Dr Mieczysław SZOSTAK EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWEGO ŁADU EKONOMICZNEGO I MEANDRY NEGOCJACJI PÓŁNOC

MIĘDZYNARODOWY

ŁAD EKONOMICZNY,

NEGOCJACJE

PÓŁNOC –

POŁUDNIE

I MILENIJNE CELE

ROZWOJU

dr Mieczysław SZOSTAK

Starszy wykładowca w Instytucie MSG SGH

Główne zagadnienia

1.Uwagi wprowadzające.

2.Pojęcie i główne typy

międzynarodowego ładu
ekonomicznego.

3.Współistnienie rynkowo-

interwencjonistycznego MŁE z
etatystycznym ładem regionalnym w
okresie 1945-1972 r.

Nieudane próby narzucenia przez

KSR radykalnej koncepcji NMŁE w
latach 1973-1975.

Główne zagadnienia (c.d.)

5.Zmiana stanowiska KSR na rzecz

interwencjonistyczno-rynkowego
NMŁE w okresie 1975-1985 r.

6.Kierunki negocjacji Północ -

Południe w latach 1986-2011 w
kontekście urynkowienia MŁE.

Milenijne Cele Rozwoju (MCR) i

szanse ich realizacji.

Literatura - wybrane pozycje:

• A. Budnikowski: Międzynarodowe stosunki gospodarcze,

PWE, Warszawa 2006 (wyd. III);

• M. Szostak: Ewolucja międzynarodowego ładu

ekonomicznego i meandry negocjacji Północ-Południe,
„ZESZYTY NAUKOWE”, Kolegium Gospodarki Światowej
SGH, 2003, nr 14;

• M. Szostak: Koncepcje nowego międzynarodowego ładu

gospodarczego, w pracy zbiorowej pod red. L.
Balcerowicza: Międzynarodowe przepływy gospodarcze:
Nowe tendencje i próby regulacji, PWN, Warszawa 1987;

• Deklaracja 3201 (S.VI) w sprawie ustanowienia nowego

międzynarodowego ładu ekonomicznego (z 1 maja 1974 r.),
„ZBIÓR DOKUMENTÓW”, PISM. 1974, nr 5;

• Program działania na rzecz ustanowienia nowego

międzynarodowego ładu ekonomicznego (z 1 maja 1974 r.),
„ZBIÓR DOKUMENTÓW”, PISM. 1974, nr 5;

• Deklaracja Milenijna Narodów Zjednoczonych – Rezolucja

przyjęta na 55 sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów
Zjednoczonych”, Dokument dostępny na stronie internetowej
Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie: www. unic.un.org.pl .

1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

• Podczas gdy od kilkunastu lat tematem najczęściej chyba

podejmowanym na forum międzynarodowym jest

globalizacja, to od połowy lat 70-tych do półmetka lat 80-

tych XX wieku tematem bezsprzecznie dominującym była

kwestia ustanowienia

nowego międzynarodowego

ładu gospodarczego

(w skrócie: NMŁE).

• Odnosiło się to nie tylko do negocjacji wielostronnych

między krajami wysoko i słabo rozwiniętymi (zwanych

dialogiem Północ-Południe), lecz również do światowego i

polskiego piśmiennictwa ekonomicznego oraz publicystyki.

• Chociaż ostatnio hasło NMŁE niemal zupełnie znikło z listy

terminów modnych wśród ekonomistów, dyplomatów i

polityków, to w praktyce sam problem poprawy

niekorzystnej pozycji krajów słabo rozwiniętych (KSR) w

międzynarodowym podziale pracy w drodze zmiany ładu we

współczesnej gospodarce światowej pozostaje ciągle

aktualny, zarówno w kontekście globalizacji, jak i

negocjacji Północ-Południe.

Aktualność i znaczenie kwestii

NMŁE

• O aktualności i ważności („ciężarze gatunkowym”)

kwestii przebudowy międzynarodowego porządku

gospodarczego świadczy w szczególności następujące

stwierdzenie, jakie znalazło się w konkluzjach z X sesji

UNCTAD

(Bangkok,

Luty 2000 r.)

• „Dla lepszego zarządzania globalizacją trzeba ustanowić

nowy ład światowy

, który dokonałby korekty

niedoskonałości rynku i zminimalizowałby ryzyko

marginalizacji krajów najsłabszych ekonomicznie. Aby

osiągnąć ten cel, należy pogodzić konkurencyjne

interesy i unikać wszelkich programów ideologicznych.”

• Skoro koncepcja NMŁE jest wciąż ważna i aktualna, to

należy uznać, że celem wykładu na ten temat powinno

być przede wszystkim podjęcie próby udzielenia

odpowiedzi na kilka podanych dalej pytań:

Cele wykładu – główne pytania

• Na czym polega istota międzynarodowego ładu

gospodarczego?

• Kiedy i dlaczego pojawił się pomysł ustanowienia NMŁE?

• Jakie żądania wysunęły początkowo KSR pod adresem

krajów wysoko rozwiniętych (KWR) i jak te drugie na nie

zareagowały?

• Jak wyglądała ewolucji dotychczasowych negocjacji w

sprawie NMŁE i jakie efekty przyniosły one w praktyce?

• Na czym koncentrowały się w ostatnich latach i skupiają

się obecnie pertraktacje wielostronne Północ-Południe ?

• Co zakładają Milenijne Cele Rozwoju oraz czy ich

realizacja pozwoli zlikwidować zacofanie i ubóstwo w KSR?

2. POJĘCIE I GŁÓWNE TYPY

MIĘDZYNARODOWEGO
ŁADU EKONOMICZNEGO

• Pojęcia: ład = porządek (order, l’ordre);

ekonomiczny = gospodarczy (economic);
międzynarodowy = światowy = globalny

(international, world, global)
będą dalej używane zamiennie, tzn. jako

synonimy.

• Należy jednak odnotować, że w literaturze

przedmiotu terminowi: nowy porządek (ład)

światowy (globalny) nadaje się czasami

szersze znaczenie niż pojęciu: nowy

międzynarodowy ład ekonomiczny.

