Operator_maszyn_i_urzadzen_odlewniczych_812[03].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Ryszard Łoin

mgr inż. Igor Lange

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Paweł Krawczak

Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając

Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  812[03].O1.01
„Przestrzeganie  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony  przeciwpożarowej  oraz
ochrony  środowiska”,  zawartej  w modułowym  programie  nauczania  dla  zawodu  operator
maszyn i urządzeń odlewniczych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

11
12
13

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące

w procesie pracy

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

14
20
20
21

4.3. Środki ochrony indywidualnej. Likwidacja zagrożeń

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

22
28
28
29

4.4. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Wymagania bezpieczeństwa

i higieny pracy dotyczące pomieszczeń

4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

30
35
35
36

4.5. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

37
41
42
43

4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

43
48
48
49

4.7. Zasady ochrony środowiska

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

50
54
55
55

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganiu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
W poradniku znajdziesz:
– wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez

problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,

–

cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia
w ramach tej jednostki modułowej,

–

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści
jednostki modułowej,

–

zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić czy opanowałeś już materiał
nauczania,

–

ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,
które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie
Twoich wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej
jednostki modułowej,

–

literaturę związaną z programem jednostki modułowej umożliwiającą pogłębienie Twej
wiedzy z zakresu programu tej jednostki.
Materiał nauczania został podzielony na siedem części. W pierwszej części znajdziesz

informacje związane  z prawną ochroną pracy. W  części drugiej zawarte zostały podstawowe
pojęcia  związane  z  czynnikami  szkodliwymi  dla  zdrowia,  uciążliwymi  i  niebezpiecznymi
występującymi  w procesie  pracy.  Trzecia  część  opisuje  środki  ochrony  indywidualnej
i  zbiorowej.  W  czwartej  części  zawarto  materiał  nauczania  poświęcony  ergonomii
w  kształtowaniu  warunków  pracy.  Piąta  część  zawiera  informację  na  temat  zagrożeń
pożarowych  i  zasad  ochrony  przeciwpożarowej.  Pierwsza  pomoc  w  wypadkach  przy  pracy
została  opisana  w  części  szóstej  materiału  nauczania.  Część  siódma  zawiera  informacje  na
temat zasad ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

812[03].O1

Techniczne podstawy zawodu

812[03].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska

812[03].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

812[03].O1.04

Rozpoznawanie elementów maszyn

i mechanizmów

812[03].O1.05

Analizowanie układów

elektrycznych i automatyki

przemysłowej

812[03].O1.06

Stosowanie mechanicznych technik

wytwarzania części maszyn

812[03].O1.03

Stosowanie materiałów

konstrukcyjnych

i narzędziowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2 WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki powinieneś umieć:

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,

−

uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zinterpretować akty prawne, prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy,

–

wskazać konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania zadań zawodowych,

–

określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy
i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych,

–

rozpoznać i przewidzieć zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz
wskazać sposoby ich usunięcia,

–

dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
wymaganiami ergonomii,

–

określić prace zabronione młodocianym w przedsiębiorstwie odlewniczym,

–

określić dopuszczalne normy dotyczące oświetlenia, hałasu, drgań oraz pracy w polu
elektromagnetycznym na typowych stanowiskach operatorskich,

–

wyjaśnić i zastosować zasady ochrony przeciwpożarowej i prowadzenia akcji gaśniczej,

–

powiadomić właściwe służby o zaistniałym pożarze i wypadku przy pracy,

–

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

–

określić główne źródła zanieczyszczeń emitowanych przez odlewnie żeliwa, staliwa
i metali nieżelaznych oraz wskazać ich wpływ na człowieka i środowisko,

–

ocenić stan zagrożenia środowiska spowodowany emisją gazów, pyłów i innych odpadów
na podstawie obowiązujących norm dopuszczalnych zanieczyszczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy jest to ogół norm prawnych służących zapewnieniu pracownikowi

w  procesie  pracy  ochrony  praw  pracowniczych  oraz  zapewnienie  bezpieczeństwa  i  ochrony
zdrowia.  Najważniejszym  polskim  aktem  prawnym,  regulującym  m.in.  kwestie
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  jest  Kodeks  Pracy.  Podstawowe  uregulowania  kodeksowe
w zakresie  bhp  znajdują  się  w  dziale X kodeksu  dotyczącym  bhp,  w  dziale  VII  dotyczącym
ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy  młodocianych. Natomiast art.
9  Kodeksu  pracy  wskazuje  na  inne  źródła  prawa  pracy,  szczególnie  zaś  porozumienia
normatywne  zawierane  między  partnerami  socjalnymi,  tj.  układy  zbiorowe  i  inne
porozumienia  zbiorowe,  np.  akty  wewnątrzzakładowe  stanowione  w  formie  regulaminów
i statutów.

Reguły postępowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy są zawarte również

w aktach prawnych takich jak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 66: „Każdy ma
prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy”), umowy międzynarodowe, ustawy
i rozporządzenia związane z bezpieczeństwem człowieka w środowisku pracy.

Wśród źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy można więc wyróżnić

akty prawne powszechnie obowiązujące, stanowione przez upoważnione do tego organy oraz
porozumienia zawierane pomiędzy partnerami społecznymi, obowiązujące grupy, które takie
porozumienia zawarły. Dodatkowo, jako źródło praw i obowiązków w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały wprowadzone zasady bhp.

Zasady bhp to pozaprawne (nie określone w prawie) reguły bezpiecznego postępowania,

wymagane  przy  wykonywaniu  określonej  pracy  (czynności),  wynikające  z  doświadczenia
oraz  przesłanek  naukowych  i  technicznych.  Zasady  bhp  to  pewne,  wypracowane  przez
praktykę  reguły  postępowania,  których  stosowanie  ma  zwiększyć  bezpieczeństwo  i  higienę
pracy pracowników, a w sytuacjach  nieuregulowanych przepisami  bhp w ogóle  je zapewnić.
Mogą one wynikać na przykład z poleceń przełożonego, nakazu inspektora pracy czy zaleceń
innych organów nadzoru nad warunkami pracy, porad pracowników służby bhp, społecznego
inspektora  pracy  lub  eksperta  w  określonej  dziedzinie.  Mogą  wreszcie  wynikać  z  instrukcji
bhp, maszyn, urządzeń czy obsługi określonych procesów technologicznych.
Zasady bhp stosuje się zawsze, gdy dana kwestia nie została w ogóle uregulowana przepisami
bhp.  Ponadto  przepisy  bhp  wprowadzają  pewne  standardy  typowe  w  zakresie  ochrony
zdrowia  i  życia  pracowników,  a  w  sytuacjach  nietypowych,  w  celu  zapewnienia
bezpieczeństwa  osobom  biorącym  udział  w  procesach  pracy,  może  się  okazać  konieczne
stosowanie  zasad  bhp,  gdyż  samo  stosowanie  wymogów  wprowadzonych  przepisami  bhp
może okazać się niewystarczające.

Każdy pracownik może ponieść negatywne konsekwencje naruszenia zasad bhp, bowiem

przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika.

Aktem wewnątrzzakładowym, regulującym sprawy z zakresu bhp, jest regulamin pracy.

Zakres  przedmiotowy  regulaminu,  określony  w  art.  104  k.p.  obejmuje  uregulowania
w  zakresie  wyposażenia  pracowników  w  odzież  i  obuwie  robocze  oraz  środki  ochrony
indywidualnej  i  higieny  osobistej,  wykazy  prac  wzbronionych  pracownikom  młodocianym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i  kobietom,  rodzaje  prac  i  wykazy  stanowisk  pracy  dozwolonej  pracownikom  młodocianym
w  celu  odbywania  przygotowania  zawodowego,  wykaz  lekkich  prac  dozwolonych
pracownikom  młodocianym  zatrudnionym  w  innym  celu  niż  przygotowanie  zawodowe,
obowiązki  dotyczące  bhp  w  tym  sposób  informowania pracowników o ryzyku  zawodowym,
które  wiąże  się  z  wykonywana  pracą.  Z  treścią  regulaminu  pracodawca  ma  obowiązek
zapoznać każdego pracownika.

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz

przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy a także warunków środowiska pracy są
przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Rys. 1. Podstawy prawne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy, a w szczególności dział dziesiąty
- Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podstawowe zasady prawa pracy:

−

każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,

−

minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,

−

nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,

−

pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,

−

jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.

Polskie Normy (PN)

Wydane na podstawie ustawy

o normalizacji

Kodeks pracy

(dział X)

Inne ustawy

Konstytucja RP

Akty wykonawcze

do działu X

Dotyczące organów nadzoru
państwowego nad warunkami
pracy, np.:

−

Ustawa o PIP

−

Ustawa o IS

−

Ustawa o dozorze technicznym

Dotyczące

warunków

bhp

w różnych strefach działalności,
np.:

−

Prawo atomowe

−

Prawo górnicze i geologiczne

−

Prawo budowlane

Akty wykonawcze
do art. 273 k.p.:

−

ogólne przepisy bhp

−

branżowe przepisy bhp

−

międzybranżowe przepisy bhp

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe prawa pracownika:

−

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę,

−

prawo do wypoczynku,

−

prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,

−

prawo  do    powstrzymania  się  od  wykonywanej  pracy  w  przypadku,  gdy  warunki  pracy
nie  odpowiadają  przepisom  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  i  stwarzają  bezpośrednie
zagrożenie  dla  życia  lub  zdrowia  pracownika  bądź  innych  osób  (zachowując  przy  tym
prawo do wynagrodzenia).

Podstawowe obowiązki pracodawcy:
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni

przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

Prawa i obowiązki pracownika:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i  stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  życia  pracownika  albo,  gdy
wykonywana  przez  niego  praca  grozi  takim  niebezpieczeństwem  innym  osobom,
pracownik  ma  prawo  powstrzymać  się  od  wykonywania  pracy,  zawiadamiając  o  tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

6. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom

lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku

albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
1. Organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy.

2. Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem.

3. Organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy.

4. Dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,

a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.

5. Egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy.

6. Zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie odnajdziesz reguły postępowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?
2. Jakie instytucje są powołane do kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów

i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy?

3.  Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4.  Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
5.  Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
6.  Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Wyobraź sobie, że podejmujesz pierwszą pracę w dużej odlewni żeliwa. Określ swoje

podstawowe prawa i obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie
Kodeksu Pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  zapoznać się z właściwym fragmentem Kodeksu Pracy,
3)  zastanowić się, jakie są twoje podstawowe prawa i obowiązki w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy,

4)  wpisać wszystkie prawa i obowiązki,
5)  uporządkować zapisane informacje
6)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

wybrane rozporządzenia,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Wyobraź sobie, że jesteś zatrudniony w odlewni metali. W trakcie swojej pracy

odkrywasz rażące zaniedbania w przestrzeganiu przepisów bhp. Co możesz i powinieneś
zrobić w myśl przepisów o ochronie pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby

powołać się na konkretne zapisy),

3)  zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne,
4)  uporządkować zapisane czynności,
5)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

wybrane rozporządzenia,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące bezpieczeństwa

i higieny pracy?



2) wymienić instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania

prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy?



3) określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?



4) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



5) wymienić

prawa pracownika w zakresie bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

występujące w procesie pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Różnorodne i skomplikowane procesy zachodzące w odlewni, mimo postępu techniki,

wprowadzaniu  coraz  to  nowych  technologii,  bezpieczniejszych  maszyn  i  urządzeń  oraz
przyjaznych  dla środowiska  materiałów  i  surowców –  stawiają  odlewnictwo  w  grupie gałęzi
przemysłu  o  wyższym  niż  przeciętny  poziomie  ryzyka  zawodowego.  W  środowisku  pracy
występuje  tu  wyjątkowo  duża  grupa  szkodliwych  i  niebezpiecznych  czynników  fizycznych,
chemicznych i psychofizycznych.

Obowiązkiem pracodawcy jest podejmowanie działań, zwłaszcza technicznych

i  organizacyjnych,  likwidujących  lub  ograniczających  powodowane  przez  te  czynniki
zagrożenia  zawodowe.  Umiejętność  rozpoznawania  i  identyfikowania  zagrożeń  decyduje
o  tym,  czy  człowiek  w  porę  będzie  mógł  zareagować  w  określonych  okolicznościach
zagrażających  życiu  lub  zdrowiu  a  przez  to  uniknąć  wypadku  bądź  ograniczyć  jego  skutki
urazowe.  Czynniki  zagrożenia,  w  aspekcie  ich  natury  i  zgodnie  z  obowiązującą  w  normach
klasyfikacją dzieli się na:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychofizyczne.

Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka dzieli się je na:

−

czynniki niebezpieczne (zagrażające życiu) - czynniki, których oddziaływanie może
prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia
człowieka bądź do zejścia śmiertelnego,

−

czynniki szkodliwe (zagrażające zdrowiu) - czynniki, których oddziaływanie może
prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka,

−

czynniki uciążliwe - czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia
człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia
jego zdolności do wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.

Każdy z wymienionych wyżej rodzajów czynników charakteryzuje się innym stopniem

oddziaływania na pracowników, różne mogą też być jego konsekwencje. Praca w warunkach
ekspozycji  na  oddziaływanie  wymienionych  czynników  stwarza  możliwość  wystąpienia
niekorzystnych  skutków  dla  zdrowia  i  życia  człowieka.  Prawdopodobieństwo  i  zakres
wystąpienia  tych  następstw  określane  jest  jako  ryzyko  zawodowe.  Ryzyko  zawodowe,
związane  z  wykonywaną  pracą  wynika  z  narażenia  pracownika  na  działanie  czynników
niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy.

