Hans Selye

Czynniki wywołujące

stres

wydarzenia życiowe, stresory,

sytuacje trudne

Holmes i Rahe (1967)

•

Wszystko, co narusza homeostazę, na
poziomie psychologicznym lub
fizjologicznym, co wymaga od nas wysiłku
przywrócenia tej równowagi, można uznać za
przyczynę stresu

•

Każda zmiana w naszym życiu, na dobre lub
na złe, wymaga wysiłku adaptacyjnego, a
więc jest przyczyną stresu

•

Im więcej takich zmian, tym silniejszy stres

•

Suma zmian = wskaźnik (miara) stresu

Konstrukcja skali wydarzeń

życiowych

•

Lista 43 wydarzeń (materiał kliniczny)

•

Oszacowanie siły zdarzeń (wielkość
wysiłku adaptacyjnego) – (metoda
sędziów, n = 394, małżeństwo = 500)

•

Średnie wyniki oszacowania (podzielone
przez 10) = LCU (life change unit) dla
danego zdarzenia

•

Stworzenie listy zdarzeń do zaznaczenia

Holmes, T., Rahe, R. (1967)

Social Readjustment Rating Scale

•

śmierć małżonka 100

•

rozwód 73

•

separacja małżeńska 65

•

pobyt w areszcie 63

•

śmierć bliskiego krewnego 63

•

uraz fizyczny lub choroba 53

•

małżeństwo 50

•

zwolnienie z pracy 47

•

małżeńskie pojednanie 45

SRRS cd. (2)

•

przejście na emeryturę 45

•

zmiana stanu zdrowia członka rodziny 44

•

ciąża 39

•

trudności seksualne 39

•

nowa osoba w rodzinie 39

•

reorientacja w interesach finansowych 39

•

zmiana sytuacji finansowej 38

•

śmierć bliskiego przyjaciela 37

•

zmiana charakteru wykonywanej pracy 36

SRRS cd. (3)

•

zmiana ilości sprzeczek z małżonkiem 35

•

kredyt powyżej 10 000 $ 31

•

odmowa kredytu lub pożyczki 30

•

zmiana zakresu odpowiedzialności w pracy 29

•

syn lub córka opuszczają dom 29

•

kłopoty z rodziną małżonka 29

•

wybitne osobiste osiągnięcie 28

•

małżonek podejmuje lub przerywa pracę 26

•

początek lub zakończenie szkoły 26

SRRS cd. (4)

•

zmiana warunków mieszkaniowych 25

•

krytyczna analiza lub ocena osobistych nawyków
24

•

kłopoty z szefem 23

•

zmiana godzin lub warunków pracy 20

•

zmiana miejsca zamieszkania 20

•

zmiana szkoły 20

•

zmiana w rekreacji 19

•

zmiana w praktykach religijnych 19

SRRS cd. (5)

•

zmiana w życiu towarzyskim 18

•

kredyt lub pożyczka mniejsza niż 10 000 $ 17

•

zmiana „nawyków spania” 16

•

zmiana ilości spotkań rodzinnych 15

•

zmiana „nawyków jedzenia” 15

•

wakacje 13

•

święta Bożego Narodzenia 12

•

drobne wykroczenia (np. mandat) 11

Pomiar stresu

•

LCU > 150 – kryzys życiowy

•

150 – 199 – łagodny kryzys*

•

200 – 299 – umiarkowany kryzys**

•

> 300 – poważny kryzys***

•

Badanie retrospektywne (Holmes, Masuda, 1974), siła

związku LCU (rok wstecz) i zmiany stanu zdrowia:

•

* 37% ** 51% *** 79%

•

inne retrospektywne – związek LCU z nagłym zgonem

z powodów kardiologicznych oraz zawałem serca

•

badania prospektywne – wyniki rozbieżne

słabości skali SRRS

•

rzetelność

•

wybór zdarzeń

•

powiązanie zdarzeń

•

symptomy chorób jako zdarzenia

•

efekty już istniejących zaburzeń jako
zdarzenia

•

brak rozróżnienia pozytywnych i
negatywnych

•

znaczenie zdarzeń dla jednostki

•

czy zmiana jako taka powoduje stres?

Ulepszone podejście -

„Life Event Survey” Sarasona

•

bardziej adekwatny zestaw zdarzeń

•

ocena znaczenia zdarzeń

•

-3 -2 -1 0 +1 +2 +3

•

dwa przedziały czasowe

Kwestionariusz Zmian Życiowych

(polska adaptacja kwestionariusza Recent Life

Changes Questionnaire R. Rahe’a – Sobolewski,

Strelau, Zawadzki, 1999)

•

Poprawiona, rozszerzona lista wydarzeń – w
sumie 75

•

Zdarzenia pogrupowane: zdrowie, praca, dom
i rodzina, sprawy osobiste i społeczne, finanse

