Marek Szypulewski

Sebastian Pietrzak



Film  to  utwór  audiowizualny,  dowolnej 

długości  złożony  z  serii  następujących  po 
sobie  obrazów  wywołujących  wrażenie  ruchu, 
wyrażający  określone  treści,  utrwalony  na 
jakimkolwiek 

nośniku 

umożliwiającym 

wielokrotne odtwarzanie, pierwotnie w kinach, 
współcześnie  również  w telewizji  i  za  pomocą 
innych  urządzeń  takich  jak  magnetowidy, 
odtwarzacze DVD i komputery.



Film  może  być  traktowany  zarówno  jako 

rodzaj  sztuki,  jak  i  jeden  z  działów  przemysłu 
rozrywkowego, 

przy 

czym 

ścisłe 

rozgraniczenie  filmów  na  "artystyczne"  i 
"komercyjne"  jest  często  bardzo  trudne  do 
przeprowadzenia,  gdyż  oba  te  elementy  - 
czysto  rozrywkowy  i  czysto  artystyczny  -  w 
wielu produkcjach są z sobą przemieszane.

Rodzaje filmów

Film kryminalny



Pojęcie  „film  kryminalny”  jest  bardzo  pojemne  i 

mieścić 

może 

w 

sobie 

wiele 

gatunków 

i podgatunków. 

Głównym 

jego 

wyróżnikiem 

powinno  być  przestępstwo  (wszelkiego  rodzaju  - 

morderstwo,  kradzież,  działalność  szpiegowska), 

które domaga się wyjaśnienia. Podział bohaterów 

przebiega  zatem  pomiędzy  tymi,  którzy  zbrodni 

dokonują,  i  tymi,  którzy  ją  wyjaśniają,  ale  ich 

znaczenie - a często sympatia widzów - zależy od 

przyjętej przez twórców perspektywy (na przykład 

w  kinie  gangsterskim  bohaterami  są  przestępcy, 

w filmie czarnym z reguły detektywi).

Film kryminalny



Cel:



Celem filmu kryminalnego jest utrzymywanie widza w 

napięciu, ciągła akcja budzi zainteresowanie, wciąga.



Odmiany gatunkowe filmu kryminalnego:



 film szpiegowski (gdzie główna intryga ma zwykle 

polityczny charakter);



 film policyjny (którego głównymi bohaterami są stróże 

prawa);



 film sensacyjny (którego wyznacznikami nie są zwykle 

pomysły fabularne, ale sposób prowadzenia akcji, 

bogatej w szybko zmieniające się zdarzenia);



thriller i wiele innych.

Horror



Gatunek  filmowy  wyrosły  z  tradycji  literatury  grozy, 

nastawiony  na  wywołanie  w  widzu  uczucia  strachu.  Cechą 

horroru,  która  odróżnia  go  od  innych  gatunków,  również 

odwołujących  się  do  przeżycia  lęku  i  niepokoju  (jak  na 

przykład 

thriller), 

jest 

wprowadzenie 

elementów 

irracjonalnych  w rzeczywistość  realną.  Akceptacja  tego,  co 

nadnaturalne,  nierzeczywiste,  obce,  stanowi  o  istocie  jego 

fabuły oraz estetyki. W świecie kreowanym przez kino grozy 

istnieć  mogą  monstra,  zjawy,  duchy  lub  (w  skrzyżowaniu  z 

filmem  science  fiction)  istoty  z  obcej  planety.  Zasadniczą 

cechą konstrukcji fabularnej tego gatunku jest przywrócenie 

porządku  w  rzeczywistości  zakłóconej  przez  pojawienie  się 

sił irracjonalnych, bowiem w najczęstszych przypadkach są 

one  utożsamione  ze  złem,  które  należ  usunąć,  aby 

przywrócić początkowy stan harmonii.

Horror



Cel:



Gatunek filmowy nastawiony na wywołanie w widzu uczucia 

strachu. 



Odmiany gatunkowe horroru:



wizja nieopanowanego postępu technicznego, a także podboju 

kosmosu jako źródła lęku i zagrożenia, zaowocowała filmami 

grozy powstałymi w wyniku spotkania horroru z gatunkiem filmu 

science fiction, który okazał się nagle bogatym źródłem 

inspiracji. W ten sposób powstała odmiana gatunkowa, w której 

dawne wampiry i wilkołaki zastąpiły komputery i przybysze z 

obcych planet;



punkt ciężkości przesunął się z fantastycznych monstrów, 

irracjonalnych sił na zło tkwiące w człowieku, bardziej 

wytłumaczalne, ale równie niezrozumiałe i tajemnicze. Ten rodzaj 

horroru przekształcił się w thriller.