W ramach czynników uznawanych za niebezpieczne wyróżnić można m.in. czynniki

mechaniczne  (np.  spadające  lub  wysypujące  się  materiały,  przebywanie  pracownika  na
wysokości, śliskie nierówne powierzchnie, pozostające w ruchu lub transportowane maszyny
lub ich części) a także działanie prądu elektrycznego.
Czynniki  mechaniczne  stanowią  najszerszą  grupę  czynników  występujących  w  środowisku
pracy o charakterze niebezpiecznym.  Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na
człowieka  czynników  fizycznych,  które  mogą  być  przyczyną  urazów  powodowanych
mechanicznym  działaniem  części  maszyn,  narzędzi,  przedmiotów  obrabianych  lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych. Niebezpieczne czynniki mechaniczne można
podzielić na następujące grupy:

−

przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,

−

elementy ruchome,

−

elementy ostre, wystające, chropowate,

−

elementy spadające,

−

płyny pod ciśnieniem,

−

śliskie, nierówne powierzchnie,

−

ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),

−

położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz
w zagłębieniach) - położenie stanowiska pracy na wysokości, jest jednym z najczęstszym
czynników sprzyjających wypadkom o charakterze śmiertelnych,

−

inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje.

W procesach odlewniczych duży procent zagrożeń mechanicznych stanowi transport

wewnątrzzakładowy.  Skala  występujących  zagrożeń  wynika zarówno z samego nasilenia  tej
grupy prac, jak i ze stosowanych rozwiązań technicznych i organizacyjnych, mających wpływ
m.in.  na  udział  ręcznego  dźwigania  i  przenoszenia  ładunków.  Występuje  również  wiele
zagrożeń  urazowych,  wynikających  z  kontaktu  z  ruchomymi  elementami  napędu  oraz
częściami roboczymi maszyn i urządzeń, zagrożenie upadkiem z pomostów obsługi urządzeń
czy  porażeniem  prądem  elektrycznym.  W  czasie  prac  transportowych  dominują  zagrożenia
stwarzane  przez  czynniki  fizyczne.  Pracownicy  ręcznie  dźwigający  i  przenoszący  ładunki
narażeni są  na schorzenia układu ruchu i urazy ciała. Najczęstsze zdarzenia wypadkowe to:

−

upadek, potknięcie się, poślizgnięcie pracownika na płaszczyźnie,

−

upadek, wylanie się lub wysypanie na pracownika transportowanych wyrobów,
półwyrobów i materiałów,

−

uderzenie pracownika o wystające elementy urządzeń i narzędzi,

−

nadmierne obciążenie fizyczne pracownika.
Główne przyczyny wypadków w transporcie ręcznym:

−

przenoszenie przedmiotów o masie i długości przekraczającej obowiązujące normy
dźwigania (w tym dźwigania zespołowego),

−

niewłaściwe uchwycenie i przyjęta technika przemieszczania ładunku,

−

brak lub zły stan techniczny narzędzi pomocniczych do dźwigania (np. kleszcze,
uchwyty) oraz opakowań (np. upadek ładunku wskutek uszkodzenia opakowania),

−

zły stan techniczny nawierzchni dróg bądź brak ich dostosowania do cech przenoszonych
ładunków (uszkodzona lub śliska nawierzchnia.
W przypadku transportu mechanicznego listę najczęściej odnotowywanych zdarzeń

wypadkowych uzupełniają:

−

uderzenie lub pochwycenie pracownika np. przez będące w ruchu elementy urządzeń
technicznych,

−

uderzenie pracownika przez środki transportu lub ich elementy (np. haki, cięgna,
chwytaki),

−

potknięcie się przy przechodzeniu w miejscu,

−

przygniecenie przez środki transportu,

−

upadek z wysokości (np. trasy przenośników).

Przy wykonywaniu form piaskowych najwięcej zdarzeń wypadkowych ma miejsce

w czasie następujących czynności:

−

ustawianie skrzynek formierskich na płycie modelowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyjmowanie modelu z formy,

−

odstawianie wykonanych form,

−

oczyszczanie modelu i wykonanej formy sprężonym powietrzem.

Przy formowaniu maszynowym dochodzi do wypadków w czasie obsługi maszyn
formierskich. Dotyczy to w szczególności:

−

uruchamiania mechanizmu prasującego w czasie, gdy stół maszyny nie jest obciążony
skrzynką formierską, a płyta prasująca jest w położeniu bocznym,

−

niezamierzonego włączenia mechanizmu wstrząsania lub prasowania.

Specyficzna grupa zagrożeń urazowych występuje podczas zalewania form metalowych

(odlewanie kokilowe i ciśnieniowe). Najczęściej do wypadków dochodzi w wyniku zetknięcia
ciekłego  metalu  z  wilgocią  lub  zanieczyszczeniami  na  powierzchni  wnęki  formy
(np.  przedostanie  się  smaru  z  elementów  napędowych).  Sytuacje  takie  mogą  mieć  miejsce
zwłaszcza  wówczas,  kiedy  napełnienie  kokili  metalem  następuje  bez  jej  odpowiedniego
wygrzania.  Występujące  w  takich  przypadkach  gwałtowne  rozpryski  metalu  doprowadzają
zwykle do ciężkich obrażeń ciała.

Pracownicy odlewni, prócz już wymienionych czynników, narażeni są również na urazy

powodowane między innymi przez:

−

zetknięcie z będącymi w ruchu ostrymi narzędziami (skaleczenia, amputacje urazowe
itp.) szczególnie przy wykańczaniu powierzchni odlewów,

−

uderzenie przez narzędzia oraz przez przemieszczające się odlewy (np. urazy kończyn),

−

odpryski metalu i wióry (urazy oczu),

−

zetknięcie z przedmiotami i materiałami o podwyższonej temperaturze, jak: gorące
odlewy, części robocze narzędzi, rozgrzane odpryski metalu i wióry itp.
Do głównych zagrożeń związanych z działaniem prądu elektrycznego w miejscu pracy

należą  porażenia,  zagrożenie  pożarowe  oraz  zagrożenie  wybuchem.  Powszechne  stosowanie
urządzeń  zasilanych  energią  elektryczną  niesie ze  sobą  różnego  rodzaju  zagrożenia  zarówno
dla człowieka jak i jego środowiska. Są to:

−

porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym,

−

zagrożenia pożarowe,

−

zagrożenia wybuchem,

−

zagrożenia od elektryczności statycznej,

−

zjawiska związane z wyładowaniami atmosferycznymi.
Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie.

Działanie pośrednie, powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie
urazy, jak:

−

oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane
dotknięciem do nagrzanych elementów,

−

groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry
spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−

uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,

−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia
trzymanego przedmiotu.
Działanie bezpośrednie - porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego

przez ciało ludzkie może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych
w organizmie (a nawet śmierć człowieka) poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz
w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Porażenie elektryczne może objawiać się:

−

odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni może
uniemożliwić samouwolnienie się porażonego),

−

zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,

−

zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,

−

utratą przytomności,

−

migotaniem komór sercowych (fibrylacja) - bardzo groźnym dla życia człowieka, gdyż
zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,

−

oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.
Bezpośrednio po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu, może wystąpić

wstrząs  elektryczny,  objawiający  się  przerażeniem,  bladością,  drżeniem  ciała  lub  kończyn,
nadmiernym  wydzielaniem  potu,  stanem  apatii  lub  euforii.  Może  również  wystąpić  obrzęk
mózgu  i  utrata  przytomności,  połączona  z  zatrzymaniem  krążenia  krwi  i  brakiem  oddechu.
Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie - od kilku minut do kilku miesięcy

Czynniki środowiskowe, takie jak zapylenie, podwyższone temperatury, obecność mas

metalu

(elementy

konstrukcyjne

hal,

urządzenia

technologiczne)

sprawiają,

że w odlewnictwie występuje wiele zagrożeń związanych z eksploatacją urządzeń i instalacji
energetycznych. Źródłem największych zagrożeń są:

−

urządzenia elektrotermiczne, jak piece przemysłowe, suszarki,

−

oprzyrządowanie odlewnicze do wykonywania form i rdzeni,

−

urządzenia z napędem elektrycznym.

Uchybienia będące najczęściej przyczynami wypadków to:

−

brak wymaganej ochrony przeciwporażeniowej (np. brak ciągłości przewodów
ochronnych - ochrona pośrednia),

−

uszkodzenia termiczne i mechaniczne odzieży, przewodów oraz osłon (ochrona
bezpośrednia),

−

uszkodzenia termiczne i mechaniczne elementów grzejnych.

Do głównych kategorii czynników szkodliwych zaliczyć można czynniki fizyczne (takie

jak hałas, drgania, temperatura) oraz czynniki chemiczne.

Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na narządy słuchu, ale również zakłóca procesy
przemiany materii, pracę układu nerwowego i układu krążenia. W zależności od
częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,

−

hałas infradźwiękowy o częstotliwości f < 16 Hz,

−

hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 10

Hz,

−

hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f > 10

Hz.

Źródłami hałasu są maszyny i urządzenia stosowane m.in. w procesach wykonania form

i rdzeni, wybijania odlewów z form i usuwania rdzeni, oczyszczania i wykańczania odlewów.
Są to:

−

maszyny

formierskie,

szczególności

wstrząsowe

wstrząsowo-prasujące

(przekroczenia równoważnego poziomu dźwięku: 8-15 dB),

−

urządzenia do wybijania odlewów, głównie kraty wstrząsowe (przekroczenia
równoważnego poziomu dźwięku: 10-15 dB),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

urządzenia do usuwania układów wlewowych i zasilających oraz do wykańczania
odlewów, np. piły tarczowe, obcinarki, młotki pneumatyczne,

−

szlifierki ręczne pneumatyczne, pilnikarki, szlifierki stacjonarne (przekroczenia
równoważnego poziomu dźwięku: 20-30 dB).

Hałas oddziałuje ujemnie na narząd słuchu oraz na inne, pozasłuchowe układy, narządy
i zmysły człowieka.

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań są

ruchome  elementy  maszyn  i  urządzeń,  silniki  i  generatory  energii  oraz  wyposażenie
technologiczne.  Drgania  z  miejsc  ich  powstawania  przenoszone  są  przez  podesty,  podłogi,
pomosty,  platformy  oraz  siedziska  i  podłogi  na  układ  mięśniowo  -  kostny  człowieka.
Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne
dla  człowieka  są  częstotliwości  niskie  od  0,7  do  90  Hz,  gdyż  mogą  pokrywać  się
z częstotliwością  drgań  własnych  narządów  wewnętrznych  organizmu  człowieka.
Przenoszone  drogą  bezpośredniego  kontaktu  z  drgającym  źródłem  do  organizmu  człowieka
mogą też wywierać  ujemny  wpływ  na  zdrowie pracowników  i  doprowadzać  niejednokrotnie
do trwałych zmian chorobowych.

Prowadzone w odlewniach procesy technologiczne, np. oczyszczania i wykańczania

odlewów,  wykonywania  form  i  rdzeni,  często  wymagają  stosowania  maszyn  i  urządzeń
wywołujących  wibrację.  Szczególnie  groźne  w  skutkach  są  drgania  przenoszone  do
organizmu  człowieka  przez  kończyny  górne  z  narzędzi  udarowych,  jak  młotki,  ścinaki
i  szlifierki  pneumatyczne  (wibracja  miejscowa).  Narzędzia  te  generują  wibrację
o  parametrach  wielokrotnie  przekraczających  obowiązujące.  W  przypadku  niektórych
narzędzi (np. szlifierki pneumatyczne) intensywność drgań jest tak znaczna, że dopuszczalny
czas ekspozycji nie powinien być dłuższy niż 1 godz. w ciągu 8-godzinnej zmiany roboczej.
W  wyniku  długoletniej  ekspozycji  na  drgania  miejscowe  dochodzi  do  zmian  chorobowych
najczęściej  w  układach:  naczyniowym,  nerwowym  i  kostno-stawowym.  Zespół  tych  zmian,
zwany  zespołem  wibracyjnym,  został  uznany  za  chorobę  zawodową.  Najczęściej
rejestrowanymi  objawami  są:  drętwienie  i  mrowienie  rąk,  nadwrażliwość  rąk  na  chłód,  bóle
kończyn górnych, bóle stawowe, bóle kręgosłupa, zaburzenia naczyniowo-ruchowe.
Drgania  o  oddziaływaniu  ogólnym,  przenikające  do  organizmu  przez  kończyny  dolne,
miednicę,  plecy  lub  boki,  wpływają  negatywnie  szczególnie  na  układ  kostny  i  narządy
wewnętrzne.

Zagrożenie wywołane przez czynniki chemiczne związane są przede wszystkim

z występowaniem szkodliwych pyłów oraz gazów, także substancji żrących i szkodliwych.
Podczas procesów technologicznych w odlewni, a szczególnie podczas przerobu mas
formierskich i rdzeniowych, formowania, wybijania i oczyszczania odlewów i topienia metali,
powstają znaczne ilości pyłu, w tym zawierającego wolną krystaliczną krzemionkę (SiO

grafit, talk i związki metali. Najbardziej szkodliwa jest krzemionka, która u pracowników
podlegających długoletniej ekspozycji może wywołać pylicę krzemową (krzemicę).
W procesie przygotowania mas formierskich i rdzeniowych źródłem emisji pyłów są:

−

układy technologiczne przygotowania materiałów formierskich i regeneracji używanej
masy formierskiej,

−

wytwarzanie masy formierskiej,

−

transport materiałów formierskich i masy formierskiej,

−

kruszenie i rozdrabnianie brył masy formierskiej,

−

przesiewanie, suszenie i chłodzenie piasku,

−

mieszanie, przesyp masy z przenośnika na przenośnik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W procesie topienia  metali  źródłami  emisji pyłu są piece do topienia  metali. Pył  powstający
w  procesie  szlifowania  odlewów  składa  się  z  drobnych  cząstek  metalu,  masy  formierskiej
przylepionej  do  ścianek  odlewu  oraz  cząstek  ściernicy.  Podczas  szlifowania  wyrobów  ze
stopów aluminium, magnezu i tytanu istnieje także zagrożenie wybuchem.

