1

W

Y D Z I A Ł

P

S Y C H O LO G I I

U

N I W E R S Y TE TU

W

A R S Z AW S K I E G O

Anna Gulko

Poziom lęku, inteligencja a poszczególne jej zdolności u zawodników piłki nożnej.

Praca empiryczna napisana pod kierunkiem

Mgr Agnieszki Laskowskiej

`

Warszawa 2011

S

2

Spis treści:

1. Wstęp .......................................................................................................... 3

1.2.Wprowadzenie teoretyczne ..................................................................... 4

1.2.1.Lęk .................................................................................................... 4

1.2.2.Inteligencja ........................................................................................ 6

1.2.3. Lęk a inteligencja .............................................................................. 8

1.2.4. Lęk a inteligencja sportowców .......................................................... 9

1.3. Problem badawczy i hipotezy............................................................... 10

1.3.1. Problem badawczy .......................................................................... 10

1.3.2.Hipotezy .......................................................................................... 10

2. Metody badań własnych ........................................................................... 11

2.1.Grupa badana ....................................................................................... 11

2.2.Metody badawcze ................................................................................ 11

2.3.Warunki badania .................................................................................. 12

3.Wyniki ....................................................................................................... 12

3.1.Statystyki opisowe ............................................................................... 12

3.2.Poziom inteligencji a nasilenie lęku ..................................................... 13

3.3.Profil zdolności osób badanych ............................................................ 14

4.Dyskusja .................................................................................................... 16

Bibliografia ................................................................................................... 18

3

1.Wstęp

Psychologia sportu od początku zajmuje się poszukiwaniem cech

i własności zawodników, które wpływają na ich osiągnięcia. W badania sportowców

psychologowie próbują odnaleźć jakie cechy temperamentu, osobowości

bądź intelektu posiadają zawodnicy osiągający wysokie wyniki w poszczególnych

dziedzinach sportu. Badacze zwracają uwagę również na poziom lęku zawodników.

Jednym z problemów psychologii jest brak badań nad korelacją inteligencji i lęku

u sportowców. Do tej pory przeprowadzono wiele badań o danej tematyce, jednak

zmienne zostały mierzone w ogólnej grupie populacyjnej. Jednym z nich jest badanie

A. Furnham, J. Moutafi, I. Tsaousis (2006) z Uniwersytetu College w Londynie.

Celem ich pracy było zbadanie związku między neurotyzmem, lękiem a inteligencją

na grupie 213 osób w różnym wieku. Wyniki badania przedstawiają dodatnie

korelacje neurotyzmu z inteligencją płynną przy wysokim poziomie lęku. Innym

badaniem przedstawiającym zależność pomiędzy inteligencją a lękiem było badanie

amerykańskich psychologów J. Matarazzo i in. (1954). W badaniu uzyskano żadnego

związku między poziomem lęku a poszczególnymi zdolnościami inteligencji.

Do tej pory badacze koncentrowali się głównie na poszukiwaniu ogólnego związku

między lękiem i inteligencją, lecz brak jest danych na temat tego typu badań

przeprowadzonych w grupie sportowców. Badania zawodników mają zwykle

związek z samą inteligencją, bądź z samym lękiem. Przykładem pierwszej grupy

jest badanie Strojnowskiego (2000) gdzie mierzono poziom intelektualny

zawodników pod względem osiągnięć w sporcie. Wyniki obrazują najlepszego

gracza, jako osobę o przeciętnym ilorazie inteligencji. Do grupy badań mierzących

4

poziom lęku sportowców można zaliczyć badanie przeprowadzone na polskich

badmintonistach przez D. Borek (2003). Średni poziom lęku wpływał najlepiej

na wysokie osiągnięcia graczy. Celem niniejszej pracy jest zatem odpowiedzenie

na pytanie: Czy istnieje związek między poziomem lęku a inteligencją

u sportowców? Ze względu na brak tego typu badań w literaturze ich przydatność

może mieć rozległe znaczenie. Rozwój wiedzy na temat zdolności zawodników,

może pomóc przy prowadzeniu treningów oraz rekrutowaniu potencjalnych graczy.

