Czas wolny to czas, który zostaje po wypełnieniu wszystkich obowiązków związanych z pracą,
rodziną,
Ŝyciem
społecznym,
potrzebami
fizjologicznymi.
Czas wolny to pojęcie, które znane juŜ było ludziom pierwotnym. Wypoczynek po pracy –
podstawowy element wolnego czasu – był zjawiskiem znanym ludzkości od zarania dziejów. W polskiej literaturze uznaje się powszechnie definicję przedstawioną w 1968 r.
przez francuskiego socjologa J. Dumazadiera, który określił czas wolny jako: „zespół
zajęć, którym jednostka moŜe się z własnej woli poświęcić w okresie wolnym od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych, albo w celu wypoczynku i rozrywki, w związku z dąŜeniem do bezinteresownego rozwoju swojej wiedzy i wykształcenia lub dobrowolnego udziału w Ŝyciu społecznym, jak teŜ w celu rozwoju własnych, nieskrępowanych zdolności twórczych".
Wolny czas w Ŝyciu człowieka to szereg róŜnorodnych, wzajemnie przenikających się funkcji. Jego brak ma silny i ujemny wpływ na zdrowie, stosunek do ludzi i osiągnięcia osobiste. Wolny czas mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami ma zasadnicze i pozytywne znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki. Jedną z podstawowych funkcji czasu wolnego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych ucznia. Drugą funkcja czasu wolnego jest rozrywka. Celem rozrywki jest dostarczenie róŜnorodnych wraŜeń, radości i zadowolenia. Funkcja rozrywki polega na kompensowaniu monotonii dnia, obowiązków rodzinnych i szkolnych, nudy, powtarzających się codziennie czynności. WaŜną funkcją czasu wolnego jest takŜe rozwijanie zainteresowań.
Czas wolny moŜna ująć w róŜnych aspektach:
socjologicznym, psychologicznym i pedagogicznym. W aspekcie socjologicznym zwraca się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole rówieśników, które prowadzi do bardziej wydajnego i wytrwałego działania, niŜ działanie indywidualne. W aspekcie psychologicznym w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych wraŜeń, odkrywce nowych obszarów, który rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia. Funkcja społeczna wolnego czasu polega na aktywizowaniu jednostki, którego celem jest włączenie jej do Ŝycia w społeczeństwie, aby w rezultacie wykształcić w niej umiejętność świadomego w nim uczestnictwa, wyboru partnerów, podporządkowania się przepisom i obyczajom.
Historia czasu wolnego
Społeczeństwo tradycyjne (feudalne) (preindustrialne)
- małe skupiska wiejskie
- miejsce zamieszkania było miejscem pracy
- czas wolny był przemieszany z czasem pracy
- praca i czas wolny był zdeterminowany rocznym cyklem przyrody (pory roku) oraz świętami religijnymi
- podział społeczeństwa na klasy społeczne, gdzie szlachta miała więcej czasu wolnego niŜ chłopi
Społeczeństwo nowoczesne (przemysłowe, industrialne)
- wyjazdy ludzi do pracy do duŜych miast
- rozdział miejsca zamieszkania i miejsca pracy
- podział czasu na pracę i czas wolny
- praca była wyznacznikiem stylu Ŝycia
- rozwój wiedzy,
- powszechność edukacji
Społeczeństwo usługowe (postindustrialne)
- rozwój medycyny (dłuŜsze Ŝycie) - rozwój sfery usług,
- rozwój komunikacji
- szybki rozwój wiedzy
- nowe zawody
- zwiększenie ilości czasu wolnego.
Pojęcie i problem czasu wolnego pojawił się wraz ze społeczeństwem przemysłowym i związaną z nim standaryzacją produkcji. W społeczeństwie tradycyjnym problem ten nie był istotny, gdyŜ nie rozgraniczano czasu wolnego i czasu pracy. W duŜej mierze na
pojawienie się tego problemu, miało miejsce wykonywania pracy, róŜne od miejsca poza pracą, co z kolei wiązało się z przebywaniem w dwóch róŜnych społecznościach w obu przypadkach.
Aktywność ludzka takŜe zmieniała się poprzez stulecia:
- aktywność umysłowa z kaŜdym stuleciem rosła, najszybciej od XIX wieku
- aktywność fizyczna maleje z kaŜdym stuleciem wraz z rozwojem technologii Kategorie czasu wolnego:
1. czas wolny krótki - kilka godzin w ciągu dnia na swoje własne zajęcia
2. czas wolny średni - obejmuje weekendy i dni wolne od pracy
3. czas wolny długi - obejmuje urlopy, wakacje, ferie.
Takie rozgraniczenie ma uzasadnienie w przypadku form turystycznych i rekreacyjnych (uprawianych w czasie wolnym), które najczęściej rozpatrywane są w kategoriach dnia, tygodnia, lub sezonu (najczęściej rocznego).
