Bez tytułu slajdu

Radzenie sobie

ze stresem

Efekty, konsekwencje, koszty

Adaptacyjne właściwości

radzenia sobie ze stresem

„

It is not stress that kills

us. It is the effective

adaptation to stress that

permits us to live.”

Vaillant

Efekty i skuteczność

radzenia sobie ze stresem

•

kryteria oceny

•

poziomy adaptacji

•

koszty

Efekty adaptacyjne

•

Ea = f (O, S, R)

•

Radzenia sobie ze stresem nie można
rozważać i oceniać bez uwzględnienia
roli czynników sytuacyjnych,
indywidualnych oraz ich interakcji

•

Radzenie sobie ze stresem to zawsze
aktywność określonej jednostki w
określonej sytuacji

Model radzenia sobie ze stresem

(Beehr, McGrath, 1996)

stresory

Radzenie

sobie

ze stresem

Konsekwencje

radzenia sobie

Ocena poznawcza

proces wyboru

Cechy

indywidualne

Skuteczność radzenia sobie

ze stresem

•

kryteria oceny

•

„wielokryterialność”

•

kontekst kulturowy i
społeczny

•

cele i aspiracje jednostki

Kryteria oceny - cele adaptacji

(Cohen, Lazarus, 1979)

•

zredukowanie szkodliwych warunków
środowiska i zwiększenie szans
pozytywnego wyjścia z sytuacji trudnej

•

tolerowanie lub przystosowanie się do
negatywnych zdarzeń lub negatywnych
aspektów rzeczywistości

•

utrzymanie pozytywnego obrazu siebie

•

utrzymanie równowagi emocjonalnej

•

utrzymanie zadowalających związków z
otoczeniem

Kryteria oceny efektów radzenia

sobie (Zeidner, Saklofske, 1996)

•

rozwiązanie konfliktu lub sytuacji trudnej

•

redukcja reakcji fizjologicznych

•

redukcja negatywnych emocji

•

funkcjonowanie społeczne zgodnie z
normami

•

powrót do wcześniejszych form aktywności

•

dobrostan własny i bliskich, których sytuacja
dotknęła

•

utrzymanie pozytywnego obrazu siebie

•

spostrzeganie własnej skuteczności

Adaptacyjna wartość radzenia

sobie ze

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

(Zeidner, Saklofske, 1996)

•

strategie radzenia sobie dają umiarkowane
efekty czasami i niektórym ludziom

•

żadnej z form radzenia sobie nie można
jednoznacznie przypisać wartości adaptacyjnej

•

wzory radzenia sobie powinny być dopasowane
sytuacji i jednostki

•

istnieje zmienność między i
wewnątrzindywidualna w zakresie form
radznenia sobie

•

adaptacyjne radzenie sobie jest elastyczne i
złożone

Adaptacyjna wartość radzenia

sobie ze

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

(Zeidner, Saklofske, 1996) (cd.)

•

określona forma radzenia sobie może
różnie wpływać na różne aspekty sytuacji
podmiotu

•

adaptacyjna wartość radzenia sobie ze
stresem jest różna w zależności od tego,
czy stres jest przewlekły czy ostry

•

adaptacyjna wartość radzenia sobie może
być różna w różnych fazach stresu

Wyniki badań dotyczących

skuteczności radzenia sobie ze

stresem

•

skierowane na problem (P)

•

skierowane na emocje (E)

•

skierowane na unikanie (A)

•

depresja – więcej E i A

•

bulimia – więcej A i E

•

PTSD – więcej E, mniej A

Poziomy adaptacji

(Lazarus, 1980)

•

fizjologiczny

•

psychologiczny

•

społeczny

Koszty radzenia sobie ze

stresem – Schonpflug ’87,

•

aktywne radzenie sobie ze stresem
wymaga energii, wysiłku, zainwestowania
zasobów

•

ten wysiłek i mobilizacja to dodatkowe
źródło stresu

•

opłacalność radzenia sobie – bilans
oczekiwanych korzyści (zyskanie zasobów)
i kosztów (zainwestowanie zasobów)

Koszty radzenia sobie ze stresem -

negatywne następstwa (Cohen, Evans,

Stokols, 1986)

•

ogólne:

•

skumulowane zmęczenie

•

efekty uboczne

•

dla form skutecznych:

•

nadmierna generalizacja

•

dla form nieskutecznych:

•

bezradność

•

pasywność

Radzenie sobie

ze stresem

podsumowanie

Istota i funkcje

Jak sześciu braci radziło sobie z

problemem nawiedzających okolice

huraganów?

•

Lękowy Adam

- ewakuował się w bezpieczny

rejon zanim pojawiły się huragany

•

Macho Ben

- zmobilizował siły i środki aby

przetrwać huragany, ale poniósł duże straty

•

Rozsądny Cedryk

- wprawdzie martwił się

huraganami, ale przede wszystkim nie lubił
okolicy i jej mieszkańców, a więc sprzedał
swoją część braciom i wyprowadził się dwa
lata wcześniej

Jak sześciu braci radziło sobie z

problemem nawiedzających okolice

huraganów?