W czasie termicznego rozkładu materiałów stosowanych na formy i rdzenie odlewnicze

(szczególnie spoiw organicznych bazujących na żywicach) występuje emisja substancji
toksycznych, w tym: tlenku węgla, cyjanowodoru, amoniaku, fenolu, formaldehydu, benzenu
i toluenu. Żywice oraz produkty lotne wydzielające się podczas procesów w odlewnictwie są
odpowiedzialne za wszelkiego rodzaju zmiany alergiczne, działanie drażniące oczu i górnych
dróg oddechowych oraz wzrost zachorowań na raka płuc.

Do głównych kategorii czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można:

−

mikroklimat,

−

oświetlenie,

−

obciążenie psychiczne,

−

obciążenie statyczne,

−

wysiłek fizyczny.
Jednym z czynników kształtujących środowisko pracy i mogącego przyjmować charakter

uciążliwego  jest  mikroklimat.  Elementami  mikroklimatu  są  takie  czynniki  jak:  temperatura,
wilgotność  względna  powietrza  oraz  prędkość  jego  przepływu.  Zmiana  wartości  każdego
z tych czynników posiada istotny wpływ na komfort odczuwany przez człowieka czy też jego
wydajność  pracy.  Z  tego  też  względu  mikroklimat,  jest  jednym  z  czynników  kształtujących
środowisko pracy, który podlega analizie podczas prowadzonych badań warunków pracy.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

wilgotność powietrza.

Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:

−

wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieży roboczej,

−

wiek.

Najkorzystniejszy  jest  taki  układ  czynników  warunkujących  odczucia  cieplne,  który
gwarantuje  osiągnięcie  komfortu  termicznego  organizmu,  a  więc  stanu,  w  którym  człowiek
czuje  się  najlepiej.  Komfort  termiczny  to  taki  stan  mikroklimatu,  w  którym  osiągnięta  jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Oświetlenie  stanowiska  pracy  może  stanowić  czynnik  uciążliwy  przyczyniający  się  do
niewłaściwego obciążenia  narządu wzroku. Wystąpić mogą  sytuacje, w których dochodzi do
migotania i efektów stroboskopowych, zmian natężenia i równomierności oświetlenia czy też
olśnienia.  Występowanie  tego  typu  zjawisk  w  znacznym  stopniu  obniżać  może  zdolność
koncentracji,  a  tym  samym  wpływać  na  wydajność  pracownika.  Najkorzystniejszym  dla
wzroku  jest  światło  naturalne,  słoneczne  o  barwie  zbliżonej  do  koloru  jasnożółtego.

O zagrożeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki

bezpieczeństwa i higieny pracy, które reguluje norma: PN-92/N-01256/03 Znaki
bezpieczeństwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [10]

Ostrzeżenie przed

niebezpieczeństwem zatrucia

substancjami toksycznym

Ostrzeżenie przed substancjami

żrącymi

Ostrzeżenie przed urządzeniami

do transportu poziomego

Ostrzeżenie przed gorącą

powierzchnią

Uruchamia się automatycznie

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki znasz rodzaje czynników zagrażających zdrowiu człowieka?
2.  Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3.  Jakie czynniki mechaniczne niebezpieczne dla zdrowia występują w odlewni?
4.  Jakie zagrożenia dla zdrowia powodują czynniki chemiczne w odlewni?
5.  Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6.  Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia, jakie mogą

wystąpić w pracy na stanowisku operatora maszyn i urządzeń odlewniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą

wystąpić w pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć

ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),

5)  zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
6)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy,
7)  brać  udział  w  podsumowaniu  odpowiadając  na  pytanie:  jakie  czynniki  szkodliwe,

uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą wystąpić na stanowisku pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj wpływ czynników fizycznych

występujących w procesie pracy na

organizm ludzki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  zastanowić się jaki wpływ na organizm ludzki mają czynniki fizyczne,
3)  wpisać  wszystkie  pomysły  na  kartce  (burza  mózgów  -  nie  krytykując  żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły - odrzuć ewentualnie nierealne, lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić i scharakteryzować czynniki szkodliwe dla zdrowia?



2) wymienić i scharakteryzować czynniki uciążliwe dla zdrowia?



3) wymienić i scharakteryzować czynniki niebezpieczne dla zdrowia?



4) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w

środowisku pracy?



5) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Środki ochrony indywidualnej. Likwidacja zagrożeń

4.3.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia

bądź  trzymania  przez  pracownika  w  celu  ochrony  przed  jednym  zagrożeniem  lub  większą
liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie
z  obowiązującymi  postanowieniami  Kodeksu  Pracy,  pracodawca  ma  obowiązek  zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.
Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie:

−

środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych
i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy,

−

odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

•

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

•

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Wydając  pracownikowi  środki  ochrony  indywidualnej,  pracodawca  jest  równocześnie
obowiązany  poinformować  go  o  sposobach  posługiwania  się  tymi  środkami  w  celu
zapewnienia  skutecznej  ochrony  przed  zagrożeniami.  Pracownik  jest  zobowiązany  do
stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.
Środki  ochrony  indywidualnej  powinny  być  stosowane  w  sytuacjach,  kiedy  nie  można
uniknąć  zagrożeń  lub  nie  można  ich  wystarczająco ograniczyć  za  pomocą  środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Środki ochrony indywidualnej powinny:

−

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,

−

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

−

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

−

być przeznaczone do osobistego użytku.

Według  Polskiej  Normy  PN-Z-08053:1988  środki  ochrony  indywidualnej  dzieli  się,  pod
względem ich ogólnego przeznaczenia, na dziewięć grup:
1.  Odzież ochronna, np. fartuchy, kombinezony.
2.  Środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne.
3.  Środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe).
4.  Środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy.
5.  Środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki.
6.  Środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe.
7.  Sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki.
8.  Dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści.
9.  Środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

W tabeli poniżej przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest
stosowanie środków ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

Lp.

Rodzaje środków
ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

1 Odzież ochronna

Prace  w  narażeniu  na  działanie  wody,  czynników  chemicznych,
pyłowych,  mechanicznych  i  biologicznych  oraz  wysokiej  i  niskiej
temperatury  -  stwarzające  ryzyko  dla  zdrowia  lub  bezpieczeństwa
pracowników, w tym w szczególności:

-  prace na zewnątrz pomieszczeń  w narażeniu na deszcz lub chłód,
-  prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze,
-  spawanie, kucie oraz odlewanie metali,
-  prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących

odprysków metali lub żużla,

Środki ochrony
głowy

Prace narażające pracowników na urazy głowy, w tym w szczególności:

-  prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach,
-  prace na stacjach energetycznych,
-  prace w kuźniach i odlewniach metali,
-  prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów

i przenośników,

- prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie

przez ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych.

Środki ochrony
kończyn dolnych

Prace  stwarzające  ryzyko urazów  kończyn  dolnych  (w tym  oparzenia),
ich  zamoczenia  lub  zanieczyszczenia  substancjami  i  materiałami
toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi
być  źródłem  infekcji  oraz  wykonywane  w  warunkach  niskiej  lub
wysokiej temperatury, a w szczególności:

- prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach

energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach,

- oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie

jakichkolwiek przedmiotów,

- prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali,

- prace remontowe i renowacyjne,

- transport i magazynowanie ciężkich elementów, których upadek na

stopę może spowodować jej zranienie,

- prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami

toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi.

Środki ochrony
przed upadkiem
z wysokości

Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości,
w tym w szczególności:

- prace na rusztowaniach,
- prace w kabinach wysokich dźwigów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lp.

Rodzaje środków
ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

Środki ochrony
kończyn górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również
z działaniem

wysokiej

temperatury,

wibracji

oraz

substancji

chemicznych),  prace  w  kontakcie  z  wodą,  substancjami  toksycznymi,
żrącymi  lub  drażniącymi,  oraz  prace  w  niskiej  temperaturze,  w  tym
w szczególności:

- prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących,

kłujących,  parzących  lub  szczególnie  chropowatych  albo  inne
narażające  na  uszkodzenia  rąk,  z  wyłączeniem  prac  przy  obsłudze
maszyn,  przy  których  istnieje  niebezpieczeństwo  wciągnięcia
rękawicy,

- spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego

i wszelkie inne czynności wymagające użycia lamp łukowych lub też
innych źródeł promieniowania ultrafioletowego.

Środki ochrony
twarzy i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy
albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych
i szkodliwych dla zdrowia, w tym w szczególności:

- spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku

elektrycznego,

- obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji

silnie rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło,

- szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące

rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych
cząsteczek, stopionych metali lub żrących płynów,

- prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas

której powstają wióry odpryskowe.

Środki ochrony
układu
oddechowego

Prace  w  warunkach  ryzyka  narażenia  na  nadmierne  zanieczyszczenie
powietrza  czynnikami  szkodliwymi  lub  w  warunkach  niedoboru  tlenu
w powietrzu, w tym w szczególności:

- prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie

może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,

- prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub

dymu,

Środki ochrony
słuchu

Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe
dopuszczalne natężenie, w tym w szczególności:

- prace przy obsłudze pras do metalu,
- prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych,

Dermatologiczne
środki ochrony
indywidualnej

Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym w szczególności:

- garbowanie skóry,
- prace w narażeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów

alkalicznych, kwasu chromowego lub innych substancji żrących lub
drażniących, wpływających na owrzodzenia lub perforację
przegrody nosowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jako środki ochrony indywidualnej w procesach odlewniczych stosowane są najczęściej:

−

ochrona przed oparzeniami: odzież ochronna, buty, okulary ochronne i hełmy,

−

ochrona przed zagrożeniami wypadkowymi przy oczyszczaniu odlewów: okulary,
fartuchy, hełmy i rękawice ochronne oraz ochraniacze słuchu,

−

ochrona przed hałasem: wkładki przeciwhałasowe,

−

ochrona przed zapyleniem: maski przeciwpyłowe.

Jako środki zabezpieczające przed nadmierną emisją pyłów do środowiska pracy stosuje się:

−

rozwiązania techniczne, w tym:

•

mokre i suche urządzenia odpylające: filtry, cyklony, odpylacze pulsacyjne

włókninowe,

•

minimalizowanie wysokości spadania materiałów na przesypach,

•

dozowanie materiałów pylistych w stanie nawilżonym,

•

obudowy urządzeń i stanowisk będących źródłem emisji pyłów,

•

granulację pyłów,

−

rozwiązania organizacyjne, takie jak:

•

przerwy w pracy,

•

rotacje pracowników,

•

środki ochrony indywidualnej.

W celu ograniczenia emisji hałasu i jego skutków podejmowane są zwykle następujące

przedsięwzięcia techniczne:

−

zastępowanie urządzeń i narzędzi będących silnymi źródłami hałasu urządzeniami
i narzędziami pracującymi ciszej (np. poprzez zmianę metod zagęszczania masy,
wybijania i oczyszczania odlewów),

−

poprawa stanu oprzyrządowania odlewniczego i przestrzeganie postanowień instrukcji
dotyczących warunków wykonania odlewów – ograniczenie obróbki mechanicznej
wymagającej stosowania narzędzi emitujących,

−

wprowadzanie izolacji akustycznej (oddzielenie źródeł emisji hałasu od człowieka) przez
zastosowanie obudów dźwiękochłonnych,

−

wprowadzenie kabin sterowniczych (oddzielenie człowieka od źródeł emisji),

−

utrzymanie w odpowiednim stanie technicznym maszyn i instalacji sprężonego
powietrza,

−

stosowanie środków ochrony indywidualnej.

W celu ograniczenia skutków wibracji podejmowane są działania techniczne,

organizacyjne i medyczne takie jak:

−

działania techniczne:

● ograniczanie wykorzystania narzędzi pneumatycznych, m.in. przez wprowadzenie

oczyszczania wodnego odlewów, zmechanizowanego zagęszczania masy,

● zmniejszanie zakresu operacji wykonywanych narzędziami emitującymi drgania,
● stosowanie rozwiązań izolujących otoczenie od drgań (np. fundamenty),

−

działania organizacyjne:

● skracanie czasu pracy (dodatkowe przerwy),
● wyposażanie pracowników w środki ochrony indywidualnej (rękawice

antywibracyjne),

−

działania medyczne:

● zwiększenie częstotliwości badań profilaktycznych,
● przesuwanie pracowników do innych prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu likwidacji zagrożeń przy pracach transportowych w odlewni stosowane się takie

środki zaradcze jak:

−

mechanizacja i automatyzacja, czyli ograniczenie transportu ręcznego do minimum,

−

zmniejszanie liczby przeładunków (zmiana rodzaju nośnika, zmiana transportu ręcznego
na mechaniczny itp.),

−

systematyczna konserwacja i kontrola stanu technicznego środków transportu oraz
urządzeń pomocniczych,

−

prawidłowy dobór urządzeń transportowych i dróg do cech ładunków (wymiary, nośność,
rodzaj nawierzchni itp.),

−

stosowanie środków ochrony indywidualnej,

−

powierzanie prac wyłącznie pracownikom posiadającym wymagane kwalifikacje
i przeszkolenie,

−

stosowanie znaków i sygnałów bezpieczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem
porozumiewania się przy pomocy sygnałów ręcznych, akustycznych i świetlnych.

W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane

następujące środki ochrony przeciwporażeniowej:

−

środki nietechniczne takie, jak:

•

popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,

•

szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących urządzenia

elektryczne i obsługujących urządzenia elektryczne,

•

wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

•

organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne

polecenia wykonywania prac),

•

egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,

•

badania okresowe,

•

szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach,

−

środki techniczne takie, jak:

•

ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa),

•

ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa),

•

ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - realizowana przez zasilanie

napięciem bezpiecznym,

•

sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej) - dla zastosowań, w których

wyżej wymienione nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń
elektroenergetycznych).

