Microsoft Word - praca archiwalna.doc

Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu

Zamiejscowy Wydział Prawa i Administracji

w Rzeszowie

Studia pierwszego stopnia

Arkadiusz Zdeb

Rola Sił Zbrojnych w zwalczaniu skutków awarii technicznych

i katastrof naturalnych

Praca dyplomowa

napisana na seminarium

prowadzonym przez

dr. Krzysztofa Eckhardta

Rzeszów 2012

SPIS TREŚCI

Wstęp………………………………………………………………………..

Siły Zbrojne – informacje ogólne

1.1.

Definicja Sił Zbrojnych………………………………………

1.2.

Siły zbrojne – typy, rodzaje, struktury………………………

1.3.

Status Sił Zbrojnych w ustawodawstwie polskim……………

1.4.

Rola i miejsce Sił Zbrojnych w państwie……………………

Klęska żywiołowa w rozumieniu polskiego prawa

2.1.

Definicja klęski żywiołowej i stanu klęski żywiołowej……..

2.2.

Definicja katastrofy naturalnej………………………………

2.3.

Najczęstsze katastrofy naturalne występujące w Polsce

2.3.1.

Pożary………………………………………….

2.3.2.

Susze……………………………………………

2.3.3.

Powodzie………………………………………

2.3.4.

Wyładowania atmosferyczne…………………..

2.3.5.

Silne wiatry…………………………………….

2.3.6.

Wstrząsy sejsmiczne……………………………

2.3.7.

Osuwiska ziemi………………………………….

2.4.

Definicja awarii technicznej…………………………………..

2.5.

Wybrane przykłady awarii technicznych

2.5.1.

Katastrofa budowlana……………………………

2.5.2.

Awaria techniczna sieci energetycznej………….

2.5.3.

Awaria techniczna sieci gazowej………………….. 30

2.5.4.

Awaria techniczna sieci wodnej…………………… 31

2.5.5.

Awaria techniczna sieci ciepłowniczej…………..

Rola i zadania Sił Zbrojnych podczas sytuacji kryzysowych w szczególności w

zwalczaniu skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych

3.1.

Pojęcie zarządzania kryzysowego……………………………

3.2.

Zadania i zasady działania Sił Zbrojnych określone w aktach

prawnych

3.2.1.

Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym

obowiązku obrony RP………………………...

3.2.2.

Ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski

ywiołowej…………………………………….

3.2.3.

Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu

kryzysowym……………………………………

3.2.4.

Rozporządzenie Rady Ministrów

z 20 lutego 2003 r w sprawie szczegółowych zasad

udziału

pododdziałów

oddziałów

Sił

Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski

ywiołowej lub ich usuwaniu

……………………………38

3.2.5.

Rozporządzenie Rady Ministrów

z 06 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad

użycia

oddziałów

pododdziałów

Sił

Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wyjątkowego…..39

3.3.

Użycie Sił Zbrojnych w zagrożeniach niemilitarnych………

3.4.

Krajowy System Ratownictwa oraz Bataliony

Ratownictwa Inżynieryjnego…………………………………

3.5.

Udział Sił Zbrojnych w likwidacji różnych sytuacji kryzysowych

3.5.1.

Zwalczanie powodzi i zjawisk lodowych………

3.5.2.

Akcje gaśnicze i usuwanie skutków pożarów….

3.5.3.

Usuwanie awarii chemicznych

i wypadków radiacyjnych………………………

3.5.4.

Działania przeciwepidemiczne…………………

3.5.5.

Akcje odśnieżania………………………………

3.5.6.

Działania Marynarki Wojennej RP…………….

3.6.

Zaangażowanie wojska w akcję przeciwpowodziową

maj – czerwiec 2010 r.

3.6.1. Informacje wprowadzające……………………..

3.6.2. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję w Małopolsce 57

3.6.3. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję na

Dolnym Śląsku…………………………………

3.6.4. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję

na Podkarpaciu………………………………….…

Zakończenie…………………………………………………………………

Bibliografia………………………………………………………………….