1.2.Wprowadzenie teoretyczne

1.2.1.Lęk

Nie ma powszechnej i wyczerpującej teorii lęku, lecz istnieją trzy główne,

zaliczane do różnych grup koncepcji naukowych: psychoanalitycznej, behawioralnej,

oraz poznawczej. Twórcą teorii psychoanalitycznej lęku był między innymi Z. Freud,

który był autorem dwóch teorii lęku. Pierwsza z nich ma charakter psychologiczny

i tłumaczy lęk jako nieprzyjemny stan emocjonalny uruchamiający mechanizmy

obronne, powiązany z poczuciem bezradności. Wynika on z subiektywnego

odczuwania zagrożenia, przeważnie pochodzenia wewnętrznego. Wg Freuda lęk,

w odróżnieniu od strachu charakteryzuje się poczuciem bezradności wobec

niebezpieczeństwa płynącego z wewnątrz lub zewnątrz. Tak rozumiany lęk

uruchamia mechanizmy obronne. Zygmunt Freud wprowadza ponadto pojęcie

strachu definiowane jako racjonalna reakcja na obiektywne, zewnętrzne zagrożenie.

Szczególne miejsce w teorii lęku Freud poświęcił psychologicznym przyczynom,

przypisując im kluczową rolę w powstawaniu psychonerwic. Druga, fizjologiczna

wchodzi w skład teorii libido i wyjaśnia wyzwolenie reakcji lękowych jako

odpowiedzi na brak rozładowania popędu seksualnego bądź jego niepełne

5

wyładowanie. W praktyce wyładowania te prowadzą do zmian fizjologiczno-

chemicznych, które pobudzają okolice podkorowe. Pobudzenie tych okolic mózgu

wyzwala fizjologiczne reakcje lękowe (Freud,1936). Z kolei Karen Horney określa

lęk i strach jako reakcje emocjonalne na niebezpieczeństwo, które cechuje

nieokreślona niepewność. Autorka danej koncepcji dzieli także wszystkie lęki

na podstawowe i wtórne. Podstawowe kształtują się we wczesnym dzieciństwie

w wyniku brutalnej konfrontacji ze światem zewnętrznym. Natomiast wtórne lęki

powstają w rezultacie nieskuteczności mechanizmów obronnych jednostki i braku

zaspokojenia potrzeby akceptacji w okresie młodości. Podkreśla ona również,

że człowiek w ramach radzenia sobie z lękiem korzysta z różnych sposobów

„ucieczki” przed nim. Najczęściej są to: racjonalizacja lęku-zamiana leku w

racjonalny strach, zaprzeczanie, unikanie myśli, uczuć, dążeń i sytuacji,

wywołujących lęk; lekceważenie go, maskowane brawurą, czy odrzucanie.

zwolennicy teorii behawioralnej uważają natomiast, że lęk nie jest wywoływany

nieświadomymi konfliktami, a istnieje jako wyuczona reakcja nieprzystosowawcza.

Na przykład teoria frustracji-agresji J. Dollarda i N.E. Millera mówi

o neurobiologicznym i fizjologicznym podłożu lęku i strachu. Rozróżniając, że lęk

to strach o nieznanych źródłach. Autorzy uważają, iż reakcji tych można

się wyuczyć, gdyż zachowanie człowieka jest efektem reakcji nabytych

(wyuczonych) w trakcie jego kontaktu ze środowiskiem. Co więcej, Dollard i Miller

dodają, iż lęk powstaje przez pojawienie się konfliktów, czyli uniemożliwienia

człowiekowi zaspokajania potrzeb lub popędów. Inne poglądy na temat lęku

przedstawiają autorzy koncepcji poznawczej. Przykładowo koncepcja Millera,

Galantera i Bribrama ujmuje lęk jako niemożność planowania działań i realizowania

tych

planów.

Zaś

McReynolds

wyodrębnia

lęki

pierwotne

(związane

6

z funkcjonowaniem poznawczym człowieka) i wtórne (nawiązujące do procesu

warunkowania). Wg niego lęk jawi się jako następstwo nierozwiązalnych

problemów, dotyczących niezgodności poznawczych, i stąd też może odnosić

się do czasu przeszłego, teraźniejszego i przyszłego. Natomiast teoria Spielbergera

polega na rozróżnieniu lęku jako stanu oraz lęku jako cechy. Lęk jako stan jest

pojęciem kategorialnym, który może być zmierzony różnego rodzaju skalami.

