Prawo – wprowadzenie 

1.1.Charakterystyka prawa feudalnego i nowożytnego 

1.1.1.Prawo feudalne  

o 

prawo zwyczajowe 

o 

prawo stanowione w czasach monarchii absolutnych 

o 

partykularyzm : 

o 

osobowy – każdy jest nosicielem własnego prawa 

o 

terytorialny – na określonym terytorium stosuje się jeden system prawny 

o 

stanowość prawa 

o 

nierówność prawa 

o 

nie powszechność prawa  

o 

kazuistyka – przypadek prawny 

1.1.2.Prawo nowożytne  

o 

kodyfikowane 

o 

terytorialne 

o 

powszechne 

o 

stanowione 

o 

jednolite 

o 

równe 

o 

dyspozytywne 

1.2.Systematyka prawa 

o 

prawo dawnej Polski (do 1795) 

o 

prawo na ziemiach polskich pod zaborami (do 1918) 

o 

prawo II RP  

o 

prawo w czasie II Wojny Światowej 

Prawo osobowe 

2.1.Podmioty prawa 

2.1.1.Osoba fizyczna   

o 

człowiek w biologicznym sensie tego znaczenia 

2.1.2.Osoba prawna  

o 

pojęcie abstrakcyjne obowiązujące w prawie od feudalizmu 

2.2.Początek i koniec osoby fizycznej 

2.2.1.Zasady 

o 

człowiek jest osobą fizyczną w momencie urodzenia (potwierdzenie ojcowskie ,rejestr stanu cywilnego) 

o 

wyjątki : 

  nasciturus – płód uznany za osobę fizyczną (w celach spadkowych) , podlega ochronie prawnej 

o 

śmierć zakańcza osobowość fizyczną 

o 

wyjątki: 

  zasada reprezentacji (przywołuje się zmarłego do życia ,aby odebrał spadek) 
  gdy człowiek żyje z medycznego punktu widzenia ,ale utracił osobowość prawną  
  śmierć domniemana (bez znalezienia ciała zaginionego uznaje się za żywego przez rok i 6 niedziel 

– RP ,4 lata po ostatniej wiadomości lub 10 gdy zaginiony pozostawił pełnomocnika + 1 rok do 
wszczęcia postępowania – Królestwo Polskie ,w sprawach majątkowych na 15 lat sąd podejmuje 
decyzję ,że połowa dochodów jest pozostawiona dla spadkobiercy ,a po 30 latach uznaje się ,że 
zaginiony nie żyje chyba ,że wcześniej przekroczy 100 lat – Królestwo Polskie) 

  śmierć klasztorna (traci swoją osobowość fizyczną ,ale pozostaje pod opieką prawa) 

2.2.2.Wyjątki rozszerzające 

o 

uznanie zwierząt za osobę fizyczną  

2.2.3.Wyjątki zwężające 

o 

gdy człowiek nie jest podmiotem praw 

o 

dziecko kalekie nie jest osobą fizyczną 

o 

dziecko niewolnika nie jest osobą fizyczną  

o 

osoba fizyczna pozbawiona osobowości prawnej (z punktu widzenia prawa nie żyje) nie jest osobą fizyczną  

o 

wdowa ma przyznanego kuratora dbającego o interesy i majątek dziecka (nie ma pełni praw osoby fizycznej) 

2.3.Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych 

2.3.1.Zdolność prawna  

o 

zdolność by być podmiotem praw i obowiązków  

o 

zdolność do wzięcia udziału w obrocie prawnym  

o 

w Polsce pierwszy raz w 1798 w kodeksie zachodnio – galicyjskim 

2.3.2.Zdolność do czynności prawnych 

o 

zdolność by przez dokonane przez siebie akty prawne powodować powstanie ,zmianę lub wygaśnięcie jakiegoś 
stosunku prawnego 

o 

uzyskiwało się po osiągnięciu pełnoletności 

2.4.Rodzaje zdolności prawnej 

o 

pełna zdolność prawna (zdolność osoby z danego stanu do posiadania pełni praw określonego stanu)  

o 

częściowa zdolność prawna (ograniczenie jednostki w pewnym zakresie)  

o 

całkowity brak zdolności prawnej (osoba fizyczna ,która została pozbawiona zdolność prawną ,niewola , religia , 
cudzoziemskość)   

2.5.Czynniki wpływające na pozbawienie lub ograniczenie zdolności zdolności prawnej 

2.5.1.Cześć  

o 

do końca XV wieku każdy miał cześć (później tylko szlachta) 

o 

sposoby utraty czci : 

o 

naganne postępowanie 

o 

niehonorowy zawód (prostytutka ,hycel ,kat ,artysta ,cyrulik ) 

o 

niehonorowy szlachcic 

o 

nieślubne dziecko 

o 

skutki utraty czci : 

o 

ograniczenie praw spadkowych 

o 

pozbawienie praw rodzicielskich  

o 

utrata prawa procesowego (do bycia świadkiem i występowania w sądzie) 

o 

pozbawienie prawa do zawierania małżeństw 

2.5.2.Religia (Żydzi): 

o 

dyskryminacja: 

o 

getta żydowskie w miastach 

o 

zakaz małżeństw z chrześcijanami 

o 

zakaz najmowania chrześcijańskiej służby 

o 

ograniczenie w obrocie cywilno-prawnym 

o 

nie mogą studiować  

o 

mogą wykonywać tylko wyznaczone zawody 

o 

Królestwo Polskie (małżeństwo tylko za zgodą władcy ,dekrety króla ograniczają ludność żydowską , 
konstytucja zawiesza na 10 lat prawa obywatelskie) 

o 

Księstwo Warszawskie (zawieszenie praw obywatelskich na 10 lat) 

o 

przywileje Żydów : 

o 

uzyskanie prawa szlacheckich jeżeli Żyd przejdzie na katolicyzm 

o 

prawo do lichwy 

o 

dopiero konstytucja marcowa 1921 wyrówna prawa religii (ale prezydent musi być katolikiem) 

2.5.3.Przynależność stanowa : 

o 

szlachta : 

o 

pełnia praw  

o 

wolna od kar cielesnych 

o 

wolna od ograniczeń związanych z transportem w trakcie odbywania kary 

o 

zdolność do czynności prawnych 

o 

nie ma pełni przywilejów jeżeli chodzi o prawo prywatne w miastach (handel detaliczny , rzemiosło) 

o 

monopol na ziemię  

o 

duchowieństwo : 

o 

nie ma praw do ziemi 

2.5.4.Płeć 

o 

od XV wieku tendencja do ograniczenia praw kobiet 

o 

prawa kobiet : 

o 

prawo do ustanowienia następcy poza sądem 

o 

okresy ochrony prawnej dla wdów ,mężatek i zakonnic 

o 

kobiety nie mają praw politycznych do 1919 roku 

o 

1448 – po zabójstwie kobiety zabójca płacił główszczyznę i karę dla królowej 

o 

ograniczenia praw kobiet : 

o 

1423 – statut warecki mówi ,że główszczyzna po męża dla krewnych ,a nie dla żony 

o 

1 połowa XV wieku - kobiety nie mogły mieć nadanego szlachectwa 

o 

2 połowa XV wieku - ograniczony status sądowy kobiet 

o 

XVI wiek - kobieta po śmierci męża otrzymuje co najwyżej ¼ majątku 

o 

1581 – mężatka nie może występować przed sądem bez męża 

o 

1775 – wdowa musi mieć kuratora 

o 

XX - żona mieszka tam gdzie mąż ,zezwolenie męża na podjęcie przez żonę pracy ,mąż dysponuje 
majątkiem kobiety ,prawo ojca jest ważniejsze ,może się opiekować ubezwłasnowolnionym małżonkiem 
tylko za zgodą rodziny 

2.6.Czynniki wpływające na pozbawienie zdolności do czynności prawnych 

2.6.1.Stan zdrowia   

o 

psychiczny : 

o 

do XIII wieku pozbawieni praw 

o 

od XV przyznawano zdolność prawną na okres trzeźwego myślenia 

o 

1638 – na wniosek rodziny król wysyłał komisję ,która badała chorego 

o 

prawo nowożytne – sąd osądza ubezwłasnowolnienie ,ale musi zasięgnąć opinii rady familijnej , może 
nastąpić ubezwłasnowolnienie pełne lub częściowe 

o 

skutki :umieszczenie w szpitalu ,ośrodku ,  wydzielenie części majątku spadkobiercom 

o 

marnotrawstwo uznawano za chorobę psychiczną (w Polsce do 1935 roku) 

o 

fizyczny : 

o 

1523 – darczyńca musi udowodnić sprawność fizyczną  

o 

nie można nadać spadku na łożu śmierci 

o 

podpisywanie dokumentów pod okiem opiekuna 

o 

może prowadzić do ubezwłasnowolnienia 

2.6.2 Wiek  

o 

XIV – XV wiek – opiekun uznaje ,czy wieku 12 lat dziecko jest już dorosłe 

o 

XV wiek – pełnoletność chłopców od 15 lat 

o 

XVIII wiek – pełnoletność chłopców 18 lat ,dziewczynek 14 lat 

o 

Kodeks Napoleona – pełnoletność od 21 roku życia ,po 15 roku życia można nadać pełnoletność (sieroty po 18 roku 
życia) 

o 

stosunki małżeńskie w zależności od wieku (w Królestwie Polskim): 

o 

zdolność do małżeństwa dziewczynek od 15 lat za zgodą rodziców i chłopców od 18 lat za zgodą rodziców 

o 

w wieku 21 lat można się ożenić  

o 

pełna samodzielność po ukończeniu 30 roku życia 

 

nieletność dzieciństwo (0 – 7 lat):  

brak zdolności prawnej 

małoletność (7 –12 lat): 

czynność prawna za zgodą opiekuna  
za zgodą sądu/władcy można go uznać za 
pełnoletniego 
może sobie wybrać opiekuna 
nie można wszczynać przeciwko niemu 
postępowania (chyba ,że umrze opiekun 
przeciwko któremu toczono postępowanie to 
dziecko musi kontynuować proces) 

pełnoletność 

lata roztropne (12 – 24 lat) 
lat dojrzałe (24 – 60 lat) 

pełna zdolność prawna 

lata stare (60 –70 lat) 

 

2.7.Ubezwłasnowolnienie 

o 

jest orzekane przez sąd po konsultacji z radą familijną 

o 

2 rodzaje :pełne i częściowe 

o 

skutki :umieszczenie w szpitalu ,ośrodku ,wydzielenie części majątku spadkobiercom 

2.8.Osoba prawna 

2.8.1.Kształtowanie instytucji ,początek i rodzaje 

o 

kształtowanie instytucji : 

o 

Kościół (w celu zapobieganiu przejmowania majątków kościelnych przez świeckich – bo do XIII wieku 
księża mogli zawierać ślub –wprowadzono tzw. „personne morale” ,która dziedziczyła) 

o 

miejskie komuny n.p. we Włoszech („personna ficta” – podmiot prawa obejmujący wszystkich 
mieszkańców , ale nie tożsama z sumą mieszkańców)  

o 

naturalno –prawne (w celu gromadzenia kapitału przekraczającego możliwości jednostki n.p. dla podróży 
handlowych ,ryzyko utrat kapitału rozkłada się na wszystkich członków) 

o 

rodzaje osób prawnych : 

o 

związki osób (korporacje – członkowie decydują o funkcjonowaniu osoby prawnej) 

o 

zakład (fundacja – u jej podstaw leży majątek założyciela ,który decyduje o funkcjonowaniu osoby prawnej) 

2.8.2.Powstanie  osoby prawnej  

o 

Kościół : 

o 

zasada adopcji Chrystusa (fundator chcąc zakupić sobie miejsce na tamtym świecie oddaje Chrystusowi 
prawo do spadku czyniąc Chrystusa swoim synem ) 

o 

każda instytucja kościelna staje się osobą prawną  

o 

Miasta : 

o 

funkcjonowanie osoby prawnej dopiero w XVIII wieku kiedy rozwijają się wielkie inwestycje 

o 

koncepcje powstania osoby prawnej : 

o 

system kocesyjny (przepisy prawa jako aktu konstytutywnej decyzji administracyjnej) 

o 

system zgłoszeniowy (przepisy ustawowe określają warunki jakie muszą zostać wypełnione i należy zgłosić 
potwierdzenie ich wypełnienia do władzy administracyjnej) 

o 

system normatywny (osoba prawna powstaje z momentem gdy jej założyciele wypełnią założenia prawa  

2.8.3.Osoba prawna państwowa 

o 

rozwinięte przede wszystkim w państwach socjalistycznych 

o 

dotyczy szczególnie ważnych dziedzin życia publicznego  

o 

należą do nich przedsiębiorstwa państwowe ,spółdzielnie ,związki zawodowe ,stowarzyszenia 

2.9.Pokrewieństwo – podstawa ,rodzaje ,znaczenie 

2.9.1.Podstawa 

o 

pokrewieństwo jest to stosunek między 2 osobami fizycznymi kreowany przez szczególnego rodzaju akt prawny 

o 

pokrewieństwo naturalne łączy osoby fizyczne mające wspólnego przodka 

2.9.2.Rodzaje 

o 

pokrewieństwo w linii:  

o 

prostej  

  krewni zstępni 
  krewni wstępni 

o 

bocznej  

2.9.3.Znaczenie 

o 

prawo spadkowe – im bliższy krewny tym ma większe prawo do spadku 

2.10.Ustalanie siły pokrewieństwa 

2.10.1.System kanoniczny  

o 

liczba urodzin w linii prostej ,aby zaistniało pokrewieństwo 

2.10.2.System rzymski 

o 

trzeba znaleźć osobę od której pochodzą krewni w linii bocznej 

2.11.Rodzaje dzieci  

2.11.1.Prawe – ślubne 

o 

legitymacja dziecka już urodzonego poprzez ślub sprawia ,że dziecko jest prawe (od 1578 ta zasada nie obowiązuje w 
Polsce) 

o 

dzieci z małżeństwa morgenetycznego są nieprawe 

2.11.2.Synowie – córki 

o 

równe prawa spadkowe ,ale to najstarszy syn zajmuje się podziałem masy spadkowej 

o 

córki muszą dostać posag  

o 

córki podlegają władzy ojcowskiej do momentu wyjścia za mąż lub wstąpienia do zakonu  

o 

synowie podlegają władzy ojcowskiej do momentu uzyskania samodzielności majątkowej 