Komedia



Podstawowym  celem  komedii  filmowej  jest  wywołanie  śmiechu 

odbiorcy, który rodzi się ze współodczuwania emocji bohatera lub z 

poczucia 

wyższości 

wobec 

niego. 

Komedia 

przedstawia 

rzeczywistość  z  pewnego  dystansu,  żartobliwie  pokazując  zarówno 

zdarzenia,  jak  i  postaci,  relacje  między  nimi,  stosunki  społeczne. 

Bohaterowie  wywodzą  się  z  różnych  środowisk,  są  wśród  nich 

zarówno osoby wysoko urodzone, jak i włóczędzy.



          Fabułę  zawsze  wieńczy  happy  end  -  następuje  on  pomimo 

licznych  i  niespodziewanych  zwrotów  akcji  i  odmian  losu, 

prowadzonych  nie  zawsze  konsekwentnie.  (niekonsekwencję  jako 

zasadę  fabularną  komedii  zauważył  już  Arystoteles).  W  komedii 

może  ulec  zakłóceniu  porządek  przyczynowo-skutkowy  -  pojawiają 

się  luźno  powiąza  ze  sobą,  niekiedy  irracjonalne  zdarzenia. 

Zakończenie 

jednak 

nieodmiennie 

otwiera 

przed 

widzem 

optymistyczną  perspektywę  i  przywraca  zakłócony  porządek 

powszechnie akceptowanych wartości. Przedstawiony komedii świat 

jest więc dość konserwatywny i stanowi odbicie świata wdzów, choć 

bortrety bohaterów są zazwyczaj uproszczone.

Komedia



Cel:



Podstawowym celem komedii filmowej jest wywołanie śmiechu 

odbiorcy.



Odmiany gatunkowe komedii:



struktura  komediowa  przenika  do  innych  konwencji  kina 

gatunków,  tworząc  odmiany  filmowe,  wykorzystujące  tematykę 

i  sposób  ukazywania  świata  w  sposób  właściwy  np. 

melodramatowi  czy  filmowi  czarnemu,  ale  podporządkowane 

naczelnym  zasadom  komedii,  tzn.  żartobliwemu  wizerunkowi 

ludzi i zdarzeń oraz konieczności szczęśliwego zakończenia. Tak 

wykształciła  się  np.  komedia  muzyczna  (por.  musical)  czy 

czarna  komedia,  komedia  kryminalna,  komedia  płaszcza 

i szpady etc.;



wszystkie  gatunki  sięgają  niekiedy  po  elementy  komediowe  - 

wizja świata staje się dzięki nim bardziej optymistyczna, a ironia 

pozwala widzowi na dystans wobec przedstawianych wydarzeń.

Melodramat



Melodramat jest opowieścią o miłości, która łączy bohaterów, 

i o przeszkodach, które stają na jej drodze. Postaci najczęściej 

ludzie  przeciętni,  ale  posiadający  pewną  niezwykłą  cechę. 

Miłość,  której  są  wybrańcami,  może  odmienić  życie  i  ich 

samych  -  częstym  motywem  jest  metamorfoza  bohatera, 

zewnętrzna  lub  wewnętrzna,  dzięki  niej  mogą  się  stać 

lepszymi ludźmi (częsty jest też motyw kobiety upadłej, która 

okazuje  się  istotą  szlachetną,  zdolną  do  poświęcenia  -  np. 

„Dama  kameliowa”  [1936]  George´a  Cukora).  Uczucie 

zazwyczaj  rodzi  się  podczas  przypadkowego  spotkania,  po 

którym  akcja  melodramatu  nabiera  tempa:  losy  bohaterów 

splatają  się,  ale  oni  sami  muszą  pokonać  wiele  trudności,  by 

móc  prowadzić  wspólne  życie.  Zakończenie  może  być 

szczęśliwe  lub  nieszczęśliwe  -  to  ostatnie  zazwyczaj  ma 

miejsce, gdy nad szczęściem postaci zaciąży fatum. Może nim 

być  śmierć  jednego  z  kochanków,  normy  obyczajowe,  które 

należ uszanować, czy tragiczne wydarzenia historyczne.