Charakteryzuje się ,,subiektywnymi, świadomie postrzeganymi uczuciami obawy

i napięcia, którym towarzyszy związana z nimi aktywacja lub pobudzenie

autonomicznego układu nerwowego” (Spielberger, 1996). Jest on złożonym

przeżyciem, którego dominującą cechą jest uczucie (stan emocjonalny) silnego

zagrożenia lub zatrważającej zmiany. Natomiast lęk rozumiany jako cecha dotyczy

pewnego wymiaru osobowości. Wg Spielberga oznacza ,,motyw lub nabytą

dyspozycję behawioralną, która czyni jednostkę podatną na postrzeganie szerokiego

zakresu obiektywnie niegroźnych sytuacji jako zagrażających i reagowanie

na nie stanami lęku, nieproporcjonalnie silnymi w stosunku do wielkości

obiektywnego niebezpieczeństwa” (Spielberg, 1996). Podkreśla on również

wyuczony charakter lęku jako cechy, którego podłoże związane jest z okresem

wczesnego dzieciństwa. W literaturze dotyczącej psychologii sportu można znaleźć

wiele badań dotyczących związku lęku z motywacją sportowców, lęku z poziomem

inteligencji emocjonalnej czy też lęku z płcią zawodników. S. Siek (1988)

przeprowadził badania nad wpływem ćwiczeń karate na poziom lęku i agresywności.

W badaniach tych stwierdzono istotną różnicę pod względem poziomu lęku grupy

początkującej (3 miesiące treningów) a zaawansowanej (2 lata). Karatecy trenujący

dłuższy czas wykazywali niski poziom lęku (Siek, 1988). Innym przykładem jest

badanie korelacji lęku z cechami temperamentu u pilotów paralotni (Terelak, 2005),

7

gdzie wyniki nie potwierdziły hipotezy o niskim lęku paralotniarzy. Inne badanie

(Basiaga-Pasternak, M. Palczewski, 2005) miało na celu pokazanie różnic w zakresie

wartości psychicznych u zawodników piłki nożnej grających na różnych pozycjach.

Jedna z hipotez badaczy brzmiała: Uważamy, że najniższy poziom lęku występuje

u bramkarzy, co potwierdziły wyniki badań.

1.2.2. Inteligencja

Inteligencja rozumiana jako sprawność umysłowa ma wiele znaczeń

i co za tym idzie ma wiele różnych definicji. L.L.Thurstone (1938) określał

inteligencję jako zdolność do hamowania reakcji instynktownych. W niektórych

sytuacjach organizm powinien powstrzymać się od reagowania odruchowego,

żeby sprawdzić alternatywne możliwości lub upewnić się, że reakcja odruchowa

niczym nie grozi. Jeśli osoba jest do tego zdolna, lepiej sobie radzi z zadaniami

intelektualnymi.

Autor

teorii

czynników

równorzędnych

wyekstrahował

na podstawie analizy czynnikowej pierwotne zdolności umysłowe. Jest ich 7:

rozumienie informacji słownych, płynność słowna, zdolności numeryczne, zdolności

przestrzenne (zdolność wyobrażeniowa i związana z manipulacją materiałem

wyobrażeniowym), rozumowanie indukcyjne (łatwość wyciągania wniosków

na podst. niepełnego zbioru przesłanek), zdolności pamięciowe, szybkość

spostrzegania i rozpoznawania obiektów. Inną teorią, jest Teoria Inteligencji

Wielorakich, stworzona przez Howarda Gardnera (1983). Definiował on inteligencję

jako zdolność do rozwiązywania problemów lub tworzenia rzeczy nowych oraz

zdolność do uczenia się, myślenia i rozumienia. Gardner wyodrębnił 8 różnych

rodzajów inteligencji, zwracając uwagę na biologiczny potencjał każdego człowieka:

lingwistyczna (językowa), matematyczna i logiczna (dotyczy posługiwania się

8

relacjami pojęć abstrakcyjnych, wizualna i przestrzenna (umożliwia postrzeganie

obrazów,

przekształcanie

ich

i

odtwarzanie

z

pamięci),

muzyczna, interpersonalna (umożliwia

rozpoznawanie

i

odróżnianie

uczuć

i zamiarów innych ludzi), intrapersonalna, kinestetyczna (dotyczy posługiwania się

własnym ciałem; zdolność rozwiązywania problemów bądź tworzenia za pomocą

ciała

(jako

całości

lub

szczególnie

rąk,

nóg,

mimiki

itp.)

oraz

przyrodnicza. Powyższe teorie są teoriami czynników równorzędnych, jednak warto

również wspomnieć o teoriach opartych na modelach hierarchicznych. Jedną z nich

jest Dwuczynnikowa teoria zdolności Charlesa Spearman’a (1927). Mówi ona,

że do wykonania różnych zadań umysłowych potrzebne jest wykorzystanie ogólnej

zdolności intelektualnej (czynnika g) oraz zdolności specyficznych (czynnika s).