Nowy porządek światowy a
nowy międzynarodowy ład
ekonomiczny

• Pierwszy z tych terminów ma wówczas szerszy zakres

geograficzny, bo obejmuje całą gospodarkę światową,

podczas gdy drugi odnosić się może tylko do

określonego segmentu globalnej gospodarki.

• Równocześnie pojęcie nowego ładu światowego zakłada

konieczność uwzględniania pozaekonomicznych

aspektów procesów gospodarczych (

tj. kwestii wprowadzania

zmian struktur społecznych i politycznych, reform w sferze nauki,
oświaty, techniki, kultury, przepływu informacji itp.),

podczas gdy

sama nazwa NMŁE sugeruje ograniczenie jego zasięgu

do problematyki gospodarczej.

• Ponadto w pierwszym pojęciu (tj. ładu światowego)

mieszczą się zarówno reformy stosunków

międzynarodowych, jak i reformy wewnętrzne

przeprowadzane w poszczególnych krajach

współczesnego świata.

• Ale zazwyczaj tak samo szeroko jak nowy porządek

światowy interpretowana jest też istota NMŁE.

Szeroka i wąska definicja
MŁE

• Szeroko rozumiany

międzynarodowy ład

ekonomiczny

(MŁE)

oznacza taki istniejący w danym okresie

układ sił między wszystkimi podmiotami działania, występującymi

w gospodarce światowej (tj. między przedsiębiorstwami

transnarodowymi, państwami, organizacjami międzyrządowymi i

pozarządowymi), który zapewnia utrzymanie strukturalnej

równowagi wewnętrznej całego globalnego systemu gospodarczego

oraz pozwala na sprawne funkcjonowanie mechanizmów rządzących

międzynarodowymi przepływami ekonomicznymi.

• Ale

zazwyczaj MŁE pojmowany jest znacznie węziej

. Nie

bierze się pod uwagę roli wszelkich innych - poza państwami

narodowymi - podmiotów działania, sprowadzając istotę MŁE do
określonego układu sił między

dwiema głównymi grupami

krajów

, tj. między wysoko rozwiniętymi krajami (KWR)

Północy

(do których zalicza się łącznie uprzemysłowione państwa Zachodu

oraz część europejskich krajów postsocjalistycznych) i

gospodarczo słabo rozwiniętymi krajami

Południa

(w skrócie - KSR).

Determinanty MŁE

W rzeczywistości o kształcie panującego w danym okresie MŁE

lub - mówiąc inaczej - o układzie sił między głównymi grupami
krajów decydują

trzy następujące zespoły czynników

1) osiągnięty przez państwa Północy i Południa

poziom

rozwoju i ich potencjał gospodarczy

;

skala,

natężenie

formy

przepływów

ekonomicznych

, łączących poszczególne kraje (handel

międzynarodowy,

migracje

ludzi,

przepływy

środków

finansowych, transfer wiedzy naukowo-technicznej oraz

informacji);

charakter mechanizmu regulującego

międzynarodowe

stosunki ekonomiczne i proces rozwoju gospodarczo-

społecznego (mechanizm rynkowy, regulacja państwowa lub

różnorodne

rozwiązania

pośrednie),

jak

też

formy

instytucjonalno-prawnych powiązań międzypaństwowych.

- Współzależności pomiędzy powyższymi czynnikami MŁE można

zilustrować przy pomocy podanego dalej schematu.

Główne typy MŁE w praktyce

funkcjonowania gospodarki
światowej

• Najwyższą wagę w negocjacjach i dyskusjach na temat reformy MŁE

przypisuje się zazwyczaj kwestiom regulacyjno-instytucjonalnym.

Uznaje się zatem, że

o typie światowego porządku

gospodarczego

w największym stopniu

decydują

relacje między

zasięgiem działania i rolą samoregulującego się mechanizmu

rynkowego (oraz konkurencji i przedsiębiorczości prywatnej) – z

jednej strony – a skalą i znaczeniem regulacji państwowej (lub

interwencjonizmu gospodarczego państwa) –
z drugiej strony.

• W praktyce dwa podstawowe typy MŁE:

-- rynkowy (=liberalny, tj. oparty niemal całkowicie

na mechanizmie rynku),

-- interwencjonistyczny (oparty na regulacji życia

gospodarczego przez władze państwowej).

• Ponadto wyróżnić też można dwa

mieszane typy

MŁE:

-- rynkowo-interwencjonistyczny,

-- interwencjonistyczno-rynkowy.

Teoretyczne koncepcje MŁE

• Analizując przebieg i wyniki dotychczasowej debaty w
literaturze światowej na temat międzynarodowego ładu
gospodarczego, która była szczególnie ożywiona w latach
1974-1985, wyróżnić da się 6 głównych kierunków
myślenia lub grup koncepcji teoretycznych MŁE.

• Wydaje się przy tym, że najbardziej popularne stało
się

neoliberalne podejście do MŁE

• Sporo zwolenników mają też

interwencjonistyczne koncepcje

nowego porządku

ekonomicznego.

• Z kolei na dalszy plan wyraźnie zeszły
neoprotekcjonistyczne, „trzecioświatowe” i etyczno-
egalitarne koncepcje NMŁE.

• Natomiast po załamaniu się systemu
komunistycznego w ZSRR i pozostałych krajach RWPG
niemal zupełnie znikła marksistowska wizja
socjalistycznego ładu światowego.

• Próbę przedstawienia swoistego drzewa
genealogicznego powyższych 6 grup koncepcji MŁE, ich
powiązań z kierunkami i szkołami ekonomii światowej
zawiera zamieszczony dalej schemat.

WSPÓŁISTNIENIE  RYNKOWO-
INTERWENCJONISTYCZNEGO MŁE
Z  ETATYSTYCZNYM  ŁADEM
REGIONALNYM  W  LATACH  1945-
1972

• W okresie powojennym w stosunkach KWR z KSR

ustanowienie MŁE opartego na mechanizmie rynkowym z

elementami interwencjonizmu (stopniowo ograniczanego).

