowskiego – 2006 r.).

• Szósta grupa definicji jest wyrazem czysto realnego ujęcia 

BIZ Za typowy tego przykład K. Przybylska uznaje 

stanowisko
Ch.P. Kindlebergera (1969 r.), według którego  BIZ  

sprowadzają się do pionowego lub poziomego 

rozszerzenia skali działalności firmy poza granice jej 

macierzystego kraju. Oznacza to w praktyce całkowite 

utożsamianie BIZ z KTN, co jest jednak zbyt daleko 

idącym uproszczeniem.

 

9

Własność i kontrola jako podstawa  
BIZ

 

• Autorzy definicji, zaliczonych przez K. Przybylską do 

siódmej 

grupy

, przywiązują szczególną wagę na 

kwestii własności i 

kontroli działalności filii KTN przez ich 

przedsiębiorstwa macierzyste

. Odwołuje się ona w tym 

kontekście do publikacji m.in. P.J. Buckleya
(1995 r.), S.P. Krugmana (1995r.) i C.A. Michaleta (1997 r.). 

• Za typowy przykład tego rodzaju podejścia do BIZ można uznać 

stanowisko hinduskiego ekonomisty I.A. Moosy (2002 r.), który 

określa BIZ jako „proces, poprzez który rezydenci jednego kraju 

(kraju macierzystego) nabywają własność aktywów celem 

ustanowienia kontroli nad produkcją, dystrybucją 
i innymi rodzajami działalności firmy w innym kraju (w kraju 

goszczącym)”.

• Ale od szeregu już lat kwestia kontroli i własności firm 

nabywanych lub od podstaw zakładanych  za granicą przez KTN 

jest uwzględniana przy analizie istoty BIZ przez niemal wszystkich 

badaczy, zwłaszcza jeśli nawiązują oni do wzorcowych definicji BIZ, 

opracowanych i oficjalnie przyjętych przez OECD i MFW. 

 

10

4. Wzorcowa definicja BIZ według 
OECD

• Chociaż  K. Przybylska  (wzorem niektórych innych autorów) 

przytacza odrębnie definicje MFW i OECD, to nie jest to słuszne, bo 

od dawna obie te definicje pokrywają się niemal całkowicie. Nie 

należy się temu dziwić, bo eksperci obu tych organizacji nie tylko 

ściśle ze sobą współdziałają, ale razem pracują nad dalszym 

doskonaleniem definicji i statystyk BIZ. Prym w tych pracach 

wiedzie OECD, z czego wynika, iż można się ograniczyć do 

przytoczenia definicji BIZ w ujęciu OECD.

• W myśl 

 wzorcowej definicji - 

ustalonej po raz pierwszy przez 

OECD 
w 1983 r. i co kilka lat modyfikowanej – pod pojęciem BIZ  rozumie 

się inwestycje podejmowane przez jednostkę-rezydenta jednej 

gospodarki (zwaną „bezpośrednim inwestorem”)  „celem uzyskania 

trwałego wpływu (lasting interest)

 na jednostkę rezydującą w 

innej gospodarce” ( określaną mianem  „przedsiębiorstwo 

bezpośredniego inwestowania”). Dalej OECD podkreśla, że „trwały 

wpływ implikuje istnienie  

długookresowych stosunków

 

między bezpośrednim inwestorem i przedsiębiorstwem 

[bezpośredniego inwestowania] oraz 

znaczny stopień wpływu 

na zarządzanie

 tym przedsiębiorstwem”. 

 

11

Definicja

 BIZ  według OECD i 

NBP

• Odwołując się do cytowanej definicji OECD, NBP formułuje w swych 

publikacjach własną jej wersję: „Inwestycją bezpośrednią za  granicą 

określana jest inwestycja dokonana przez rezydenta jednej 

gospodarki (inwestora bezpośredniego) w celu osiągnięcia 

długotrwałej korzyści z kapitału zaangażowanego w przedsiębiorstwo 

- rezydenta innej gospodarki (przedsiębiorstwo bezpośredniego 

inwestowania).” 

