Psychologia stresu

Psychologia

stresu

Prof. dr hab. Władysław

Łosiak

Zakład Psychologii Klinicznej

Instytut Psychologii UJ

Krótka historia stresu

czyli

zawrotna kariera idei stresu

w psychologii

Inżynieryjne korzenie

Stres = siła działająca na materiał / wytrzymałość materiału

Stress –

znaczenie słowa w języku angielskim

•

Nacisk (presja, przymus), warunki
powodujące niewygodę (trud), akcent w
mowie (Oxfordzki słownik języka
angielskiego, 1962)

•

Wysiłek nerwowy, w psychiatrii napięcie
nerwowe (znaczenie w języku angielskim
wspomniane przez Selye’go, 1960)

Prekursorzy idei stresu

w naukach biologicznych

•

Bernard, Claude - fizjolog (2ga
połowa XIXw) - idea stałości
środowiska wewnętrznego
organizmu w zmieniającym się
środowisku zewnętrznym

•

Cannon, Walter - fizjolog (1sza
połowa XX w) - idea homeostazy

Termin stres w naukach

biologicznych

•

XX wiek - lata 30 i 40 –te - fizjologia –
badania Selyego nad stresem fizjologicznym

•

Selye (

zdaniem niektórych Cannon

) wprowadził

pojęcie stresu do współczesnych nauk
biologicznych i medycyny, inspirując
psychologów

•

1944 rok - psychologia - hasło w

Psychological Abstracts

Pierwsze

psychologiczne

monografie dotyczące

stresu

•

Grinker, L., Spiegel, N. (1945) Men
under stress

•

Selye, H. (1956) Stress of life

•

Lazarus, R. (1966) Psychological
stress and the coping process

Stres wojenny u lotników

(badania Grinkera i Spiegela) (1/3)

•

Czynniki powodujące stres:

– ciężki trening, dyscyplina
– nierealistyczne oczekiwania związane z

walką

– brak integracji i zaufania w grupie
– trudne warunki działania (klimat,

pożywienie, brak snu)

– świadomość spowodowania śmierci innych

osób

– niemożność wycofania się
– walka (zagrożenie życia, śmierć kolegów)

Stres wojenny u lotników

(badania Grinkera i Spiegela) (2/3)

•

Mechanizmy radzenia sobie ze stresem
działań wojennych:

– świadoma kontrola symptomów reakcji na

stres

– tłumienie
– identyfikacja z grupą, dowódcą, poczucie

wsparcia

– ukierunkowana agresywność – przeciw

wrogom

– deprecjacja niebezpieczeństw
– deprecjacja wartości życia

Stres wojenny u lotników

(badania Grinkera i Spiegela) (3/3)

•

Następstwa stresu:

– lęk, irytacja, osłabienie kontroli

emocjonalnej

– zmęczenie, obniżenie sprawności myślenia i

działania

– bezsenność, koszmary nocne
– zanik apetytu, zaburzenia gastryczne
– bóle głowy, kręgosłupa
– symptomy nerwicowe: depresja, konwersje,

objawy psychosomatyczne, nieokreślony
lęk, fobie

Selye, H. (1956)

Stress

of life

•

Pojęcie stresu jako
„uniwersalnej” reakcji alarmowo
– obronnej

•

Biologiczny mechanizm stresu

•

Wyjaśnienie związków pomiędzy
stresem i chorobą, choroby
psychosomatyczne

Lazarus, R. (1966)

Psychological stress and

the coping process

•

Zdefiniowanie stresu
psychologicznego oparte na pojęciu
zagrożenia

•

Znaczenie spostrzegania sytuacji
(situation appraisal)

•

Zachowania zmierzające do zmiany
sytuacji lub kontrolowania emocji
(coping)

Zawrotna kariera terminu

„stres” w psychologii

•

Cofer i Apley (1964):

•

...kiedy słowo stres stało się modne, każdy
badacz pracujący nad problemem, który w
jego odczuciu był ściśle powiązany z
problemem stresu (np. lęk, konflikt,
frustracja, alienacja) zastąpił go pojęciem
stresu...