Czynnik g odpowiada zdolności potrzebnej do wykonywania trzech podstawowych

operacji umysłowych: nabywania doświadczenia, edukcji relacji(wnioskowanie

indukcyjne,

odnajdywanie

abstrakcyjnych

relacji

między

np.

figurami

geometrycznymi), edukcji korelatu (współzależności między elementami). Spearman

twierdził, że inteligencja to dostrzeganie zależności (edukcja relacji), relacji

i wyciągania wniosków (edukcja korelacji). Na podstawie teorii Spearmana

Raymond B. Cattell (1971), rozdzielając czynnik g na dwa równoważne czynniki,

stworzył własny model hierarchiczny. Czynniki powstałe z g to: inteligencja płynna

(uwarunkowana biologicznie, odpowiednik edukcji relacji w dwuczynnikowej teorii

zdolności;

zdolność

dostrzegania

złożonych

relacji

między

symbolami

i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia

osobniczego

i

znaczenia

owych

symboli)

oraz

inteligencja

skrystalizowana(powstająca w wyniku doświadczenia i uczenia się, które nakładają

9

się na inteligencję płynną; dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi

w danym kontekście kulturowym).

1.2.3.Lęk a inteligencja.

Tematy lęku i inteligencji są poruszane w psychologii od początku rozwoju

tej nauki. Są to ważne aspekty dotyczące życia człowieka oraz funkcjonowania jego

w społeczeństwie. Dlatego też są one jednym z głównych zainteresowań badaczy.

Naukowcy szczególną uwagę przywiązują wpływowi inteligencji na powstawanie

i kształtowanie się zaburzeń lękowych. Zespół badaczy z Harvard School of Public

Health (2008), poszukiwał danych zależności na grupie tysiąca osób z Nowej

Zelandii. W danej grupie znalazły się dzieci w wieku trzech lat, które zostały

poddane testom inteligencji. Następnie w wieku od 18 do 32 roku życia badani

przeszli psychiatryczną kontrolę sprawdzającą pojawianie się zaburzeń. Wyniki

pokazały, że osoby które uzyskały niskie wyniki w testach inteligencji

w dzieciństwie, teraz należą do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania

na schizofrenię, depresję i różne zaburzenia lękowe. Innym badaniem skupiającym

się na związku inteligencji z lękiem jest badanie George’a S. Welsh’a (1967).

Badano grupę 1163 nastolatków trzema testami. Dwoma inteligencji: D-48 oraz

Terman Mastery Concept Test oraz jednym mierzącym poziom lęku Minnesota

Multiphasic Personality Inventory (MMPI). Najbardziej znaczącym faktem było

uzyskanie istotnej statystycznie korelacji między lękiem a inteligencją. Choć badań

o podobnej tematyce w literaturze przedmiotu jest wiele, podane wyżej przykłady

wydają się być najrzetelniejsze ze względu na ilość przebadanych osób oraz

uzyskane wyniki o wysokiej istotności statystycznej.

10

1.2.4.Lęk a inteligencja sportowców.

W dziedzinie psychologii sportu jest niewiele badań inteligencji sportowców.

Powszechne

opinie

na

temat

ilorazu

inteligencji

zawodników

oparte

są na heurystykach wprowadzonych przez społeczeństwo. W wielu artykułach,

wywiadach z trenerami, felietonach oraz forach internetowych można znaleźć

opinie, iż sportowcy nie zaliczają się do grupy wybitnie inteligentnych, a raczej

ich inteligencja sytuuje się na poziomie poniżej przeciętnej. W badaniach

Strojnowski (2000) dowodzi, że najlepszy zawodnik to taki, który przejawia

przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego. W uzasadnieniu podaje, iż zbyt

inteligentny zawodnik posiada bardzo rozbudowaną strukturę mechanizmów

obronnych niekorzystnie wpływających na proces treningowy (por. Gracz,

Sankowski, 2000). Aktywizacja mechanizmów obronnych pośrednio wiąże

się z lękiem. Skoro zawodnik o wysokim ilorazie inteligencji ma szeroko

rozbudowaną strukturę mechanizmów obronnych, to zawodnik o niskim poziomie

powinien mieć bardzo słabą siatkę mechanizmów obronnych korzystnie

wpływających na proces treningowy. Co za tym idzie dany sportowiec powinien

mieć niski poziom lęku. Poza tym związek między inteligencją a poziomem lęku

ma również inny wymiar. Ten aspekt to różne zdolności intelektualne człowieka.