Melodramat



Cel:



Dzięki  niemu  widz  obcuje  z  niezwykłym  przeżyciem 

wielkiej,  romantycznej  miłości,  która  przydarza  się  w 

świecie piękniejszym niż ten rzeczywisty, pełnym ładu i 

harmonii,  i  angażuje  bohaterów,  do  jakich  chciałby 

upodobnić się niemal każdy odbiorca.



Odmiany gatunkowe melodramatu:



odmianą gatunkową, jaka powstała w wyniku połączenia 

melodramatu i komedii, jest niezwykle popularna od lat 

dziewięćdziesiątych 

komedia 

romantyczna. 

Od 

melodramatu odróżnia tę odmianę gatunkową nie tylko 

wprowadzenie  wątków  komediowych  właśnie,  ale  też 

obecność wyłącznie szczęśliwego zakończenia.

Musical



Musical  jest  jednym  z  gatunków  filmu  muzycznego. 

Film  muzyczny  to  utwór,  w  którym  muzyka  odgrywa 

zasadniczą rolę w budowaniu świata przedstawionego.



Główne zasady fabularne musicalu:



istnieje w nim połączenie numerów tanecznych i 

wokalnych z rozwojem akcji;



 występuje para romantycznych bohaterów i wątek 

miłosny;



realizm współbrzmi z rytmicznością opowiadanej 

historii;



muzyka diegetyczna towarzyszy dialogom;



dualizm gatunkowy wyraża się tu w opozycji męskie-

żeńskie

Musical



Cel:



Wzbudzenie estetycznych, muzycznych i 

artystycznych wrażeń w odbiorcy



Odmiany gatunkowe musicalu:



- komedia muzyczna

Science fiction



Science  fiction  (fantastyka  naukowa)  to  film  oparty  na 

fantastycznych wizjach. Ujawnia się w nim zasadnicza różnica w 

postawie  twórcy  wobec  nieznanych  światów  i  budzi  sprzeczne 

emocje odbiorców: lęk przed nieznanym towarzyszy nadziei na 

pokonanie obszarów niedostępnych dotąd ludzkiemu poznaniu. 



          Fantastyka  naukowa  jest  gatunkiem  niepoddającym  się 

jednoznacznej  kodyfikacji.  Ukazuje  zjawiska  nadprzyrodzone, 

niespotykane  -  takie,  które  trudno  racjonalnie  wytłumaczyć 

(stąd  niekiedy  wprowadzenie  religijnej  czy  magicznej 

perspektywy  zdarzeń),  podejmuje  jednak  próbę  rozumowego 

wyjaśnienia  tych  zjawisk.  Przedstawia  obszary  niedostępne 

ludzkiemu poznaniu, tym samym określając i konkretyzując lęki 

człowieka,  a  jednocześnie  formułując  jego  marzenia  o 

przekraczaniu granic poznania. Jest to możliwe dzięki rozwojowi 

nauki  -  to  ona  decyduje  o  rozwoju  cywilizacji,  zło  natomiast 

rodzi  się  z  wypaczenia  jej  misji,  a  więc  służenia  dobru  i 

prawdzie. 

Science fiction



Cel:



Poprzez  przedstawianie  obszarów  niedostępnych  ludzkiemu 

poznaniu  film  science  fiction  określa  i konkretyzuje  lęki 

człowieka,  a  jednocześnie  formułuje  jego  marzenia  o 

przekraczaniu granic poznania.



Odmiany gatunkowe science fiction:



Science  fiction  nie  wykształciło  klasycznego  modelu 

fabularnego  czy  typowych  modeli  postaci,  korzysta  więc  z 

innych  konwencji  gatunkowych  -  filmu  kryminalnego, 

thrillera  czy  horroru.  Zwłaszcza  z  tym  ostatnim  łączy 

fantastykę  naukową  wiele  podobieństw  i  często  trudno 

jednoznacznie określić przynależność gatunkową niektórych 

filmów.  W  przeciwieństwie  do  horroru,  źródłem  lęku  nie  są 

żywe  istoty,  lub  irracjonalne  siły  zagrażające  człowiekowi, 

ale efekty błędnego naukowego rozwoju. 