• Zapewniał on grupie uprzemysłowionych krajów Zachodu,

a zwłaszcza USA pozycję dominującą w gospodarce

światowej. Stąd często zwany był „Pax Americana”.

• Stabilne ramy instytucjonalne: MFW, Bank Światowy,

GATT, UNRRA i OEEC (a od 1961 r. – OECD).

• Ale „Pax Americana” współistniał z etatystycznym ładem

ekonomicznym w krajach socjalistycznych (całkowita

likwidacja rynku i własności prywatnej, monopol własności

państwowej, scentralizowane planowanie i totalna

regulacja gospodarki przez wszechobecne „państwo-

partię”).

Początki batalii KSR o poprawę
pozycji
w międzynarodowym podziale
pracy

• W efekcie dekolonizacji Afryki i Azji liczba niepodległych KSR

rosła „skokowo”: z 37 w 1950 r. do 65 państw w 1960 r., zaś w 1970

r. zwiększyła się do 90 krajów. Na forum ONZ zaczęły domagać się

one działań na rzecz poprawy ich sytuacji gospodarczej i likwidacji

ubóstwa.

• W 1961 r. przyjęto rezolucję w sprawie I Międzynarodowej Dekady

Rozwoju (5-proc. tempo wzrostu PKB i większa pomoc

zagraniczna).

• W 1964 r. w Genewie I sesja (założycielska)

Konferencji NZ ds.

Handlu i Rozwoju (UNCTAD)

: Długofalowy program poprawy

pozycji KSR w światowym handlu celem przyśpieszenia ich rozwoju.

• W 1968 r. podczas II sesji UNCTAD pod naciskiem „Grupy 77”

sformułowano 2 główne postulaty: przeznaczenia przez KWR 1%

ich PNB na pomoc finansową dla KSR oraz wprowadzenie systemu

specjalnych preferencji celnych dla krajów Południa.

• W 1969 r. raport Komisji L.B. Pearsona; „Partnerzy w rozwoju”.
• W 1970 r. uchwalenie strategii na II Międzynarodową Dekadę

Rozwoju (6-proc. tempo wzrostu PKB, akcent na rozwój społeczny).

4. NIEUDANE PRÓBY

NARZUCENIA PRZEZ KSR
RADYKALNEJ KONCEPCJI NMŁE
W LATACH 1973-1975

•

Idea ustanowienia NMŁE po raz pierwszy pojawiła się podczas IV

konferencji „na szczycie” przywódców ruchu krajów

niezaangażowanych w Algierze we wrześniu 1973 r.

•

Natomiast powszechna akceptacja tego terminu datuje się od maja

1974r., tj. od uchwalenia przez VI sesję specjalną Zgromadzenia

Ogólnego ONZ głośnej „Deklaracji w sprawie ustanowienia NMŁE”

i „Programu działania”, zawierającego zestaw praktycznych

działań niezbędnych dla realizacji tej koncepcji w praktyce.

•

Bezpośrednim impulsem rozpoczęcia przez KSR batalii o

ustanowienie NMŁE stał się narzucony przez państwa OPEC

pierwszy „szok naftowy”, tj. jednostronna decyzja krajów

członkowskich tej Organizacji o podwyższeniu na przełomie lat

1973-1974 cen ropy naftowej prawie czterokrotnie.

•

Zrodzone na tle kryzysu energetyczno-surowcowego bardzo silne

przekonanie KSR o możliwości zmuszenia - wzorem OPEC – KWR

do akceptacji żądania wprowadzenia strukturalnych zmian w MSG.

Długofalowe przesłanki
powstania koncepcji NMŁE

•

Rosnąca frustracja KSR z tego powodu, że politycznej

dekolonizacji nie towarzyszyła zmiana na ich korzyść tradycyjnego

międzynarodowego podziału pracy (MPP), który nadal sprzyjał

„bogaceniu się bogatych i ubożeniu biednych”.

•

Poparcie ZSRR i innych krajów socjalistycznych – z racji własnych

interesów -dla żądań KSR dotyczących przebudowy systemu MSG.

•

Nasilenie zjawisk kryzysowych w rozwiniętych krajach Zachodu

(kryzys energetyczny, osłabienie tempa wzrostu i recesja, rosnące

bezrobocie i inflacja, załamanie się systemu walutowego z Bretton

Woods) oraz pogłębienie się dysproporcji wewnątrz grupy KWR.

•

Wzrost współzależności procesu rozwoju gospodarczo-społecznego

w skali globalnej wskutek umiędzynarodowienia produkcji i

ekspansji korporacji transnarodowych (KTN).

•

Ożywienie działalności intelektualnej na rzecz wprowadzenia

zmian w MPP i rewizji dominującego dotąd modelu rozwoju KWR

(m. in. raporty Klubu Rzymskiego; encyklika Pawła VI „Populorum

progressio”-1967 r.
oraz List Apostolski „Octogesima adveniens” - 1971 r.)

Charakterystyka radykalnej

koncepcji

NMŁE z lat

1973-1975

•

Nadzieje na radykalną, tj. strukturalną zmianę układu sił na korzyść
krajów Południa w drodze realizacji

4 głównych grup ich żądań

umocnienia suwerenności państwowej KSR nad ich bogactwami

naturalnymi i całokształtem życia gospodarczego w drodze:
-- powszechnego uznania prawa każdego państwa
do nacjonalizacji własności zagranicznej,
-- uchwalenia międzynarodowego kodeksu postępowania KTN,
-- zakazu stosowania bojkotu, embarga i innych metod nacisku

ekonomicznego na kraje nacjonalizujące firmy prywatne,

-- udzielania pomocy kadrowej i finansowej takim krajom;

•

zapewnienia automatycznego transferu zasobów finansowych z

krajów Północy na rzecz KSR poprzez:
-- zmianę relacji cen podstawowych surowców eksportowanych przez

             kraje Południa i artykułów przemysłowych importowanych przez
             nie z KWR, tj. długofalową poprawę lub przynajmniej stabilizację
             terms of trade na korzyść KSR,

Radykalna koncepcja NMŁE
(c.d.)