Zdolność abstrakcyjno-logiczna pomaga jednostce w analizowaniu, wyciąganiu

poprawnych wniosków, poprawnym wstawianiu nowych elementów w różnych

sekwencjach. Zaś zdolności wzrokowo-przestrzenne pozwalają człowiekowi

na wyobrażanie sobie obiektów w przestrzeni trójwymiarowej, co jest bardzo

przydatne w życiu codziennym. Dane zdolności nie tylko ułatwiają funkcjonowanie

człowieka, ale także pomagają ocenić i przewidzieć następstwa pewnych zachowań.

11

Jeśli osoba ma słabo rozwinięte dane zdolności, możemy wnioskować iż błędnie

oceni niebezpieczeństwo jako niższe niż jest ono w rzeczywistości. Porównując dane

wnioski do gry piłkarskiej, oczywistym jest, że piłkarz ryzykujący uszkodzenia ciała,

będzie lepszym graczem, gdyż głównym jego celem będzie zdobycie punktów,

a nie ochrona siebie. Warunkować to również może niski poziom lęku, który

prawdopodobnie wpływa na podejmowanie szybkich decyzji niezależnie od strachu.

Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia, możemy przypuszczać, iż niski poziom

lęku wraz z niskim poziomem inteligencji wpływa na wysoki poziom gry zawodnika.

Innymi słowy u dobrych graczy można zauważyć niski poziom inteligencji i lęku.

1.3.Problem badawczy i hipotezy.

1.3.1.Problem badawczy

Nawiązując do literatury dotyczącej psychologii sportu, można zauważyć

brak danych przedstawiających zależność pomiędzy lękiem, inteligencją

a jej poszczególnymi zdolnościami. Czy istnieje jakikolwiek związek między

powyższymi zmiennymi? Celem tego badania jest poznanie zależności między

poziomem lęku a inteligencją sportowców.

1.3.2.Hipotezy

Postawiono następujące hipotezy badawcze:

1. Istnieje wysoka ujemna korelacja inteligencji z poziomem lęku w grupie

badanej.

2. Oczekuje się wyższych zdolności wzrokowo-przestrzennych i abstrakcyjno-

logiczne w porównaniu do pozostałych zdolności mierzących baterią APIS-Z

w grupie badanej.

12

2. Metody badań własnych

2.1. Grupa badana

Badania zostały przeprowadzone na piłkarzach Łomżyńskiego Klubu

Sportowego. Wśród przebadanych znaleźli się zawodnicy w wieku 18-23 roku życia.

W wieku: lat 18- 5 osób, 19 lat- 3 osoby , 20 lat- 7 osób, 21 lat- 7 osób,

23 lata- 3osoby. Łącznie przebadano 25 osób.

2.2. Metody badawcze

W badaniach wykorzystano dwie metody badawcze:

Kwestionariusz C.D. Spielbergera to Inwentarz Stanu i Cechy Lęku. Test służy

do oceny lęku jako stanu (STAI-1) i lęku jako cechy (STAI-2). Zawiera on łącznie

40 stwierdzeń, podzielonych na 2 części. W części pierwszej kwestionariusza badana

osoba odpowiadając na pytania 1–20, ocenia reakcje lękowe jako stan aktualny,

ocenia poziom lęku, z jakiego zdaje sobie sprawę w chwili badania. L-stan

charakteryzuje się dużą zmiennością pod wpływem różnych czynników

zagrażających w danym momencie. Część druga kwestionariusza, obejmująca

pytania 21–40, ocenia predyspozycje do przeżywania reakcji lękowych danej

jednostki . Obrazuje reakcje i podatność na czynniki zagrażające w różnych,

obiektywnie niegroźnych sytuacjach. Trafność teoretyczna obu skal została

potwierdzoną w wielu badaniach. Wyniki uzyskane w kwestionariuszu korelują

istotnie z wynikami narzędzi mierzących podobne do lęku konstrukty teoretyczne.

