CZAS WOLNY
Czas wolny to czas, który zostaje po wypełnieniu wszystkich obowiązków związanych z
pracą,
rodziną,
Ŝyciem
społecznym,
potrzebami
fizjologicznymi.
Czas wolny to pojęcie, które znane juŜ było ludziom pierwotnym. Wypoczynek po pracy –
podstawowy element wolnego czasu – był zjawiskiem znanym ludzkości od zarania
dziejów. W polskiej literaturze uznaje się powszechnie definicję przedstawioną w 1968 r.
przez francuskiego socjologa J. Dumazadiera, który określił czas wolny jako: „zespół
zajęć, którym jednostka moŜe się z własnej woli poświęcić w okresie wolnym od
obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych, albo w celu wypoczynku i rozrywki,
w związku z dąŜeniem do bezinteresownego rozwoju swojej wiedzy i wykształcenia lub
dobrowolnego udziału w Ŝyciu społecznym, jak teŜ w celu rozwoju własnych,
nieskrępowanych zdolności twórczych".
Wolny czas w Ŝyciu człowieka to szereg róŜnorodnych, wzajemnie przenikających się
funkcji. Jego brak ma silny i ujemny wpływ na zdrowie, stosunek do ludzi i osiągnięcia
osobiste. Wolny czas mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami ma zasadnicze i
pozytywne znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki. Jedną z podstawowych funkcji
czasu wolnego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych ucznia. Drugą funkcja czasu
wolnego jest rozrywka. Celem rozrywki jest dostarczenie róŜnorodnych wraŜeń, radości i
zadowolenia. Funkcja rozrywki polega na kompensowaniu monotonii dnia, obowiązków
rodzinnych i szkolnych, nudy, powtarzających się codziennie czynności. WaŜną funkcją
czasu wolnego jest takŜe rozwijanie zainteresowań.
Czas wolny moŜna ująć w róŜnych aspektach:
socjologicznym, psychologicznym i pedagogicznym. W aspekcie socjologicznym zwraca
się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole rówieśników, które prowadzi do
bardziej wydajnego i wytrwałego działania, niŜ działanie indywidualne. W aspekcie
psychologicznym w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych wraŜeń, odkrywce
nowych obszarów, który rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia. Funkcja
społeczna wolnego czasu polega na aktywizowaniu jednostki, którego celem jest
włączenie jej do Ŝycia w społeczeństwie, aby w rezultacie wykształcić w niej umiejętność
świadomego w nim uczestnictwa, wyboru partnerów, podporządkowania się przepisom i
obyczajom.
Historia czasu wolnego
Społeczeństwo tradycyjne (feudalne) (preindustrialne)
- małe skupiska wiejskie
- miejsce zamieszkania było miejscem pracy
- czas wolny był przemieszany z czasem pracy
- praca i czas wolny był zdeterminowany rocznym cyklem przyrody (pory roku) oraz
świętami religijnymi
- podział społeczeństwa na klasy społeczne, gdzie szlachta miała więcej czasu wolnego
niŜ chłopi
Społeczeństwo nowoczesne (przemysłowe, industrialne)
- wyjazdy ludzi do pracy do duŜych miast
- rozdział miejsca zamieszkania i miejsca pracy
- podział czasu na pracę i czas wolny
- praca była wyznacznikiem stylu Ŝycia
- rozwój wiedzy,
- powszechność edukacji
Społeczeństwo usługowe (postindustrialne)
- rozwój medycyny (dłuŜsze Ŝycie) - rozwój sfery usług,
- rozwój komunikacji
- szybki rozwój wiedzy
- nowe zawody
- zwiększenie ilości czasu wolnego.
Pojęcie i problem czasu wolnego pojawił się wraz ze społeczeństwem przemysłowym i
związaną z nim standaryzacją produkcji. W społeczeństwie tradycyjnym problem ten nie
był istotny, gdyŜ nie rozgraniczano czasu wolnego i czasu pracy. W duŜej mierze na
pojawienie się tego problemu, miało miejsce wykonywania pracy, róŜne od miejsca poza
pracą, co z kolei wiązało się z przebywaniem w dwóch róŜnych społecznościach w obu
przypadkach.
Aktywność ludzka takŜe zmieniała się poprzez stulecia:
- aktywność umysłowa z kaŜdym stuleciem rosła, najszybciej od XIX wieku
- aktywność fizyczna maleje z kaŜdym stuleciem wraz z rozwojem technologii
Kategorie czasu wolnego:
1. czas wolny krótki - kilka godzin w ciągu dnia na swoje własne zajęcia
2. czas wolny średni - obejmuje weekendy i dni wolne od pracy
3. czas wolny długi - obejmuje urlopy, wakacje, ferie.
Takie rozgraniczenie ma uzasadnienie w przypadku form turystycznych i rekreacyjnych
(uprawianych w czasie wolnym), które najczęściej rozpatrywane są w kategoriach dnia,
tygodnia, lub sezonu (najczęściej rocznego).