-- zwiększenie bezpośredniego przepływu do KSR środków finansowych

w ramach oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) ze strony KWR do
wysokości równej docelowo 1% ich PKB,

-- wzrost udziału Międzynarodowego Funduszu Walutowego

w finansowaniu rozwoju KWR.
•

podniesienia udziału KSR w światowej produkcji przemysłowej (z 7% w

1975 r. do 25% w 2000 r. – zgodnie z postanowieniami II Konferencji

Generalnej UNIDO w Limie – poprzez przemieszczanie do nich części

mocy wytwórczych z KWR i zapewnienie eksportowi wyrobów

przemysłowych z krajów Południa zbytu na uprzywilejowanych

warunkach na rynkach państw Północy ), jak też wzrost produkcji

rolnej KSR o 4% rocznie (celem podniesienia stopnia ich własnej

samowystarczalności żywnościowej) oraz poprawa stanu podstawowej

infrastruktury ekonomicznej ,

umocnienia pozycji KSR w międzynarodowych organizacjach

gospodarczych dla zwiększenia ich udziału w podejmowaniu decyzji i w

ustalaniu „reguł gry" rządzących MSG (postulaty wzrostu kompetencji

Rady Ekonomiczno-Społecznej ONZ oraz zmiany systemu głosowania

w MFW i w Banku Światowym).

Krytyczny stosunek państw
Zachodu
do radykalnej koncepcji NMŁE

•

Ale rozwinięte kraje Zachodu ostro skrytykowały powyższą radykalną
i interwencjonistyczną wersję programu NMŁE.

•

W szczególności zaprotestowały przeciw nacjonalizacji własności

zagranicznej przez rządy KSR bez tzw. sprawiedliwego odszkodowania.

•

Nie kryły bynajmniej swojego krytycznego nastawienia do pomysłu

powoływania do życia kolejnych zrzeszeń producentów i eksporterów

surowców, a dla stworzenia przeciwwagi wobec działalności OPEC

uruchomiły w 1974 r. Międzynarodową Agencję Energetyczną,

afiliowaną przy OECD.

•

Rządy krajów Zachodu były ponadto przeciwne nadmiernemu

rozszerzaniu interwencjonizmu państwowego w sferze MSG. Wprost

przeciwnie - lansowały pogląd, że o kierunkach i formach zmian w

gospodarce światowej w jak największym stopniu decydować powinny

firmy prywatne i swobodna gra sił rynkowych.

Zróżnicowanie stosunku państw
socjalistycznych do koncepcji
NMŁE

•

Z kolei niektóre spośród ówczesnych państw socjalistycznych (tj.

krajów Wschodu), działały aktywnie bądź w ruchu państw

niezaangażowanych, bądź wchodziły w skład Grupy 77. Ich rządy

współuczestniczyły więc w opracowywaniu stanowiska KSR w sprawie

NMŁE, w pełni je podzielając.

•

Chodziło tu o takie państwa, jak: Jugosławia, Kuba, Rumunia i

Wietnam. Ze stanowiskiem KSR identyfikowała się także ChRL,

chociaż kraj ten nie należał ani do ruchu państw niezaangażowanych,

ani do Grupy 77.

•

Natomiast władze ZSRR, PRL i pozostałych europejskich krajów

RWPG (wyłączywszy Rumunię) wyrażały swe ogólne poparcie dla

wysuwanego przez KSR programu NMŁE, a zwłaszcza dla postulatów

dotyczących nacjonalizacji własności zagranicznej i kontroli nad KTN

oraz rekompensaty za wyzysk kolonialny.

•

Jednakże znacznie szerzej interpretowały one samo pojęcie NMŁE,

domagając się zwłaszcza uwzględnienia w toczących się negocjacjach

problematyki stosunków Wschód-Zachód (były bowiem zainteresowane

rozszerzeniem swej współpracy z krajami uprzemysłowionymi).

Koncepcja systemu zbiorowego
bezpieczeństwa
ekonomicznego krajów Południa

• W następstwie powyższego punkt ciężkości w programie

NMŁE przesunięty został z postulatów o charakterze

strukturalnym (długookresowym) na kwestie rozwiązywania

najbardziej palących i aktualnych trudności gospodarczych

KSR.

• W okresie 1976-1977 r. postulaty krajów Południa

skoncentrowały się przejściowo na następujących

zasadniczych propozycjach:
a) wcielenie w życie

Zintegrowanego Programu

Surowcowego

(ZPS), zakładającego poprawę relacji cen

surowców w stosunku do artykułów przemysłowych i

stabilizację cen tych pierwszych (albo wpływów z tytułu ich

eksportu) w sensie realnym przez zawarcie porozumień

towarowych na 18 podstawowych surowców mineralnych i

rolniczych oraz utworzenie scentralizowanego funduszu, który

pozwoliłby na finansowanie działalności tego Programu,
b) częściowa likwidacja zadłużenia zewnętrznego KSR i

udzielenie moratorium dla najbiedniejszych krajów, mających

największe trudności w spłacaniu długów zagranicznych,

Koncepcja systemu zbiorowego
bezpieczeństwa
ekonomicznego krajów Południa
(c.d.)

wprowadzenie mechanizmu automatycznego finansowania

deficytu bilansu obrotów bieżących krajów Południa,
d) udostępnienie rynków KWR dla wyrobów przemysłowych

produkowanych i eksportowanych przez KSR,
e) popieranie wzajemnej współpracy gospodarczej krajów

Południa,
f)

opracowanie

kodeksu

postępowania

dziedzinie

zagranicznego transferu wiedzy naukowo-technicznej.
--

Zespół tych dezyderatów zaczęto określać mianem

systemu

bezpieczeństwa ekonomicznego KSR lub systemu

wsparcia ekonomicznego

. Kluczowym jego elementem stała

się potrzeba uregulowania rynków surowcowych. Transfer

kapitałów zagranicznych wiązano wówczas przede wszystkim z

bieżącymi trudnościami finansowymi.
--

Na daleki plan zeszły problemy zmian strukturalnych w

sferze produkcji. Natomiast zrezygnowano zupełnie z postulatów

dotyczących

umacniania

suwerenności

narodowej

nad

bogactwami naturalnymi, nacjonalizacji własności zagranicznej i

kontroli nad KTN.