APIS-Z jest wielowymiarową baterią służącą do pomiaru inteligencji ogólnej.

APIS-Z składa się z ośmiu testów: Zachowania, Kwadraty, Synonimy, Klasyfikacja,

Przekształcenia Liczb, Nowe Słowa, Klocki, Historyjki. Konstruując APIS-Z

13

uwzględniono cztery typy zdolności: abstrakcyjno-logiczne, werbalne, wzrokowo-

przestrzenne i społeczne. Każdą z tych zdolności reprezentują dwa testy. W dwóch

testach zadania mają charakter zamknięty, w pozostałych - otwarty. Trafność APIS-Z

jest wysoka. Wyniki korelują dodatnio, z ocenami szkolnymi uczniów. Analiza

czynnikowa, różnice międzypłciowe oraz różnice między wynikami studentów

w zależności od kierunku studiów potwierdzają, że poszczególne testy baterii mierzą

różne zdolności.

2.3. Warunki badania

Badanie zostało przeprowadzone w trzech terminach. Wszystkie spotkania

odbyły się w nieznanej dla badaczy sali konferencyjnej w Łomży w godzinach

wieczornych. Badani otrzymali testy typu: papier-ołówek. Sportowcy po usłyszeniu

wskazówek nie mieli żadnych pytań. Podczas wypełniania testów baterii APIS-Z

czasami zadawali pytania badającemu ile czasu zostało. Po badaniu zawodnicy

stwierdzali, że testy były bardzo męczące i trudne.

3. Wyniki

3.1. Statystyki opisowe

W tab. 1 przedstawiono statystyki opisowe, tj. wartości średnie, odchylenia

standardowe, minimalne i maksymalne wyniki dla wszystkich analizowanych

zmiennych przedziałowych.

14

Tab. 1: Statystyki opisowe dla analizowanych zmiennych przedziałowych.

Kwestionariusz

Zmienne

M

SD min max

STAI

Stan lęku

4,68 1,99

2

8

Cecha lęku

4,92 2,02

1

8

APIS

Zdolności abstrakcyjno-logiczne

6,24 1,56

3

11

Zdolności werbalne

2,80 1,35

0

5

Zdolności wzrokowo-przestrzenne 7,16 1,95

2

10

Zdolności społeczne

5,52 2,28

1

9

M – wartość średnia; SD – odchylenie standardowe; min – wartość

minimalna; max – wartość maksymalna

3.2. Poziom inteligencji a nasilenie lęku

W tab. 2 przedstawiono współczynniki korelacji r Pearsona pomiędzy

nasileniem stanu i cechy lęku a wskaźnikami inteligencji. Zestawienie uzupełniono

jednostronnym testem istotności statystycznej. Wyróżniono korelacje istotne

statystycznie.

Zanotowano istotną statystycznie dodatnią korelację pomiędzy nasileniem stanu lęku

a zdolnościami społecznymi oraz zbliżoną do istotności (p=0,05) dodatnią korelację

pomiędzy nasileniem cechy lęku a zdolnościami społecznymi. Nie zanotowano

korelacji ujemnych, wobec tego nie otrzymano wyników potwierdzających hipotezę

nr 1.

15

Tab. 2: Współczynniki korelacji r Pearsona pomiędzy nasileniem stanu i cechy lęku

a wskaźnikami inteligencji wraz z testem istotności statystycznej.

Stan

Cecha

Zdolności

lęku

lęku

abstrakcyjno-logiczne

r

-0,028

-0,218

p

0,447

0,147

werbalne

r

0,099

0,238

p

0,319

0,126

wzrokowo-przestrzenne

r

0,089

-0,028

p

0,337

0,447

społeczne

r

0,350*

0,327#

p

0,043

0,055

Wynik ogólny

r

0,237

0,150

p

0,127

0,237

r – wartość współczynnika korelacji r Pearsona; p – jednostronna istotność

statystyczna; * - p<0,05; # - p<0,1

3.3. Profil zdolności osób badanych

Na ryc. 1 przedstawiono średnie wartości poszczególnych zdolności

wraz z przedziałami ufności wyznaczonymi w oparciu o korektę Bonferroniego.