Thriller



Angielski termin „thriller” nie jest nazwą gatunku , ale nadrzędnej 

kategorii filmów wpisanych w struktury innych gatunków, np. filmu 

gangsterskiego, kryminalnego, westernu, science fiction etc. 



          W  thrillerze,  w  przeciwieństwie  do  horroru,  przyczyna 

zagrożenia  czy  źródło  lęku  są  zazwyczaj  racjonalnie  określane, 

muszą poddawać się ludzkim możliwościom percepcji i poznania.



          Jednym  z  podstawowych  założeń  thrillera  jest  identyfikacja 

widza  z  bohaterem.  Dlatego  też  w  dreszczowcu  występuje  model 

everymana  -  człowieka,  który  nie  wyróżnia  się  z  tłumu,  jest 

przeciętny  i  często  nieporadny.  On  właśnie  staje  w  obliczu 

niebezpieczeństw, musi rozwiązać tajemnicę albo poradzić sobie z 

sytuacją, która jest dla niego całkowicie zaskakująca. 



          Charakterystyczny  dla  thrillera  jest  motyw  konfrontacji  dwóch 

skrajnie  odmiennych  światów.  Codzienny,  pogodny  rytm  życia 

everymana  zderzony  zostaje  z  rzeczywistoscią  niebezpieczną 

i mroczną,  w  której  bohater  musi  walczyć  o  przetrwanie,  ale 

również zdobywa wiedzę o samym sobie.

Thriller



Cel: 



Dreszczowiec odkrywa przed widzem inny wymiar codzienności, 

ujawniając istniejące w niej zło, a tym samym określając lęki i 

niepokoje odbiorcy. 



Odmiany gatunkowe thrillera:



dreszczowiec  wzoruje  swoją  intrygę  fabularną  głównie  na  filmie 

sensacyjnym  czy  kryminalnym.  Strategia  budowania  napięcia  jest 

jednak inna: nie konstruuje się jej dzięki spiętrzeniu zdarzeń czy ich 

dynamice, 

ale 

ciągłemu 

i 

narastającamu 

poczuciu 

niebezpieczeństwa.  O  ile  więc  podstawowe  założenia  narracyjne 

zapożyczone  są  z  kina  sensacyjnego,  to  chwyty  dramaturgiczne 

przypominają strukturę horroru. 



 samotna walka z niebezpieczeństwem to jeden z naczelnych 

schematów narracyjnych zaczerpniętych z westernu 



reżyser często, by osiągnąć efekt zaskoczenia, rozpoczyna opowieść 

w  konwencji  właściwej  dla  innych  gatunków  filmowych  -  początek 

filmu wykorzystuje elementy melodramatyczne czy komediowe

Western



Jeden z najstarszych gatunków filmowych, wyrosłych na specyficznie 

amerykańskim  gruncie.  Nawiązuje  do  zmitologizowanej  historii 

podboju Dzikiego Zachodu, osadzony jest w drugiej połowie XIX wieku 

i operuje bardzo  skonwencjonalizowaną ikonografią, do której należą 

charakterystyczne  plenery  (góry,  prerie,  kaniony),  powtarzające  się 

miejsca  (małe  miasteczko,  saloon,  areszt),  rekwizyty  (stroje, 

pistolety),  a  także  dość  skonwencjonalizowanymi  schematami 

fabularnymi.  Opiera  się  najczęściej  na  konflikcie  pomiędzy  naturą  i 

cywilizacją, prawem i samowolą, jednostką i grupą.  



Podstawą  istnienia  westernu  stała  się  postać  kowboja,  a  ich 

charakterystyczny  strój  -  skórzane  ochraniacze  na  spodnie,  chustka 

zawiązana  na  szyi,  kapelusz  z  szerokim  rondem  -  stał  się  jednym 

z atrybutów  filmowego  bohatera.  W  schemacie  filmowego  westernu 

postać  kowboja  zbiegła  się  z postacią  rewolwerowca:  samotnego 

bandyty lub też mściciela i stróża prawa.



Pierwsze  filmy  ustaliły  już  podstawowe  reguły  gatunku.  Opierały  się 

na  postaciach-typach,  z bardzo  wyrazistym  podziałem  na  dobrych  i 

złych  bohaterów,  tworzyły  charakterystyczną  ikonografię,  pojawiały 

się w nich sceny w saloonach i pojedynki rewolwerowców.