Interwencjonistyczno-rynkowa wersja
NMŁE

w latach 1977-1985

• W obliczu niepowodzenia dotychczasowej batalii o realizację NMŁE

KSR lansowały od 1977 r. kolejną umiarkowaną koncepcję nowego
porządku, zakładającą – po pierwsze - umocnienia

zbiorowej

samodzielności

(collective self-reliance) krajów Południa.

Sprowadzać się ona miała do wywierania przez nie wspólnej presji

politycznej i gospodarczej na kraje Północy poprzez:
-- zawieranie porozumień typu kartelowego przez producentów

i eksporterów najważniejszych surowców,

-- rozszerzanie handlu i współpracy ekonomicznej Południe-Południe,
-- zwiększanie pomocy i poparcia państw OPEC dla pozostałych KSR,
-- wzmacnianie siły przetargowej Grupy 77 w stosunkach z KWR.

• Po drugie, postulowano natychmiastowe podjęcie działań celem

poprawy katastrofalnej

sytuacji płatniczej i finansowej KSR

drodze:
-- zwiększenia najpóźniej w drugiej połowie lat 80-tych transferu

oficjalnej pomocy rozwojowej do wysokości 0,7% PNB państw Północy
(z czego 0,15 PNB dla krajów najsłabiej zaawansowanych),

Interwencjonistyczno-rynkowa wersja
NMŁE

w latach 1977-1985 (c.d.)

-- globalnego rozwiązania problemu oddłużenia KSR poprzez

ustalenie zasad konsolidacji długów, zmniejszenie kosztów obsługi i

akceptację moratorium w najtrudniejszych przypadkach (w 1985 r.

łączne zadłużenie omawianych krajów przekraczało 950 mld USD),
-- rozszerzenia zasięgu i złagodzenia warunków pomocy finansowej

dla KSR, świadczonej przez Grupę Banku Światowego, MFW,

regionalne banki rozwoju i UNDP,

-- dokonania dalszej głębokiej reformy światowego systemu

walutowego (bo nie wystarczały zmiany wprowadzone w Kingston w

1976 r.).

• Po trzecie, KSR domagały się szybkiego uruchomienia

Wspólnego Funduszu Surowcowego

(WFS) w wysokości 750

mln USD (celem finansowania zapasów buforowych surowców,

objętych międzynarodowymi umowami, jak też marketingu,

przetwórstwa oraz prac badawczych i rozwojowych tych surowców,

których nie można składować), a także realizacji innych elementów

Zintegrowanego Programu Surowcowego.

• Po czwarte, państwa Południa podtrzymywały swe żądanie liberalizacji

przez kraje Północy dostępu do ich rynków dla artykułów przemysłowych i

półproduktów eksportowanych przez KSR.

Interwencjonistyczno-rynkowa wersja
NMŁE
a stanowisko państw Zachodu

• Po piąte, KSR ponownie postulowały zwiększenie przez KWR pomocy

w uprzemysłowieniu, rozbudowie energetyki i rozwoju produkcji

rolnej.

• Po szóste, państwa Południa domagały się zagwarantowanie

dodatkowego, szczególnego uprzywilejowania w MSG krajom

najsłabiej rozwiniętym, wyspiarskim i śródlądowym.

• Wyrażając gotowość do częściowego uwzględniania postulatów KSR,

władze

krajów Zachodu

akcentowały kwestię

współodpowiedzialności

wszystkich grup państw za poprawę

sytuacji gospodarczej świata.

• Ze swej strony żądały od KSR stworzenia warunków sprzyjających

ekspansji handlowej i finansowej zagranicznych firm prywatnych oraz

zagwarantowania im swobody współpracy z biznesem lokalnym.

• Wiele spośród rozwiniętych państw Zachodu nie pozostało

obojętnych na postulat wzrostu ODA na rzecz KSR. Przykładowo w

latach 1970-1984 oficjalna pomoc rozwojowa netto ze strony państw

OECD wzrosła w wyrażeniu nominalnym ponad czterokrotnie (tj. z

6,9 mld USD
do 28,8 mld USD).

Stanowisko państw Zachodu wobec
postulatów KSR dotyczących NMŁE
(c.d.)

• Rządy krajów Zachodu opowiadały się za stopniowym dostosowywaniem

zasad działalności MFW, Banku Światowego i innych organizacji

finansowych do zmieniających się realiów gospodarczych świata.

• Uwzględniając negatywne skutki kryzysu zadłużenia, rządy kilkunastu

krajów OECD umorzyły długi państwom najuboższym i aktywnie

poszukiwały

metod

złagodzenia

trudności

krajów

najbardziej

zadłużonych.

• Mimo zgłaszanych zastrzeżeń pod adresem ZPS, państwa Zachodu

dostrzegały

potrzebę

stabilizacji

dochodów

dewizowych

krajów

eksportujących surowce. Potwierdzało to utworzenie systemów STABEX i

SYSMIN (w ramach konwencji z Lomé) oraz poparcie ze strony ogromnej

większości KWR dla idei WFS i międzyrządowych umów surowcowych).

• Nie negując potrzeby restrukturyzacji przemysłu światowego, KWR

akcentowały, że decyzje w sprawie delokalizacji mocy produkcyjnych do

KSR powinny być podejmowane przez same zainteresowane tym firmy.

• Rozwinięte kraje OECD były bardziej skłonne uwzględniać postulaty KSR

w swych stosunkach bilateralnych i międzyregionalnych niż w kontaktach

z całym Południem. Dowodziły tego konwencje z Lomé, w ramach których

kraje EWG udzieliły ponad 60 państwom Afryki, Karaibów i Pacyfiku
daleko idących preferencji, ulg i dużej pomocy finansowej.