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie chronić ludzi przed zagrożeniami

wynikającymi  z dotyku do części czynnych urządzeń elektrycznych (części  znajdujących się
pod niebezpiecznym napięciem w czasie normalnej pracy tych urządzeń). Zasadę realizuje się
poprzez  uniemożliwienie  (utrudnienie)  człowiekowi  dotyku  do  tych  części,  co  zapobiega
z  kolei  przepływowi  prądu  rażeniowego  przez  jego  ciało.  W  urządzeniach  elektrycznych
o napięciu do 1kV wymaga się zastosowania przynajmniej jednego z następujących środków
ochrony:

−

izolowanie części czynnych,

−

stosowanie obudów lub osłon,

−

stosowanie ogrodzeń,

−

stosowanie barier i przeszkód,

−

umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki,

−

ochrona przed napięciami szczątkowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ochrona przed dotykiem pośrednim ma na celu ograniczenie skutków porażenia w razie

dotknięcia  do  części  przewodzących  dostępnych,  które  niespodziewanie  znalazły  się  pod
niebezpiecznym  napięciem  (np.  wyniku  uszkodzenia  izolacji).  Działanie  takie  powinno  być
realizowane poprzez uniemożliwienie przepływu prądu przez ciało człowieka lub zwierzęcia,
lub  ograniczenie  wartości  prądu  rażeniowego  lub  czasu  jego  przepływu.  Ochrona  przed
dotykiem  pośrednim  w  urządzeniach  elektrycznych  niskiego  napięcia  może  być  osiągnięta
przez zastosowanie co najmniej jednego z poniżej wymienionych środków:

−

samoczynnego wyłączania zasilania,

−

urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej,

−

izolowanie stanowiska,

−

nie uziemionych połączeń wyrównawczych,

−

separacji elektrycznej.

O konieczności stosowania środków ochroni indywidualnej informują znaki

bezpieczeństwa i higieny pracy z grupy znaków nakazu.

Tabela 3. Wybrane znaki bhp z grupy znaków nakazu [10]

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania ochrony głowy

Nakaz stosowania ochronników

słuchu

Nakaz stosowania ochrony rąk

Nakaz stosowania ochrony twarzy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem środki ochrony indywidualnej?
2.  Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej?
3.  Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
4.  Jakie znasz rodzaje środków ochrony indywidualnej?
5.  Jakie środki ochrony indywidualnej stosowane są procesach odlewniczych?
6.  Jakie  środki  ochrony  przeciwporażeniowej  stosowane  są  do  ochrony  człowieka  przed

skutkami porażenia prądem elektrycznym?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest oczyszczenie odlewu. Jakie środki

ochrony indywidualnej powinieneś dobrać do wykonania tej pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  odpowiedzieć na pytanie podane w treści zadania,
3)  wpisać  wszystkie  odpowiedzi  na  kartce  (burza  mózgów  -  nie  krytykując  żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły - odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

środki ochrony indywidualnej,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, jakie zadanie spełnia i na czym polega ochrona przeciwporażeniowa przed

dotykiem bezpośrednim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  zastanowić się czym jest ochrona przeciwporażeniowa,
3)  zastanowić  się  na  czym  polega  ochrona  przeciwporażeniowa  przed  dotykiem

bezpośrednim,

4) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

5) uporządkować zapisane pomysły - odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać środki ochrony indywidualnej twarzy i oczu?



2) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn górnych?



3) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn dolnych?



4) dobrać środki ochrony głowy?



5) stosować środki ochrony przeciwporażeniowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Wymagania

bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń

4.4.1. Materiał nauczania

Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się zasadami i metodami dostosowania

warunków  pracy  do  właściwości  fizycznych  i  psychicznych  człowieka,  czyli  tworzeniem
takich  konstrukcji  urządzeń  technicznych  i  kształtowania  materialnego  środowiska  pracy,
jakie  wynikają  z  wymagań  fizjologii  i psychologii  pracy.  Jest to  więc gałąź  nauki  zajmująca
się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy.

Zadaniem  ergonomii  jest  optymalne  kształtowanie  systemu  pracy,  zarówno  poszczególnych
jego  elementów  jak  i  relacji  między  nimi.  Oznacza  ono  zapewnienie  wydajności  pracy
wykonywanej  w  warunkach  nie  tylko  pełnego  bezpieczeństwa,  ale  pozwalających  na
wszechstronny  rozwój  pracownika  –  intelektualny,  psychiczny  i  społeczny.  Te  optymalne
warunki  pracy  stwarzają  możliwości  i  motywację  u pracownika  do  zwiększania  wydajności.
Podstawowym  warunkiem  przy  projektowaniu  pracy  jest  jej  bezpieczeństwo.  Kształtowanie
takich  warunków  pracy  wymaga  wiedzy  o  niezawodności  działania  nie  tylko  układów
technicznych, ale  i człowieka –  jego  możliwości fizycznych i psychicznych. A także wiedzy
o  różnicach  między  możliwościami  poszczególnych  osób.  Kluczowym  zagadnieniem  jest
jednak wiedza o człowieku. Podstawą tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków
pracy  jest  znajomość  możliwości  psychofizycznych  człowieka.  Ważna  jest  zwłaszcza
znajomość ograniczeń tych możliwości. Gdy praca przekracza możliwości adaptacji, pojawia
się zmęczenie umysłowe i fizyczne, rozwijają się dolegliwości i choroby zawodowe. Traci na
tym wydajność pracy. I kiedy nie jest to zjawisko dotyczące jednej osoby, oznacza to, że dane
miejsce pracy zostało źle zaprojektowane i wymaga natychmiastowej reorganizacji.
Konieczna  jest  znajomość  cech  człowieka  istotnych  dla  wykonywania  pracy  -  wydolności
fizycznej,  umysłowej,  cech  psychicznych  oraz  obciążenia  fizycznego  (dynamicznego
i  statycznego)  i  psychicznego  wynikającego  z  danej  pracy.  Zakres  prac  w  działaniach
ergonomicznych  na  tych  wszystkich  polach  aktywności  człowieka  obejmuje  zawsze  relacje
między  aktywnością  człowieka,  środkami  służącymi  do  uprawiania  tej  aktywności
a  środowiskiem.  Rolą  ergonomii  jako  nauki  jest  tworzenie  wiedzy  kompleksowej  oraz
opracowywanie metod i narzędzi integrujących te dziedziny.

W zakresie działań zmierzających do dostosowania warunków pracy do właściwości

fizycznych i psychicznych człowieka wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:

−

ergonomię koncepcyjną, projektową,

−

ergonomię korekcyjną.

Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek - technika -

środowisko  na  etapie  projektowania.  Projekty  te  dotyczą  przede  wszystkim  środków
i  środowiska  pracy,  natomiast  możliwości  psychofizyczne  człowieka  są  tu  punktem
odniesienia.  Bazą  do  ergonomicznego  projektowania  są  wyniki  badań  podstawowych
i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie.

Ergonomia korekcyjna jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje się analizą istniejących

warunków  na  stanowiskach  pracy,  oceną  pod  katem  zgodności  tych  warunków
z  wymaganiami  jakie  dyktują  psychofizyczne,  antropologiczne,  biomechaniczne  cechy
człowieka  oraz  wymaganiami  społecznymi  i  organizacyjnymi  cechami  pracy,  następnie
opracowaniem projektu optymalizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W analizie i ocenie konieczne jest systemowe ujęcie wielu elementów systemu pracy na

stanowisku takich jak:

−

sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami, (przekaz informacji
wzrokowej i słuchowej),

−

podział zadań między pracownika a maszynę (analiza wysiłku i pozycji przy pracy),

−

ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia,
hałasu, mikroklimatu),

−

ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji
pracowników.

Wynikiem analizy  i oceny ergonomicznej  stanowiska pracy powinno być opracowanie planu
korekty  warunków  pracy  w  zakresie,  jaki  jest  możliwy  w  danej  sytuacji.  Obydwa  kierunki
prac ergonomicznych są ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia koncepcyjna opiera się o bazy
danych  dotyczące  psychofizjologicznych  możliwości  człowieka  i  dane  techniczne  do
projektowania, ale również o wyniki badań prowadzonych w zakresie ergonomii korekcyjnej.
Natomiast  weryfikacja  przyjętych  podczas  projektowania  rozwiązań  układu  człowiek  -
technika  -  środowisko,  następuje  przez  jego  analizę  w  warunkach  produkcyjnych.
Oczywiście,  najbardziej  racjonalne  jest  podejmowanie  odpowiednich  działań  w  zakresie
ergonomii  koncepcyjnej,  łatwiej  i  ekonomiczniej  jest  bowiem  wprowadzać  wymogi
ergonomiczne dla nowej koncepcji projektu niż później go korygować.

Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich

czynności  oraz  psychofizycznych  właściwości  pracowników,  z  uwzględnieniem  wymagań
ergonomii. Punktem wyjścia przy projektowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy jak
i jego elementów składowych  są wymiary  antropometryczne użytkowników oraz ich granice
zasięgów ruchu. Wymiary stanowiska są uzależnione od pozycji ciała, jaką człowiek zajmuje
w  procesie  pracy.  Podstawowe  wymiary  stanowiska  podawane  są  w  odpowiednich
nomogramach lub tablicach opracowanych przez projektantów.

Granice przestrzeni roboczej, na której ma odbywać się proces produkcyjny są

determinowane przez:

−

minimalną powierzchnię jaką zajmować będzie wyposażenie stanowiska,

−

łatwość dostarczania materiału,

−

długość traktów komunikacyjnych,

−

jakość warunków środowiskowych (zwłaszcza oświetlenie),

−

warunki bhp.

Struktura przestrzenna stanowisk pracy powinna:

−

zapewnić bezpieczną i wygodną pracę dla użytkowników,

−

być dostosowana do ich ekstremalnych cech wymiarowych,

−

umożliwiać dopasowanie niektórych parametrów przestrzennych stanowiska do
indywidualnych potrzeb użytkowników, wprowadzając możliwość regulacji,

−

uniemożliwiać powstawanie zagrożeń wypadkowych i szkodliwych dla zdrowia,

−

zapewniać swobodę ruchów, - zapewnić minimalny koszt biologiczny podczas wysiłku
pracownika,

−

zapewniać dobre warunki widoczności procesu pracy i otoczenia.

Urządzenia sterujące maszyn i urządzeń powinny znajdować się w strefie przestrzeni

manipulacyjnej,  czyli  w  zasięgach  ruchów,  a  informacyjne  -  w  strefie  pola  widzenia.
Urządzenia  sterujące  wykorzystują  sprawność  procesu  motorycznego  oddziaływania
człowieka  na  proces  produkcji  (uruchomienie,  zatrzymanie,  zmiana  kierunku  i  szybkości).
Posiadają  cechy:  zdolność  rozróżniania,  operatywność  i  dostępność.  Zależne  są  od:  swej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

konstrukcji, usytuowania przestrzennego i przystosowania do właściwości i cech
antropometrycznych człowieka. Zdolność rozróżniania urządzeń sterujących związana jest z:

−

ich przeznaczeniem,

−

warunkami pracy,

−

rodzajem zmysłu, na który będą oddziaływać,- ich kształtem, wielkością, położeniem
w stosunku do ciała operatora,

−

rodzajem powierzchni (gładkość, twardość), - rodzajem użytego materiału.

Operatywność, czyli łatwość manipulacji urządzeniami sterującymi zależna jest od:

−

wielkości stawianego oporu, (zbyt duży i zbyt mały jest niekorzystny),

−

stopnia zgodności między kierunkiem ruchu urządzeń sterujących a skutkiem tego ruchu
(skojarzenia, przyzwyczajenia człowieka),

−

sposobu usytuowania urządzeń sterujących wobec operatora,

−

czucia kinetycznego kończyn i ich siły,

−

przyzwyczajeń człowieka (stereotypowość ruchów-długotrwałe ćwiczenie ),

−

realizmu urządzeń sterujących, czyli zdolność do odzwierciedlania rzeczywistości.

Zasady rozmieszczenia urządzeń sterujących i pomiarowych:

−

grupowania według ważności (najważniejsze powinny być w strefach łatwo dostępnych
i najlepiej widocznych; awaryjne - łatwo dostępne, wyraźnie oddzielone i oznakowane,
w obrębie kąta 20 od centralnej linii wzroku),

−

kolejności użycia (rozmieszczone w takiej kolejności w jakiej będą używane, aby
zachować ruch ciągły i płynny, ze strony lewej do prawej),

−

częstości użytkowania (najczęściej używane powinny być w strefach optymalnych pod
względem dostępności i widoczności),

−

grupowania według funkcji:
●  ogólna sygnalizacja, informująca, jedynie, że w ogóle się coś dzieje,
●  wskazania jakościowe,
●  wskazania ilościowe.

Oświetlenie stanowisk pracy powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie:
–

poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich

Normach,

–

należy  ograniczyć  olśnienie  bezpośrednie  od  opraw,  okien,  przezroczystych  lub
półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia, w szczególności przez
stosowanie  odpowiednich  opraw  oświetleniowych,  instalowanie  żaluzji  lub  zasłon
w oknach.
Dopuszcza  się  stosowanie  opraw  oświetlenia  miejscowego,  pod  warunkiem,  że  będą  to

oprawy nie powodujące olśnienia. Oświetlenie - poziom i natężenie oświetlenia regulują
Polskie Normy: PN-84/E-02033 -Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.

Mikroklimat pomieszczenia, temperatura - wywiera bezpośredni wpływ na samopoczucie

oraz wydajność pracy pracowników. W okresie zimowym temperatura w pomieszczeniach
pracy powinna wynosić od 20 do 24°

C a latem od 23 do 26°

C. Jest wskazanym, aby

pomieszczenia posiadały klimatyzację. Przy braku klimatyzacji pomieszczenia powinny być
często, co 3 - 4 godziny wietrzone, zwłaszcza w okresie grzewczym. W czasie wietrzenia
należy unikać powstawania przeciągów. Ruch powietrza nie powinien przekraczać od 0,1 do
0,15 m/sek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomieszczeniami pracy nazywamy pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników

w celu wykonywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp. Pomieszczenia
pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki
pracy. Pomieszczenia pracy w zależności od czasu przebywania pracownika dzielą się na:

−

pomieszczenia stałej pracy - jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny,

−

pomieszczenia czasowej pracy - jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.