2.11.3.Nieletnie – pełnoletnie – odwołaj się do 2.6.2. 
2.11.4.Pierworodne 

o 

pierwszeństwo w spadku 

o 

najstarszy syn rozdzielał majątek w spadkobraniu  

2.12.Pokrewieństwo sztuczne – podstawa ,rodzaje ,rola (duchowe ,powinowactwo ,adopcje i jej rodzaje) 

2.12.1.Powinowactwo 

o 

pokrewieństwo sztuczne tworzone przez akt małżeński (teściowa – teściowa nie są powinowate) 

2.12.2.Pokrewieństwo duchowe 

o 

na podstawie aktu chrztu lub bierzmowania n.p. rodzice chrzestni 

2.12.3.Adopocja 

o 

nawiązanie mocą aktu świeckiego prawnego pomiędzy obydwoma osobami stosunków o sile ojca i dziecka  

o 

początkowo potrzebna zgoda panującego na adopcję  

o 

cele adopcji : 

o 

w interesie adoptowanego (bezpieczeństwo ,adopcja jest odnawialna ,adoptowany nie tracił praw do 
pokrewieństwa z dawną rodziną ,uprawnienia do nazwiska po śmierci adoptującego ,krewni muszą wyrazić 
zgodę na adopcję przez kobiety) 

o 

w interesie adoptującego (zapewnienie dziedzica ,przyczyna wyznaniowa ,obejście prawa n.p. adopcja 
zięcia – kasa pozostaje w rodzinie) 

o 

rodzaje adopcji : 

o 

częściowa (w celach politycznych ,od 1616 zakaz adopcji mieszczan ,adopcja bojarów podczas unii 
horodelskiej) 

o 

braterska czyli pobratymstwo ,drużbowanie lub wstępek (wspólnota majątkowa , zapewnienie 
bezpieczeństwa w sąsiedztwie)  

Prawo małżeńskie 

3.1.Małżeńskie prawo osobowe 

3.1.1.Pojęcie małżeństwa 

o 

uznany i regulowany przez państwo trwały związek osób fizycznych mający na celu założenie rodziny       

3.1.2.Małżeństwo w okresie przed monogamią 

o 

agamia : 

o 

system plemienny 

o 

uznawano dzieci ,które przyszły na świat w plemieniu za wspólne 

o 

poligamia : 

o 

wielość uczestników małżeństwa  

o 

2 rodzaje :poliandria i poliminia 

3.1.3.Świecka forma małżeństwa 

o 

do XIX wieku zawierano małżeństwo przez wspólne pożycie i zamieszkanie 

o 

małżeństwo przez porwanie : 

o 

żona pochodzi z obcego środowiska i jest porywana przez przyszłego męża 

o 

zakazane przez władze świeckie i kościelne 

o 

małżeństwo poprzez kupno : 

o 

żona pochodzi z własnego środowiska 

o 

rodzina przyszłej żony w razie małżeństwa traci siłę roboczą i trzeba jej to wynagrodzić 

o 

kupuje się władze nad kobietą  

o 

początkowo umowa realna (z ręki do ręki) 

o 

2 fazy : 

  zmówiny : 

• 

ustalanie warunków umowy(intercyza) 

• 

termin regulacji umowy 

• 

warunki majątkowe 

• 

sankcje 

• 

ozdoba dla żony 

  zdawiny : 

• 

gdy dochodzi termin 

• 

uroczystości (1 wydanie narzeczonej ,2 przenosiny ,3 pokładziny – do XVII wieku 
publiczne) 

3.1.4.Charakter świeckiej umowy małżeńskiej i jej realizacja 

o 

początkowo umowa realna 

o 

umowa dochodziła do skutku dopiero w momencie pokładzin 

3.1.5.Kanoniczna umowa małżeńska 

3.1.5.1Kanoniczne wymogi skutecznego zawarcia małżeństwa 

3.1.5.1.1.Wola i wady oświadczenia woli 

o 

małżeństwo jest oparte na woli zainteresowanych 

o 

kobieta i mężczyzna mają równy status 

o 

rodzice nie mają wpływu na małżeństwo 

o 

małżeństwo nieskonsumowane może być rozwiązane 

3.1.5.1.2.Wymagana forma  

o 

musi zostać zarejestrowane w obliczu Kościoła (1215 – sobór laterański) 

o 

małżeństwo traktuje się jaka sakrament 

o 

musi być jawne (od 1563 roku sobór trydencki) 

o 

małżeństwa tajne po ujawnieniu stają się jawne (1741 rok – Benedykt XIX) 

3.1.5.1.3.Brak przeszkód 

o 

małżeństwo nie może zostać zawarte jeżeli istnieją przeszkody małżeńskie  

o 

oświadczenie woli musi być dokonane w sposób prawy  

o 

należy respektować wymogi kościelne 

3.1.5.2.Zaręczyny – forma ,znaczenie 

o 

wprowadzono ,aby uatrakcyjnić akt zawierania małżeństwa 

o 

nie wywołują żadnych skutków dla małżeństwa ,nie ważne kto je zawiera 

o 

1248 – synod wrocławski wprowadza zaręczyny w Polsce  

o 

księgi stanu cywilnego (księga ślubów ,data ,miejsce ,świadkowie ,pleban) 

o 

musi być obecność kapłana i 3 świadków 

o 

1279 – zakaz udział kapłana w zaręczynach ,bo ludzie traktowali je jak akt zawarcia małżeństwa 

o 

zwyczaj zaręczania dzieci i oddawania ich w opiekę teściowej 

o 

można zerwać : 

o 

za zgodą obu stron 

o 

jeżeli jedna ze stron daje ku temu powód druga może zerwać zaręczyny 

o 

kiedy jedna ze stron zrywa umowę bez powodu druga ma prawo do odszkodowania 

o 

nie ma obowiązku wzięcia ślubu 

3.1.5.3.Zapowiedzi – problemy z ich wprowadzeniem w Polsce ,skutki 

o 

3 – krotna zapowiedź ślubu nie częściej niż co tydzień ,aby sprawdzić czy ktoś ma jakieś przeciwwskazania była 
powodem konfliktu szlachty z duchowieństwem (w 1440 roku został zlikwidowany) 

3.1.5.4.Przeszkody małżeńskie – kategorie ,skutki ,rodzaje 

o 

przeszkody : 

o 

ze względu na czas : 

  trwałe  
  czasowe 

o 

ze względu na władze kościelne : 

  względne (jeżeli władze kościelne mogą je uchylić) 
  bezwzględne (jeżeli władze kościelne nie mogą ich uchylić) 

o 

ze względu na strony małżeństwa : 

  jednostronne 
  dwustronne 

o 

ze względu na możliwość małżeństwa : 

  zrywające (nie da się zawrzeć małżeństwa) : 

• 

bigamia współczesna 

• 

różnica wyznań jeżeli jedna ze stron nie jest chrześcijaninem 

• 

wyższe święcenia duchowne i święcenia kapłańskie (w drugim przypadku możliwość 
dyspensy) 

• 

pokrewieństwo naturalne (1215 rok – 7 stopień wg kanonicznej ,1983 rok - 4 stopień wg 
rzymskiej 

• 

porwana dziewczyna nie może być żoną (porywaczowi grozi infamia) 

• 

oświadczenie woli nie może być dokonane podstępem ,w błędzie , bojaźni lub braku 
świadomości 

• 

przeszkodą jest tzw. przyzwoitość publiczna 

  wzbraniające (można pokonać przeszkody w zawarciu małżeństwa) : 

• 

brak zgody : 

o 

rodziców 

o 

pana 

o 

odpowiedniej władzy 

• 

różnica stanu 

• 

różnica wyznań chrześcijańskich 

• 

inerdykt – zakaz małżeństw w stosunku do danej społeczności lub obszaru 

• 

czas zakazany  

3.1.5.5.Przeszkody kanoniczne ,przeszkody prawa cywilnego 

o 

przeszkody kanoniczne : 

o 

poligamia współczesna 

o 

porwanie  

o 

małżeństwo krewnych 

 3.1.5.6.Zawarcie małżeństwa 

o 

forma świecka - poprzez zgodę obu stron zawierających umowę ,później potwierdzenie w formie pokładzin 

o 

forma kościelna – poprzez sakramentalne tak wypowiedziane przez biorących ślub ,potwierdzenie konsumpcją 
związku  

 3.1.6.Proces 

relaicyzacji 

małżeństwa na ziemiach polskich w XIX wieku – formy zawierania małżeństwa 

o 

proces relaicyzacji rozpoczął się w XVII wieku we Francji  

o 

3 systemy małżeństwa : 

o 

małżeństwo świeckie : 

  wprowadził je Kodeks Napoleona 
  małżeństwo jako umowa cywilna 
  wyłączenie ingerencji władzy wyznaniowej 

o 

małżeństwo wyznaniowe : 

  sądy duchowe sprawują jurysdykcję  
  zabór rosyjski 
  małżeństwo wyłącznie w formie wyznaniowej 

o 

system świecko – wyznaniowy : 

  1825 – Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego przewidywał taką możliwość  
  małżeństwo jest umową cywilną ,która uwzględnia reguły prawa wyznaniowego 
  dopuszcza się rozwody 
  jurysdykcja w sądach świeckich ,ale zgodnie z regułami wyznaniowymi 

   

3.1.7.Zagadnienia unifikacji prawa małżeńskiego na ziemiach polskich po I Wojnie Światowej 

o 

unifikacja prawa małżeńskiego nastąpiła w II RP 

o 

1946 – plan K.Lutostańskiego z 1929 roku : 

o 

likwidacja przewagi mężczyzn w małżeństwie 

o 

zakaz zmuszania do czynności religijnych podczas zawierania małżeństwa 

o 

zasadą jest ślub cywilny i możliwy wyznaniowy 

o 

możliwość rozwodu 

o 

jurysdykcja świecka 

   3.1.8.Ustanie 

małżeństwa  

    

3.1.8.1.Ustanie 

małżeństwa a separacja 

o 

naturalne : 

o 

przez śmierć jednego z małżonków 

o 

kiedy jest osoba zaginiona można przerwać małżeństwo poprzez ponowny ślub 

o 

oddalenie żony : 

  przerwanie małżeństwa następowało poprzez oddalenie żony z domu (z powodu kłótliwości lub 

bezpłodności)  

o 

rozwód : 

o 

małżeństwo może być przerwane za życia małżonków  

o 

3 – letni okres separacji jest potrzebny ,aby doszło do rozwodu (może zostać cofnięta) 

o 

powody rozwodu : 

  cudzołóstwo 
  zamach na życie małżonka 
  złe traktowanie psychiczne lub fizyczne 
  skazanie na ciężką karę 
  porzucenie 
  choroba mająca odpychający charakter 
  zmiana wyznania 
  nakłanianie do rozpusty 
  różnica charakterów 

o 

skutki rozwodu : 

  małżeństwo ustaje od momentu nabrania mocy prawnej wyroku sądu 
  ustaje domniemane ojcostwo 
  jeżeli żona jest niewinna ma prawo do nazwiska męża  
  prawa rodzicielskie nie istnieją chyba ,że sąd orzeknie inaczej 
  likwidacja więzi majątkowych 

   

3.1.8.4.Ustanie 

małżeństwa wg prawa kanonicznego 

o 

wyklucza możliwość rozwodu 

o 

separacja „ od stołu i łoża”: 

o 

ma charakter czasowy lub stały  

o 

za obopólną zgodą stron  

o 

na podstawie orzeczenia sądowego    

o 

faktycznie rozdzielenie małżonków bez możliwości zawarcia przez nich powtórnego małżeństwa 

3.2.Małżeńskie prawo majątkowe 
 3.2.1.Zaspokajanie 

majątkowych potrzeb małżeństwa i rodziny 

o 

mężczyzna gospodaruje majątkiem (musi zabezpieczyć żonę i dzieci ,musi wyznaczyć wiano czyli pozostałość ceny 
za kobietę) 

o 

wiano stanowiło oddanie żonie najczęściej w formie pieniężnej posagu ,który wniosła do małżeństwa  

 3.2.2.Możliwe skutki majątkowe zawarcia małżeństwa 

o 

klasy majątkowe : 

o 

majątek należący do małżonków przed zawarciem małżeństwa  

o 

majątek nabyty w trakcie małżeństwa 

o 

skutki majątkowe : 

o 

rodzi wspólnotę majątkową 

o 

nie wywołuje żadnych zmian majątkowych (zasada rozdzielności) 

o 

istnieje majątek odrębny i majątek wspólny 

 

3.2.3.Warunki powstania majątku małżeńskiego 

o 

majątek rodziny składa się z tego co nabywa żona i co posiada mąż 

o 

taryfikator posagowy :   

o 

córka wojewody – 100 grzywien 

o 

córka szlachcica – 40 grzywien 

o 

oprawa posagu : 

o 

zapisanie walorów posagu żony na nieruchomość męża (wiano) 

o 

stanowiły hipotekę żony ,którą mąż mógł dysponować tylko za jej zgodą  

o 

było zapisywane w księgach sądowych 

o 

po bezpotomnej śmierci żony wiano wracało do męża 

o 

przywianek – inwestycja małżonka mająca wynagrodzić rodzinie żony inwestycje w posag 

o 

podarek poranny – po nocy poślubnej podarek dla żony (za dziewictwo) 

o 

podarek poślubny – wyraz szczególnego uczucia dla żony (opcjonalnie) 

 3.2.4.Małżeńskie systemy majątkowe – funkcjonowanie majątku w czasie trwania małżeństwa 

o 

system rządu posagowego : 

o 

dominował w prawie ziemskim 

o 

odrębność majątkowa małżonków  

o 

całością majątku zarządzał mąż 

o 

posag żony był zabezpieczony na dobrach męża 

o 

system pełnej własności majątkowej : 

o 

majątek był wspólną własnością małżonków i był traktowany jako całość 

o 

dominował w prawie miejskim 

o 

system rozdzielności majątkowej : 

o 

w prawie miejskim magdeburskim 

o 

majątki małżonków przez cały okres trwania małżeństwa były rozdzielone 

o 

każdy z małżonków mógł swobodnie dysponować swoją częścią 

o 

dożywocie : 

o 

system polski 

o 

na podstawie umowy małżeńskiej 

o 

małżonkowie zapisywali sobie wzajemnie na wypadek śmierci dożywotnie użytkowanie całego majątku 