Stanowisko państw Wschodu wobec
postulatów KSR dotyczących NMŁE

• Europejskie kraje RWPG wywierały bardzo ograniczony wpływ na zmiany

zachodzące w gospodarce światowej i

nie odgrywały większej roli

negocjacjach w sprawie NMŁE. Wynikało to ze słabego ich zaangażowania się
we współpracę międzynarodową, z braku proeksportowego nastawienia ich
strategii rozwojowych oraz z nakazowo-rozdzielczego systemu funkcjonowania
ich gospodarek.

• Pozycję przetargową krajów Wschodu osłabiała

bierna i defensywna

postawa,

a często także brak konkretnego stanowiska oficjalnych ich

przedstawicieli wobec spraw, objętych negocjacjami Północ-Południe.

• Oficjalnie popierając postulaty krajów Południa dotyczące konieczności

wzrostu  pomocy  finansowej  i  naukowo-technicznej,  otwierania  rynków  zbytu
dla  towarów  przemysłowych  eksportowanych  przez  KSR  oraz  udzielania  im
różnorodnych preferencji i ulg, europejskie kraje socjalistyczne  twierdziły, że
właściwymi adresatami owych postulatów winny być jedynie uprzemysłowione
kraje Zachodu.

• Natomiast

żądania kierowane pod swoim adresem uważały za

bezpodstawne

powołując

się

argumenty

polityczno-historyczne

(zwłaszcza brak odpowiedzialności za długofalowe reperkusje wyzysku
kolonialnego). Argumentacja ta nie spotykała się jednak z akceptacją ze
strony krajów Południa.

6. KIERUNKI ZMIAN W

NEGOCJACJACH PÓŁNOC - POŁUDNIA
W KONTEKŚCIE URYNKOWIENIA
MŁE W LATACH 1986-2011

• Rezygnacja przez KSR z hasła NMŁE w negocjacjach Północ–

Południe na rzecz

nowych haseł i programów globalnych

-- nowego partnerstwa na rzecz rozwoju (VIII UNCTAD – 1992 r.),
-- trwałego (zrównoważonego lub proekologicznego) rozwoju

(sustainable

development): Pierwszy „Szczyt Ziemi” w 1992 r. w Rio de Janeiro
oraz Drugi „Szczyt Ziemi” w roku 2002 w Johanesburgu,

-- globalnego rządzenia (Global Governance – od 1995 r.),
-- globalizacji i liberalizacji w służbie rozwoju (IX UNCTAD w 1996 r.

oraz X UNCTAD w 2000 r.),

-- globalizacji „z ludzką twarzą” (UNDP – od 1999 r.),
-- nowej światowej architektury finansowej (pod koniec lat 90-tych),
-- globalnego programu walki z ubóstwem (Bank Światowy)
i realizacji Milenijnych Celów Rozwoju (ONZ - 2000 r.).

Prorynkowe zmiany w krajach
Południa
i Wschodu w latach 1986–2011

• Uznanie przez kraje Południa i Wschodu wyższości

samoregulującego się mechanizmu rynkowego, swobodnej

konkurencji i przedsiębiorczości prywatnej nad własnością

publiczną i administracyjną regulacją życia gospodarczego

przez władze państwowe.

• Pogłębienie się polaryzacji wewnątrz grupy krajów

Południa: Członkostwo Meksyku i Republiki Korei w OECD,

sukcesy innych krajów nowo uprzemysłowionych, niezwykła

zewnętrzna ekspansja gospodarcza Chin i Indii, ale dalsze

pogorszenie sytuacji krajów najsłabiej zaawansowanych.

• Rewolucyjne zmiany systemowe w krajach Wschodu, tj.

upadek systemu „realnego socjalizmu”, transformacja

rynkowa w krajach socjalistycznych (od 1989 r.) i radykalna

zmiana stosunków Wschód-Zachód; awans części

europejskich krajów RWPG do grona państw członkowskich

OECD i członkostwo w Unii Europejskiej.

Priorytetowe cele globalnej

współpracy

a nowe podejście KSR do roli

państwa

• Konsensus w negocjacjach Północ–Południe co do konieczności

ograniczenia ubóstwa, przyśpieszenia wzrostu, realizacji koncepcji

trwałego rozwoju i ustanowienia bardziej sprawiedliwego

globalnego systemu
(tzn. ładu) gospodarczego

• Uznanie przez KSR potrzeby dobrego rządzenia (Good

Governance): efektywnej polityki makroekonomicznej, stworzenia

podstaw prawno-instytucjonalnych dla gospodarki rynkowej,

infrastruktury prorozwojowej, współpracy rządów z firmami

prywatnymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

• Upowszechnienie w skali globalnej koncepcji państwa

sprzyjającego rynkowi (Market-friendly State) zamiast popularnego

poprzednio antyrynkowego interwencjonizmu państwowego.

• Zasadnicza zmiana podejścia rządów KSR do BIZ i KTN: Aktywna

polityka przyciągania zagranicznych inwestorów prywatnych

poprzez liberalizację przepisów wewnętrznych, tworzenie lepszego

klimatu inwestycyjnego, zawieranie umów o ochronie inwestycji i

unikaniu podwójnego opodatkowania.

Zapoczątkowanie procesu

ustanawiania nowego

światowego ładu handlowego

• Znaczący postęp na forum GATT w zakresie liberalizacji

handlu międzynarodowego w efekcie realizacji postanowień

Rundy Urugwajskiej (która toczyła się w latach 1986-1993):

a) obniżka przez KWR stawek celnych na import towarów

przemysłowych średnio do 3,8%,

b) stopniowe zmniejszanie ceł na wyroby tekstylne i artykuły

rolne oraz zapoczątkowanie działań celem ograniczania
subwencji eksportowych i innych dopłat dla rolnictwa,

c) rozpoczęcie procesu liberalizacji obrotu usługami

(dzięki GATS),

Zapoczątkowanie procesu

ustanawiania nowego światowego

ładu handlowego (c.d.)