W pomieszczeniach pracy należy przede wszystkim zapewnić:

−

oświetlenie naturalne i sztuczne,

−

odpowiednią temperaturę,

−

wymianę powietrza,

−

zabezpieczenie przed wilgocią,

−

zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,

−

zabezpieczenie przed drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwym dla zdrowia
i uciążliwościami,

−

odpowiednie wymiary pomieszczeń,

−

prawidłową ewakuację,

−

właściwą odporność ogniową elementów budowlanych.

W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to

niemożliwe  lub  niewskazane  ze  względu  na  technologię  produkcji,  a  na  stosowanie
oświetlenia  wyłącznie  elektrycznego  pracodawca  uzyskał  zgodę  właściwego  państwowego
wojewódzkiego  inspektora  sanitarnego  wydaną  w  porozumieniu  z  okręgowym  inspektorem
pracy. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane
do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania
określone w Polskiej Normie. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy
należy  zapewnić  oświetlenie  elektryczne  o  parametrach  zgodnych  z  Polskimi  Normami.
Instalacje  oświetleniowe  w  pomieszczeniach,  w  których  znajdują  się  miejsca  pracy,  oraz
w  korytarzach  powinny  być  dobrane  i  wykonane  tak,  aby  nie  narażały  pracownika  na
wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju

wykonywanej  pracy  (metod  pracy  i  wysiłku  fizycznego  niezbędnego  do  jej  wykonania)  nie
niższą  niż 14°C, chyba, że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach
pracy,  w  których  jest  wykonywana  lekka  praca  fizyczna,  i  w  pomieszczeniach  biurowych
temperatura  nie  może  być  niższa  niż  18°C.  Pomieszczenia  i  stanowiska  pracy  powinny  być
zabezpieczone przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz.

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić wymianę powietrza w całym pomieszczeniu

lub  jego  części,  mającą  na  celu  usunięcie  powietrza  zużytego  i  zanieczyszczonego  oraz
wprowadzenie  powietrza  zewnętrznego.  Dokonuje  się  tego  poprzez  wentylację  naturalną
lub  mechaniczną.  Krotność  wymiany  powietrza  wynika  z  potrzeb  użytkowych  i  funkcji
pomieszczeń pracy, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych.

W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka

temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) powinny być zastosowane
rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych
pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wysokość pomieszczenia pracy powinna wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary

pomieszczenia powinny zapewniać 2 m

wolnej powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m

wolnej objętości przypadającej na każdego pracownika.

Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamykane

w  sposób  uniemożliwiający  wyjście  z  pomieszczenia.  Jeżeli  istnieją  względy  wymagające
zamykania pomieszczeń  w  czasie  pracy  przed  osobami  nieupoważnionymi,  należy  stosować
przy  drzwiach  zamki  uniemożliwiające  wejście  z  zewnątrz,  a  jednocześnie  umożliwiające
wyjście z pomieszczenia  bez użycia klucza. W takiej sytuacji  należy przewidzieć  możliwość
powiadamiania

pracowników

znajdujących

się

takich

pomieszczeniach

o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz.

Pracownikom należy zapewnić pomieszczenia i urządzenia higieniczno sanitarne, których

rodzaj,  ilość  i  wielkość  powinny  być  dostosowane  do  liczby  zatrudnionych  pracowników,
stosowanych  technologii  i  rodzajów  pracy  oraz  warunków,  w  jakich  ta  praca  jest
wykonywana.  Do  pomieszczeń  higieniczno  sanitarnych  zalicza  się  łaźnie,  sauny,  natryski,
łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, jak też pomieszczenia służące do
odkażania, oczyszczania oraz suszenia odzieży i obuwia. Pomieszczenia higieniczno sanitarne
powinny  być  ogrzewane,  oświetlane  i  wentylowane.  Wysokość  pomieszczeń  higieniczno
sanitarnych nie powinna być w świetle mniejsza niż 2,5 m.

Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone

oddzielnie dla kobiet i mężczyzn (nie dotyczy to zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest
do dziesięciu pracowników - pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania
przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń).

Odzież powinna być przechowywana w szatniach. W szatniach należy zapewnić

przynajmniej czterokrotną wymianę powietrza na godzinę. W szatni powinny być zapewnione
miejsca  siedzące  dla  co  najmniej  50%  zatrudnionych  na  najliczniejszej  zmianie.  Szatnie
powinny  być  dostosowane  do  rodzaju  prac,  stopnia  narażenia  pracownika  na  zabrudzenie
ciała  i  zanieczyszczenia  jego  odzieży  substancjami  szkodliwymi,  trującymi  lub  materiałami
zakaźnymi.

W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla pracowników

i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników już umytych i przebranych w odzież własną.
W pomieszczeniach umywalni należy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza
w ciągu godziny.

Odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliższego ustępu nie

może być większa niż 75 m. W budynkach ustępy powinny być urządzone na każdej
kondygnacji. W pomieszczeniach ustępów należy zapewnić wymianę powietrza w ilości nie
mniejszej niż 50 m

na godzinę na jedną miskę ustępową i 25 m

na jeden pisuar.

Jadalnie powinny być zapewnione w przypadku, jeżeli zakład zatrudnia więcej jak 20

pracowników. W pomieszczeniu jadalni należy zapewnić przynajmniej dwukrotną wymianę
powietrza w ciągu godziny.

Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio

przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposażonych w odpowiednią liczbę
popielniczek. W palarni powinno przypadać co najmniej 0,l m

powierzchni podłogi na

każdego pracownika najliczniejszej zmiany, z tym jednak że powierzchnia poszczególnych
pomieszczeń przeznaczonych na palarnie nie powinna być mniejsza niż 4 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są cele i zadania ergonomii?
2.  Co jest podstawą do tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków pracy?
3.  Jakie znasz kierunki ergonomii?
4.  W jaki sposób powinny być zorganizowane ergonomiczne stanowiska pracy?
5.  Jakie znasz zasady rozmieszczenia urządzeń sterujących?
6.  Co nazywamy pomieszczeniem pracy stałej?
7.  Jakim wymiarom powinno odpowiadać pomieszczenie pracy stałej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odpowiedz na pytanie: Na czym polega różnica pomiędzy ergonomią koncepcyjną

a ergonomią korekcyjną?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  zastanowić się, czym zajmuje się ergonomia koncepcyjna,
3)  zastanowić się, czym zajmuje się ergonomia korekcyjna,
4)  wskazać różnice pomiędzy ergonomią koncepcyjną a korekcyjną,
5)  zapisać  wszystkie  pomysły  na  kartce  (burza  mózgów  -  nie  krytykując  żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

6) uporządkować zapisane pomysły,
7) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Otrzymasz fotografie stanowiska pracy. Dokonaj oceny zaprezentowanego stanowiska

pracy pod względem zgodności z zasadami ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  zapoznać się z fotografiami stanowiska pracy,
3)  dokonać oceny stanowiska pracy pod względem ergonomii,
4)  zapisać  wszystkie  pomysły  na  kartce  (burza  mózgów  -  nie  krytykując  żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

5) uporządkować zapisane pomysły,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fotografie stanowisk pracy,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, czym zajmuje się dziedzina wiedzy zwana ergonomią?



2) określić, jakie wymagania powinny spełniać stanowiska pracy?



3) określić, jakie wymagania powinno spełniać oświetlenie stanowiska

pracy?



4) określić zasady rozmieszczenia urządzeń sterujących?



5) określić wymagania przestrzenne dla pomieszczeń pracy stałej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów

palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia
mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry,
występuje niebezpieczeństwo pożaru

Tabela 4. Grupy pożarów

Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:

−  jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,
−  stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,
−  stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,
−  występuje proces samonagrzewania się materiałów,
−  używane są narzędzia iskrzące,
−  istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,
−  wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,
−  nie  zachowane  są  odległości  materiałów  i  wyposażenia  od  elementów  oświetlenia

(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−  występują reakcje egzotermiczne,
−  nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,
−  pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,
−  oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, nierzadko

granicząca  z  bezmyślnością.  Objawia  się  ona  drastycznym  lekceważeniem  podstawowych
zasad  bezpieczeństwa  oraz  świadomym  łamaniem  przepisów  przeciwpożarowych.
Szczególnie  powszechne  jest  nieprzestrzeganie  zakazu  palenia  tytoniu  w  miejscach
niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo
oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem
częstotliwości  przyczyną  występowania  pożarów  są  wady  i  nieprawidłowa  eksploatacja
urządzeń  elektrycznych,  objawiająca  się  nadmiernym  obciążaniem  obwodów  zasilających,
eksploatowaniem  urządzeń  niesprawnych  technicznie,  zwłaszcza  z  uszkodzonymi  kablami
i  wtykami  zasilającymi  oraz  używanie  elektrycznych,  przenośnych  urządzeń  grzewczych

Grupa

pożaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok
innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier,
węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
wytwarzającego się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton,
eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen

Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran

Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w  sposób  niezgodny  z  przeznaczeniem  i  określonymi  przez  producenta  zasadami
użytkowania. Najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych to:
−  zły stan zestyków lub niewłaściwy dobór aparatów łączeniowych,
−  zły stan lub niewłaściwy dobór zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),
−  zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej,
−  nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych podczas ich pracy,
−  błędne połączenia lub zwarcia w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),
−  występowanie łuku elektrycznego,
−  brak ostrożności przy pracach spawalniczych,
−  niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych,
−  wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,
−  występowania przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.

Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych.  Zapobieganie  pożarom  to  ogół  przedsięwzięć,  czynności  i  zabiegów
profilaktycznych  mających  na  celu  ochronę  życia, zdrowia  i  mienia  przed  pożarem. Metody
i  szczegółowe  sposoby  ochrony  przeciwpożarowej  ustalają  przepisy  ustawy  o  ochronie
przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-
budowlane  oraz  określone  w  polskich  normach  (PN)  warunki  techniczne  środków
zabezpieczenia  przeciwpożarowego,  a  także  instrukcje  bezpieczeństwa  pożarowego,
opracowywane  indywidualnie  na  potrzeby  konkretnego  obiektu,  zakładu  produkcyjnego,
magazynowego,  w  którym  są  szczegółowo  określone  obowiązujące  zasady  ochrony
przeciwpożarowej.

Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe

budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

−

używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów:

•

strefie

zagrożenia

wybuchem,

wyjątkiem

wypadków

określonych

w odrębnych przepisach,

•

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

•

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela

lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

−

garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych
do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

−

rozgrzewanie  za  pomocą  otwartego  ognia  smoły  i  innych  materiałów  w  odległości
mniejszej  niż  5  m  od  obiektu,  przyległego  do  niego  składowiska  lub  placu  składowego
z materiałami  palnymi,  przy  czym  jest  dopuszczalne  wykonywanie  tych  czynności  na
dachach o konstrukcji  i pokryciu  niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

−

wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu
umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

−

przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

•

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz

przewodów odprowadzających,

•

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

−

użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu
palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

−

stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki,

−

instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

−

składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,

−

ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających
ewakuację,

−

zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

−

uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

•

urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze

i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno - alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

•

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz

innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu

•

wyjść ewakuacyjnych,

•

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów

gazu.

Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym

z podstawowych  warunków  bezpieczeństwa  pożarowego  w  każdym  obiekcie.  Pracownicy
powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest obiekt, w którym
są  zatrudnieni,  i  umieć  je  uruchomić  w  razie  konieczności.  W  obiektach  i  pomieszczeniach
pracy  powinny  znajdować  się  instrukcje  bezpieczeństwa  pożarowego  oraz  instrukcja
postępowania na wypadek pożaru.

W przypadku zauważenia pożaru należy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające

w strefie  zagrożenia  oraz  wezwać  straż pożarną.  Telefoniczne  alarmowanie  należy wykonać
w  następujący  sposób:  po  wybraniu  numeru  alarmowego  straży  pożarnej  998  lub  112
i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie i wyraźnie podaje się:

−

swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja
o zdarzeniu,

−

adres i nazwę obiektu,

−

co się pali, na którym piętrze,

−

czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.

Po podaniu  informacji  nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia.
Po  zgłoszeniu  zdarzenia  należy  przystąpić  niezwłocznie  do  likwidacji  pożaru  za  pomocą
podręcznego  sprzętu  gaśniczego  i  nieść  pomoc  osobom  zagrożonym,  a  w  przypadku
koniecznym  przystąpić  do  ewakuacji  ludzi  i  mienia.  Należy  czynności  te  wykonać  w  taki
sposób aby nie doszło do powstania paniki jaka może ogarnąć ludzi będących w zagrożeniu,
które  wywołuje  u  ludzi  ogień  i  dym.  Panika  może  być  przyczyną  niepotrzebnych
i tragicznych w skutkach wypadków w trakcie prowadzenia działań ratowniczo gaśniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru tzn., że nie każdy środek jest

przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
można  go  podsycić,  spowodować  większe  straty,  odnieść  ciężkie  obrażenia.  Podręcznym
sprzętem gaśniczym  są  gaśnice  i  agregaty –  pianowe, halonowe,  śniegowe  i proszkowe oraz
koce  gaśnicze,  piasek  i  woda.  Gaśnicą  jest  urządzenie,  w  którym  ciśnienie  wewnętrzne
umożliwia wyrzucenie środka gaśniczego i jego skierowanie na ognisko pożaru. Mają one na
swojej obudowie wyraźne  i duże oznaczenia  literowe świadczące o tym, do gaszenia  jakiego
rodzaju pożaru są przeznaczone:
A - ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

(drewno, papier itp.),

B - ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki,

smoła, topiące się tworzywa sztuczne),

C - gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan-butan),
D - metale lekkie np. aluminium, magnez, sód,
E - pożary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Powszechnie  stosowane  są  gaśnice  wodne,  halonowe,  pianowe,  proszkowe  i  śniegowe.
W  pomieszczeniach  zamkniętych  można  stosować  gaśnice  halonowe  przy  korzystaniu
z masek gazowych. Gaśnicami obecnie najpowszechniej stosowanymi  są gaśnice proszkowe.
Oznakowanie  gaśnicy  proszkowej  składa  się  z  szeregu  symboli,  na  przykład  GP-6z  ABC
oznacza, że  jest to gaśnica proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik), którą
można gasić pożary typu A, B i C.