Wstęp

Siły Zbrojne mają do spełnienia wiele funkcji, w tym ochronę i obronę kraju,

udział w stabilizacji sytuacji międzynarodowej, wspieranie organów państwowych

w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski. W ostatniej grupie mieści

się jedno z najważniejszych zadań Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju, którym

zgodnie ze Strategią Bezpieczeństwa Narodowego, jest udzielanie pomocy

władzom cywilnym w razie zagrożeń niemilitarnych. Do zagrożeń tego typu należy

zaliczyć m.in. katastrofy naturalne czy awarie techniczne, których likwidacja

spoczywa zarówno na służbach cywilnych, jak i na wojsku. Możliwość użycia Sił

Zbrojnych RP we wskazanych powyżej sytuacjach kryzysowych normują

odpowiednie przepisy i rozporządzenia.

Należy zwrócić uwagę, że obszar naszego kraju jest narażony

na występowanie zarówno zagrożeń naturalnych, jak i cywilizacyjnych. Zjawiska

naturalne wiele razy przyjmowały charakter katastrofy, a nawet klęski żywiołowej,

kiedy to ogłaszano stan klęski żywiołowej. Wraz z ocieplaniem się klimatu wzrasta

częstotliwość i siła występowania powodzi, huraganów czy długotrwałych susz.

Obok zagrożeń niezależnych od człowieka występują też te związane z jego

działalnością (np. indukowane wstrząsy sejsmiczne jako rezultat prac górniczych),

mogące być przyczyną katastrof i awarii technicznych.

Celem głównym niniejszej pracy jest określenie roli Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w zwalczaniu skutków katastrof naturalnych i awarii

technicznych.

Pod względem konstrukcyjnym praca składa się z trzech rozdziałów.

W pierwszym podano ogólne informacje dotyczące Sił Zbrojnych, w tym Sił

Zbrojnych RP. W tym rozdziale można m.in. odnaleźć definicję sił zbrojnych, ich

typy, rodzaje, strukturę, rolę Sił Zbrojnych w państwie, ponadto określono status Sił

Zbrojnych na podstawie Konstytucji RP. Drugi rozdział poświęcono klęskom

ywiołowym, podano m.in. definicję klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej,

awarii technicznej. Scharakteryzowano najczęściej pojawiające się w Polsce

katastrofy naturalne ze szczególnym uwzględnieniem ich przyczyn i skutków,

opisano też wybrane rodzaje awarii technicznych typu katastrofa budowlana, awaria

sieci energetycznej czy gazowej.

Najważniejszą część pracy stanowi rozdział III zatytułowany „Rola i zadania

Sił Zbrojnych podczas sytuacji kryzysowych z naciskiem na zwalczanie skutków

katastrof naturalnych i awarii technicznych”. W tym rozdziale podano zadania i

zasady użycia Sił Zbrojnych w określonych sytuacjach kryzysowych uwzględnione

w odpowiednich aktach prawa (m.in. w ustawie o stanie klęski żywiołowej czy w

ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP). Szczegółowo opisano udział

wojska w likwidacji poszczególnych sytuacji kryzysowych (podrozdziały 3.5.1. do

3.5.5.) typu zwalczanie powodzi, akcje gaśnicze, odśnieżania czy zwalczanie awarii

chemicznych). Jako konkretny przykład udziału wojska w zwalczaniu zagrożeń

posłużył opis zaangażowania polskich Sił Zbrojnych w akcję przeciwpowodziową

w maju i czerwcu 2010 r. Podsumowanie wcześniejszych rozważań zawarto w

zakończeniu pracy.

1. Siły Zbrojne – informacje ogólne

1.1.