• Następnie NBP precyzuje, że „przedsiębiorstwem bezpośredniego 

inwestowania jest przedsiębiorstwo, w którym inwestor bezpośredni 

posiada co najmniej 10% akcji zwykłych (tzn. udziałów w kapitale) 

albo uprawnienia do 10% głosów na walnym zgromadzeniu 

akcjonariuszy albo udziałowców”.

• Dodać trzeba, iż w trakcie zakończonych w 2009 r. prac nad nową 

(czwartą) wersją definicji wzorcowej BIZ eksperci OECD początkowo 

zamierzali podnieść wymagany próg akcji/głosów do 20%, zgodnie z 

nowymi Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości (IAS) oraz z 

praktyką USA. Ale ostatecznie ten projekt odrzucono (podobnie jak 

wysuwany przez niektórych specjalistów postulat podwyższenia do 

50% minimalnego udziału bezpośredniego inwestora w kapitale 

zagranicznej firmy).

 

12

5.  BIZ a portfelowe 
inwestycje 
       zagraniczne 

• Podkreślić trzeba ponadto, że do tej pory próg 10% akcji zwykłych 

(udziałów w kapitale) lub głosów na walnym zgromadzeniu 

akcjonariuszy (czy   udziałowców) jest powszechnie traktowany (także 

przez OECD i MDW) jako kryterium rozgraniczania BIZ i 

portfelowych inwestycji zagranicznych (PIZ). Oznacza to, że 

posiadacz mniejszościowego pakietu udziałów (poniżej 10%) jest 

uważany za inwestora portfelowego.

• Ale pojęcie PIZ jest znacznie szersze. Obejmuje ono nie tylko 

mniejsze od 10% pakiety akcji (udziałów) przedsiębiorstw. Wzorując 

się na definicjach OECD i MFW, w polskich statystykach finansowych  

NBP zalicza do PIZ dwie następujące grupy zagranicznych papierów 

wartościowych:
a)   udziałowe papiery wartościowe, tj. wszystkie typy zbywalnych 

akcji i udziałów, w tym certyfikaty inwestycyjne (akcje) funduszy 

zbiorowego inwestowania, jednostki uczestnictwa w takich 

funduszach i kwity depozytowe (ADR lub GDR);
b)   dłużnicze papiery wartościowe, tj. wszystkie rodzaje 

długoterminowych i krótkoterminowych papierów dłużnych, w tym 

obligacje skarbowe, obligacje korporacyjne, bony skarbowe, 

krótkoterminowe korporacyjne papiery dłużne i zbywalne certyfikaty 

depozytowe.

 

13

Umowny charakter progu 
oddzielającego

 

BIZ 

i portfelowe inwestycje zagraniczne

• Powracając do kwestii wspomnianego progu wielkości pakietu 

akcji (udziałów lub głosów), uznawanego za podstawę rozróżniania 

PIZ i BIZ, trzeba podkreślić, że jest to kryterium dość umowne i 

często zawodne, bo 
w praktyce posiadanie 10% akcji (lub udziałów) określonej firmy 

nie zawsze wystarcza do wywierania wpływu na jej działalność. 

Dlaczego?

• Po pierwsze,  możliwe jest to tylko przy znacznym rozproszeniu 

własności pozostałych akcji. Natomiast w przypadku koncentracji 

akcji w rękach  kilku dużych właścicieli, akcjonariusz 

(udziałowiec) mający nawet 49% ogółu kapitału może nie być w 

stanie przeforsować swoich decyzji bez zgody innych 

współwłaścicieli.

• Po drugie, posiadanie wiodącego pakietu akcji (udziałów) pozwala 

na efektywne kontrolowanie działalności danej spółki jedynie 

wtedy, gdy wszystkie jej akcje mają jednakowy charakter, tj. przy 

braku akcji uprzywilejowanych, które umożliwiają ich 

dysponentom blokowanie decyzji natury strategicznej (np. „złota 

akcja” sprywatyzowanej firmy 
w rękach państwa). 