 3.2.5.Majątek po ustaniu małżeństwa 
  

3.2.5.1.Na 

skutek 

śmierci jednego z małżonków 

o 

śmierć jednego z małżonków nie powoduje zmian własności  

o 

wg koncepcji K.Lutostańskiego po śmierci jednego z małżonków połowa majątku przechodzi na drugiego małżonka 
,chyba że rodzice nie mogą wypełnić obowiązków wobec dzieci 

  

3.2.5.2.Z 

innych 

przyczyn 

o 

w wypadku rozwodu  likwiduje się więzi majątkowe między małżonkami  

Stosunki osobiste w rodzinie  
4.1.Między małżonkami 
 4.1.1.Między małżonkami 

o 

na czele rodziny stał ojciec rodziny 

o 

żona wchodziła pod władzę męża ,a za nią dzieci z pełnoprawnego małżeństwa 

o 

żona była pod opieką męża 

o 

prawo do karcenia żony ,obowiązek żony do zamieszkiwania tam gdzie mąż i wierności małżeńskiej , posłuszeństwa 
wobec męża ,dokonywania wszystkich czynności prawnych za zgodą lub przy asyście mężą 

o 

pozycja żony zależała od jej statusu społecznego i przynależności stanowej 

 4.1.2.Między rodzicami a dziećmi 

o 

władza ojca nad dziećmi była większa niż matki 

o 

od ojca zależało czy nowo narodzone dziecko zostanie przyjęte do rodziny ,miał prawo karcenia , wydawania zgody 
na małżeństwo , 

o 

władza ojca nad synem gasła po jego gospodarczym usamodzielnieniu się (ojcowie przeciwstawiali się temu tworząc 
niedziały wspólnie z synami ,którymi zarządzali\) 

o 

władza ojca nad córką gasła w chwili zawarcia małżeństwa lub wstąpienia do zakonu  

Prawo opiekuńcze 
5.1.Opieka ,a kuratela   

o 

opieka : 

o 

opiekun ma prawo do pełnych praw opiekuńczych 

o 

pupil nie ma zdolności do czynności prawnej 

o 

kuratela : 

o 

dotyczy sytuacji ,w których kurator współdziała w szeregu działalności prawnych dotyczącej osoby 
niesamodzielnej 

5.2.Ustanowienie opieki 
 

5.2.1.Cel opieki i kurateli 

o 

wiek (nieletność) 

o 

starość 

o 

płeć 

o 

zdrowie 

o 

ojciec : 

o 

umarł 

o 

długotrwała nieobecność 

o 

pozbawiony praw 

  5.2.2.Sposób 

ustanowienia 

o 

obowiązek przyjęcia opieki (nie ma odmowy) 

o 

opieka ojcowska (testament) – swoboda wyboru opiekuna 

o 

opieka przyrodzona (krewnych) – pierwszeństwo ma krewny z linii ojca 

o 

opieka urzędowa 

o 

opieka samowładna – po przekroczeniu danego wieku można sobie samemu wyznaczyć opiekuna wśród krewnych 

o 

jeżeli żyje matka zostaje współopiekunem 

 5.3.Kwalifikacje 

opiekuna 

o 

może być tylko osoba z pełną zdolnością prawną 

o 

szlachcic osiadły 

o 

człowiek pobożny ,cnotliwy ,sprawiedliwy ,gospodarczy  

o 

nie może być to ojczym 

5.4.Obowiązki i prawa opiekuna 

o 

zachowanie dóbr pupila w stanie nienaruszonym (od 1565 obowiązek sporządzenia inwentarza w obecności 2 
krewnych ojczystych pupila) 

o 

zarządzanie majątkiem w okresie bieżącym 

o 

zakaz alienacji ,graniczenia majątku (trzeba w sądzie wystąpić o zmianę n.p. wypłatę posagu ,spłata długów ojca ,brak 
pieniędzy na utrzymanie dziecka ) 

o 

1578 – opiekun może oddać dobra w zastaw 

o 

opiekun musi wynagrodzić ewentualne szkody (prowadzono księgowość) 

o 

obowiązek ścigania zabójcy ojca pupila ,aby uzyskać główszczyznę 

o 

musi dokończyć sprawy sądowe ojca pupila 

o 

musi otrzymać pieniądze na wychowanie pupila (z posagu) 

5.5.Ustanie opieki 

o 

opieka wygasa gdy pupil jest pełnoletni 

o 

gdy opiekun umrze lub zostanie bandytą 

o 

gdy pupil wyjdzie za mąż 

5.6.Tendencje rozwojowe prawa opiekuńczego  

o 

1775 – ubezpieczenia wdów i sierot 

o 

XIX wiek : 

o 

Kodeks Napoleona : 

  opieka jako instytucja związana z ochroną interesów rodziny 
  stanowisko rodziny jest najważniejsze 
  władza w rękach rodziny 
  państwo się nie wtrąca 

o 

Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego : 

  ochrona interesów indywidualnych pupila 
  władza publiczna jest zobowiązana do nadzoru 
  opieka nad dziećmi pozamałżeńskimi 
  sąd wyznacza opiekuna (musi być mocno związany z pupilem) 
  sąd wskazuje cel sprawowania opieki i jej tok  
  Księga Opiekuńcza w sądzie : 

• 

osoby niestosowne do opieki : 

o 

osoby niezaradne (chorzy ,starzy ,kobiety) 

o 

osoby niepewne (urzędnicy ,skazańcy ,różnice wyznaniowe) 

Prawo spadkowe 

6.1.Pojęcie prawa spadkowego ,dziedziczenie ,spadek ,dziedzice konieczni ,otwarcie spadku ,masa spadkowa 

o 

prawo spadkowe – zagadnienia prawne dotyczące dziedziczenia ,spadku ,masy spadkowej ,momentu otwarcia spadku i 
dziedziców koniecznych 

o 

masa spadkowa – majątek zmarłego przeznaczony do spadkobrania 

o 

spadek – ogół praw i zobowiązań finansowych zmarłego 

o 

dziedziczenie – przechodzenie majątku zmarłego na jego następcę 

o 

otwarcie spadku – chwila śmierci posiadacza majątku 

o 

dziedzice konieczni - kategoria krewnych ,których nie można nie dopuścić do spadku 

6.2.Niedział – brak dziedziczenia 

o 

równe prawa dla wszystkich uczestników (także dla kobiet) 

o 

zajmowaniem się niedziałem sprawuje mężczyzna (najstarszy) 

o 

niedział powstaje przez akt urodzenia dziecka w małżeństwie lub w drodze umowy 

o 

każdy nowonarodzony nabywa uprawnienia właściciela w stosunku do majątku  

o 

jeżeli umrze uczestnik niedziału nie ma dziedziczenia 

o 

niedział nie jest wieczysty 

6.3.Kształtowanie się norm prawa spadkowego – spadkobranie a niedział 

o 

relacja w niedziale gdy liczba uczestników zmniejszy się do 1 lub gdy zapada decyzja o podziale niedziału (następuje 
spadkobranie) : 

o 

wydzielenie jednej osoby z majątku (n.p.gdy kobieta wychodzi za mąż z posagiem) 

o 

gdy uczestnicy niedziału nie mogą współżyć  

o 

gdy rodzina jest podmiotem gospodarczym procesy indywidualizacji własności (rzeczy ruchome – własność 
prywatna 

6.4.Dziedziczenie ustawowe (ab intestato) 

 

6.4.1.Zasady dziedziczenia ustawowego 

o 

dopuszczeni są tylko krewni  

o 

gdy nie ma testamentu 

o 

chroni interesy rodziny (mąż ,żona nie dziedziczą) 

o 

odrębny reżim prawny dla nieruchomości i liberalne traktowanie rzeczy ruchomych 

o 

dziedzice konieczni : 

o 

kategoria krewnych ,których nie można nie dopuścić do spadku 

o 

są to krewni zstępni (synowie ,wnuk) 

o 

najstarszy z synów dzieli majątek na tyle części ile jest dziedziców koniecznych ,najmłodszy wybiera pierwszy i tak 
dalej w zależności od ilości dziedziców koniecznych 

o 

pierwszeństwo dla bliższych krewnych : 

  dziedzice konieczni 
  rodzeństwo 
  krewni wstępni (rodzice – zasada pochodzenia majątku) 
  pozostali krewni do 4 stopnia komputacji rzymskiej (według konstytucji z 1588 jeżeli nie ma 

krewnych to liczy się do 8 stopnia komputacji rzymskiej ,jeżeli nadal nie ma krewnych to majątek 
przechodzi w ręce władcy)  

  zasada reprezentacji – przywołanie do życia na czas spadkobrania jednego z krewnych ,aby jego 

rodzina mogłą dziedziczyć  

 6.4.2.Odsunięcie dziedzica koniecznego od spadkobrania  

o 

dziedzice koniecznych można wyrzucić ze spadku 

o 

wyrzucenie dziedziców koniecznych : 

o 

niezdolność – nie ma zdolności prawnej  

o 

niegodność – n.p. krewnobójstwo ,wyjście za mąż bez zgody rodziców 

o 

wydziedziczenie – ustawa daje taką możliwość jeżeli : 

  syn nie wykupi ojca z niewoli 
  nieudzielenie ojcu pomocy prawnej 
  wystąpienie prawne przeciwko ojcu 
  publiczne opowiadanie się przeciwko ojcu 
  nieposłuszeństwo w obiorze drogi życiowej 

6.5.Testament w polskim prawie ziemskim 

o 

spadkobierca wybiera następców majątku (w swojej rodzinie) 

o 

dziedziczenie na podstawie ustawy wykluczało udział Kościoła w spadkobraniu 

o 

zjazd w Łęczycy dał prawo do swobodnego decydowania majątkiem po śmierci 

o 

polski testament : 

o 

nie musi wskazywać dziedzica 

o 

maże dotyczyć tylko części spadku 

o 

pierwsze testamentu dotyczyły sprzętu ruchomego 

o 

1437 – trzycizna – 1/3 majątku musi być przeznaczona na Kościół ,albo na konkretnego duchownego (ale po 2 latach 
Kościół musi sprzedać nieruchomość w ręce szlacheckie) 

o 

1505 – gdy nie ma dziedziców koniecznych można dysponować majątkiem 

o 

1510 : 

o 

swoboda dysponowania majątkiem ruchomym  

o 

nie można dysponować majątkiem nieruchomym ,chyba że oddaje się go królowi 

6.6.Tendencje prawa spadkowego na ziemiach polskich w XIX wieku 

o 

powszechność (każdy może być dziedzicem) 

o 

zasada autonomii woli spadkobiercy 

o 

ograniczone prawa dla dziedziców koniecznych : 

o 

prawo do zachówku – roszczenie przeciwko spadkobiercom (w prawie pruskim do 50 %) 

o 

część obowiązkowa – wskazuje jaką część majątku musi dostać dziedzic konieczny 

6.7.Dziedziczenie specjalne  

o 

ordynacje : 

o 

masa nieruchomościowa ,która jest wyjęta z reguł prawa dziedziczenia 

o 

podstawą jest statut lub list założycielski 

o 

w Polsce musi być zgoda sejmu (w innych krajach króla) 

o 

zasada 1 dziedzica (primogenitura lub senioriat) 

o 

nie dopuszcza kobiet 

o 

nic nie może być odłączone  

o 

przykłady ordynacji : 

o 

Radziwiłłowie 

o 

Zamoyscy 

o 

Ostrogscy 

o 

spotkała się z opozycją krewnych  

o 

wady : 

o 

niemożliwość dostosowania zmiany obciążeń  

o 

zmniejszenie obciążeń wobec państwa 

o 

VI 1939 – likwidacja ordynacji (ustawowa ,a przestają istnieć w 1944) 

o 

dziedziczenie umowne : 

o 

dopuszcza dziedziczenie na podstawie umowy zainteresowanych (rola 2 stron) do śmierci spadkodawców 

o 

gdy umowa odsuwa spadkobierców koniecznych (n.p. umowa między małżonkami) 

o 

dożywocie : 

o 

umowa pomiędzy mężem ,a żoną która powoduje ,że po śmierci jednego z małżonków drugi przejmuje zarząd 
nad majątkiem aż do swojej śmierci 

o 

fideikomisy : 

o 

zapis będący prośbą spadkodawcy do osoby obciążonej zapisem ,by udzieliła osobie trzeciej pewnej korzyści 
majątkowej 

o 

służyły do utrzymania majątków ziemskich w rękach rodzin szlacheckich 

Prawo rzeczowe 
7.1.Charakterystyka prawa rzeczowego 

o 

prawo rzeczowe : 

o 

zajmuje się tym wszystkim co zawiera się między podmiotem ,a rzeczą 

o 

zajmuje się określaniem społecznych form korzystania z rzeczy 

o 

koncepcje prawa rzeczowego : 

o 

1) 

  przysługuje prawo podmiotowe o charakterze bezwzględnym do rzeczy 
  jest skuteczne wobec wszystkich 

o 

2) 

  stosunek obligacyjny 
  są skuteczne między stronami (erga omnis) 

7.2.Charekterystyka rzeczy i ich klasyfikacja 

o 

rzecz – wyodrębniona w sposób naturalny lub sztuczny część przyrody przyrody przedstawiająca wartość materialną i 
mogąca funkcjonować w stosunkach gospodarczych jako dobro samoistne 

o 

kategorie rzeczy : 

o 

prawo rzymskie : 

  zmysłowe  
  niezmysłowe 

o 

od XIII wieku : 

  ruchome (te ,które można było zniszczyć za pomocą pochodni) 
  nieruchome – nieruchomość (część powierzchni ziemi wyodrębniona za pomocą kryteriów fizycznych 

i prawnych + wszystko to co jest z gruntem na stałe związane – ale do XVI wieku domy były uważane 
za ruchomości) 