W oparciu o analizę wariancji z powtarzanymi pomiarami stwierdzono, że średnie

16

wartości poszczególnych zdolności różnią się między sobą istotnie statystycznie,

F(3,72)=31,98, p<0,001.

Średnia wartość poziomu zdolności werbalnych była niższa od wszystkich

pozostałych średnich otrzymanych dla wskaźników pozostałych zdolności. Średnia

wartość poziomu zdolności społecznych była wyższa od średniej wartości poziomu

zdolności werbalnych, ale niższa od średniej wartości zdolności wzrokowo-

przestrzennych. Nie otrzymano natomiast istotnej statystycznie różnicy pomiędzy

średnią wartością poziomu zdolności wzrokowo-przestrzennych a średnią wartością

poziomu zdolności abstrakcyjno-logicznych. Otrzymano wartości zgodne z hipotezą

nr 2.

6,24

2,80

7,16

5,52

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Zdolności

Ryc. 1: Średnie wartości poziomu wskaźników inteligencji.

17

4. Dyskusja

Istnienie wysokiej ujemnej korelacji inteligencji z poziomem lęku

nie zostało potwierdzone badaniami. Przypuszczać można, że nie ma związku

między niską inteligencją a niskim poziomem lęku. Dana hipoteza została wysnuta

na podstawie ogólnych opinii społeczeństwa na temat sportowców. Nawiązując

do badania Strojnowskiego (2000) można domniemywać, iż inteligentny zawodnik

ma wysoko rozwiniętą siatkę mechanizmów obronnych, co warunkuje wysoki

poziom lęku i odwrotnie. Zgodnie z uzyskanymi wynikami w moim badaniu

nie odnajduję potwierdzenia wyników Strojnowskiego (2000). Powodem takiej

rozbieżności może być fakt, że nie istnieje żaden związek pomiędzy rozwojem

mechanizmów obronnych a poziomem lęku. Mimo że Z. Freud opisuje lęk jako

nieprzyjemny stan emocjonalny uruchamiający mechanizmy obronne, nie wspomina

o rozbudowanej formie siatki mechanizmów obronnych. Inne teorie lęku

np. frustracji-agresji J. Dollarda i N.E. Millera mówią, że zachowanie człowieka jest

efektem

reakcji

nabytych

(wyuczonych)

w

trakcie

jego

kontaktu

ze środowiskiem. Na podstawie czego można wnioskować, że reakcji na lęk można

się nauczyć i nie jest on warunkowany biologicznie jak np. inteligencja płynna.

Innym wyjaśnieniem braku potwierdzenia pierwszej hipotezy mojego badania może

być niepoprawna interpretacja założeń o wpływie wysoko rozwiniętych

poszczególnych zdolności jednostki na poziom lęku. Opierając się na różnorakich

teoriach inteligencji, zdolności człowieka ułatwiają jego funkcjonowanie

oraz pomagają ocenić i przewidzieć następstwa pewnych zachowań. Zatem jeśli

zawodnik nie jest w stanie przewidzieć rzeczywistego zagrożenia, jego poziom lęku

powinien być niski, który prawdopodobnie wpływa na podejmowanie szybkich

decyzji niezależnie od strachu. Jednak badane zdolności odwołują się do różnych

18

aspektów

funkcjonowania

człowieka,

które

niekoniecznie

muszą

być wykorzystywane przy grze piłkarskiej. Uzyskane wyniki pokazują stosunek

wszystkich zdolności inteligencji do poziomu lęku. Być może zbytnie uogólnienie

funkcji zdolności wpłynęło na niepoprawność pierwszej hipotezy. Można jednak

założyć, że na niski poziom lęku może wpływać, nie ogół zdolności człowieka,

ale jedna specyficzna umiejętność.

Hipoteza druga opisująca bardziej rozwinięte zdolności wzrokowo-

przestrzenne i abstrakcyjno-logiczne została potwierdzona wynikami badania.

Piłkarze klubu uzyskali wyższe wyniki danych zdolności. Wysoko rozwinięte

zdolności abstrakcyjno-logiczne ułatwiają przeprowadzanie operacji rozumowania

logicznego. Jest to ważny aspekt wykorzystywany w grach zespołowych.

Wnioskować możemy, że umiejętność logicznego myślenia ma pozytywny wpływ

na taktykę zagrania oraz przewidywanie wykonywanych akcji na boisku.