Kolejnym środkiem gaśniczych jest woda oraz wodne roztwory środków zwilżających.

Te  ostatnie  charakteryzują  się  większymi  zdolnościami  penetracyjnymi  materiałów
o szczególnie  rozwiniętej  powierzchni,  na  przykład  słomy,  siana,  pyłu  drzewnego  lub
węglowego.  Woda  jest  całkowicie  niepalna,  pobiera  z  palącego  się  ciała  ogromne  ilości
ciepła,  oziębiając  palące  się  ciało  do  temperatury  uniemożliwiającej  dalsze  palenie  się.
W zetknięciu  się  z ogniem  zamienia  się  w  parę  wodną,  która  wypiera  z  ogniska  pożaru
powietrze  (tlen),  hamując  proces  palenia  się.   Wodą  nie  można  gasić  płynów  łatwo  palnych
lżejszych  od  wody,  ponieważ  opada  ona  na  dno,  powodując  przelanie  lub  rozbryzgi  palącej
się  substancji.  Wodą  nie  wolno  gasić  instalacji  elektrycznych  pod  napięciem.  Również
niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych konstrukcji, które mogą
ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.

Tabela 5. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze

Grupa pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy

spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

(drewno, papier, tworzywa sztuczne, itp.)

woda, piana, dwutlenek

węgla, proszki gaśnicze,

Ciecze palne i substancje stałe topiące się

wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła

(benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.)

piana, dwutlenek węgla,

halony, proszki gaśnicze,

Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.)

proszki gaśnicze, halony,

Metale (magnez, sód, uran, itd.)

specjalne proszki

gaśnicze,

Pożary grupy A - D występujące w obrębie

urządzeń elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony,

proszki gaśnicze

Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na

odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru, zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapobieganiu  rozpryskom.  Nadaje  się  on  głównie  do  gaszenia  niewielkich  zarzewi  ognia
i małych  bomb  zapalających.  Nie  należy  go  stosować  do  gaszenia  płynów  łatwo  palnych
w zbiornikach,  maszyn,  aparatury  precyzyjnej.  Powszechnie  stosowanym  środkiem
gaśniczym  jest  piana  gaśnicza.  Właściwości  gaśnicze  polegają  na  działaniu  tłumiącym
i  izolującym  palące  się  ciało  od  powietrza  oraz  działaniu  chłodzącym,  ponieważ  piana
zawiera  dość  duży  procent  wody.  Bardzo  skutecznym  środkiem  gaśniczym  jest  dwutlenek
węgla.  Właściwości  gaśnicze  tego  środka  polegają  na  oziębianiu  palącego  się  ciała
i  odizolowaniu  go  od  powietrza.  Dwutlenek  węgla  nadaje  się  do  gaszenia  wielu  rodzajów
pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie
zwilża  gaszonych  materiałów.  Dwutlenek  węgla  nie  przewodzi  prądu  elektrycznego,  może
więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem.

Tabela 6. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [9]

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca

rozmieszczenia sprzętu

pożarowego lub urządzenia

ostrzegawczego

Zestaw sprzętu pożarowego

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem pożar?
2.  Gdzie występuje zagrożenie pożarowe?
3.  Jakie znasz grupy pożarów?
4.  Na czym polega ochrona przeciwpożarowa?
5.  Co powinieneś zrobić, gdy zauważysz pożar?
6.  Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w odlewni zauważyłeś ogień

wydobywający się z tablicy rozdzielczej prądu elektrycznego. Jak się zachowasz w takiej
sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonasz,
2)  dobrać sprzęt i środki gaśnicze,
3)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy i porównać z opracowaniami kolegów,
4)  uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablice środków gaśniczych,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Zauważyłeś pożar w swoim miejscu pracy. Odpowiedz na pytanie: jakie czynności

powinieneś podjąć po zauważeniu pożaru?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  wskazać, jakie działania powinny być podjęte po zauważeniu pożaru,
3)  zapisać wyniki pracy grupy na dużym arkuszu papieru,
4)  powiadomić w warunkach symulacyjnych straż pożarną,
5)  zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

aparat telefoniczny,

–

duże arkusze papieru,

–

mazaki,

–

tablica flip-chart.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać przyczyny pożarów?



2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej?



3) dobrać środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru?



4) powiadomić straż pożarną zgodnie z procedurą?



5) powiadomić pogotowie ratunkowe zgodnie z procedurą?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.6.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby

znajdującej  się  w  stanie  nagłego  zagrożenia  życia  lub  zdrowia,  wykonywanych  bez  użycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania  medycznych  działań  ratowniczych.  Znajomość  postępowania  w  sytuacjach
zagrożenia życia i zdrowia i udzielenie w przypadku potrzeby pierwszej pomocy pozwala na
zwiększenie szans osoby poszkodowanej na przeżycie lub uniknięcie kalectwa.
Gdy  na  miejscu  wypadku  są  poszkodowani  lub  doszło  do  nagłego  zachorowania,  należy
podjąć  czynności  związane  z  oceną  stanu  poszkodowanych.  Na  czynności  te  składają  się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

drożności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krążenia,

−

obrażeń ciała poszkodowanego.

Jeśli  poszkodowany  nie  reaguje  na  głos  i  bardzo delikatne  potrząsanie  lub pociąganie  płatka
ucha,  należy  uznać,  że  jest  nieprzytomny.  Gdy  reaguje  na  głos,  należy  wydawać  mu  proste
polecenia,  np.  nakłonić,  by  spróbował  ścisnąć  rękę  lub  zmrużył  oczy.  W  czasie  udzielania
pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne, a więc:

−

rozpiąć uciskające ubranie,

−

sprawdzić jamę ustną i usunąć z niej ciała obce (cukierki, gumę do żucia resztki
pokarmu, wybite zęby, nieprzymocowaną protezę zębową),

−

odgiąć głowę,

−

podciągnąć żuchwę.

Rys. 2. Prawidłowe odgięcie głowy i uniesienie żuchwy poszkodowanego [11]

Oceniając drożność dróg oddechowych, należy przez 10 sekund obserwować oznaki

oddychania, wsłuchiwać się w nie i starać się je wyczuć oraz:

−

obserwować ruchy klatki piersiowej,

−

nasłuchiwać przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

−

starać się wyczuć wydychane powietrze własnym policzkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tętno, zarówno u osoby przytomnej, jak i nieprzytomnej, jest najlepiej wyczuwalne na

tętnicy  szyjnej,  gdyż  jest  ona  większa  od  tętnicy  promieniowej  na  wysokości  nadgarstka.
Oceny  akcji  serca  i  krążenia  dokonuje  się  przez  bezpośrednie  osłuchanie  uchem  okolicy
sercowej  na  klatce  piersiowej  oraz  ocenę  tętna  na  tętnicy  szyjnej  lub,  w  uzasadnionych
przypadkach,  gdy  jest  to  jedyne  miejsce  dostępne,  na  tętnicy  promieniowej.  Kolejnym
elementem  oceny  jest  zbadanie  całego  ciała  poszkodowanego  (od  czubka  głowy  do  małego
palca  u  nogi),  głównie  w poszukiwaniu  takich  urazów,  jak  rany,  złamania  i  zwichnięcia.
Poszkodowany  przytomny  jest  w  stanie  powiedzieć,  co  go  boli.  Wówczas  zadanie  jest
ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać
długo,  optymalnie  około  1 minuty.  Ma  ona  na  celu  wykrycie  podstawowych  przyczyn
ewentualnego  zagrożenia  życia  i daje  możliwość  dokonania  selekcji  poszkodowanych  na
osoby  wymagające  pomocy  natychmiast  oraz  te,  którym  pomoc  może  być  udzielona  nieco
później. Ocenę  można  przerwać  tylko  w  celu zapewnienia  drożności  dróg oddechowych  lub
podjęcia czynności ratujących życie.

Kolejnym

krokiem

jest

podjęcie

podstawowych

czynności

związanych

z podtrzymywaniem  życia  (resuscytacja). Podstawowe  czynności  resuscytacyjne  polegają  na
utrzymaniu  drożności  dróg  oddechowych  oraz  wspomaganiu  oddychania  i  krążenia  bez
użycia  specjalistycznego  sprzętu.  Połączenie  wentylacji  własnym  powietrzem  wydechowym
(sztuczne  oddychanie)  i  uciskania  klatki  piersiowej  (pośredni  masaż  serca)  to  tak  zwana
resuscytacja krążeniowo-oddechowa.

Podstawowe czynności resuscytacyjne:
1.  Ocena sytuacji

−

ocena zagrożeń dla ratowanego i ratownika,

−

ocena stanu osoby ratowanej.

2. Wentylacja płuc (sztuczne oddychanie)

−

rozluźnij odzież wokół szyi ratowanego,

−

odchyl jego głowę do tyłu,

−

obserwuj ruchy klatki piersiowej,

−

jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej

ustalonej,

−

jeżeli poszkodowany nie oddycha – wezwij telefonicznie fachowa pomoc lub poproś,

aby zrobił to ktoś trzeci,

−

usuń widoczne przedmioty z jamy ustnej,

−

załóż maseczkę do sztucznego oddychania lub ułóż na ustach poszkodowanego

płócienną chusteczkę,

−

palcami dłoni ułożonej na czole zaciśnij nozdrza,

−

nabierz powietrza, szczelnie ułóż wargi wokół ust ratowanego, wdmuchnij powoli

własne powietrze wydechowe aż do wyraźnego uniesienia się klatki piersiowej
poszkodowanego,

−

unieś głowę poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa opada,

−

przed każdym kolejnym wdmuchnięciem wykonaj głęboki wdech,

−

po dwóch sztucznych oddechach sprawdź tętno,

−

gdy krążenie jest zachowane, kontynuuj sztuczne oddychanie, kontrolując tętno co

10 oddechów lub co 1 minutę.

3. Przywrócenie krążenia krwi (masaż serca)

−

ułóż poszkodowanego na twardym podłożu,

−

oznacz miejsce ucisku: u osoby dorosłej - 3 palce nad wyrostkiem mieczykowatym

mostka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ułóż dłonie jedna na drugiej w miejscu ucisku,

−

rozpocznij uciskanie (u osoby dorosłej siła ucisku 4,5 - 5,5 cm w głąb klatki

piersiowej),

−

uciskaj klatkę piersiową z częstotliwością 80 - 100 razy na minutę,

−

po każdych 15 uciśnięciach wykonaj dwa sztuczne oddechy - stosunek liczby uciśnięć

i oddechów ma wynosić 15:2 - 15 uciśnięć, 2 oddechy.

Rys. 3. Prawidłowe ułożenie dłoni przy przywracaniu krążenia krwi [11]

Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego

lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli
ran, opanowanie go jest związane z zaopatrzeniem zranionego miejsca.
Przyczyny krwotoków:

−

rany cięte spowodowane ostrymi przedmiotami lub narzędziami tnącymi,

−

złamania miednicy,

−

uszkodzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona, nerki).

Krwotok zewnętrzny:

−

krwawienie tętnicze - krew o barwie jasnoczerwonej, wypływa z rany falami,

−

krwawienie żylne - krew o barwie ciemnowiśniowej wypływa jednostajnym strumieniem,

−

krwawienie z naczyń włosowatych - krew sączy się powoli, a krwawienie nie jest groźne
i łatwo je opanować.

Postępowanie w przypadku krwotoku zewnętrznego:

−

krwawiącego trzeba koniecznie położyć,

−

krwawiącą kończynę unieść nad poziom serca,

−

jeżeli występuje silne krwawienie można ranę wytamponować jałową gazą, następnie
zamknąć opatrunkiem przylepcowym, po czym nałożyć opatrunek uciskowy.

W przypadku krwotoku wewnętrznego - przy barku doświadczenia ocena krwotoku z jam
ciała jest właściwie nie możliwa. Trzeba jak najszybciej wezwać lekarza (karetkę pogotowia).

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym. Objawy złamania:

−

ból zaraz po złamaniu (nasila się przy próbach ruchu lub ucisku),

−

utrata lub ograniczenie czynności kończyny lub jej części,

−

zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne,

−

przymusowe ułożenie kończyny.

Postępowanie w przypadku złamania:

1.  Wezwać pogotowie jeżeli jest to możliwe i konieczne.
2.  Poszkodowanego pozostawić w miejscu wypadku do czasu unieruchomienia złamania.
3.  W razie złamania otwartego ranę przykryć jałowym opatrunkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Unieruchamianie prowizoryczne zawsze wykonywać u chorego w pozycji leżącej. Przy

złamaniu kończyny górnej unieruchamiać należy w pozycji siedzącej.

5. Unieruchamiać zawsze przy złamanej kości sąsiadujące stawy.
6. Ograniczać narastanie obrzęku w miejscu złamania poprzez stosowanie worka

z lodem i układanie kończyny nieco wyżej nad poziom serca.

7. Obserwować stan ogólny poszkodowanego jak również złamaną kończynę (ból,

zasinienie, temperatura, ruchy palców itp.).

8. Pomóc wstać poszkodowanemu, gdyż najczęściej leży bezwładnie.
9. Poszkodowanego przewieźć do szpitala.

Oparzenie - to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury, żrących

środków chemicznych i oparzeniem energią elektryczną lub promieniowaniem jonizującym.
Oparzenie może wywołać zmiany miejscowe lub wpływać na czynności całego organizmu
jest to tak zwana choroba oparzeniowa. O ciężkości oparzenia decyduje jego rozległość (jaki
procent powierzchni ciała uległ poparzeniu). Oparzenia dzielą się na:

−

I stopnia - na skórze piekący rumień,

−

II stopnia - pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki otaczające oparzoną
powierzchnie są obrzęknięte,

−

III stopnia - martwica tkanek aż do zwęglenia włącznie.