• 

kategorie nieruchomości : 

o 

ze wg na sposób nabycia : 

  dziedziczne – te ,które aktualny władca nabył w procesie spadkowania 
  nabyte – te ,które władca aktualny nabył na drodze dziedziczenia 

o 

ze wg na pochodzenie : 

  po matce  
  po ojcu 

o 

ze wg na wartość : 

  jednostkowe  
  zbiorowe – zebranie kilku sztuk doprowadza do zwiększenia wartości 

o 

ze wg na przeznaczenie : 

  samoistne – przeznaczone do realizacji określonych funkcji 

gospodarczych lub społecznych 

  stanowiące część składową – elementy ,które pojedynczo nie nadają się 

do niczego ,a razem stanowią część samoistną 

  podzielne  
  niepodzielne 

o 

ze wg na przynależność prawną : 

  główne – podlegają ogólnemu prawu  
  przynależne – mogą być podmiotem samodzielnego prawa 

o 

ze wg na charakter : 

  poświętne – związane z kultem religijnym 
  szanowane – podlegają szczególnej ochronie ze względu na interes 

społeczny 

  zwykłe  

o 

ze wg na cechy indywidualne : 

  zamienne – jeżeli rzecz na posiada indywidualnych cech  
  niezamienne – jeżeli rzecz posiada indywidualne ,tylko sobie właściwe 

cechy 

o 

ze wg na możliwość wprowadzenia do obrotu prawnego : 

  w obrocie  
  poza obrotem  
  dopuszczone z ograniczeniami 

7.3.Posiadanie – proces posesoryjny ,a proces petytoryjny 

o 

nie jest związane z prawem ,ale ma dla niego znaczenie 

o 

potrzebne jest władztwo nad rzeczą i wola władanie ,aby zaistniało posiadanie 

o 

w prawie ziemskim posiadanie stanowiło I stopień do własności 

o 

posiadanie feudalne zachodzi gdy ktoś pobiera z rzeczy pożytek 

o 

posiadanie jest chronione przez prawo 

o 

posiadanie : 

o 

uzasadnione 

o 

nieuzasadnione 

o 

skłonność do zmiany posiadania : 

o 

proces petytoryjny (kto jest uprawniony do nieruchomości) : 

  zalety : 

• 

pozwala na wszechstronne rozpoznanie sporu 

• 

określenie na stałe statusu prawnego 

• 

proces instancyjny 

  wady : 

• 

długotrwałość 

o 

proces posesoryjny : 

  proces uproszczony ,sumaryczny ,interesuje się tylko wąskim wycinkiem sprawy 
  ochrona spokojnego posiadania 
  zmierza do ustalenia faktu ,czy posiadanie jest słuszne czy nie  
  należy je rozpocząć w ciągu 30 dni od daty naruszenia posiadania  
  termin wykonania wyroku to 14 dni bez możliwości odwołania 
  skutki wyroku : 

• 

przymusowa egzekucja 

• 

może zostać zwołane lokalne pospolite ruszenie 

  generalni stosowane w XVI wieku w prawie polskim 

7.4.Własność 
 7.4.1.Charakterystyka 

o 

własność - najpełniejsze prawo rzeczowe 

 7.4.2.Rodzaje 

własności 

o 

własność pełna (bezwarunkowa ,aluwialna ) : 

o 

nie tworzy zależności osobistej 

o 

własność zależna (włada ,w której uprawnienia właściciela są ograniczone) : 

o 

własność lenna (XIII –XVII wiek) 

o 

własność podzielona (władza lenna na poziomie wsi ): 

o 

relacja poddany – właściciel wsi 

o 

2 rodzaje zwierzchności : 

  zwierzchnia 
  podległa 

o 

obaj właściciele muszą liczyć się z prawami współuprawnionego 

  szlachcic : 

• 

prawo dysponowania 

• 

prawo posiadania 

• 

prawo używania 

• 

prawo z zakresu władztwa publicznego 

• 

ograniczenia : 

o 

jest zobowiązany do opieki nad Kościołem (prawo do wyboru duchownego) 

o 

od XVIII wieku ma patronat nad szkołą (prawo do wyboru nauczyciela) 

o 

obowiązek inwestowania i ochrony przeciwpożarowej 

  chłop : 

• 

prawo dysponowania (ale alienacja wymaga zgody pana) 

• 

prawo posiadani  

• 

prawo używania 

• 

ograniczenia : 

o 

wyboru zawodu dla dzieci chłopa dokonuje pan  

o 

zgoda pana na małżeństwo i opuszczenia wsi 

o 

obowiązek wykorzystywania pańskiej karczmy i młyna 

o 

opłaty spadkowe  

o 

prowadzenie ksiąg 

o 

jurysdykcja pańska 

o 

własność miejska (miasta wykupują się spod władzy feudałów) 

o 

własność niedzielna (własność rodzinna ,terytorialna) 

o 

własność o charakterze czasowym  

7.4.3.Przekształcenia prawa własności w prawie kapitalistycznym 

o 

kapitalizm : 

o 

własność jest naturalnym niczym nie ograniczonym prawem 

o 

swobodna działalność gospodarcza 

o 

własność jest prawem pełnego ,nieograniczonego ,nienaruszalnego władztwa nad rzeczą  

o 

własność jest prawem świętym i nietykalnym  

o 

1794 – pruskie prawo książęce mówi ,że właścicielem staje się ten kto jest mocen samodzielnie rozporządzać 
istotą rzeczy lub prawa z wyłączeniem innych 

o 

rodzaje : 

  własność pełna 
  własność lenna : 

• 

właściciel użytkowy i właściciel 

  własność rycerska : 

• 

tylko szlachcic z jurysdykcją patrymonialną ,korzystne opodatkowanie 

  własność rodzinna : 

• 

instytucja wielkiej własności 

• 

na mocy testamentu 

• 

indywidualny użytkownik o ograniczonych możliwościach rada familijna ma władzę 
zwierzchnią  

• 

w celu utrzymania pozycji wielkich rodzin 

o 

kodyfikacja napoleońska : 

o 

decyzja o likwidacji wszystkiego co wiąże się z feudalną koncepcją  

o 

własność - prawo korzystania z rzeczy i rozporządzania nimi w sposób najbardziej nieograniczony 

o 

ograniczenie prawa własności wyłącznie w trybie ustawowy 

o 

promuje liberalne pojęcie własności (promocja swobody działalności gospodarczej) 

o 

XIX wiek : 

o 

uznanie dla praw właściciela 

o 

własność to obowiązki właściciela 

o 

sankcje dla właściciela w przypadku nie respektowania przepisów  

o 

stało się doktryną kościelną  

o 

sądy ograniczały prawa własności : 

  klauzula dobra publicznego 
  inspekcja tabularna (początek prawa pracy): 
  organ państwa  
  państwo przyznaje sobie prawo do ingerencji we własność prywatną 

o 

XX wiek : 

o 

wzrost tendencji ograniczenia własności 

 

7.4.4.Sposoby nabywania własności :pierwotne i nieruchome 

o 

sposób pierwotny : 

o 

nabywca nie wywodzi swego prawa od poprzednika  

o 

prawo nadbrzeżne (właściciel brzegu nabywa prawa do wszystkiego co jest na brzegu ) 

o 

łupy wojenne 

o 

sposób wtórny : 

o 

w miejsce starego właściciela nowa osoba fizyczna (przejmuje prawa i obowiązki) 

o 

3 sposoby : 

  spadkobranie  
  decyzja administracyjna z decyzją przeniesienia prawa własności  
  umowa rzeczowa przenosząca : 

• 

zamiana 

• 

darowizna 

• 

umowa kupna – sprzedaży 

7.5.Przeniesienie prawa własności rzeczy ruchomych i nieruchomych 

o 

ruchomość – przekazanie władzy nad rzeczą  

o 

nieruchomość : 

o 

zdanie (rezygnacja) 

o 

wdanie – czynność formalno-prawna prowadząca do przeniesienia własności : 

  przed władzą publiczną  
  deklamacja publiczna 
  ważna symbolika wdania n.p. wspólne wypicie wody 

7.6.Utrata prawa własności 

o 

rzecz zużywalna prowadzi do utraty własności 

o 

utrata własności przez zniszczenie/porzucenie (ale prawa do własności odpadków są trwałe) 

o 

dawność działa jeżeli któs wykorzysta fakt nieużywania rzeczy 

o 

rezygnacja 

o 

formy utraty praw własności : 

o 

konfiskata (sankcja za czyn bezprawny) : 

  charakterze generalnym  
  przedmiot związany z przestępstwem  

o 

wywłaszczenie : 

  decyzja administracyjna (cele publiczne) ,która prowadzi do rekompensaty o charakterze uprzednim i 

odpowiednim (bez straty) 

7.7.Dawność  

o 

nieruchomość niczyja : 

o 

należy zacząć na terenie niczyim funkcje gospodarcze 

o 

działania o charakterze formalno – prawnym (wytyczenie granic) 

o 

dokonanie zapowiedzi objęcia kontroli nad obszarem 

o 

nieruchomość czyjaś : 

o 

zasiedzenie (powstanie nowego prawa własności ) 

o 

czas likwiduje prawo własności 

o 

upływ czasu powoduje utratę niewykonywanego prawa ,jeżeli konkurencja jest aktywna dawność jest skierowana 
przeciwko nieaktywnym uprawnionym  

o 

nie działa jak ius cogens (może być uchylona) 

o 

zastaw nie może zostać dotknięty własnością  

o 

dawność nie jest uwzględniana w sporze do sądu z urzędu (tylko gdy zwróci na nią uwagę strona w procesie) 

o 

wymagany czas : 

  przed statutami Kazimierza Wielkiego – nieokreślony 
  statuty Kazimierza Wielkiego : 

• 

ruchomość – 1-3 lata 

• 

nieruchomość – 15 – 30 lat 

o 

królowi dawność nie szkodzi 

o 

wyłączenie z dawności przedmiotów poświętnych ,woli stron i roszczeń 

o 

możliwość zawieszenia dawności : 

  czas wojny 
  kataklizmy 
  bezkrólewia 
  przerwanie biegu dawności 

7.8.Ograniczone prawa rzeczowe  
 7.8.1.Użytkowanie 

o 

prawo do pobierania owoców z cudzej rzeczy n.p umowa dzierżawy 

o 

może być samodzielnym prawem lub jednym z elementów innych praw rzeczowych  

 7.8.2.Prawo 

bliższości 

o 

sąsiadów lub krewnych (ograniczenie uprawnień właściciela w zakresie dysponowania) 

o 

przyznaje krewnym możliwość przejęcia majątku zainteresowanego (zbywca proponuje nabycie nieruchomości) 

o 

nie ma ograniczeń w ilości uprawnionych krewnych 

o 

prawo odebrania retraktu dla krewnych (prawo odebrania rzeczy obciążonej z nieupoważnionych rąk) 

o 

początkowo w formie zaboru 

o 

później prawo do odkupu zbytej ziemi : 

o 

przy zawieraniu transakcji do umowy dodaje się klauzulę ,że krewni nie chcą danych dóbr (także ich dzieci) 

o 

wpisuje się do kontraktu zawyżoną cenę 

o 

prawo odkupu działa rok i 6 niedziel 

o 

jeżeli ktoś zrzekł się prawa pierwokupu jest to decyzja doczesna 

o 

funkcjonuje do XVIII wieku 

o 

wykorzystywane do uzyskiwania korzyści z dóbr kościelnych 

 7.8.3.Służebności  

o 

służebność - aktywność na rzeczy cudzej 

o 

konieczność do powstrzymania się od działania na rzeczy własnej lub wpuszczenie na nieruchomość osoby trzeciej 

o 

prawo do ochrony przed szkodliwym wykorzystaniem rzeczy przez uprawnionego : 

o 

prawo ziemskie : 

  służebności leśne : 

• 

prawo wypasu  

• 

prawo do chrustu 

• 

prawo do pobierania drzewa na zabudowania 

  służebności gruntowe : 

• 

możliwość korzystania dla celów komunikacyjnych 

• 

dla uzyskania łączności z wodą  

• 

prawo do zalewania 

• 

prawo do przekopania 

  służebności wodne : 

• 

prawo doprowadzania bydła do cudzej wody 

• 

uprawnienia do prania w cudzej wodzie 

o 

prawo miejskie : 

  tworzenie wspólnych ścian 
  ograniczona własność w konsumpcji światła  
  prawo do widoku 
  prawo okapu 

o 

okoliczności ustania służebności : 

o 

jeżeli mają charakter czasowy 

o 

w razie wygaśnięcia przyczyny ustanowienia 

o 

w razie zniszczenia rzeczy obciążonej 

o 

w razie wykupu rzeczy obciążonej 

 7.8.4.Ciężary realne 

o 

właściciel obciążonej nieruchomości jest zobowiązany do periodycznych świadczeń dla uprawnionego 

o 

kupno renty (wyderkauf): 

o 

sprzedaż z prawem odkupu i umowa nakładająca na nabywcę obowiązek ustąpienia danej rzeczy na określonych 
warunkach ,gdy uprawniony będzie chciał z prawa skorzystać 

o 

gdy właściciel nieruchomości szuka kapitału i sprzedaje „pożyczkodawcy” roczną rentę z posiadanego dobra 

o 

ominięcie prawa kanonicznego (pożyczka udzielona przez chrześcijanina jest nadużyciem) 

o 

w umowie występuje cena za kupioną rentę  

o 

udostępnienie przy pożyczce wiąże się z obowiązkiem zwrotu ,a przy kupnie renty zwrot jest prawem 

o 

dochód przy pożyczce jest lichwą ,a przy kupnie renty jest przedmiotem transakcji 

o 

pożyczkodawca ma uprawnienia o charakterze obligacyjnym ,przy kupnie renty są uprawnienia rzeczowe 

o 

przy kupnie renty procent nie wpływa na wysokość długu (obowiązek zwrotu całej sumy jednorazowo) 

o 

wpływ czasu nie ma wpływa na kupno renty 

o 

ciężar spoczywa na nieruchomości 

o 

jeżeli rzecz obciążona zostaje zniszczona to właściciel kupionej renty nie ma prawa do świadczenia renty 

o 

cena nie może być większa niż połowa wartości nieruchomości 

o 

upowszechnione w XIV i XV wieku 

o 

kupno renty z prawem odkupu wykorzystywano do realnego powiększenia dóbr kościelnych  