 

14

  Różnice między BIZ i 
portfelowymi
  inwestycjami zagranicznymi

• Dalej jak zauważa słusznie m. in. W. Karaszewski (2004 r.) - w 

odróżnieniu od BIZ - celem PIZ nie jest zapewnienie 

inwestorowi trwałego wpływu na zarządzanie obcą firmą, lecz 

dokonanie zagranicznej lokaty wolnych środków  finansowych 

dla uzyskania w przyszłości dochodów dzięki odprzedaży po 

wyższej cenie zakupionych papierów wartościowych (zakładając, 

że nastąpi wzrost wartości tych walorów) oraz/lub z tytułu 

oprocentowania czy otrzymanej dywidendy. 

• Ponadto PIZ mają zazwyczaj charakter lokat krótkoterminowych 

i ulegających sporym wahaniom, podczas gdy BIZ odznaczają 

się stabilnością i długim horyzontem inwestowania.

• Ale różnice między BIZ i PIZ trzeba analizować nie tylko według 

kryteriów ich charakteru, celu działania i wielkości horyzontu 
czasowego, ale też pod kątem 

procesu podejmowania 

decyzji na szczeblu inwestującego przedsiębiorstwa  

(czyli w mikroskali

), bo w praktyce działania wielkich firm 

kto inny decyduje o każdej z obu form inwestycji i inaczej 

wygląda sam proces decyzyjny.

 

15

Różnice między BIZ i 
portfelowymi inwestycjami 
zagranicznymi

  

(c.d.)

• W przypadku BIZ decyzje podejmowane są przez najwyższe 

kierownictwo (zarząd) przedsiębiorstwa inwestującego (KTN) w 

oparciu o analizy przedstawione przez pion odpowiedzialny za 

strategię ekspansji i umacniania  pozycji rynkowej (lub przetrwania) 

korporacji. Decyzje takie wymagają zawsze  akceptacji właścicieli 

firmy (głównych akcjonariuszy). 

• Natomiast decyzje dotyczące PIZ podejmowane są przez menedżerów 

pionu finansowego firmy, odpowiedzialnych za zagospodarowanie 

wolnych środków kapitałowych (dokonują oni lokat bankowych, 

zakupów akcji, obligacji itp.). Decyzje tego rodzaju nie mają 

charakteru strategicznego dla KTN. Stąd też w ich podejmowaniu z 

reguły nie uczestniczą ani członkowie ścisłego kierownictwa, ani 

właściciele korporacji. 

• Zupełne pomijanie w literaturze przedmiotu powyższych różnic między 

BIZ i inwestycjami portfelowymi to fakt co najmniej zaskakujący.

• Ponadto do BIZ zaliczać dziś trzeba zakupy kontrolnych pakietów 

akcji obcych firm przez fundusze zbiorowego inwestowania (dotąd 

niesłusznie uznawane za PIZ)  oraz zagraniczne inwestycje kapitałowe 

wysokiego ryzyka (venture capital), takie jakich - przykładowo - z 

powodzeniem dokonuje amerykański fundusz Enterprise Investors w 

Polsce.

 

16

6. Klasyfikacje 
bezpośrednich
    inwestycji zagranicznych

• W zagranicznej i polskiej literaturze ekonomicznej dużą 

popularnością cieszy się w szczególności zaproponowana 
przez 

J.H. Dunninga

 klasyfikacja BIZ  według zróżnicowania

 

motywów podejmowania działalności inwestycyjnej

 

przez KTN.  W myśl tej klasyfikacji wyróżnia się  

cztery 

następujące typy

 zagranicznych inwestycji bezpośrednich:

a)   

BIZ poszukujące zasobów

 (resource-seeking FDI), 

tzn. bogactw naturalnych, zasobów ludzkich (czyli – czynnika 

pracy) oraz zasobów produkcyjno-technicznych;

b)   

BIZ poszukujące rynków

  (market-seeking FDI): 

Chodzi o inwestycje nastawione głównie na znalezienie 

nowych i rozszerzenie już dostępnych rynków zbytu na 

wytwarzane przez KTN towary i usługi; 

 

17

Klasyfikacja BIZ według 
Dunninga (c.d.)