Definicja Sił Zbrojnych

Definicja najczęściej stosowana w teorii i praktyce sztabowej pochodzi

ze „Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” i jest

ona następująca: „wyspecjalizowany organ państwa, przeznaczony do ochrony

i obrony jego interesów przez wykorzystanie go jako czynnika odstraszania przed

agresją lub – w razie konieczności – prowadzenia walki zbrojnej aż do osiągnięcia

założonego celu politycznego”

. Rozwinięcie definicji zawiera podział sił zbrojnych

uwzględniający różne kryteria w tym: charakter prowadzonych działań (ten punkt

widzenia pozwala wydzielić wojska operacyjne, ponadto siły i środki obrony

terytorialnej), struktury organizacyjne (siły zbrojne regularne i nieregularne),

rodowisko prowadzonych działań (siły lądowe, powietrzne, marynarka wojenna)

Definicja sił zbrojnych bardzo zbliżona do powyższej znajduje

się w „Słowniku podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa”,

jej pierwszy człon brzmi następująco: „wyspecjalizowany organ państwa

przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez możliwość zastosowania

przemocy zbrojnej”

. W dalszej części definicji zawarto klasyfikację sił zbrojnych

ze względu na różne kryteria.

Nieco inną definicję można znaleźć w „Małej encyklopedii wojskowej” –

siły zbrojne to „wojsko, armia i środki wydzielone przez państwo do zabezpieczenia

jego interesów i prowadzenia walki zbrojnej, ujęte w całość organizacyjną

składającą się z różnych pod względem rodzaju i wielkości wojskowych jednostek

i związków. Siły zbrojne dzielą się zwykle na poszczególne rodzaje sił zbrojnych,

w skład których wchodzą rodzaje wojsk i rodzaje służb”

Należy zaznaczyć, że przytoczone powyżej definicje (tak jak i większość

obecnie stosowanych) odwołują się do państwa nowoczesnego, które posiada

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, Wyd. 2, Warszawa 2002, s.

115 – 116.

Tamże, s.116

Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s. 24.

Mała encyklopedia wojskowa, t. 3, Warszawa 1971, s. 151.

monopol na siły zbrojne, stanowiące instrument polityki państwowej. Inna sytuacja

miała miejsce w rzeczywistości przednowoczesnej (swoje armie posiadały wówczas

różne podmioty i organizacje), podobnie dzieje się we współcześnie kształtujących

się społecznościach – nie wszystkie państwa zdołały utrzymać monopol na przemoc

zbrojną

1.2.

Siły zbrojne – typy, rodzaje, struktury

W literaturze można odnaleźć kilka typologii sił zbrojnych w zależności

od przyjętych kryteriów. M. Weber wydzielił następujące typy armii: złożone

z niewolników, poddanych, składające się z ludzi wolnych oraz armie najemne.

J. J. Wiatr armie świata podzielił na: składające się z ogółu poddanych (narodowe

armie masowe), rekrutowane spośród klasy uprzywilejowanej (np. armie feudalne)

oraz armie najemne/zawodowe. Z kolei P. Allum wyróżnił siły najemne, stałe oraz

wojska okresu przejściowego. W powyższych typologiach brak armii typu

policyjnego

Obecnie najbardziej aktualny jest podział Z. Trejnisa na trzy główne typy

sił zbrojnych: regularne masowe armie, wojska zawodowe oraz armie typu

milicyjnego

. Armie masowe opierają się na powszechnej okresowej niepłatnej

służbie poborowej, czas ten wynosi obecnie około 6 miesięcy (a w XX w. 2, 3 lata),

kadra zawodowa stanowi do kilkunastu procent armii, czas pozostania w rezerwie

to około 20, 30 lat. Era armii masowych przemija. Z kolei armia zawodowa opiera

się na zaciągu opłacanych ochotników, którzy podpisują umowę na czas określony,

a po zakończeniu służby pozostają w rezerwie. Cechą armii tego typu jest wysoki

profesjonalizm i elitarność, do wojsk zawodowych należą najemne. Armie

milicyjne występowały głównie w starożytności (m.in. wojska wielu państw Grecji,

w tym Aten) i średniowieczu. W czasach nowożytnych wojska omawianego typu

odegrały znaczną rolę w powstaniach (np. w powstaniu kościuszkowskim),

rewolucjach, walkach narodowowyzwoleńczych. Siły militarne oparte na tym

B. Balcerowicz, Siły zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, Warszawa 2010, s. 24.

Tamże, s. 38 – 39.