Postanowienia Rundy Urugwajskiej (c.d.):

d) zawarcie 10 nowych porozumień (dotyczących m. in.
postępowania antydumpingowego, klauzul

ochronnych,

środków polityki inwestycyjnej - TRIMs oraz własności
intelektualnej – TRIPs),

e) usprawnienie mechanizmu rozstrzygania sporów.

• Powstanie w 1995 r. WTO i przeobrażenie się jej w

organizację globalną, skupiającą – obok państw Północy -

znaczną grupę KSR.

• Inauguracja podczas IV Konferencji Ministerialnej WTO

(w stolicy Kataru -Doha w 2001r.) nowych negocjacji, tj.

Rundy Rozwojowej (Milenijnej). Ale długo impas, a potem

zawieszenie tych pertraktacji.

Potrzeba przezwyciężenia kryzysu
zadłużenia
i przebudowy międzynarodowej
architektury
finansowej

• Wzrost zadłużenia zewnętrznego KSR: w latach 1990–2000

z 1 337 mld do 2 284 mld USD; a następnie zwiększenie
do kwotz 3 545 mld USD w 2009 r.

• Postulat pełnej realizacji Inicjatywy na rzecz Poważnie

Zadłużonych Biednych Krajów (HIPC) i rozwiązania

kryzysu zadłużenia w KSR.

• W obliczu

kryzysów finansowych

w niektórych krajach Azji i

Ameryki Łacińskiej konieczność

przebudowy międzynarodowej

architektury finansowej

(lub ustanowienia „nowego Bretton

Woods”) w drodze:

a) lepszej koordynacji polityki makroekonomicznej

różnych krajów,

Potrzeba przebudowy
międzynarodowej architektury
finansowej (c.d.)

b) większej stabilności i przejrzystości globalnego

systemu

walutowego oraz umocnienia funkcji nadzorczych

MFW,

c) wspierania działalności Forum Stabilności Finansowej,

d) skuteczniejszej regulacji międzynarodowych rynków

finansowych,

e) tworzenia regionalnych organizacji

współodpowiedzialnych
za poprawę stabilizacji finansowej.

7. MILENIJNE CELE ROZWOJU
(MCR)
I SZANSE ICH REALIZACJI

• Osiągnięcia w przezwyciężaniu zacofania i nędzy w krajach

Południa w ostatnim 30-leciu XX wieku:

-- wzrost średniej światowej długości życia w KSR z 60 do 70 lat,
-- spadek umieralności niemowląt ze 100 do 50 zgonów na 1000

narodzin,
-- zmniejszenie o 100 mln liczby głodujących,
-- spadek odsetka analfabetyzmu w KSR z 40% do 20%.

• Aby ograniczyć obecną skalę ubóstwa na świecie,

we wrześniu 2000

na sesji specjalnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ uchwalono

globalny program walki z nędzą

i sformułowano

Milenijne Cele

Rozwoju

Cel 1: Ograniczenie do roku 2015 skali skrajnego ubóstwa
(biedy) i głodu poprzez redukcję o połowę liczby ludzi

głodnych (niedożywionych) i zmuszonych utrzymywać

się

za mniej niż 1 USD dziennie.

Milenijne Cele Rozwoju

(c.d.)

Cel 2: Zapewnienie  we wskazanym wyżej okresie wszystkim
           dzieciom na świecie realnych szans na zdobycie
           wykształcenia przynajmniej na poziomie szkoły

podstawowej.

Cel 3: Promocja równości płci i awans społeczny kobiet

poprzez

wyeliminowanie nierównego dostępu płci do

pierwszego i

drugiego szczebla edukacyjnego do 2005 r., a na

wyższych

szczeblach kształcenia - do 2015 roku.
Cel 4: Zmniejszenie o 2/3 wskaźnika umieralności dzieci w

wieku

           do 5 lat życia.
Cel 5: Poprawa opieki zdrowotnej nad matkami poprzez
           ograniczenie o ¾  dotychczasowego wskaźnika ich
           umieralności poporodowej.

Milenijne Cele Rozwoju (c.d.)

Cel 6: Powstrzymanie i odwrócenie rosnącej do tej pory tendencji
           do zachorowań na AIDS, malarię i inne masowe choroby
           zakaźne oraz ułatwienie wszystkim najbardziej
           potrzebującym dostępu do podstawowych leków.

Cel 7: Zapewnienie realizacji zasad trwałego rozwoju (sustainable
           development) w krajowych strategiach i programach,
           stosowanie zrównoważonych metod gospodarowania
           zasobami naturalnymi  i metod hamujących ubożenie
           środowiska naturalnego. Zmniejszenie o połowę liczby
           ludzi pozbawionych stałego dostępu do czystej wody pitnej.
           Do 2020 roku osiągnięcie znacznej poprawy warunków
           życia przynajmniej 100 milionów mieszkańców slumsów.

Milenijne Cele Rozwoju (c.d.)

Cel 8: Ustanowienie

globalnego partnerskiego

porozumienia na rzecz rozwoju

poprzez

stworzenie

efektywnie funkcjonującego systemu handlowo–
finansowego, upowszechnianie dobrych praktyk

rządzenia,

            przyspieszanie rozwoju i konsekwentne ograniczanie
            ubóstwa, uwzględnienie szczególnych potrzeb państw
            najsłabiej rozwiniętych, wyspiarskich i śródlądowych,
                        zapewnienie  pracy  młodemu  pokoleniu  oraz

umożliwienie

KSR korzystania z dobrodziejstw nowoczesnej
technologogii.

Milenijne Cele Rozwoju a ich
finansowanie

• Równocześnie

oszacowano,

że

dla

realizacji

powyższych

Milenijnych

Celów

Rozwoju

(MCR)

niezbędne

jest

obok

mobilizacji

zasobów

wewnętrznych poszczególnych krajów– zwiększenie

oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) dla KSR o 50 mld

USD rocznie, tzn. jej podwojenie w stosunku do

poziomu z roku 2001

, kiedy wynosiła 51,4 mld USD=0,22%

dochodu narodowego brutto (GNI).