•

Klasyfikacja BIZ według Dunninga (c.d)

c)   

BIZ podnoszące efektywność

  (efficiency-seeking FDI) 

dzięki korzyściom skali produkcji (zwłaszcza w krajach Triady), 

dywersyfikacji ryzyka działania i obniżce kosztów (np. poprzez 

przemieszczanie praco-, materiało- i enegochłonnej produkcji z 

KWR do KSR);

d)  

 BIZ poszukujące strategicznych aktywów i zdolności

 

(strategic asset-seeking  FDI): Realizowane głównie w drodze fuzji i 

przejęć istniejących przedsiębiorstw zagranicznych 

(konkurencyjnych lub komplementarnych wobec danej KTN). 

• Chociaż przytoczony podział BIZ wg motywów ich podejmowania 

jest często wykorzystywany do analizy działalności inwestycyjnej 
KTN, to można mieć do niego 

spore wątpliwości

. Przykładowo w 

praktyce trudno jest odróżnić BIZ poszukujące strategicznych 

aktywów od inwestycji poszukujących zasobów. Natomiast kategoria 

BIZ poszukujących efektywności jest zbyt „pojemna”, bo dążenie do 

poprawy efektywności powinno przecież towarzyszyć wszelkim 

inwestycjom.

 

18

    Klasyfikacje  BIZ według form i 
strategii
    działania inwestorów

• Podział BIZ 

według formy zaangażowania inwestycyjnego

:

a)    

typu greenfield

 – utworzenie za granicą od podstaw nowej 

firmy (np. budowa nowej fabryki),
b)   

typu brownfield

 - nabycie już istniejącego zakładu 

zagranicznego i następnie dokonanie jego pełnej restrukturyzacji 
technicznej (np. zainstalowanie wszystkich nowych urządzeń 
produkcyjnych w fabryce),
c)   BIZ polegające na 

kontynuacji działalności nabytej 

firmy

 zagranicznej bez większej jej restrukturyzacji.

• Typologia BIZ 

według zróżnicowania strategii działania 

inwestorów w krajach goszczących

:

a) 

   

horyzontalne (poziome)

 – prowadzenie takiej samej 

działalności jak w kraju macierzystym (takie same metody 
wytwarzania i produkty, 
choć możliwe zróżnicowanie asortymentowe),

 

19

Klasyfikacje BIZ według strategii 
działania inwestora i kraju 
przyjmującego

 

b)   

 

wertykalne (pionowe)

 – firma macierzysta lokuje za granicą 

tylko jedno ogniwo łańcucha wartości, przy czym:
-- jeśli  np. przedsiębiorstwo przemysłu przetwórczego inwestuje w 

obce
     kopalnie, jest to BIZ wertykalne wstecznie (backward vertical), 
--  jeśli natomiast firma przemysłowa inwestuje w sieć zbytu, wtedy BIZ

          wertykalne do przodu (forward vertical),

c) 

 

konglomeratowe

 – połączenie wertykalnych i horyzontalnych 

BIZ.

• Według 

kryterium powiązania BIZ  ze strategią rozwoju 

kraju goszczącego

 I.A. Moosa (2002 r.) dzieli je na następujące 

3 

kategorie

:

a)  

substytucyjne wobec importu

 (import-substituting),

b)  

proeksportowe

 (export-increasing),

 

20

Klasyfikacja BIZ według pozycji 
rynkowej firmy macierzystej KTN

c)  podejmowane  z inicjatywy (i przy aktywnym 
wsparciu) rządu kraju przyjmującego (government-
initiated) głównie
dla poprawy sytuacji płatniczej tego ostatniego.

•

Klasyfikacja BIZ 

według strategii i pozycji 

rynkowej firmy macierzystej KTN

:

a) ekspansywne (expansionary) – nastawione na 
zdobywanie przez KTN nowych rynków zagranicznych, 
tj. na ekspansję zewnętrzną,

b) defensywne  (defensive) – podejmowane dla obrony 
dotychczasowej pozycji rynkowej firmy macierzystej 
KTN.