 7.8.5.Zastaw 
  7.8.5.1.Rodzaje 

zastawu 

o 

zastaw na rzeczy nieruchomej : 

o 

z dzierżawieniem (zastaw użytkowy): 

  zastaw ,gdy dochód wpływa na amortyzację sumy zastawnej (bardzo rzadko) 
  zastaw antychretyczny : 

• 

przez cały czas trwania zastawu wierzyciel pobiera dochód nie amortyzujący sumy zastawnej 

• 

wierzyciel nabywa prawa posesjonata 

• 

musi być określona długość zastawu 

• 

bezskuteczny upływ terminu świadczenia powoduje utratę własności  

• 

wierzyciel gwarantuje sobie by nie zostać wykupiony przez dany okres czasu 

• 

zastaw terminowy ustalający co się będzie działo po upływie terminu : 

o 

przejmuje własność  

o 

nieruchomość zostaje sprzedana ,a z uzyskanej kwoty zostaje spłacony wierzyciel 

  zastaw bezterminowy : 

• 

zastawnik ma siedzieć w dobrach dopóki dłużnik nie spłaci pożyczki 

• 

pełni funkcję zabezpieczenia pożyczki 

• 

służy wierzycielowi zapewnieniu możliwości spokojnej egzystencji 

• 

sposób uzyskiwania nieruchomości 

• 

dłużnik zachowuje obowiązek służby wojskowej 

• 

obowiązuje zasada wypowiedzenia – jeżeli zastawca chce dokonać wykupu to musi w 
ustalonym wcześniej terminie dać znać wierzycielowi 

• 

wykup tylko po zakończeniu cyklu ekonomicznego  

• 

dłużnik nie traci prawa własności po upływie czasu 

o 

bez dzierżawienia : 

  wierzyciel ma zabezpieczenie na nieruchomości 
  dłużnik posiada prawo do dzierżenia nieruchomości i czerpania z niej dochodów 
  ustanowienie takiego obciążenia w drodze umowy nie pozostawia śladu na nieruchomości (ryzyku ,że 

1 nieruchomość może mieć wielu wierzycieli) 

  może zajść ,gdy : 

• 

umowa terminowa między wierzycielem i dłużnikiem 

• 

ustanowienie odpowiedzialności rzeczy  

• 

wpis ustaleń do odpowiedniej księgi sądowej 

o 

zastaw na rzeczy ruchomej : 

o 

dotyczy wierzytelności krótkoterminowej  

o 

zastaw z dzierżawieniem 

o 

po upływie terminu zastaw zabierany 

o 

wierzyciel musi się zgodzić na proponowany zastaw 

 

 

7.8.5.2.Powstanie zastawu – strony zastawu 

o 

strony zastawu : 

o 

wierzyciel 

o 

dłużnik zastawny 

o 

powstanie zastawu : 

o 

zgodnie z wolą dłużnika – na podstawie umowy ,testamentu 

o 

bez woli dłużnika : 

  zastaw sądowy – aby ochronić interes wierzyciela 
  zastaw ustawowy – w sytuacjach określonych przez ustawę 

  7.8.5.3.Skutki 

zastawu 

o 

gdy dłużnik nie spełni roszczenia wierzyciel dochodzi roszczenia od rzeczy 

o 

wierzycielowi przypada zastaw po upływie terminu świadczenia 

o 

zaspokojenie wierzyciela z zastawu (decyduje umowa) : 

o 

przypada mu władza nad rzeczą  

o 

sprzedaż zastawu 

o 

użytkowanie rzeczy do momentu oddania świadczenia 

  7.8.5.4.Hipoteka 

szlachecka 

o 

1588 rok – spisano zasady zastawu bez dzierżawy („O ważności spraw”) : 

o 

pierwszeństwo : 

  uniemożliwia kilkakrotne obciążenie nieruchomości 
  ważny jest moment sporządzenia wpisu 

o 

jawność : 

  formalna : 

• 

dostęp do ksiąg sądowych jest otwarta 

  materialna  : 

• 

wierzyciel musi wiedzieć ,że sprawdziwszy księgę nie zostanie wprowadzony w błąd 

• 

tylko wpis we właściwym sądzie jest ważny 

o 

szczegółowość : 

  obowiązek precyzyjnego określenia przedmiotu obciążenia 

  wykluczenie możliwości kwestionowania części majątku będącego zastawem 

o 

dobra wiara : 

  wpis na szkodę wierzyciela jest nieważny 

o 

gdy dług zostanie spłacony następuje skreślenie z ksiąg 

o 

jeżeli dług nie zostanie spłacony : 

  zastaw bez dzierżawienia zamienia się w zastaw z dzierżawieniem 
  majątek dłużnika na własność wierzyciela 
  sprzedaż nieruchomości 

 

 

7.8.5.5.Hipoteka na ziemiach polskich pod zaborami 

o 

Kodeks Napoleona : 

o 

hipoteka prawna : 

  bez wpisu do ksiąg przysługiwała mężatkom na dobrach męża 
  zabezpieczenie młodocianych na dobrach opiekuna 
  na dobrach publicznych w przypadku czynionych przez nich nadużyć   

o 

hipoteka generalna : 

  obciążone są wszystkie dobra danej osoby 

o 

jawność formalna : 

  nie wymaga się przy przeniesieniu zmiany właściciela nieruchomości wpisu do ksiąg 

o 

1818 rok – nowa ustawa hipoteczna 

o 

zasada hipotecznej ochrony obrotu nieruchomościami 

o 

zasada jawności formalnej 

o 

wiara publiczna ksiąg hipotecznych 

o 

zasada niepodzielności hipoteki 

o 

katalog należności wymaganych niezależnie od wpisu : 

  podatek gruntowy  
  ubezpieczenie od ognia 
  wynagrodzenie sług  

o 

1887 – ustawa II Rzeszy obejmowała ziemie polskie) 

o 

obowiązek założenia dla każdej nieruchomości oddzielnej księgi hipotecznej 

o 

czynności wymagane do obrotu : 

  umowa zobowiązująca do przeniesienia własności 
  umowa rzeczowa przenosząca własność pod warunkiem wpisania do odpowiedniej księgi 

  7.8.5.6.Ustanie 

zastawu 

o 

gdy ma charakter czasowy 

o 

gdy zastaw na upadku 

o 

gdy zastaw dożywotni 

o 

dawność : 

o 

praw własności wygasają 

o 

nabycie uprawnień właściciela przez zastawnika 

o 

przez wydzierżawienie 

o 

sprzedaż zastawu zastawnikowi : 

o 

zastawnik rezygnuje z zastawu 

o 

gdy wygasa wierzytelność ,która leży u podstaw zastawu  

Zobowiązania 

8.1.Co to jest zobowiązanie 

o 

zobowiązanie jest to relacja prawna między 2 stronami :wierzyciela i dłużnika 

o 

prawo zobowiązaniowe określa sposoby wymiany dóbr i usług w danej społeczności  

o 

rozwój pojawia się wraz z rozwojem miast i rozwojem gospodarki folwarcznej 

8.2.Powstawanie zobowiązań 

o 

zobowiązania eksdeliktu -rozwój miast prowadzi do wykształcenia instytucji gwarantujących bezpieczny obrót 

o 

zobowiązania ekskontraktu – gdy państwo rozwinie urzędy kontroli zobowiązańń 

o 

w Polsce wiąże się z rozwojem gospodarki folwarcznej  

o 

w Europie wiąże się z rozwojem handlu i przemysłu (miast) 

8.3.Rodzaje zobowiązań  

o 

zobowiązanie eksdeliktu (z czynu niedozwolonego) : 

o 

dochodzi do wyrządzenia szkody  

o 

z długiem nie wiąże się odpowiedzialność obowiązek odszkodowania 

o 

obowiązek rekompensaty każdej wyrządzonej szkody  

o 

zobowiązanie eksdelikwasideliktu (gdy powstaje szkoda ,a po stronie krzywdzącego nie ma winy ) 

o 

zobowiązanie ekskontraktu (z umowy): 

o 

sytuacja ,w której poczucie sprawiedliwości wyrządza określone zachowanie mimo ,że nie ma umoowy  

o 

płaszczyzna uzgodnienia  

o 

wykonanie zobowiązań 

o 

zobowiązanie ekskwasikontraktu 

o 

zobowiązanie z mocy prawa  

 8.4.Rodzaje świadczeń 
1) 

o 

jednostronne – taka relacja gdy jedna strona jest tylko uprawnioną ,a druga tylko zobowiązana (darowizna) 

o 

dwustronne – po  obu stronach relacji istnieje uprawnienie i obowiązek 

2) 

o 

proste – każda ze stron może być jednym podmiotem 

o 

złożone – gdy >1 podmiot po stronie dłużnika lub wierzyciela  

3) 

o 

podzielne – gdy każdy odpowiada za konkretnie określoną część świadczenia  

o 

niepodzielne :  

o 

każdy z dłużników odpowiada za całość świadczenia dopóki świadczenie nie zostanie zrealizowane w całości 

o 

gdy jest wielu wierzycieli każdy z nich może pozwać dowolnego z dłużników 

o 

gdy następuje zwłoka wierzyciel ma prawo wystąpić do dowolnego z dłużników 

4) 

o 

pełne – wierzyciel ma prawo do uzyskiwania świadczenia drogą sądową 

o 

naturalne : 

o 

nie zawiera wszystkich elementów 

o 

nie ma prawa do dochodzenia do długu przed sądem w przypadku :hazardu i zobowiązań przedawnionych 

8.5.Wina i odpowiedzialność w prawie cywilnym 

o 

dłużnik ma w terminie wykonać zobowiązanie  

o 

wierzyciel mógł domagać się wprowadzenia do umowy kilku gwarancji 

o 

instrumenty do wykonania świadczenia : 

o 

gwarancje osobiste 

o 

gwarancje majątkowe 

8.6.Gwarancje osobiste i majątkowe 

o 

gwarancje osobiste : 

o 

życie : 

  dłużnik oddaje wierzycielowi możliwość dysponowania swoim życiem 

o 

zdrowie : 

  dłużnik oddaje wierzycielowi możliwość dysponowania swoim zdrowiem 

o 

wolność : 

  gwarancja niewolą  
  dysponowanie wolnością rodziny 
  niewolnik na stałe lub na okres czasowy 
  leżenie załogą – do czasu spełnienia świadczenia dłużnik musi się stawić w karczmie wierzyciela i 

siedzieć tam do momentu spłacenia świadczenia (1 typ) ,wierzyciel przebywa na koszt dłużnika w 
karczmie do momentu spełnienia świadczenia (2 typ) 

o 

cześć : 

  wierzycielowi wolno publicznie pisać ,mówić i rysować o dłużniku do momentu spłacenia świadczenia  
  dłużnik musi przedstawić wierzycielowi osobę 3 – poręczyciela 
  kto nie udzieli na prośbę rękojęmstwa w potrzebie też go nie otrzyma 
  cele rękojemcy : 

• 

złapać dłużnika i oddać wierzycielowi 

• 

odpowiedzialność majątkowa 

• 

instytucja rękojemstwa ,aby nałożyć na dłużnika odpowiedzialność za dług 

o 

gwarancje majątkowe : 

o 

zastaw : 

  wierzyciel dochodzi odpowiedzialności od rzeczy  
  wierzyciel ,który uzyska zastaw nie może już niepokoić dłużnika 

o 

zakład : 

  gwarancja na rzeczy 
  wierzyciel ,który uzyska zastaw nie może już niepokoić dłużnika 

o 

zakład (vadium) : 

  gwarancja na rzeczy (wprowadzone do umowy) 
  jeżeli dłużnik nie zapłaci należności to płaci dodatkowo karę  

o 

zadatek : 

  strona przystępująca do umowy wpłaca zadatek (około 10 %) należności 
  przeniesienie ryzyka na obie strony kontraktu 
  dłużnik uzyskuje zwrot zadatku w podwójnej ilości jeżeli wierzyciel zerwie umowę 

o 

raty : 

  wygasa natychmiast jeżeli dłużnik nie zdąży zapłacić jednej z rat (reszta musi być zapłacona 

całościowo) 

  sankcje dla dłużnika jeżeli ten nie zdąży zapłacić (przepadają całościowo) 

o 

zaciągnięcie pożyczki przez osobę 3 w imieniu dłużnika : 

  zobowiązany do zwrotu pożyczki jest dłużnik 

8.7.Gwarancje nienaruszalności umowy 

o 

zaprzysiężenie strony lub stron  

o 

cenzusy kościelne – do umowy kupna – sprzedaży wprowadzono n.p. klątwę  

o 

lidkup (w całej Europie) : 

o 

zastosowanie specjalnej procedury ,która ma usunąć wszystkie wątpliwości dotyczące umowy 

o 

sąd lidkupu : 

  osoby cieszące się autorytetem rozważają jak przeprowadzona została transakcja 
  błogosławieństwo lidkupu – wypowiedzenie publiczne słów wskazujących na nienaruszalność umowy 
  spożycie lidkupu – wypicie alkoholu 
  czynność prawna ma charakter publiczny 

o 

przybicie : 

o 

każdy zakup trzeba oblać  

o 

podanie otwartej dłoni jako znaku zgody na umowę 

o 

świadkowie : 

o 

demonstracje publicznego charakteru 

o 

wartość dowodowa 

o 

bierze się osoby z autorytetem 

o 

dokument : 

o 

początkowo musi być wsparty świadkami 

o 

można było zakwestionować jego ważność 

o 

zeznanie umowy wobec osądu i wprowadzenie do ksiąg : 

o 

wpis do księgi sądowej 

o 

opłaty na rzecz urzędników 

8.8.Odpowiedzialność za wady 

o 

wada fizyczna (nie ma umówionych właściwości) : 

o 

jawna – brak odpowiedzialności zbywcy 

o 

ukryta (odpowiedzialność zbywcy): 

  zwrot pieniędzy lub rekompensata 

o 

wada prawna (odpowiedzialność zbywcy): 

o 

zbywca nie ma prawa do rzeczy ,którą sprzedał  

o 

zbywca sprzedał prawo do rzeczy ,ale nie powiedział o obciążeniach 

o 

zbywana rzecz nie istnieje 

8.9.Wygaśnięcie zobowiązania 

o 

spełnienie świadczenia 

o 

zwolnienie dłużnika przez wierzyciela 

o 

potrącenie (wywołanie skutku przypominającego o świadczeniu) 