Postępowanie w przypadku oparzeń:

– usunąć poszkodowanego z zasięgu ognia lub innego czynnika parzącego,
– przy zapaleniu odzieży nakryć poszkodowanego kocem, położyć i turlać wyduszając

w ten sposób tlen spod okrycia,

– nie zdejmować koca, ani odzieży, zapewnić spokój, ewentualnie podać tabletkę

przeciwbólową,

– miejsce oparzone schładzać strumieniem zimnej wody lub za pomocą worka

z lodem przez około 20 minut (ochładzanie jest celowe nawet po kilu godzinach od
oparzenia),

– ranę oparzeniową zabezpieczyć jałową gazą (oparzeń twarzy nie nakrywać),
– wezwać pogotowie (każdego oparzonego powinien obejrzeć lekarz, poza drobnymi

oparzeniami domowymi).

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego  może  spowodować  oparzenie  skóry,  utratę  przytomności,  zatrzymanie  pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV  nie  jest niebezpieczna dla życia, przedłużająca się  ekspozycja  może  stać się przyczyną
zgonu.  Bardzo  istotne  w  przypadku  porażenia  prądem  elektrycznym  jest  natychmiastowe
uwolnienie  porażonego  spod  jego  działania.  Pamiętać  przy  tym  należy,  że  osoba  porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.  Objawy miejscowe:
oparzenie,  martwica,  zwęglenie.  Objawy  ogólne:  przyspieszenie  tętna,  obniżenie  ciśnienia
krwi, zaburzenia w oddychaniu, drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna.
Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem elektrycznym:

–

wyłączenie prądu (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego od źródła prądu),

–

gdy wyłączenie prądu nie jest możliwe odciągnąć porażonego od urządzenia pod

napięciem odpowiednimi narzędziami lub dostępnymi przedmiotami z suchego drewna
albo z tworzywa sztucznego,

–

sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego,

–

sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu,

–

ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna

rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym

czystym materiałem,

–

okrycie ciała poszkodowanego,

–

wezwanie pogotowia.

Postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy przed przybyciem lekarza w przypadku

zatrucia substancjami chemicznymi:
1. Usunąć zatrutego z miejsca działania gazów trujących takich jak fosgen, chlor, tlenek

węgla i innych.

2. Zastosować sztuczne oddychanie - jeśli istnieją wskazania, a także gdy nie istnieją

objawy obrzęku płuc.

3. Jeśli trucizna została wprowadzona drogą doustną, a zatruty jest przytomny i nie ma

drgawek - wywołać wymioty mechanicznie (palcem, trzonem łyżeczki) albo podać wodę
z mydłem lub ciepłą wodę z solą itp. Jeśli zatruty jest nieprzytomny lub półprzytomny,
względnie posiada napady drgawek, nie należy wywoływać wymiotów ze względu na
niebezpieczeństwo zachłyśnięcia.

4. W przypadkach silnych bólów występujących po przełknięciu środków żrących lub silnie

drażniących podać zawiesinę z mąki lub krochmalu w wodzie; tego rodzaju zawiesiny
łagodzą ból przez pokrycie uszkodzonej błony śluzowej ust, przełyku i żołądka oraz
powodują rozcieńczenie trucizny.

5. W razie uszkodzenia skóry przez truciznę działającą miejscowo należy zmyć truciznę

zimną wodą (nie używać wody gorącej) nie drażnić skóry, nie nacierać, gdyż zabieg tego
rodzaju powoduje rozszerzenie naczyń skóry może przyspieszyć wchłanianie trucizny.

6. W przypadku wystąpienia drgawek, zatrutego należy odizolować od hałasu, urazów oraz

zapewnić mu bezwzględny spokój i chronić przed światłem.

7. Zapewnić zatrutemu odpowiednią temperaturę otoczenia, chronić przed zbyt niską oraz

zbyt wysoką temperaturą (zbyt wysoka temperatura butelki z wodą czy termoforu może
oparzyć nieprzytomnego chorego).

8. Zatrutym nieprzytomnym lub półprzytomnym, względnie w stanach drgawkowych nie

wolno niczego podawać doustnie ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia
zachłyśnięcia.

9. Jako zasadę należy przyjąć, że zatrutym nie wolno podawać żadnych środków drogą

doustną  z  wyjątkiem  wspomnianych  powyżej  środków  osłaniających  lub  absorbujących
(zawiesiny węgla zwierzęcego, mąki lub skrobi), a jeśli trucizna jest znana, wolno podać
substancje specjalnie zalecane w tego rodzaju zatruciu. Niewłaściwe i nieuzasadnione jest
podawanie  takich  środków  jak  tłuste  mleko,  śmietanka,  oliwa,  olej  rycynowy  lub  inne
substancje  zawierające  tłuszcze  oraz    alkohol;  albowiem  mogą  one  przynieść  szkodę,
dlatego, że niektóre trucizny łatwo rozpuszczają się w nich i  wchłanianie ich z przewodu
pokarmowego  może  spowodować  przyspieszenie  działania  trucizny.  Alkohol  w  każdej
postaci  wywiera  działanie  depresyjne,  pogłębia  zapaść  i  zwiększa  toksyczność  trucizn
rozpuszczalnych w alkoholu, ułatwiając resorpcję.

10. Zatrutego pod żadnym względem nie wolno pozostawiać bez opieki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2.  W jaki sposób można zdiagnozować ogólny stan poszkodowanego?
3.  W którym miejscu na ciele poszkodowanego najlepiej wyczuć tętno?
4.  W jaki sposób wykonuje się wentylację płuc (sztuczne oddychanie)?
5.  W jaki sposób wykonuje się przywracanie krążenia krwi (masaż serca)?
6.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?
7.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która złamał górną kończynę?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie wentylację płuc (sztuczne oddychanie).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia),
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
4)  wykonać jako ratownik zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  zwrócić uwagę jako obserwator na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

fantom,

−

materac,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy koledze, który został porażony

prądem, jest nieprzytomny, stwierdzasz brak podstawowych czynności życiowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia),
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
4)  wykonać jako ratownik zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  zwrócić uwagę jako obserwator na poprawność i kolejność wykonywania czynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

materac,

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać czynności związane z oceną stanu poszkodowanych?



2) wykonać wentylację płuc (sztuczne oddychanie)?



3) wykonać przywracanie krążenia krwi (masaż serca)?



4) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem?



5) udzielić pomocy w przypadku złamania kończyny?



6) udzielić pomocy w przypadku poparzeń?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zasady ochrony środowiska

4.7.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących

w  środowisku  przyrodniczym,  zwłaszcza  pod  wpływem  czynników  postępu  technicznego,
oraz  o  sposobach  zapobiegania  lub  łagodzenia  ujemnych  skutków  ich  działania.  Ochrona
środowiska  jest  pojmowana  również  jako  zespół  idei,  środków  i  działań  zmierzających  do
utrzymania  środowiska  w  stanie  zapewniającym  optymalne  warunki  bytowania  człowieka
i gwarantującym ciągłość najważniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej
działalności.

Zasady ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony

środowiska.  Najczęściej,  zgodnie  z  ustawą  Prawo  ochrony  środowiska,  przyjmuje  się,
że środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,
łącznie  z  glebą,  kopaliny,  wody,  powietrze,  świat  roślinny  i  zwierzęcy,  a  także  krajobraz,
znajdujących  się  zarówno  w  stanie  naturalnym,  jak  też  przekształconych  w  wyniku
działalności  człowieka.  Często  również  jako  element  środowiska  traktowane  są  dobra
materialne,  zabytki  architektury  i  kultury,  a  według  niektórych  koncepcji  można  zaliczyć
przynajmniej  część  środowiska  pracy.  Według  ustawy  Prawo  ochrony  środowiska,  ochrona
powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:

−

utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich
poziomów lub co najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie
są one dotrzymane.

Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości
wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez:

−

utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym
w przepisach,

−

doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie
jest on osiągnięty,

−

poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii
w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.

Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej w szczególności na:

−

zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na
obszary ich zasilania,

−

utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,
w szczególności poprzez:

−

racjonalne gospodarowanie,

−

zachowanie wartości przyrodniczych,

−

zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,

−

ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,

−

utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych
standardów,

−

doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są
one dotrzymane,
zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.
Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla

środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

środowiska,  jeżeli  występują  w  natężeniu  utrudniającym  życie,  także  jeżeli  są  dokuczliwe
w stopniu  powodującym  zagrożenie  zdrowia  ludzi, uszkodzenie  lub  zniszczenie  środowiska.
Obowiązek  eliminowania  lub  ograniczania  uciążliwości  obciąża  jednostki  organizacyjne
i  osoby  fizyczne  prowadzące  działalność  gospodarczą.  Zobowiązane  są  one  stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji  stałych,  ciekłych  lub  gazowych  albo  energii  w  takich  ilościach  lub  w  takim
składzie,  że  może  to  ujemnie  wpłynąć  na  zdrowie  człowieka,  klimat,  przyrodę  żywą,  glebę,
wodę  lub  spowodować  inne  zmiany  w  środowisku,  w  tym  również  kulturowym.  Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji  zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

), dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb),

ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące
i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.

Potencjalne oddziaływania na środowisko związane z procesami transportu,

magazynowania, przeładunku i obiegu materiałów oraz surowców w odlewni można podzielić
na następujące grupy:

−

emisja substancji do powietrza,

−

zanieczyszczenie gleby i wód gruntowych,

−

emisja hałasu,

−

wytwarzanie odpadów stałych i ciekłych.
Źródło emisji zanieczyszczeń

pyłowych stanowią głównie procesy przeładunku

materiałów  wsadowych  (szczególnie  złomu  i  piasku  odlewniczego),  a  także  operacje
transportu  wewnętrznego  materiałów  pylistych  przy  wykorzystaniu  ciągów  transportowych,
przesypów  oraz  podajników.  Emitowanymi  pyłami  są

głównie pyły metaliczne, pyły

krzemionkowe oraz pył

węglowy, wprowadzane do powietrza głównie w sposób

niezorganizowany i małym stopniu kontrolowany. Również proces wytapiania stopów żelaza
i metali nieżelaznych jest źródłem emisji zanieczyszczeń

do powietrza w postaci pyłów

i gazów nieorganicznych oraz organicznych. Rodzaj, wielkość

i charakter tej emisji jest

uzależniony od rodzaju topionego metalu, składników wsadu oraz stosowanej instalacji do
topienia. Gazy emitowane z żeliwiaków są

zanieczyszczone pyłami i szkodliwymi

składnikami gazowymi. Składnikami szkodliwymi tych gazów są

między innymi: SO

, CO,

. Dodatkowo, w niektórych przypadkach, mogą

pojawić się dioksyny i furany.

Emisja gazów i pyłów z pieców indukcyjnych jest bardzo mała w porównaniu z emisją

z żeliwiaków. Głównym źródłem pyłu są

zanieczyszczenia zawarte w materiałach

wsadowych, a szczególnie nieoczyszczony złom obiegowy.

Wytapianie ciekłej stali na odlewy jest jednym z tych procesów, który w istotny sposób

wpływa na środowisko naturalne. Źródłem negatywnego oddziaływania na środowisko są:
procesy przygotowania kadzi i pieców do wytapiania, topienie metalu w piecach
elektrycznych oraz spust ciekłego metalu i jego obróbka pozapiecowa. Najbardziej znaczące
dla środowiska aspekty środowiskowe związane z wymienionymi procesami to:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

niezorganizowana emisja pyłów do powietrza podczas załadunku wsadu metalowego do
pieców elektrycznych,

−

powstawanie odpadowych materiałów ogniotrwałych wskutek wymiany wymurówki
kadzi i pieców do topienia metalu,

−

emisja pyłowo-gazowa do powietrza wskutek wygrzewania kadzi przed spustem ciekłego
metalu,

−

emisja pyłów do powietrza podczas topienia metalu w piecach elektrycznych,

−

wprowadzanie gazów do powietrza wskutek reakcji metalurgicznych zachodzących
w piecu,

−

emisja lotnych związków organicznych na skutek obecności w wytapianym wsadzie
zanieczyszczeń olejowych i pokryć lakierniczych,

−

emisja gazowa do powietrza podczas spustu metalu z pieca do kadzi,

−

niezorganizowana emisja zanieczyszczeń do powietrza podczas obróbki pozapiecowej
ciekłej stali w kadzi,

−

emisja niezorganizowana podczas pobierania prób wytopowych oraz kontrolnego
pomiaru temperatury ciekłego metalu w kadzi.

W procesach topienia stopów metali nieżelaznych wyróżnić

należy następujące rodzaje

emisji:

−

emisję

do atmosfery głównie par topionych metali i stopów, środków rafinacyjnych oraz

odpadów (żużle i zgary),

−

emisję

do gleby głównie odpady żużli i szlamów.

W przypadku stopów aluminium i stopów miedzi, z uwagi na obecność

w odpadach

żużlowych związków zawierających fluor lub chlor należy stosować

specjalne środki

zabezpieczające przed tzw. zanieczyszczeniem rozproszonym, a wszelkie odpady z procesu
topienia powinny być

utylizowane lub wykorzystane przez specjalistyczne przedsiębiorstwa.