Z. Trejnis, Siły zbrojne w państwie demokratycznym i autorytarnym, Toruń 1997, s. 141.

systemie działały do 1939 roku m.in. w Kanadzie, Australii czy Nowej Zelandii.

Armie typu milicyjnego charakteryzują się tym, że posiadają niewielką część stałą,

zawodową, która stanowi nikły odsetek armii mobilizowanej w sytuacjach wojny.

Należy zaznaczyć, że większość współczesnych armii trudno zakwalifikować

jednoznacznie do któregoś z trzech modeli sił zbrojnych wprowadzonych przez

Z. Trejnisa

Inną klasyfikację sił zbrojnych przeprowadzili J. Marczak i J. Pawłowski.

Badacze za kryterium podziału przyjęli charakter polityki państwowej i wyróżnili

trzy typy armii: o charakterze ofensywnym, interwencyjnym i obronnym

. Siły

ofensywne stosowane są w polityce ekspansji, do tych sił należy zaliczyć przede

wszystkim jednostki zdolne do przerzutu na znaczne odległości, inwazji

i opanowania obcego terytorium, wykonania uderzeń lotniczo – rakietowych.

Oddziały interwencyjne mogą być komponentem sił szybkiego reagowania,

posiadają je państwa stosujące politykę globalną, ponadregionalną. Siły

interwencyjne tworzą nie tylko mocarstwa, ale też i pewne organizacje, np. zostały

utworzone w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego. Ostatni rodzaj sił wyróżniony

przez Marczaka i Pawłowskiego to siły obronne, posiadają je państwa nastawione

pokojowo, które prowadzą politykę nieofensywną. Działanie wojsk tego typu ma na

celu utrzymanie suwerenności i integralności terytorialnej państw.

Stosując klasyfikację uproszczoną wszystkie wojska można ogólnie podzielić

na ofensywne lub defensywne. Kwestia ta stanowiła centralny przedmiot badań

i dyskusji w drugiej połowie ubiegłego wieku. Wówczas ustalono m.in. podział

rodzajów broni na środki defensywne i ofensywne (do drugiej grupy zaliczono

przede wszystkim: samoloty i śmigłowce bojowe, artylerię dużego kalibru

oraz bojowe wozy piechoty). Dokonując podziału sił zbrojnych na obronne

i ofensywne bierze się pod uwagę jeszcze takie elementy jak: organizacja, cechy

systemu mobilizacji, stopień gotowości, rozmieszczenie oraz ukierunkowanie

szkolenia wojskowego. Klasyfikacja sił zbrojnych na ofensywne i defensywne

nie ma we współczesnych czasach praktycznego zastosowania.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne…, s. 40 – 42.

J. Marczak, J. Pawłowski, O obronie militarnej Polski przełomu XX/XXI wieku, Warszawa 1995, s. 157.

Obok państwowych sił zbrojnych działają różnego typu niepaństwowe grupy

zbrojne, czyli siły opozycyjne o wyraźnych celach politycznych, funkcjonujące

niezależnie od państwa, posiadające efektywną strukturę dowodzenia. Do grup tych

zalicza się m.in.: międzynarodowe organizacje terrorystyczne, kartele narkotykowe