•

Okres 2 lata wstecz podzielony na 4 półrocza

•

Ocena znaczenia, trudności dostosowania się
do zmiany na skali 1-100

•

Wykorzystanie wskaźnika indywidualnego i
normatywnego

Kwestionariusz Zmian Życiowych

– wybrane wskaźniki normatywne

•

Śmierć dziecka – 96,53

•

Śmierć małżonka – 94,03

•

Utrata pracy (zwolnienie dyscyplinarne) –
85,16

•

Wypadek – 81,03

•

Rozwód – 80,08

•

Zerwanie związku z bliską osobą – 73,71

•

Utrata pracy z innych powodów – 71,78

•

Poważny spadek dochodów – 69,01

Kwestionariusz Zmian Życiowych

– wybrane wskaźniki normatywne

•

Kłopoty w pracy – z szefem – 59,89

•

Kłopoty w pracy – ze współpracownikami – 52,27

•

Zmiana rodzaju pracy – 54,84

•

Zmiana przekonań religijnych – 53,58

•

Przejście na emeryturę – 47,58

•

Zawarcie małżeństwa – 47,01

•

Zmiana szkoły lub uczelni – 43,81

•

Duże osobiste osiągnięcie – 40,56

•

Zmiana poglądów politycznych – 40,31

•

Rozpoczęcie lub zakończenie szkoły lub studiów – 38,39

•

Zmiana w pracy – mniej obowiązków – 24,46

•

Wakacje, urlop – 23,29

Pojęcie zdarzenia życiowego

(life event)

•

Obiektywne doświadczenia, które zakłócają

albo zagrażają zakłóceniem normalnych

działań jednostki, powodujące istotne

zmiany adaptacyjne (readjustment) w

zachowaniu jednostki (Thoits, 1983)

•

zmiany te powodują reakcje psychiczne i

fizjologiczne o negatywnym charakterze

(dystres)

•

Dyskretne zmiany w środowisku

społecznym i osobistym jednostki (Paykel,

Rao, 1984)

Cechy zdarzenia życiowego

•

jest zmianą

•

dyskretne (czasowo, nie ciągłe)

•

obserwowalne

•

obiektywne

•

wymaga przystosowania ze strony
podmiotu

Rodzaje stresorów

Zdarzenia życiowe
Trudności życia codziennego
Warunki (szczególnego rodzaju)
Cykliczne, przewlekłe i chroniczne stany

Definicja stresora

(Wheaton,’96)

•

Okoliczności stanowiące zagrożenie,

wymagania lub ograniczenia strukturalne,

które, przez sam fakt swojego pojawienia

się lub istnienia, naruszają lub zagrażają

integralności działania organizmu

•

Cechy dodatkowe:

•

„problem wymagający rozwiązania”

•

znaczenie dla ego

•

nie koniecznie świadome

•

nadmiar lub niedobór wymagań

Znaczenie kontekstu i radzenia

sobie dla działania stresorów

Klasyfikacja stresorów (Lazarus, Cohen )

•

poważne zmiany, często o charakterze kataklizmów,
dotyczące dużej liczby osób (np. katastrofy
naturalne, wojny, przymusowe migracje)

•

poważne zmiany, dotyczące jednej lub kilku osób:

•

a) poza kontrolą jednostki (np. śmierć bliskich,
poważna choroba, utrata pracy)

•

b) pod kontrolą jednostki (np. rozwód, ważny
egzamin)

•

problemy i trudności życia codziennego

Obszary trudności życia codziennego

(DeLongis, Lazarus - na podstawie

analizy czynnikowej)

•

obowiązki domowe

•

finanse

•

praca

•

problemy środowiskowo - społeczne

•

naprawy domowe

•

zdrowie

•

życie osobiste

•

rodzina i przyjaciele

Formalna klasyfikacja stresorów

(Elliot, Eisdorfer, 1982)

•

ostre, ograniczone w czasie (np. oczekiwanie na
bolesny zabieg, spotkanie jadowitego węża, ważny
egzamin)

•

sekwencje stresorów (np. utrata pracy, rozwód)

•

chroniczne, ale występujące co pewien czas (np.
trudności seksualne, wizyty nie lubianych
krewnych)

•

chroniczne (np. przewlekła choroba, inwalidztwo,
konflikty rodziców)

Rodzaje sytuacji trudnych

(Lewicki, 1974)

•

sytuacje deprywacji

•

sytuacje frustracji

•

sytuacje bolesne i drażniące

•

sytuacje zagrożenia

•

sytuacje konfliktowe

Rodzaje sytuacji trudnych

(Tomaszewski, 1975)

•

deprywacja

•

przeciążenie

•

utrudnienie

•

konflikt

•

zagrożenie

Obiektywne charakterystyki

stresu (Perrez, Reicherts,

1992)

•

utrata (obiektu stanowiącego źródło
pozytywnego wzmocnienia)

•

kara (pojawienie się awersyjnej
sytuacji, np. atak, wypadek drogowy)

Document Outline