o 

zlanie się wierzytelności z długiem (wierzyciel wstępuje w prawa dłużnika) 

o 

gdy następuje śmierć jednej ze stron ,ale pod warunkiem ,że : 

o 

zobowiązanie odnosi się do jednej osoby 

o 

niemożność świadczenia 

o 

świadczenie jest zakazane 

o 

wierzyciel utrudnia spełnienie świadczenia  

8.10.Rodzaje umów w dawnym prawie polskim 

o 

umowa o charakterze realnym : 

o 

zapewnia bezpieczeństwo obu stronom 

o 

zawiera się przez wykonanie 

o 

świadczenie spełniane jednocześnie  

o 

umowa formalna : 

o 

przewiduje zobowiązania do świadczenia w przyszłości 

o 

dłużnik nie jest odpowiedzialny 

o 

do umowy dodaje się dodatkowe czynniki : 

  uroczyste ślubowanie płaty 
  sentencje zapewniające o spłacie długu 

o 

umowa cosensualna : 

o 

uznanie obowiązku dłużnika do świadczenia jako wynikający bezpośrednio z umowy 

o 

rodzi prawo wierzyciela i nakłada obowiązki na dłużnika mocą oświadczeń woli 

o 

kiedy jest porozumienie zawiera się umowę 

o 

początkowo forma ustna 

o 

najczęściej charakter publiczny 

o 

forma pisemna : 

  od XVI wieku forma obowiązująca 
  zwyczaj formularzy    

Prawo karne 

9.1.Początki prawa karnego 

o 

prawo karne – dyscyplina prawa zajmująca się przestępstwem 

o 

przestępstwo – zawiniony czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary 

o 

naruszenie norm współżycia : 

o 

naruszenie norm ,które płyną z zewnątrz 

o 

naruszenie norm wewnątrz grupy 

9.2.Racjonalizacja kary 

o 

zasada prewencji indywidualnej (zniechęcenie przestępcy na przyszłość) : 

o 

złodziej : 

  kara śmierci 
  obcięcie ręki 

o 

zasada prewencji ogólnej (charakter represji ma zniechęcać kandydatów do popełnienia przestępstwa) : 

o 

publiczne stosowanie kary 

o 

odwołanie do religijnych uwarunkowań (przestępstwo gniewa bogów) : 

  rodzaj kary dostosowany do boga ,któremu przypisuje się reakcję za popełniony czyn (utopienie , 

ukamieniowanie) 

o 

zasada zaspokojenia emocji społecznych (aby nie dochodziło do zemsty) czyli zasada sprawiedliwości społecznych 

o 

zasada rekompensaty poniesionej szkody (główszczyzna) 

9.3.Podstawy odpowiedzialności :przedmiotowe i podmiotowe ujmowanie przestępstwa 

o 

przedmiotowe (obiektywne) ujmowanie przestępstwa : 

o 

poszukiwanie sprawcy na zasadzie związku przyczynowego 

o 

niezbędny jest skutek przestępstwa 

o 

szukanie osoby ,którą należy pozwać do odpowiedzialności 

o 

w Polsce karanie osób ,których zachowanie ,zaniechanie lub dokonanie da się powiązać ze skutkiem 

o 

podmiotowe (subiektywne) ujmowanie przestępstwa : 

o 

osoba ,która uczestniczy w łańcuchu przyczyn będzie uznana za przestępcę jeżeli uznamy ,że w trakcie 
wykonywania przestępstwa ona była winna 

o 

jeżeli osoba przyczyniła się do przestępstwa (zamiar) 

o 

skutek nie jest niezbędny 

9.4.Związek przyczynowy ,a odpowiedzialność karna 

o 

związek przyczynowy konieczny : 

o 

ograniczenie poszukiwania sprawcy do osób ,które wywołały taką przyczynę ,która doprowadziła do 
negatywnego skutku 

o 

przykład :jeżeli dochodzi do pobicia i osoba w ciągu roku od pobicia umrze dochodzi się odpowiedzialności od 
sprawcy pobicia jak za pobicie ze skutkiem śmiertelnym 

o 

sankcje ,gdy nie ma skutku : 

o 

zamiar : 

  pociągnięcie do odpowiedzialności za pomysł popełnienia przestępstwa : 
  karalność pomysłu za dokonanie zamachu na cara (Królestwo polskie i Rosja) : 
  karanie za podjęcie zamiaru 
  usłyszenie zamiaru jest podstawą do kary 

o 

czynności przygotowawcze : 

  nie są karane pod warunkiem ,że same w sobie nie są przestępstwem 

o 

usiłowanie : 

  stan ,w którym sprawca podejmuje działania w celu dokonania skutku 
  wydobycie broni w obecności panującego jest przestępstwem 
  zadanie trucizny jest przestępstwem 
  jeżeli ktoś działa w sposób nieudolny też jest karany 

9.5.Wina w prawie karnym 

o 

wina jest to subiektywny stosunek sprawcy do czynu (świadomość ,wola) 

o 

początkowo w Polsce karano niezależnie od rodzaju winy 

o 

statut kolski (1672) : 

o 

rozróżnia się zabójstwa z winy umyślnej i nieumyślnej 

o 

zabójstwo umyślne – każde dokonane na sejmie ,poprzedzone zatargiem ,z użyciem broni palnej lub łuku  

o 

XVIII wiek – rezygnacja ze skutkowego rozumienia postępowania (przejście do podmiotowego rozumienia przestępstwa) 

o 

wina : 

o 

umyślna : 

  gdy sprawca zdaje sobie sprawę ,że wywoła skutek przestępczy 
  sprawca chce osiągnąć skutek przestępczy 
  sprawca ma świadomość ,że czyn jest przestępstwem ,ale mu na nim nie zależy (n.p. strzelając do 

pościgu w trakcie ucieczki gdy jeden z uczestników pościgu zostaje trafiony) 

o 

nieumyślna : 

  karana : 

• 

niedbalstwo : 

o 

gdy sprawca nie przewidział wywołania skutku przestępczego ,ale mógł i powinien 

• 

lekkomyślność : 

o 

gdy sprawca przewiduje możliwość wywołania skutku przestępczego ale 
bezpodstawnie przypuszcza ,że tego skutku uniknie  

  nie karane : 

• 

przypadek : 

o 

sprawca nie miał wpływu na skutek ,ale miał swój udział w jego dokonaniu 

9.6.Odpowiedzialnośc karna za rzeczy cudze  

o 

statuty Kazimierza Wielkiego – odchodzą od odpowiedzialności za rzeczy cudze 

o 

odpowiedzialność zbiorowa ,jeżeli związek krwi z przestępcą : 

o 

odpowiedzialność rodowa 

o 

przeciwko husytom – dziecko husytów było także karane 

o 

krewnobójstwo 

o 

od 1791 roku zbiorowa odpowiedzialność rodziny zdrajcy 

o 

odpowiedzialność karna na terenach wiejskich : 

o 

odpowiedzialność terytorialna : 

  przerzuca się odpowiedzialność na zbiorowość  
  związki wiejskie 
  odpowiedzialność w zasięgu krzyku zabitego 

o 

odpowiedzialność reprezentacyjna : 

  podstawą odpowiedzialności jest sprawowana funkcja  
  w odniesieniu do władz miejskich (burmistrz ,członkowie rad) 
  za zabicie szlachcica w mieście odpowiadają władze miasta 

o 

odpowiedzialność indywidualna : 

  gdy istnieje zależność sprawcy od osoby winnej wykroczenia 
  relacje pan – sługa 

o 

odpowiedzialność karna na terenach miejskich : 

o 

odpowiedzialność rodziców za dzieci 

o 

odpowiedzialność za prowadzenie się służby 

9.7.Przestępstwa publiczne i prywatne 

o 

przestępstwa publiczne (mir) : 

o 

przestępstwa ścigane i karane z urzędu ponieważ stanowią groźbę dla bezpieczeństwa publicznego 

o 

rzecznikiem miru był panujący 

o 

w wypadku złamania miru oprócz kary prywatnej (główszczyzny nawiązki) pobierano również karę państwową 
na rzecz monarchy ,a czasem również osobną karę sądową na rzecz sądu 

o 

rodzaje miru : 

o 

miejscowy – obejmujący pewne miejsca n.p. drogi targi ,granice domy ,pola 

o 

osobowy – obejmujący kategorię osób jak kobiety i Żydzi 

o 

mieszany – przysługiwał n.p. arcybiskupowi (obejmował zarówno osobę jak i miejsce pobytu) 

o 

sądowy – roztaczający opiekę nad sądem ,sędzim ,urzędnikami sądowymi 

o 

za zabójstwo na gościńcu – opieka królewska nad obcokrajowcami 

o 

przestępstwa ścigane z urzędu : 

o 

zbrodnia obrazy majestatu 

o 

zdrada 

o 

przestępstwa przeciwko religii panującej 

o 

przestępstwa przeciwko interesom skarbowym państwa 

o 

przestępstwa przeciw władzom i sądom 

o 

przestępstwa urzędnicze 

o 

zawodowo uprawiany rabunek 

o 

przestępstwa prywatne (ścigane na wniosek skrzywdzonego): 

o 

mężobójstwo (w przypadku zabicia szlachcica kara także do króla) 

o 

uszkodzenie ciała  

o 

obraza czci : 

  potwarz (zarzucenie komuś popełnienia przęstępstwa) 
  zniewago 

o 

gwałty (dodatkowo kara państwowa jeżeli szlachcianka): 

o 

na osobie 

o 

na majątku 

o 

podpalenie 

o 

kradzież (dodatkowo kara państwowa) 

9.8.Formy udziału w przestępstwie 

o 

uczestnictwo w czasie popełnienia przestępstwa : 

o 

sprawstwo : 

  pociąga się do odpowiedzialności tego kto swoim działaniem lub zaniechaniem wykonuje przestępstwo 

o 

współsprawstwo : 

  kilka osób dopuściło się na podstawie porozumienia jednego zakazanego czynu 
  wszyscy są jednakowo karani ,bo wszyscy popełniają przestępstwo 
  kilka osób płaci główszczyzne – więcej kasy dla poszkodowanego 

o 

uczestnictwo nie w czasie popełnienia przestępstwa : 

o 

podżeganie : 

  przed przestępstwem 
  skłanianie sprawcy do popełnienia wykroczenia  

o 

pomocnictwo : 

  w czasie przestępstwa 
  „i ten złodziej co kradnie i ten co drabinę trzyma” 

o 

poplecznictwo : 

  próba uniknięcia odpowiedzialności od przestępstwa poprzez udział osoby trzeciej 

9.9.Okoliczności wyłączające przestępczość działania  

o 

samoobrona : 

  początkowo niekaralność czynu nie sprowokowanego przez sprawcę  
  później samoobrona na określonych zasadach : 

• 

dopuszczalna w przypadku bezprawnego i bezpośredniego zamachu na życie  

• 

w przypadku niemożności uniknięcia zamachu  

• 

reakcja musi być adekwatna do stopnia zagrożenia 

• 

obrona konieczna daje bezkarność od strony publicznej ,ale karalność od strony prywatne 
istnieje (główszczyzna) 

o 

samopomoc : 

  początkowo zemsta krwawa jest nie karana 
  później podlega karze ,chyba że : 

• 

zabicie złodzieja podczas produkcji rolnej   

• 

zabicie cudzołożnika nakrytego na gorącym uczynku 

• 

zabicie dłużnika jeżeli było to zawarte w umowie 

o 

przestępstwo w celach najwyższej potrzeby : 

  ratowanie własnego dobra kosztem cudzego ,jeżeli dobro własne jest większej wartości 
  drobna kradzież w celu ratowania życia 
  gdy podczas długiej nieobecności jednego z małżonków drugi dopuszcza się cudzołóstwa  
  w razie śmierci w pojedynku ,ale jeżeli jest zgoda królewska na pojedynek 

o 

działanie w interesie publicznym : 

  zabicie poskrybowanego (wyjętego spod prawa) 
  zabicie szlachcica pijącego z chłopstwem w karczmie 
  zabicie plebeja podającego się za szlachcica 
  wykonywanie obowiązków (policja ,kat) 

o 

przedawnienie 

o 

ugoda z poszkodowanym – nie ma kary jeżeli jest rekompensata 

9.10.Kary publiczne i prywatne 

o 

kary publiczne : 

o 

kara państwowa : 

  najczęściej uiszczenie opłaty wobec króla  
  czasem uiszczano również opłaty sądowe 

o 

kara prywatna : 

o 

uiszczana wobec skarżącego przez przestępcę  

9.11.Zasady wymiaru kary 
 

9.11.1.Samopomoc i zemsta krwawa 

o 

początkowo zemsta krwawa jest nie karana 

o 

później podlega karze ,chyba że : 

o 

zabicie złodzieja podczas produkcji rolnej 

o 

zabicie cudzołożnika nakrytego na gorącym uczynku 

o 

zabicie dłużnika jeżeli było to zawarte w umowie 

 

9.11.2.Kary talionu i kary odzwierciedlające 

o 

talion : 

o 

dostosowanie kary do przestępstwa  

o 

wyrządzenie przestępcy takiej samej szkody ,jakiej sam stał się sprawcą  

o 

były rzadkie w prawie polskim 

o 

kary odzwierciedlające : 

o 

dostosowane do charakteru czynu 

o 

przykład :za złamanie postu wybijano zęby ,za cudzołóstwo odcięcie części rodnych 