Funkcje czasu wolnego:
1. funkcja regeneracyjna (wypoczynkowa)
2. funkcja rozrywkowa
3. funkcja rozwojowa
Determinanty podejmowania zachowań wolnoczasowych:
1. czynniki biologiczne:
• stan zdrowia
• poziom sprawności fizycznej
• typ budowy somatycznej
2. czynniki psychiczne:
• osobowość
• temperament
• inteligencja
• wartości, zainteresowania, potrzeby
3. czynniki społeczno-demograficzne:
• płeć
• wiek
• wykształcenie
• pozycja społeczna
• styl Ŝycia
4. czynniki gospodarczo-ekonomiczne:
• sytuacja materialna
• dochody
• ilość czasu wolnego
• dostępność do urządzeń rekreacyjnych
W czasie wolnym organizacja i rodzaj zajęć zaleŜy między innymi od:
• preferencji, zainteresowań, przyzwyczajeń danej osoby
• wieku
• rodzaju wykonywanej pracy
• innych obowiązków
• ilości dostępnego czasu (dzień powszedni, weekend, urlop, wakacje)
• moŜliwości finansowych
Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na róŜnego rodzaju zajęcia:
• wypoczynek czynny i bierny,
• rozrywka,
• rozwijanie zainteresowań,
• turystykę.
Wychowanie do czasu wolnego
Teoretyczne i praktyczne przygotowanie człowieka do umiejętnego spoŜytkowania czasu wolnego.
Człowieka do umiejętnego spoŜytkowania czasu wolnego powinny przygotować: 1. środowisko rodzinne od wczesnych lat, wskazując właściwe wzorce korzystania z wolnego czasu, np. organizując wyjazdy, choćby poza miasto i wspólne gry i zabawy;
2. szkoła, która ma obowiązek wychowywać, powinna uczyć wykorzystania turystyki i rekreacji przez organizowanie róŜnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego, np. wycieczki, obozy lub choćby gry i zabawy w czasie wolnym;
3. organizacje pozaszkolne, środowiskowe, domy kultury itp. organizując róŜnego typu zajęcia, imprezy sportowe, biwaki, wycieczki itp.
Szczególną rolę w przekazywaniu wzorców spędzania wolnego czasu spełnia rodzina oraz grupa rówieśnicza.
Organizacją wolnego czasu dla dzieci i młodzieŜy zajmują się róŜnego rodzaju instytucje, stowarzyszenia, organizacje młodzieŜowe i społeczne takie jak szkoły, świetlice, biblioteki, kluby osiedlowe, młodzieŜowe domy kultury, PTTK, ZHP, TKKF, zakłady pracy, organizacje chrześcijańskie. Oferują one następujące formy zajęć: koła zainteresowań, zajęcia artystyczne, sportowe, odczyty, wycieczki i inne. Podobne formy wymienione organizacje oferują ludziom dorosłym. Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza wyraŜa się w tworzeniu na terenie szkoły i środowiska jak najbardziej korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dzieci i młodzieŜy, a takŜe ludzi dorosłych.
Funkcje turystyki i rekreacji w czasie wolnym:
1. regeneracyjna - wypoczynek, regeneracja sił,
2. rozrywkowa - miłe spędzanie czasu w odpowiednim towarzystwie,
3. rozwojowa - poszerzanie wiedzy o świecie,
4. kompensacyjna - wyrównanie wszelkiego rodzaju braków i niedociągnięć, 5. kreacyjna - twórcze spełnienie się w zajęciach,
6. katartyczna - odreagowanie, ucieczka od problemów,
7. integracyjna - poznanie nowych ludzi,
8. adaptacyjna - pomoc w przystosowaniu się do nowych warunków otoczenia, wzmoŜonego wysiłku fizycznego,
9. stymulatywna - wspomaganie i pobudzanie rozwoju psychicznego i fizycznego, 10. korektywna - przeciwdziałanie i niwelowanie odchyleń,
11. emancypacyjna - uwolnienie się od ograniczeń, nakazów, zakazów,
12. ekonomiczna - obniŜa wydatki na leczenie ( profilaktyka),
13. społeczno - ideologiczna- kreowanie odpowiednich wzorców zachowań,
14. lokalizacyjna - umiejętność i sposób spędzania czasu wolnego, który lokalizuje jednostkę w społeczności (prestiŜ).
Bariery utrudniające uczestnictwo w turystyce i rekreacji:
1. bariera poznawcza (poziom wiedzy),
2. bariera psychologiczna (nietrwałe motywacje, małe aspiracje, lęk przed ośmiesze-niem),
3. bariera kulturowa (brak tradycji spędzania wolnego czasu),
4. bariera ekonomiczna (niski poziom dochodów, wysokie ceny sprzętu sportowego), 5. bariera ideologiczna (próba pogodzenie wypoczynki konsumpcyjnego i
aktywnego).