Co za tym idzie, wzrost osiągnięć piłkarzy. Drugim wymiarem są zdolności

wzrokowo-przestrzenne. Tutaj zawodnicy uzyskali najwyższe wyniki. Opierając

się na opisie zdolności zamieszczonych w podręczniku do baterii testów APIS-Z

dana zdolność warunkuje efektywność umysłowych reprezentacji przekształceń

fizycznych. Gracze powinni więc wykazywać wysoko rozwinięte umiejętności

spostrzeżeniowo-wyobrażeniowe. Zapewne ułatwia to uskuteczniać strategie

wykorzystywane na boisku oraz pomaga szybciej i sprawniej dostosowywać

się i manipulować układem zawodników na boisku.

Mimo, że hipoteza druga została potwierdzona należałoby również zwrócić

uwagę na wyniki otrzymane na poziomie zdolności społecznych. Są one również

stosunkowo wysokie. Może to wynikać z szeroko rozwiniętych umiejętności

rozumienia zachowań innych członków zespołu oraz sposób oddziaływania na nich.

19

Piłka nożna jest grą zespołową, gdzie interakcje między zawodnikami są ważnym

aspektem do przeprowadzania efektywnych akcji piłkarskich. Dlatego też można

przypuszczać, że wysoko rozwinięte zdolności społeczne będą wpływa na osiąganie

lepszych rezultatów na boisku.

Z przeprowadzonego badania można wnioskować, iż pomiędzy niską

inteligencją a niskim poziomem lęku nie zachodzi korelacja. Jednak zdolności

wzrokowo-przestrzenne

oraz

abstrakcyjno-logiczne

są

wysoko

rozwinięte

u zawodników klubu sportowego.

20

Bibliografia:

1. Basiaga-Pasternak, J., Palczewski, M. (2009). Charakterystyka

psychologiczna zawodników piłki nożnej grających na różnych pozycjach.

Teoretyczne i praktyczne aspekty nowoczesnej gry w piłkę nożną. Opole.

Litar.

2. Borek D. (2003). Wpływ lęku na osiągnięcia sportowców. Sport Wyczynowy,

9-10, 465-466.

3. Freud S. (1936). The Problem of Anxiety. New York. Norton.

4. Gardner H. (1993). Multiple Intelligences: the theory in practice. New York.

Basic Books.

5. Gracz, J., Sankowski, T. (1995). Psychologia Sportu. Poznań. AWF.

6. Matarazzo, J. i In. (1954). The relationship between anxiety level and several

measures of intelligence. Journal of Consulting Psychology, 18, 201-205.

7. Matczak, A., Jaworowska, A., Szustrowa, T., Ciechanowicz, A. (1995).

Bateria Testów APIS-Z. Podręcznik. Warszawa. Pracownia Testów

Psychologicznych PTP.

8. Moutafi, J., Furnham, A., Tsaousis, I. (2006) Is the relationship between

intelligence and trait Neuroticism mediated by test anxiety?. Personality and

Individual Differences, 40, 587-597.

9. Siek, S., Trelak, J.F., Bielecki, J. (1988). Wpływ ćwiczeń karate na poziom

lęku i agresywności. Wychowanie Fizyczne i Sport, 3, 63-67.

10. Sosnowski, T., Wrześniewski, K. (1983). Polska adaptacja inwentarza STAI

do badania stanu i cechy lęku. Przegląd Psychologiczny, 26, 393-412.

11. Sosnowski T. (1977). Lęk jako stan i jako cecha w ujęciu C. D. Spielbergera.

Przegląd Psychologiczny, 2, 349-360.

21

12. Strelau, J. i In. (2007). Psychologia. Podręcznik Akademicki Tom 1, Tom2.

Gdańsk. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

13. Terelak, J.F., Kasica, I. (2005). Cechy temperamentu a poziom lęku u

pilotów paralotni. Polski Przegląd Medycyny Lotniczej, nr1, tom11.

14. Wasilewski, E. (1979). Ocena poziomu lęku u sportowców oraz próby jego

regulacji. Warszawa. Niepublikowany raport Instytutu Sportu.

15. Wrzesiński, K., Sosnowski, T. (2002). Inwentarz stanu i cechy lęku STAI.

Warszawa. Pracownia Testów Psychologicznych PTP.