 9.11.3.Okoliczności łagodzące i obciążające 

o 

okoliczności obciążające : 

o 

recydywa (osoby trzy razy sądzone za taki sam czyn ) 

o 

złapanie na gorącym uczynku 

o 

przynależność do stanu chłopskiego lub mieszczańskiego 

o 

ukrycie zabitego 

o 

próba uniknięcia kary 

o 

przestępstwo z premedytacją 

o 

hardość wobec sądu 

o 

przestępstwo przeciwko panu 

o 

danie początku 

o 

okoliczności łagodzące : 

o 

wiek (domniemanie braku świadomości) : 

  mogą być karane pracą przymusową lub więzieniem gdy są zabójcami 
  od XIX wieku nie dopuszcza się takich kar 

o 

niepoczytalność : 

  gdy sprawca działa pod wpływem obłędu 

o 

przymus  

o 

zdrowie 

o 

postawa sprawcy : 

  przyznanie się do winy  
  okazanie skruchy 
  naprawienie szkody 

o 

przebaczenie ofiary 

o 

wątpliwości procesowe 

o 

upływ czasu 

o 

monarcha (indywidualne traktowanie) 

o 

amnestia 

o 

prawo łaski 

o 

stan upojenia : 

  osoba nietrzeźwa nie ma świadomości  

9.12.System kar ,a dobra człowieka 
 9.12.1.Wyjęcie spod prawa 

o 

fikcyjna śmierć człowieka 

o 

przestał istnieć dla prawa jako osoba 

o 

konfiskata majątku ,żona mogła ponownie wyjść za mąż 

o 

w razie schwytania należało go zabić 

 9.12.2.Kara 

śmierci 

o 

pierwotną jej formą było ukamieniowanie przez całość mieszkańców  

o 

zwykła : 

o 

ścięcie  

o 

powieszenie  

o 

kwalifikowana : 

o 

łączy się ze szczególnymi okrucieństwami 

o 

obcięcie członków (biskup Stanisław) 

o 

ukrzyżowanie (za zdradę) 

o 

palenie żywcem 

o 

łamanie kołem 

 

9.12.3.Kary na zdrowiu ,na czci ,na wolności 

o 

na zdrowiu : 

o 

kary mutylacyjne – obcięcie ucha (kradzież na dworze) ,ucięcie ręki ,napiętnowanie wyrywanie języka ,ucięcie 
nosa 

o 

na czci : 

o 

kara infamii : 

  utrata czci szlacheckiej 
  nie musiała pociągnąć za sobą wygnania 
  nie był pozbawiony wszystkich praw  
  nie mógł dzierżyć urzędów ,wykonywać funkcji wymagających publicznego zaufania ,otrzymywać 

darowizn od króla  

  musiał żyć w kraju ,w którym jego położenie byłoby upośledzone 

o 

odwołanie zniewagi  

o 

na wolności : 

o 

niewola : 

  skazanego oddawano w niewolę lub zaprzedawano do obcych krajów 

o 

wygnanie : 

  stosowano co do rycerzy 
  samowolny powrót z wygnania mógł spowodować karę śmierci 

9.13.Na drodze do nowożytnego prawa karnego 

o 

Oświecenie : 

o 

zasada kompletności 

o 

niedopuszczalność analogii 

o 

kodyfikacja 

o 

powszechność  

o 

zrozumiałość 

o 

ustawodawca musi określić co jest przestępstwem 

o 

„nie ma przestępstwa bez prawa” 

o 

przestępstwem jest czyn stwarzający realne zagrożenie dla jednostki lub społeczeństwa 

o 

zamach na własne życie jest przestępstwem 

o 

zniesienie odpowiedzialności skutkowej 

o 

indywidualizacja kary 

o 

kara ma przynosić społeczeństwu korzyść 

o 

odrzucenie okrucieństwa w prawie karnym  

o 

odchodzenie od kary śmierci ,okaleczeń itd. 

o 

resocjalizacja przez pracę  

o 

nieuchronność kary 

o 

kara dostosowana do skutku 

o 

szkoły ujmowania prawa karnego : 

o 

klasyczna : 

  przestępstwo jest zjawiskiem prawa 
  koncepcja kary jako odwetu etycznego 

o 

pozytywistyczna : 

  koncepcja antropologiczna : 

• 

przestępstwo wywodzi się od urodzenia 

• 

nie ma możliwości resocjalizacji 

  koncepcja socjologiczna : 

• 

zjawisko społeczne 

• 

efekt społeczny kształtowania jednostki 

• 

przestępca nadaje się do resocjalizacji jeżeli jest przestępcą z przypadku ,a nie z wychowania 

• 

środki eliminujące przestępców (bezpieczeństwo dla społeczeństwa) 

o 

reformy prawa karnego w Polsce : 

o 

1818 – Kodeks Karzący Królestwa Polskiego 

  źródła z kodeksu francuskiego z 1809 roku 
  trójpodział czynów zakazanych : 

• 

zbrodnie – przeciwko naturze 

• 

występki – przeciwko społeczeństwu 

• 

wykroczenia – niezgodne z codziennym porządkiem  

  trójpodział kar (osobne sądy): 

• 

zbrodnia – kara główna 

• 

występek – pozbawienie wolności ,kara poprawcza 

• 

wykroczenie – kara policyjna 

  zasada „nullum crime sine lege”  
  dopuszcza stosowanie analogii  
  podstawą odpowiedzialności jest wina  

  trójpodział winy : 

• 

zbrodnia – wina umyślna 

• 

występek – niedbalstwo 

• 

wykroczenie – nie jest powiązanie z winą 

  usiłowanie karane tak samo jak wykonanie 
  obrona konieczna i stan wyższej konieczności 

• 

brak winy : 

o 

niepoczytalność : 

  do 12 lat nie odpowiada  
  do 15 lat odpowiada jak za występek ,ale nie jest karany 
  do 18 lat odpowiada i jest karany za występek z zaniechania 

• 

choroba : 

o 

psychiczna trwała 

o 

psychiczna czasowa 

• 

upojenie alkoholowe (można karać jeżeli udowodni się celowe wprowadzenie się w stan 
upojenia ) 

• 

pod przymusem 

• 

pod wpływem błędu w rozumieniu prawa 

o 

1848 – reforma prawa karnego w Królestwie Polskim (odmiana kodeksu rosyjskiego) : 

  dopuszczanie analogii 
  rozszerzenie zasad odpowiedzialności ,możliwość karania tych ,którzy : 

• 

nie przeszkodzili przestępstwu 

• 

wiedzieli o zamiarze przestępstwa ,a nie donieśli 

  okoliczności łagodzące : 

• 

gdy przestępca pomaga wymiarowi sprawiedliwości 

• 

niepoczytalność : 

o 

wiek (od 8 lat pełna odpowiedzialność) 

• 

choroba psychiczna 

• 

upojenie alkoholowe 

• 

pod przymusem 

  kilka stopni usiłowania 
  karalność samego zamiaru 
  za zamysł i przygotowania do zabicia cara kara śmierci 
  powrót do systemu stanowości (szlachta nie doświadcza kar cielesnych) 

o 

1876 – wprowadzenie kodeksu rosyjskiego 

o 

1903 – Kodeks Tangacewa (nie wszedł w życie ,wprowadzili go dopiero Niemcy w 1915 roku) 

  celem jest wzmocnienie władzy publicznej 
  chroniący ład społeczny 
  sposób resocjalizacji : 

• 

zawieszenie wykonania kary z możliwością powrotu do jej realizacji 

• 

zawieszenie kary po części jej odbycia 

  odstępowanie od orzekania kary 
  swoboda dla sędziego w stosunku do rodzaju kary i osoby – przestępcy 
  usiłowanie : 

• 

gdy dotyczy zbrodni lub występku jest karalne  

• 

możliwość karalności jeżeli nie ma zagrożenia publicznego 

o 

1917 – Tymczasowa Rada Stanu wprowadziła Kodeks Tangacewa na terenie całego Królestwa Polskiego 

Prawo procesowe 

10.1.Tendencje rozwojowe postępowania sądowego 
 10.1.1.Samopomoc 

o 

ograniczana ponieważ dochodzenie prawa w drodze sądowej zaczęło nabierać znaczenia 

 10.1.2.Postępowanie polubowne – jednanie 

o 

drugi poza samopomocą sposób pozasądowego regulowania zatargów 

o 

załatwianie zatargów na drodze polubownej przy pomocy tzw. jednaczy   

 10.1.3.Postępowanie arbitralne 

o 

najdawniejszy rodzaj postępowania z urzędu 

o 

panujący był związany praktyką postępowania sądowego  

o 

wydawał wyrok bez wstępnego dochodzenia i nakazywał wykonanie bez możliwości odwołania się 

o 

postępowanie arbitralne budziło sprzeciw możnowładztwa i rycerstwa 

 

10.1.4.Proces skargowy (akuzacyjny) 

o 

XIII wiek 

o 

cechy procesu skargowego : 

o 

zasada skargowości - mógł być wszczęty jedynie na podstawie skargi 

o 

zasada ustności – dla prawidłowego wydania orzeczenia wszystko musiało odbyć się przed sądem wprowadzenie 
instytucji woźnego sądowego ,który miał doprowadzać strony przed oblicze sądu) 

o 

zasada jawności – nie ma możliwości utajnienia postępowania 

o 

zastawa kontradyktoryjności - odbywał się w formie sporu przed sądem 

o 

formalizm : 

  formalna teoria dowodowa – jeżeli oskarżony znajdzie 5 osób ,które przysięgną jego niewinność i sam 

złoży tę samą przysięgę to zostaje uniewinniony 

  obowiązek przestrzegania przepisanych form w poszczególnych stadiach postępowania sądowego 
  istnienie określonych formułek słownych ,gestów ,symboli 
  akty sformalizowane :przysięga ,pozew 

o 

zasada dyspozytywności : 

  strony mogły umówić się co do zmiany reguł procesowych  
  mogli ustalić sąd ,w którym ma odbywać się przyszły proces 
  przyspieszała tok procesowy 
  zmniejszała formalizm 
  ułatwiała wprowadzenie nowych zasad 

 

10.1.5.Proces inkwizycyjny (postępowanie rugowe) 

o 

kształtował się od XIII wieku 

o 

cechy : 

o 

wszczynany z urzędu 

o 

wszystkie funkcje procesowe złączone w osobie sędziego : 

o 

oskarżający 

o 

broniący 

o 

wyrokujący 

o 

proces tajny 

o 

proces pisemny  

o 

postępowanie dowodowe opierało się na leg\lnej teorii dowodowej 

o 

3 stadia procesu inkwizycji : 

o 

inkwizycja generalna : 

  postępowanie informacyjne 
  celem było określenie czynu przestępnego i ewentualnego sprawcy 
  obejmowała wizję lokalną i sumaryczną  
  przesłuchani świadków 
  przysięgi 

o 

inkwizycja specjalna : 

  właściwe postępowanie dowodowe (zebranie odpowiednich dowodów obciążających) 
  przesłuchanie oskarżonego polegało na odpowiedzi na przygotowane przez sędziego pytania tzw. 

artykuły dowodowe  

  wartość każdego dowodu była ustawowo określona (legalna/formalna teoria dowodowa) 
  dowody : 

• 

pełne (przyznanie się do winy ,zeznanie 2 świadków pod przysięgą opinie biegłych) 

• 

niepełne (poszlaki ,zeznanie jednego świadka) 

o 

osądzenie : 

  wyrok opierano na materiałach dowodowych wskazanych w śledztwie i ich ocenie dokonanej przez 

sędziego 

  od wyroków w sprawach karnych nie było apelacji 
  jeżeli w toku postępowania nie zdołano zgromadzić odpowiednich dowodów ,ale w mniemaniu 

sędziego istniały podejrzenia ,można było ogłosić czasowe uwolnienie od sądu ,zaś proces wszczynano 
ponownie po ujawnieniu się dowodów 

  brak pełnego dowodu ,ale posiadanie dowodu stanowiącego połowę jego wartości pozwalał wymierzyć 

karę z podejrzenia 

o 

tortury : 

o 

można było stosować w toku śledztwa ,ale nie przeciwko :doktorom ,szlachcie ,urzędnikom ,starcom ,dzieciom i 
kobietom w ciąży (od tej zasady często odstępowano) 

o 

tortury w obecności sędziego ,2 ławników i pisarza sądowego oraz instygatorów (oskarżyciele) 

o 

same tortury przeprowadzał kat 

o 

tortury można było przeprowadzić tylko 3 – krotnie (nie stosowano tej zasady) 

o 

po cyklu tortur następowało spisywanie zeznań 

  

10.1.6.Proces mieszany 

o 

oświeceniowy efekt procesu inkwizycyjnego  

o 

na podstawie ustawodawstwa porewolucyjnego we Francji 

o 

kodeks z 1808 rozchodził się wraz z ekspansją Napoleona 

o 

przyjęty w Europie :1873 – Austria ,1874 – Rosja 

o 

generalna idea : 

o 

zapewnienie równowagi pomiędzy interesami spierających się stron 

o 

szybkość działania 

o 

cechy procesu mieszanego : 

o 

zlikwidowanie niezależności władzy publicznej 

o 

daje możliwość władzy wystąpienia o postępowanie sądowe 

o 

upowszechnienie zasady ścigania przestępcy 

o 

sąd może wszcząć postępowanie na podstawie wniosku spoza sądu 

o 

pojawia się oskarżyciel publiczny 

o 

rozdział funkcji : 

  sądzenie /rozstrzyganie 
  oskarżenie 
  obrona 

o 

gwarancja prawa do należytej obrony 

o 

prawo do obrońcy z urzędu 

o 

zasada domniemanej niewinności 

o 

zasada ustności 

o 

nie ma możliwości przeprowadzenia dowodu negatywnego 

o 

indubio pro reo – obowiązek przyjmowania ,że każdą wątpliwość procesową interpretuje się na korzyść 
oskarżonego 

o 

zasada swobodnej oceny dowodu przez sąd  

o 

sąd ma prawo zażądania przedstawienia dowodów przez stronę 

o 

zasada jawności postępowania sądowego 

o 

sąd stworzył niezależny urząd ,który nadawał postępowaniu charakter publiczno – skargowy (instygator) : 

  przyjmowanie skargi 
  przyjmował doniesienia stron 

10.2.Zasady polskiego procesu ziemskiego  

o 

skargowość : 

o 

proces wszczynano na podstawie skargi powoda lub oskarżyciela ,z reguły osoby prywatnej  

o 

brak skargi uniemożliwiał rozpoczęcie procesu 

o 

zasada wszczęcia procesu z urzędu rozpowszechniła się w procesie miejskim ,natomiast w procesie ziemiańskim 
obowiązywała zasada rozpoczęcia procesu na podstawie skargi 

o 

z czasem zaczęto rozróżniać skargi cywilne i karne 

o 

ustność : 

o 

przeprowadzenie czynności procesowych w formie ustnej 

o 

jawność : 

o 

proces był dostępny dla publiczności 

o 

kontradyktoryjność : 