Funkcje czasu wolnego:
1.
funkcja regeneracyjna (wypoczynkowa)
2.
funkcja rozrywkowa
3.
funkcja rozwojowa
Determinanty podejmowania zachowań wolnoczasowych:
1. czynniki biologiczne:
•
stan zdrowia
•
poziom sprawności fizycznej
•
typ budowy somatycznej
2. czynniki psychiczne:
•
osobowość
•
temperament
•
inteligencja
•
wartości, zainteresowania, potrzeby
3. czynniki społeczno-demograficzne:
•
płeć
•
wiek
•
wykształcenie
•
pozycja społeczna
•
styl Ŝycia
4. czynniki gospodarczo-ekonomiczne:
•
sytuacja materialna
•
dochody
•
ilość czasu wolnego
•
dostępność do urządzeń rekreacyjnych
W czasie wolnym organizacja i rodzaj zajęć zaleŜy między innymi od:
•
preferencji, zainteresowań, przyzwyczajeń danej osoby
•
wieku
•
rodzaju wykonywanej pracy
•
innych obowiązków
•
ilości dostępnego czasu (dzień powszedni, weekend, urlop, wakacje)
•
moŜliwości finansowych
Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na róŜnego rodzaju zajęcia:
•
wypoczynek czynny i bierny,
•
rozrywka,
•
rozwijanie zainteresowań,
•
turystykę.
Wychowanie do czasu wolnego
Teoretyczne i praktyczne przygotowanie człowieka do umiejętnego spoŜytkowania czasu
wolnego.
Człowieka do umiejętnego spoŜytkowania czasu wolnego powinny przygotować:
1.
środowisko rodzinne od wczesnych lat, wskazując właściwe wzorce korzystania z
wolnego czasu, np. organizując wyjazdy, choćby poza miasto i wspólne gry i
zabawy;
2.
szkoła, która ma obowiązek wychowywać, powinna uczyć wykorzystania turystyki
i rekreacji przez organizowanie róŜnych form racjonalnego korzystania z czasu
wolnego, np. wycieczki, obozy lub choćby gry i zabawy w czasie wolnym;
3.
organizacje pozaszkolne, środowiskowe, domy kultury itp. organizując róŜnego
typu zajęcia, imprezy sportowe, biwaki, wycieczki itp.
Szczególną rolę w przekazywaniu wzorców spędzania wolnego czasu spełnia rodzina oraz
grupa rówieśnicza.
Organizacją wolnego czasu dla dzieci i młodzieŜy zajmują się róŜnego rodzaju instytucje,
stowarzyszenia, organizacje młodzieŜowe i społeczne takie jak szkoły, świetlice,
biblioteki, kluby osiedlowe, młodzieŜowe domy kultury, PTTK, ZHP, TKKF, zakłady pracy,
organizacje chrześcijańskie. Oferują one następujące formy zajęć: koła zainteresowań,
zajęcia artystyczne, sportowe, odczyty, wycieczki i inne. Podobne formy wymienione
organizacje oferują ludziom dorosłym. Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza
wyraŜa się w tworzeniu na terenie szkoły i środowiska jak najbardziej korzystnych
warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dzieci i młodzieŜy, a takŜe
ludzi dorosłych.
Funkcje turystyki i rekreacji w czasie wolnym:
1.
regeneracyjna - wypoczynek, regeneracja sił,
2.
rozrywkowa - miłe spędzanie czasu w odpowiednim towarzystwie,
3.
rozwojowa - poszerzanie wiedzy o świecie,
4.
kompensacyjna - wyrównanie wszelkiego rodzaju braków i niedociągnięć,
5.
kreacyjna - twórcze spełnienie się w zajęciach,
6.
katartyczna - odreagowanie, ucieczka od problemów,
7.
integracyjna - poznanie nowych ludzi,
8.
adaptacyjna - pomoc w przystosowaniu się do nowych warunków otoczenia,
wzmoŜonego wysiłku fizycznego,
9.
stymulatywna - wspomaganie i pobudzanie rozwoju psychicznego i fizycznego,
10.
korektywna - przeciwdziałanie i niwelowanie odchyleń,
11.
emancypacyjna - uwolnienie się od ograniczeń, nakazów, zakazów,
12.
ekonomiczna - obniŜa wydatki na leczenie ( profilaktyka),
13.
społeczno - ideologiczna- kreowanie odpowiednich wzorców zachowań,
14.
lokalizacyjna - umiejętność i sposób spędzania czasu wolnego, który lokalizuje
jednostkę w społeczności (prestiŜ).
Bariery utrudniające uczestnictwo w turystyce i rekreacji:
1.
bariera poznawcza (poziom wiedzy),
2.
bariera psychologiczna (nietrwałe motywacje, małe aspiracje, lęk przed ośmiesze-
niem),
3.
bariera kulturowa (brak tradycji spędzania wolnego czasu),
4.
bariera ekonomiczna (niski poziom dochodów, wysokie ceny sprzętu sportowego),
5.
bariera ideologiczna (próba pogodzenie wypoczynki konsumpcyjnego i
aktywnego).