•

Uparty Daniel

- odniósł poważne obrażenia w

jednym z huraganów, ale był wytrwały w
rehabilitacji swoich urazów, został przywódcą
ruchu na rzecz zabezpieczania się przed
huraganami, zakochał się i poślubił swoją
rehabilitantkę

•

Nieprzygotowany Edward

- stracił samochód w

pierwszym huraganie, więc ewakuował się z
samochodem kiedy ostrzegano przed kolejnym

•

Beztroski Frank

- był na safari w Afryce i

dowiedział się o huraganach po dwóch
miesiącach

Dylematy teorii radzenia

sobie ze stresem

•

styl czy strategia?

•

czym różni się od mechanizmów
obronnych?

•

czym różni się od automatycznych
reakcji adaptacyjnych?

•

czym różni się od panowania nad
otoczeniem?

•

czy jest intencjonalne?

•

czy może być prewencyjne?

Hierarchiczzny model radzenia sobie

ze stresem (Łosiak, 2007)

Styl A

Styl B

Strategia I

Strategia II

Strategia

III

Trening umiejętności

radzenia sobie ze

stresem

Profilaktyka,

wspomaganie i

terapia

Ogólne cele treningu

•

Poprawa umiejętności rozwiązywania
problemów stanowiących przyczynę
stresu

•

Redukcja negatywnych emocji

Formy treningu

•

Trening umiejętności rozwiązywania

problemów

•

Trening zaszczepiania stresu

•

Trening asertywności

•

Relaksacja

•

Relaksacja wspomagana biofeedback’iem

•

Autohipnoza

•

Trening autogenny

•

Medytacja

•

Ćwiczenia fizyczne

Trening umiejętności

rozwiązywania problemów

•

Kształtowanie orientacji problemowej

•

Definiowanie problemu

•

Generowanie alternatywnych sposobów
działania

•

Podejmowanie decyzji (bilans zysków i
kosztów)

•

Ćwiczenie rozwiązania i jego weryfikacja

•

Praktyka i superwizja

Trening zaszczepiania stresu

•

Poznanie prawidłowości
funkcjonowania jednostki w
warunkach stresu

•

Trening technik radzenia sobie ze
stresem

•

Wdrażanie wyuczonych sposobów
działania

Relaksacja

•

Podstawa – opozycja: napięcie

fizjologiczne – głęboka relaksacja mięśni

•

Ćwiczenie zdolności świadomego

zauważenia i rozróżnienia stopnia

napięcia lub rozluźnienia

poszczególnych grup mięśni

(np.maksymalne zaciśnięcie pięśći

połączone z koncentracją na

doznaniach, rozluźnienie pięści przy

zachowaniu koncentracji)

Autohipnoza

•

Wprowadzenie się w stan
hipnotyczny

•

Sugestia spokoju, senności
zadowolenia

Trening autogenny

•

Pozycja leżąca lub półleżąca, zamknięte
oczy

•

Ćwiczenie 1 – ciężar ciała

•

Ćwiczenie 2 – uczucie ciepła

•

Ćwiczenie 3 – czynność serca

•

Ćwiczenie 4 – wyrównanie oddechu

•

Ćwiczenie 5 – regulacja funkcji narządów
wewnętrznych

•

Ćwiczenie 6 – spokój głowy

Medytacja

•

Transcendentalna:

– dłuższa koncentracja uwagi i świadomości na

jednym prostym bodźcu, takim jak słowo

powtarzane w myślach, w rytmie identycznym z

oddychaniem, oraz eliminowanie wszelkich

innych, zakłócających myśli, co prowadzi do stanu

pełnego odprężenia

•

Inna wersja:

– wprowadzenie się w stan rozluźnienia a następnie

pozbawione zabarwienia emocjonalnego

koncentrowanie się na różnych myślach

przychodzących do głowy, co ma umożliwić wgląd

w samego siebie i nauczenie się identyfikowania

chwilowych zmian w doświadczaniu

Zastosowanie treningu

•

Doświadczenie stresu, stres życia

codziennego, stres pracy

•

Funkcja profilaktyczna i terapeutyczna

•

Nerwice i inne zaburzenia – tylko jako jedna

z technik, obok psychoterapii

•

Udokumentowane korzystne (przynoszące

poprawę stanu psychicznego) działanie

treningu rozwiązywania problemów w

przypadku depresji, fobii, otyłości,

dolegliwości sercowo – naczyniowych,

chorób nowotworowych, nadużywania

narkotyków oraz agresji dziecięcej

Radzenie sobie

ze stresem

Rola predyspozycji

indywidualnych

Pytania o predyspozycje

•

Czy istnieją predyspozycje indywidualne
do stosowania określonych form radzenia
sobie ze stresem - indywidualny styl
radzenia sobie ze stresem?

•

Czy predyspozycje indywidualne (np.
osobowość) są powiązane z określonymi
formami radzenia sobie ze stresem, a
więc wyjaśniają jakąś większą część ich
wariancji?

Znaczenie predyspozycji

•

Nasze prawdziwe cechy ujawniają się
najwyraźniej w stresie (Caspi, Moffit,
1993)

•

Radzenie sobie to osobowość
działająca w stresie (coping is
personality in action under stress)
(Bolger, 1990)

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

mediacyjny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

addytywny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

interakcyjny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

Cechy osobowości

związane z

radzeniem sobie ze stresem

•

neurotyzm

•

ekstrawersja

•

otwartość na doświadczenie

•

ugodowość

•

sumienność

Cechy osobowości

związane z

radzeniem sobie ze stresem

•

optymizm

•

umiejscowienie kontroli

•

wzór zachowania A

•

poczucie własnej skuteczności

Document Outline