• Ale

zauważyć

należy,

że

mimo

globalnego

kryzysu

ekonomicznego –

w 2010 r. łączna ODA

krajów członkowskich Komitetu Pomocy

Rozwojowej (DAC OECD) osiągnęła kwotę

128,5 mld

USD=0,32% ich dochodu narodowego brutto

(DNB=GNI).

• W roku 2010 w skład

piątki największych dawców ODA

spośród rozwiniętych krajów Zachodu wchodziły: USA=30,2 mld

USD, Wielka Brytania=13,8 mld USD, Francja=12,9 mld,

Niemcy=12,7 mld USD i Japonia=11,1 mld USD. Łącznie ta piątka

donatorów dostarczyła kwotę
68 mld USD , tj. ponad połowę całej ODA ze strony państw DAC.

Dziesiątka największych

pomocodawców spośród krajów

DAC w roku 2010

Pozy-

cja

Kraj

ODA (mld

USD)

USA

30,3

Wielka
Brytania

13,8

Francja

12,9

Niemcy

12,7

Japonia

11,1

Niderlandy

6,6

Hiszpania

5,9

Kanada

5,1

Norwegia

4,6

10.

Szwecja

4,5

Razem

94,8

Tytułem porównania
można podać dane
pokazujące wielkości

ODA, udzielonej
w roku 2010 przez
kraje Europy Środkowej

, będące członkami UE i
OECD:

POLSKA=378 mln
USD

Czechy=224 mln USD,
Węgry=113 mln USD,
Słowacja=74 mln USD,
Słowenia=63 mln USD,
Estonia=18 mln USD.

Kraje DAC o największym odsetku

DNB przeznaczanego na ODA w

roku 2010

Pod

względem

udziału

ODA w DNB w

2010 r.

przodowały:

Norwegia=1,10

Luksemburg=1,

09%,

Szwecja=0,97%,

Dania=0,90%

Niderlandy=0,8

1%.

Ten sam wskaźnik

był najniższy w:

Korei Płd=0,12%

Włoszech=0,15%,

Grecji=0,17%,

Japonii=0,20%

i USA=0,21%.

Wyniki dotychczasowej realizacji
MCR (I)

• Z przygotowanego przez Sekretariat ONZ raportu pt.:

„The Millenium Development Goals Report 2007”

wynika, że dzięki wysiłkom samych KSR i wsparcia ze

strony społeczności międzynarodowej w okresie do 2005

r. udało się już dokonać pewnego postępu w realizacji

części Milenijnych Celów Rozwoju. PRZYKŁADY poniżej:

• CEL 1: Zjawisko skrajnego ubóstwa w skali całej grupy

KSR, mierzonego odsetkiem ludności dysponującej

dochodami poniżej progu 1 USD dziennie, ograniczono z

23,4% w 1999 r. do 19,2% w 2005 r. Jednocześnie w

Afryce Subsaharyjskiej ten wskaźnik zmniejszył się z

45,9% do 41,1%, w Azji Południowej – z 33,4% do 29,5%,

zaś w Afryce Północnej – z 2,0% do 1,4%. Ogółem liczba

biedaków w krajach Południa spadła z 1 250 mln w 1990

r. do 980 mln w 2005 r.

• Odsetek niedożywionych dzieci w wieku do lat 5 uległ w

KSR ograniczeniu z 33% w 1990 r. do 27% w 2005 r.

Wyniki dotychczasowej realizacji
MCR (II)

• CEL 2: Wskaźnik skolaryzacji dzieci na

poziomie szkoły podstawowej podniesiono w

KSR z 83% w 1999 r. do 88% w 2005 r. W

krajach Afryki Subsaharyjskiej wskaźnik ten

wzrósł z 54% do 70%, zaś w Azji Południowej –

z 74% do 90%.

• CEL 4: Wskaźnik umieralności dzieci w wieku

do 5 lat obniżono w KSR ze 106 osób w 1990

r. do 83 na 1000 dzieci w 2005 r. W Azji

Południowej

wskaźnik

ten

spadł

analizowanym okresie ze 126 do 82 na 1000

dzieci.

• CEL 6: Liczbę przypadków zachorowań na

gruźlicę na 100 tys. mieszkańców ograniczono

w KSR z 367 w 1990 r. do 255 osób w 2005 r.

Warunki realizacji

priorytetowych celów

globalnego programu walki z

nędzą

• Potencjał ekonomiczny i naukowo-techniczny,

istniejący we współczesnym świecie, nie tylko jest

wystarczający dla osiągnięcia Milenijnych Celów

Rozwoju, ale może też pozwolić na rozwiązanie innych

problemów globalnych i realizację postulatów,

wysuwanych w trakcie negocjacji Północ-Południe pod

warunkiem, że społeczność międzynarodowa przejdzie

wreszcie od ogólnikowych deklaracji do konkretnych

działań.

• Aby zrealizować MCR - oprócz racjonalnej wewnętrznej

polityki gospodarczo-społecznej poszczególnych krajów

- konieczna jest efektywniejsza niż dotąd wzajemna

współpraca rządów państw Północy i Południa oraz

wszystkich organizacji międzyrządowych.

Szanse realizacji MCR a

przyszły MŁE

• Niezbędna jest ponadto współpraca rządów

poszczególnych państw z korporacjami
transnarodowymi i innymi przedsiębiorstwami, jak
też ścisłe współdziałanie z organizacjami
społeczeństwa obywatelskiego.

• Dalsza reforma MŁE na korzyść KSR wydaje się być

nieodzowna. Przy tym należy oczekiwać, że

przyszły globalny porządek gospodarczo-
społeczny będzie ładem liberalnym (tj.
rynkowym) z elementami wspomagającymi w
postaci prorynkowej regulacji państwowej

Document Outline