•

Lazarus (1984) – efekt pochodzenia
terminu z nauk ścisłych

Ukryta teoria stresu

•

wprawdzie

•

zdecydowana większość

psychologów będzie zgodna w

zidentyfikowaniu stresu

•

ale

•

propozycje zdefiniowania stresu

w literaturze psychologicznej są

rozbieżne

Co możemy nazwać

stresem, a co nie

Stres a pojęcia pokrewne

Pojęcia pokrewne pojęciu

stres używane w

psychologii

•

napięcie i pobudzenie

•

negatywne emocje

•

deprywacja

•

konflikt

•

frustracja

•

zagrożenie

Czy można mówić o

stresie psychologicznym?

•

Lovallo (1997):

•

stres psychologiczny - wywołany przez
czynniki psychologiczne (zagrożenie,
izolacja, bezrobocie, konflikt małżeński)

•

stres fizjologiczny - wywołany przez
czynniki fizyczne (zimno, gorąco,
infekcja, substancje toksyczne)

Stres - dwa czy jeden?

•

wprawdzie

•

rozróżnienie dwóch rodzajów stresu
(psychologicznego i fizjologicznego) jest
powszechne we współczesnej
psychologii

•

ale

•

wzorzec (układ) procesów
fizjologicznych składających się na stres
jest taki sam w obydwu przypadkach

Stres - dwa czy jeden?

•

powszechny jest pogląd, że stres
psychologiczny przyczynia się do
utraty zdrowia

•

rozróżnienie stresu psychologicznego i
fizjologicznego opiera się tylko na
rozróżnieniu czynników powodujących
stres

• konkluzja -

jest jeden stres

•

nie ma stresu psychologicznego, tak
jak nie ma psychologicznych emocji

Zanim pojawiła się

teoria stresu w

psychologii

Teoria frustracji

•

Rosenzweig (1-sza połowa XX w)

•

frustracja - sytuacja
zablokowania dążeń podmiotu

Mechanizm frustracji

•

pojawienie się przeszkody na
drodze do realizacji celu

•

przerwanie ciągu czynności

•

stan frustracji

Klasyfikacje przyczyn

frustracji

(rodzaje przeszkód)

•

wewnętrzne i zewnętrzne

•

fizyczne i psychologiczne

•

bierne i czynne

Klasyfikacja przyczyn

frustracji

(Frączek, Kofta, 1975)

•

zewnętrzne bierne

•

zewnętrzne czynne

•

wewnętrzne bierne

•

wewnętrzne czynne

Dwa rodzaje nastawień

wobec przeszkód

(Rosenzweig, 1938)

zadaniowe

obronne

Cztery aspekty pojęcia

stres

(Ursin, Eriksen, 2004)

•

bodźce stresujące (stresory)

•

subiektywne doświadczenie
stresu

•

ogólne, niespecyficzne
pobudzenie, aktywacja

•

subiektywne doświadczenie
aktywacji

Sposoby definiowania

stresu -

rzeczywisty,

przykładowy układ odniesienia

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby definiowania

stresu –

podejście bodźcowe

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby definiowania

stresu –

podejście podmiotowe

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby definiowania

stresu –

podejście systemowe

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby ujmowania

stresu w psychologii

•

podejście bodźcowe

•

podejście podmiotowe

•

podejście systemowe

Definicje stresu jako

czynnika zewnętrznego:

•

bodźce, co do których zachodzi większe
prawdopodobieństwo, że spowodują
zaburzenia zachowania (Basowitz, 1955)

•

każda ekstremalna lub niezwykła
stymulacja, która stanowiąc zagrożenie, jest
przyczyną negatywnych zmian w
zachowaniu (Miller, 1951)

•

czynniki stanowiące zagrożenie i zakłócenie
dla aktualnie wykonywanej aktywności
zadaniowej (Reykowski, 1966)

Document Outline