o 

proces był sporem pomiędzy stronami  

o 

sąd był jedynie biernym obserwatorem procesu 

o 

zadaniem sądu jest orzeczenie na podstawie materiału dowodowego dostarczonego przez strony ,który z 
przeciwników procesowych ma rację (nie docieka prawdy) 

o 

rola sędziego sprowadza się do kierowania rozprawą i orzekania 

o 

formalna teoria dowodowa :   

o 

obowiązek przestrzegania przepisanych form w poszczególnych stadiach postępowania sądowego 

o 

istnienie określonych formułek słownych ,gestów ,symboli 

o 

akty sformalizowane :przysięga ,pozew 

o 

zapoczątkowało to wczesne pojawienie się instytucji pomocników,rzeczników stron ,którzy prowadzili za strony 
proces 

o 

dyspozytywność : 

o 

strony mogły umówić się co do zmiany reguł procesowych  

o 

mogli ustalić sąd ,w którym ma odbywać się przyszły proces 

o 

ustalenia stron wiązały sędziego 

10.3.Strony 

o 

powód 

o 

pozwany 

o 

stroną mogła być tylko osoba posiadająca zdolność sądową (zdolność prawną)  

o 

występować w procesie mogła tylko osoba która miała zdolność procesową (zdolność do czynności prawnych) 

o 

brak zdolności sądowej lub procesowej sąd stwierdzał tylko na wniosek drugiej strony (wyjątkami od tej zasady były 
:odpowiedzialność zbiorowa ,za cudze czyny i właścicieli za zwierzęta i terytorium) 

o 

strony działały przed sądem osobiście lub za pomocą swoich zastępców procesowych : 

o 

rzecznika 

o 

zastępcę  

o 

mówcę  

o 

patrona/mecenasa 

10.4.Zastępstwo  

o 

ustawowe (gdy prawo wskazuje kategorie osób nie posiadających zdolności procesowych) : 

o 

nieletni (opiekun ,ojciec) 

o 

kobieta (ojciec ,mąż ) 

o 

chory (kurator) 

o 

chłop (pan) 

o 

umowne (u podstaw leży umowa – wzory sądu kanonicznego) : 

o 

XIII wiek : 

  duchowni odpowiadają przed sądami kościelnymi ,jeżeli sprawa nie dotyczy włości 
  przyjmuje się zasadę zastępstwa duchownych 

o 

statuty Kazimierza Wielkiego : 

  każdy może pełnomocnika 
  pełnomocnictwo ustne wobec sądu lub pisemnie 
  można ustanowić zastępcę w domu przy udziale strony i urzędnika sądowego 
  księgi sądowe gdzie rejestruje się pełnomocnictwo 
  1543 – możliwość płatnego sprawowania funkcji zastępcy 

o 

urzędowe (wynika z  sytuacji prawnego ubezwłasnowolnienia strony procesu) : 

o 

1588 – oskarżony o obronę majestatu musi mieć zastępcę 

o 

strona ma prawo do żądania pełnomocnika ustanawianego przez sąd : 

  ubóstwo (od XVIII wieku patron dla ubogich) 

o 

jeżeli sąd widzi ,że strona nie daje sobie rady 

o 

panujący (ma zawszę zastępcę) 

o 

wymóg obecności stron 

10.5.Etapy procesu 
10.6.Środki zapobiegawcze 
10.7.Skarga i pozew 

o 

ustna skarga (żałoby) : 

o 

prośba do sądu o wydanie urzędowego pozwu ,będącego formalnym wezwaniem na rozprawę  

o 

pozew : 

o 

ustny lub pisemny (ustny do XV wieku ,później stosowano go w stosunku do gołoty ,plebsu ,chłopów oraz ze 
względu na rodzaj sprawy ,pisemny od XV wieku ,w których stroną był szlachcic posesjonat lub patrycjusz 
miejski) 

o 

forma pozwu pisemnego musiała ściśle przestrzegać określonych warunków pod groźbą jej nieważności : 

  oznaczenie sędziego ,który go wydał (od XVI wieku w imieniu monarchy) 
  imię i nazwisko pozwanego 
  termin i miejsce rozprawy  
  imię i nazwisko powoda 
  treść skargi 
  data 
  miejsce wystawienia  
  pieczęć urzędowa 
  sporządzano w 2 egzemplarzach 

o 

pozew doręczał urzędnik sądowy w asyście świadków 

o 

pozew dostarczano bezpośrednio do rąk własnych (później można było zatknąć do bramy , ogłosić w miejscu 
publicznym) 

o 

fakt doręczenia pozwu odnotowywano w specjalnym rejestrze sądowym na podstawie relacji urzędnika 

o 

następnie pozew wciągano do regestru 

o 

porządek dokonanych w nim wpisów decydował o kolejności obrad 

 10.8.Właściwości sądu 

o 

miejscowa : 

o 

rozstrzyganie i rozpoznanie sprawy musiało nastąpić przed odpowiednim miejscowo sądem  

o 

był nim zwykle sąd miejsca zamieszkania pozwanego lub miejsce położenia nieruchomości ziemskiej  

o 

zasada opisana w statutach Kazimierza Wilekiego 

o 

podmiotowa : 

o 

przy ustalaniu właściwego sądu należało brać pod uwagę przynależność stanową pozwanego  

o 

powoływano odpowiednio przed sądy szlacheckie ,kościelne ,miejskie i wiejskie 

o 

w okresie funkcjonowania sądownictwa sądowego 

o 

rzeczowa : 

o 

była określona przez rodzaj sprawy  

o 

pewne sprawy mogły rozpatrywać tylko określone sądy 

10.9.Wstrzymanie postępowania 
 10.9.1.Terminy 

o 

rok zwykły  

o 

rok zawity : 

o 

termin o charakterze ostatecznym 

o 

zazwyczaj był to 3 termin 

 10.9.2.Dylacje 

o 

usprawiedliwione : 

o 

choroba : 

  lekka – na roku zwykłym usprawiedliwiona 
  łożna :  

• 

na roku zawitym usprawiedliwiona 

• 

świadkiem choroby jest ksiądz 

• 

1423 – statut warecki mówi ,że wystarczy własna przysięga 

• 

1465 – przysięga musi być potwierdzona przez 2 świadków 

o 

dziecko – nie można go pozwać 

o 

list inhibicyjny (list wystawiony przez odpowiednią władzę) : 

  przysługiwał wdowie przez rok i 6 niedziel 
  z racji służby publicznej 

o 

w razie zbiegu spraw 

o 

uwięzienie 

o 

vis maior – siła wyższa : 

  zaraza 
  czas wojny 
  powodzie 

o 

nieusprawiedliwione : 

o 

na roku zwykłym 3 grzywny dla sądu i 3 dla powodu 

o 

na roku zawitym powód wygrywa 

 10.9.3.Ekscepcje 

o 

dylatoryjne : 

o 

powodowały tymczasowe oddalenie skargi do czasu ich usunięcia  

o 

upadek pozwu 

o 

należało je wnieść przed wdaniem się w spór 

o 

należało je wnieść od razu wszystkie 

o 

należą do nich : 

  niewłaściwość sądu 
  nieprawidłowość sądu 
  brak zdolności procesowej strony 
  brak wszystkich zainteresowanych stron 
  żądanie by pozwanego zastąpił zachodźca 

o 

po załatwieniu ekscepcji dylatoryjnych sąd wyznaczał termin na wniesienie ekscepcji peremptoryjnych 

o 

perempetoryjne : 

o 

ekscepcje niweczące ,powodowały umorzenie sprawy 

o 

można było je wnieść w każdym stadium procesu  

o 

należą do nich : 

  powaga rzeczy osądzonej lub załatwionej w drodze polubownej 
  przedawnienie 

o 

deklinatoryjne : 

o 

pojawiły się dopiero w czasach nowożytnych 

o 

uprawniały pozwanego do odmowy odpowiedzi  

o 

należało je wnieść przed wdaniem się w spór  

o 

inny skutek :kontynuacja sprawy po rozpatrzeniu ekscepcji 

o 

przeciwko ekscepcjom pozwanemu przysługiwała replika  

o 

sprawę ekscepcji sąd załatwiał wyrokami przedstanowczymi 

10.10.Litis contestatio 

o 

wdanie się w spór  

o 

następowało po załatwieniu ekscepcji 

o 

sąd przystępował do rozstrzyganiu meritum sprawy ,wyznaczał termin zawity 

o 

wdanie się w spór : 

  affirmativa : 

• 

pozwany nie wnosił żadnych ekscepcji i uznawał wyrok 

• 

sąd wyznaczał termin ad sententiam ,na którym zapadał wyrok 

• 

sprawa kierowana do postępowania egzekucyjnego 

  negativa : 

• 

gdy pozwany odrzucał całość lub część roszczenia powoda  

• 

sąd wyznaczał termin kolejnej rozprawy w celu przeprowadzenia postępowania dowodowego 

10.11.Postępowanie dowodowe 
 10.11.1.Bliższość do dowodu – formalna teoria dowodowa ,a kontrdowód 

o 

postępowanie dowodowe było oparte na formalnej teorii dowodowej 

o 

przedstawienie dowodów należało do stron 

o 

sąd dokonywał jedynie oceny dowodów 

o 

prawo z góry określało wartość każdego dowodu i określało ich ilość potrzebną do wygrania sprawy 

o 

przeciwdowód nie był dopuszczany ,chyba że strona ze względów formalnych upadla w dowodzie 

o 

sąd opierał swój wyrok jedynie na prawdzie formalnej 

o 

bliższość w dowodzie : 

o 

przysługiwała pozwanemu  

o 

osobie o wyższej pozycji społecznej 

o 

stronie dysponującej lepszym dowodem  

 10.11.2.Środki dowodowe 

o 

przysięga własna : 

o 

mogła być złożona tylko osobiście przez stronę toczącą spór (zasadniczo tę ,której przysługiwała bliższość w 
dowodzie) : 

o 

zawierała krótkie zeznanie z powołaniem się na Boga i święty krzyż (miała charakter sakralny) 

o 

rota przysięgi była ustalana przez sąd dla każdej osoby oddzielnie 

o 

od XVI wieku po polsku  

o 

początkowo traktowana bardzo formalistycznie (każde potknięcie słowne powodowało przegranie procesu) 

o 

z czasem zezwolono na jej powtórzenie 

o 

przysięga : 

  obciążająca  
  oskarżająca 

o 

osoby szczególnie szanowane (biskup) składały przyrzeczenie mówienia prawdy 

o 

przysięga ze wspólprzysiężnikami : 

o 

w sprawach większej wagi 

o 

współprzysiężnicy potwierdzali jedynie prawdziwość przysięgi własnej strony i o samej sprawie mogli nic nie 
wiedzieć 

o 

liczba współprzsiężników od 2 do 18  

o 

obowiązywał formalizm 

o 

świadkowie : 

o 

były osoby stwierdzające prawdziwość dowodzonego faktu 

o 

świadkowie : 

  przywołani (osoby zaproszone do obserwowania momentu zawarcia czynności prawnej) 
  przypadkowi 
  z doświadczenia (osoby zeznające o znanych im faktach z przeszłości) 

o 

sąd przyjmował jedynie zgodne zeznania świadków 

o 

świadectwa urzędowe (wstecz) : 

o 

dla stwierdzenia określonego stanu rzeczy  

o 

na wniosek osoby zainteresowanej sąd mógł wyznaczyć z urzędu określoną osobę np :komornego , woźnego do 
przeprowadzenia wizji lokalnej 

o 

relację z wizji lokalnej zaczęto wpisywać do ksiąg i traktować jako dowód w sprawie 

o 

świadectwa urzędowe : 

  wizja lokalna  
  obdukcja zwłok 
  opisy rzeczoznawców 

o 

dokumenty : 

o 

od XIII wieku najlepszy środek dowodowy 

o 

dowody : 

  publiczne : 

• 

sporządzane przez uprzednio upoważnione do tego osoby urzędowe ,które 
opatrywały je swoją pieczęcią 

• 

ich moc dowodowa była niepodważalna co do treści i autentyczności 

  prywatne : 

• 

spisywane ręką prywatną przy świadkach  

• 

mogły być podważone   

o 

ordalia (sąd boży) : 

o 

środek dowodowy opierający się na przeświadczeniu ludzi ,że bezpośredni sąd boży najlepiej rozstrzygnie o 
winie lub niewinności oskarżonego  

o 

ordalia : 

  jednostronne : 

• 

próba zimnej wody 

• 

losowanie 

• 

próba poświęconego kęsa ,próba chleba i wina 

• 

próba komunii 

• 

próba gorącej wody 

• 

próba rozpalonego żelaza 

• 

próba marów 

  dwustronne : 

• 

próba krzyża 

• 

pojedynek 

o 

zabronione w 1215 roku przez papieża Innocentego III ,w Polsce zanikły na początku XIV wieku 

 

10.11.3.Swobodna ocena dowodu 

10.12.Wyrok 
 10.12.1.Rodzaje 

wyroków 

o 

początkowo wyroki wydawano w formie ustnej  

o 

od połowy XIII wieku zaczęto formułować formę pisemną (pieczęć i podpisy) 

o 

w XIV wieku wyroki wpisywano do ksiąg sejmowych 

o 

wyroki : 

o 

przedstanowcze : 

  rozstrzygały kwestę dylacji i ekscepcji 
  były zaskarżane w toku instancji 

o 

stanowcze : 

  rozstrzygały spór merytorycznie 
  oczywiste : 

• 

zapadające w obecności stron 

  kontumacyjne : 

• 

zapadające pod nieobecność jednej ze stron 

o 

ze względu na treść : 

  uwalniające 
  zasądzające 

o 

wyroki zapisywano w sentencjonarzach 

o 

treść wyroku formułował sędzia bądź w przypadku organu kolegialnego jednomyślnie lub większością grono sędziów 

o 

początkowo treść wyroku ogłaszano ustnie ,a w XIV wieku na podstawie sentencjonarzu ,ale również ustnie 

10.12.2.Zagadnienia prawomocności i środki przeciwko wyrokowi 
 
10.13.Wykonanie wyroku 
10.13.1.Poddanie się orzeczeniu 
10.13.2.Postępowanie egzekucji 
10.13.2.1.Warunki egzekucji 
10.13.2.2.Egzekucja majątkowa przed 1523 rokiem 
10.13.2.3.Egzekucja majątkowa po 1523 roku