Stosowanie spoiw chemicznych w masach formierskich i rdzeniowych powoduje

wydzielanie się

różnych związków podczas mieszania składników mas, wykonywania form

i rdzeni, ich składowania i chłodzenia odlewów oraz masy zużytej. Największym źródłem
emisji

gazów

form

rdzeni

jest

proces

usuwania

odlewów

form

i rdzeni z odlewów, z zastosowaniem krat wstrząsowych, proces suszenia form i rdzeni oraz
proces zalewania gotowych form. W trakcie zalewania form ciekłym metalem może mieć

miejsce emisja:

−

składników rozkładalnych termicznie, mogących reagować

wydzielając dymy i/lub pary,

−

związków chemicznych zawartych w spoiwach lub powłokach ochronnych mogących
w wyniku rozkładu termicznego uwalniać

i/lub wyparowywać np. gazy spalinowe, para

wodna i lotne związki organiczne.

Przy wybijaniu i chłodzeniu odlewów przebiegają

procesy rozkładu termicznego podczas

których uwalniane są

lotne związki, kontrolowane głównie przez szybkość dyfuzji

i parowania. Przy usuwaniu (wybijaniu) masy formierskiej i rdzeniowej z odlewu ma miejsce
intensywne wydzielanie się

pyłu, jako że formy, przynajmniej częściowo, muszą być

kruszone (rozbijane). Charakter emisji występującej podczas zalewania form ciekłym
metalem zależy od rodzaju stosowanego spoiwa.

W produkcji odlewów wykorzystywanych jest wiele procesów, operacji czy urządzeń

będących źródłem emisji hałasu. Emisja hałasu powstającego w trakcie procesów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odlewniczych ma wpływ zarówno na środowisko zewnętrzne, jak i na środowisko pracy.
Spośród głównych źródeł

należy wymienić:

−

rozładunki lub załadunki surowców i odpadów,

−

załadunek wsadu,

−

roztapianie metalu (np. elektryczne piece łukowe),

−

wybijanie odlewów (np. kraty wstrząsowe),

−

wykańczanie odlewów (np. oczyszczarki, cięcie, dłutowanie),

−

instalacje do regeneracji masy,

−

urządzenia wentylacyjne wyciągowe, nawiewne,

−

stacje sprężarek,

−

chłodnie powietrzne,

−

obrabiarki do drewna i metalu.

Odlewnie, podobnie jak inne zakłady przemysłowe, wytwarzają

różnorodne odpady.

Prawidłowa segregacja odpadów stanowi istotny element do ich odzysku, recyklingu
i ponownego wykorzystania. Odpady zawsze powinny być

poddawane recyklingowi lub

odzyskiwane, o ile nie ma wyraźnego zastrzeżenia ze strony obowiązujących przepisów, że
odzysk jest technicznie i ekonomicznie niemożliwy. Ogólnie rodzaje odpadów w odlewni
obejmują:

−

pyły pochodzące z surowców wychwycone w filtrach,

−

żużel z odsiarczania ciekłego metalu,

−

żużel i zgary z topienia,

−

pyły i dymy z procesów topienia wychwycone w stacji filtrów,

−

pyły i dymy z zalewania wychwycone w stacji filtrów,

−

pyły z wykańczania odlewów wychwycone w stacji oczyszczania,

−

wióry z procesu wykańczania,

−

zużyte czyściwo z oczyszczarek śrutowych,

−

ścieki i szlamy z płuczek oraz pozostałości z instalacji do obróbki ścieków,

−

odpady materiałów ogniotrwałych z rynien spustowych i kadzi,

−

zużyta masa formierska i rdzeniowa,

−

pojemniki po substancjach chemicznych i olejach,

−

inne obojętne odpady przemysłowe.

Odpady, jeśli tylko to jest możliwe są odzyskiwane. To czy możliwe jest ponowne

użycie,  odzysk  lub  recykling  odpadów  w  przypadku  danej  odlewni  zależy  szczególnie  od
użytego  paliwa  i  surowców,  wywarzanego  produktu  i  stosowanych  technologii  w  zakresie
mas  formierskich,  rdzeniowych  oraz  technologii  wytapiania.  W  wielu  przypadkach,  mimo
technicznych  możliwości  wykorzystania  danego  odpadu,  o  jego  praktycznym  zastosowaniu
decydują

względy ekonomiczne. Największą ilość odpadów stanowi zużyta masa formierska

i rdzeniowa. Innymi odpadami, poza zużytą

masą, możliwymi do odzyskania są:

−

żużel z procesów topienia i obróbki metalu,

−

pył

wychwycony w instalacjach odpylających,

−

zebrane szlamy,

−

odpady materiałów ogniotrwałych.

Ścieki w odlewni generowane są

głównie z procesów technologicznych, w których

stosowana jest woda. Mogą

one również powstawać jako spływy z miejsc magazynowania

surowców w przypadku braku zadaszenia czy nieszczelności zbiorników. W operacjach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przygotowania mas formierskich i rdzeniowych, topienia, zalewania, chłodzenia, wybijania
oraz wykańczania odlewów emitowane są

zanieczyszczenia pyłowogazowe. W przypadku

stosowania mokrych metod odpylania zanieczyszczenia te występują

w generowanych

ściekach.

W operacjach przygotowania mas formierskich emitowane są

głównie frakcje pyliste mas

(pył

kwarcowy, bentonit, pył węglowy). W przypadku stosowania mokrego odpylania

stanowisk zanieczyszczenia te występują

w ściekach.

Stosowane w procesach topienia metalu systemy chłodzenia i odpylania gazów

odlotowych stanowią

najczęściej obiegi zamknięte wód. Ubytek wody spowodowany

parowaniem jest uzupełniany.

Ścieki z mokrych systemów odpylania w topialni zawierają: metale i ich związki,

siarczany, chlorki, związki azotu, związki organiczne pochodzące z zanieczyszczonego
złomu.

Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające

z działalności odlewni. Możemy  jednak, zmieniając własne zachowania, wytworzyć  w sobie
nawyki  takiego  postępowania,  które  przyczyni  się  do  ograniczenia  zanieczyszczenia
środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające od nas
ani  dodatkowych  nakładów  finansowych,  ani  dodatkowego  czasu.  Pierwszym,  najbardziej
oczywistym  krokiem  w  tym  kierunku  jest  ograniczenie  ilości  odpadów  oraz  ich  segregacja.
Rozdzielanie  śmieci  umożliwia  często  ich  ponowne wykorzystanie,  czyli recycling.  Dotyczy
to np. szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury itp. Starajmy się segregować śmieci,
zamiast  -  co  się  często  zdarza  -  wyrzucać  je  w  jednym  worku  do  wspólnego  kontenera.
Na  osiedlach  mieszkaniowych  są  często  rozstawione  specjalne,  osobne  pojemniki  na  szkło,
plastik,  metal  i  papier.  Nie  powinniśmy  więc  wrzucać  śmieci  do  jednego  worka,  lecz
podzielić  je,  a  następnie  wrzucić  do  odpowiednich  pojemników.  Umożliwi  to  ich  ponowne
przetworzenie i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze należy z nich nie

korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze  światła  dziennego.  Możemy  to  robić  chociażby  poprzez  odpowiednie  ustawienie
stanowiska pracy (np. przy oknie). Są też inne proste sposoby oszczędzania energii  np.:  jeśli
wychodzimy  z  pomieszczenia  zgaśmy  światło,  wyłączmy  telewizor  czy  urządzenia,  których
w danej chwili nie używamy.

Odpady elektryczne i elektroniczne powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania

dlatego powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska
odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego powierzając odbiór zużytego sprzętu
wyspecjalizowanym firmom.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co należy rozumieć pod pojęciem środowiska?
2.  Co należy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska?
3.  Jakie  są  główne  źródła  emisji  gazów  i  zanieczyszczeń

pyłowych emitowanych przez

odlewnie?

4. Jakie są główne źródła emisji hałasu?
5. Jakie znasz rodzaje odpadów, które mogą być odzyskiwane w odlewniach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że pracujesz w dużej odlewni na stanowisku operatora urządzeń

odlewniczych. Zastanów się, w jaki sposób możesz zadbać o środowisko pracując na swoim
stanowisku?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska są związane z urządzeniami odlewniczymi,
3)  zapisz  wszystkie  pomysły  na  kartce  (burza  mózgów  -  nie  krytykując  żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Zastanów się i odpowiedz na pytanie: na czym polega segregowanie odpadów pod kątem

ich przydatności do dalszego przetwarzania?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, na czym polega segregowanie odpadów pod kątem ich przydatności do

dalszego przetwarzania,

3) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki, tablica flip – chart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska?



2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?



3) podać sposoby postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym?



4) określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód?



5) określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5.  Test zawiera 20 zadań.
6.  Do każdego zadania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7.  Zaznacz  prawidłową  według  Ciebie  odpowiedź  wstawiając  literę  X  w  odpowiednim

miejscu na karcie odpowiedzi.

8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz

odpowiedź prawidłową.

9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi -

otrzymujesz zero punktów.

11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z zadań sprawi Ci trudność – przejdź do

następnego. Do zadań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi możesz wrócić później.

13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie prawa pracy oraz

bezpieczeństwa i higieny pracy jest

a)  Kodeks Pracy.
b)  instrukcja BHP.
c)  rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

d) instrukcja stanowiskowa BHP.

2. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

pracownik

a)  zachowuje prawo do wynagrodzenia.
b)  nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
c)  ma prawo do częściowego wynagrodzenia.
d)  może otrzymać naganę.

3. Czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale utrudniają

pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do
wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności nazywamy
czynnikami

a)  szkodliwym.
b)  uciążliwymi.
c)  niebezpiecznymi.
d)  mało niebezpiecznymi.

4. Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych,

które mogą być przyczyną urazów powodowanych
a) mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub

wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych.

b) wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem przez maszynę (zmiażdżeniem,

złamaniem).

c) przemieszczającymi się maszynami oraz transportowanymi przedmiotami.
d) obniżeniem zdolności do wykonywania pracy.

5. Korzystanie z wadliwego lub niesprawnego sprzętu elektronicznego jest zagrożeniem

a)  szkodliwym.
b)  obojętnym.
c)  niebezpiecznym.
d)  uciążliwym.

6. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to

a)  sztuczne ogólne.
b)  sztuczne miejscowe.
c)  naturalne słoneczne.
d)  naturalne miejscowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Szczególnie groźne dla człowieka są częstotliwości drgań

a)  od 0,5 do  1,5 Hz.
b)  od 0,7 do 90 Hz.
c)  od 1 do 100 Hz.
d)  do 900 Hz.

8. Znak nie dotykać to znak

9. Ostrzeżenie przed gorącą powierzchnią to znak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Nakaz stosowania ochrony twarzy to znak

11. Ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie

a) ograniczenie skutków porażenia w razie dotknięcia do części przewodzących

dostępnych, które niespodziewanie znalazły się pod niebezpiecznym napięciem (np.
wyniku uszkodzenia izolacji).

b) chronić ludzi przed zagrożeniami wynikającymi z dotyku do części czynnych

urządzeń elektrycznych znajdujących się pod niebezpiecznym napięciem
w czasie normalnej pracy tych urządzeń.

c) zapobieżenie możliwości porażenia prądem elektrycznym w wyniku równoczesnego

dotknięcia części przewodzących znajdujących się pod różnymi potencjałami.

d) izolowanie od ziemi stanowiska pracy, na którym może się znaleźć człowiek by nie

było możliwe jednoczesne dotknięcie dwóch części przewodzących prąd
elektryczny.

12. Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się

a)  fizjologią i psychologią pracy.
b)  zwiększeniem wydajności pracy.
c)  zasadami  i  metodami  dostosowania  warunków  pracy  do  właściwości  fizycznych

i psychicznych człowieka.

d) zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

13. Środki ochrony indywidualnej to

a) środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych

osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo
lub łącznie w środowisku pracy.

b) urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez

pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

c) środki zapewniające prawidłowe warunki w pomieszczeniach przemysłowych.
d) środki zapewniające prawidłowe warunki na stanowiskach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Pożarem nazywamy

a) każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych.
b) spalanie ciał stałych pochodzenia organicznego, przy którym powstaje zjawisko

żarzenia.

c) spalanie cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła.
d) spalanie w którym obok innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia.

15. Do gaszenia pożaru instalacji elektrycznej użyjesz gaśnicy

a)  wodnej.
b)  typu A.
c)  typu AE.
d)  typu B.

16. Najważniejszym zadaniem udzielającego pierwszej pomocy jest

a)  przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia.
b)  utrzymać przy życiu poszkodowanego.
c)  szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i jej udzielić.
d)  wezwać karetkę pogotowia.

17. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracownik

a) ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego.

b)  musi wykonywać pracę.
c)  zawiadamia na piśmie inspektora pracy.
d)  ma prawo oddalić się z miejsca pracy.

18. Prowadzący sztuczną wentylację po wykonaniu wdechu obserwuje

a)  poszkodowanego i jego wygląd.
b)  poszkodowanego i jego zachowanie.
c)  klatkę piersiową poszkodowanego.
d)  tętno poszkodowanego.

19. Tętno u poszkodowanego w wypadku sprawdzamy na

a)  tętnicach małych.
b)  tętnicach średnich.
c)  tętnicy szyjnej.
d)  nadgarstku.

20. W przypadku porażenia prądem pierwszą czynnością ratownika jest

a)  natychmiastowe uwolnienie porażonego spod działania prądu.
b)  wezwanie lekarza.
c)  powiadomienie pracodawcy.
d)  oznakowanie miejsca wypadku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW - Słomczyński G., Kraków 2002
2.  Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
3.  Mac  S.,  Leowski  J.:  Bezpieczeństwo  i  higiena  pracy  dla  szkół  zasadniczych.  WSiP,

Warszawa 2004

4. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
5. Siedlecki J.: Odlewnictwo - bezpieczeństwo i higiena pracy. Główny Inspektorat Pracy,

Warszawa 2006

6. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSiP, Warszawa 2001
7. Wykowska M.: Ergonomia. Wydawnictwa AGH, Kraków 1994

8.  Polska Norma PN-ISO 7010:2006 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa
9.  Polska Norma PN-92/N-01256-02:1992 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
10.  Polska Norma PN-92/N-01256-03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy

11. www.pierwszapomoc.net.pl