i grupy przestępcze, ruchy narodowe i separatystyczne oraz prywatne firmy

wojskowe. Według IISS (Internatinal Institute for Strategic Studiem) w 2008 roku

istniało na świecie ponad 340 niepaństwowych grup zbrojnych

Dokonując klasyfikacji sił zbrojnych ze względu na rodzaje i ich strukturę

można wydzielić siły uderzeniowe i siły ogólnego przeznaczenia. Siły uderzeniowe

stanowią zazwyczaj mniejszą część armii, to jednostki najlepiej wyszkolone

i uzbrojone, przeznaczone do szybkich manewrów i silnych rozstrzygających

uderzeń. Natomiast oddziały ogólnego przeznaczenia składają się głównie

z piechoty, często mobilizowanej doraźnie, są używane w celu utrwalenia skutków

działań sił uderzeniowych oraz obrony i utrzymania terytorium

Powyższemu podziałowi odpowiada w znacznym stopniu klasyfikacja sił

zbrojnych na operacyjne i wojska obrony terytorialnej. „Słownik terminów

z zakresu bezpieczeństwa narodowego” definiuje wojska operacyjne jako

„zasadniczą cześć sił zbrojnych, przeznaczonych do prowadzenia działań bojowych,

niezależnie od istniejących podziałów terytorialnych. W ich skład wchodzą: wojska

lądowe, siły powietrzne i marynarka wojenna”

. Wojska operacyjne prowadzą

działania na terenie macierzystego państwa, jak i poza jego granicami. Odznaczają

się dużą mobilnością, a żołnierze w większości należą do kadry zawodowej.

Na określenie wojsk operacyjnych używa się także terminów takich jak: wojska

regularne, stałe, polowe, liniowe

. Z kolei wojska obrony terytorialnej (OT)

to „część sił zbrojnych przewidziana do realizacji zadań obrony określonych

obszarów na terytorium kraju. Stanowią je jednostki ogólnowojskowe i rodzajów

wojsk formowane z miejscowych zasobów i rezerw osobowych, przeznaczone

głównie do prowadzenia regularnych i nieregularnych działań bojowych w rejonach

B. Balcerowicz, Siły zbrojne…, s. 43 – 44.

Tamże, s. 45.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 146.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne…., s. 45.

ich odpowiedzialności, do wsparcia wojsk operacyjnych, udzielania pomocy

obronie cywilnej w akcjach ratunkowych”

W armiach świata występuje klasyczny podział na rodzaje sił zbrojnych

z uwzględnieniem właściwego im środowiska funkcjonowania. Kryterium

to pozwala wydzielić trzy podstawowe rodzaje sił zbrojnych: siły lądowe, morskie

oraz siły powietrzne. Wojska lądowe są przeznaczone do prowadzenia działań

wojennych na terenach lądowych, mogą zająć i utrzymywać dany obszar. Z kolei

marynarka wojenna to rodzaj sił zbrojnych, których teren działań stanowi morze

i strefa brzegowa. Natomiast wojska lotnicze i obrony powietrznej (siły powietrzne)

są przeznaczone do „odparcia agresji przeciwnika powietrznego (…) W okresie

pokoju

nadzorują

przestrzeń

powietrzną

utrzymują

gotowość

do przeciwdziałania jej naruszeniom”

. Wydzielenie trzech rodzajów sił zbrojnych

jest wystarczające w przypadku większości armii świata, jednak w niektórych

państwach funkcjonują też inne rodzaje sił zbrojnych takie jak np.: wojska

kosmiczne, rakietowe, powietrznodesantowe, specjalne czy piechota morska.

W polskich siłach zbrojnych obok wojsk lądowych, sił powietrznych i marynarki

działają jeszcze wojska specjalne.

W rodzajach sił zbrojnych wyróżnia się rodzaje wojsk i służb. W polskim

wojsku występują następujące rodzaje wojsk: zmechanizowane oraz pancerne,

obrony przeciwlotniczej, rakietowe, artylerii, łączności i informatyki, logistyki,

inżynieryjne,

chemiczne,

specjalne,

aeromobilne,

rozpoznania

walki

radioelektronicznej. Podział ten w pełni odnosi się do wojsk lądowych, większość

wymienionych powyżej rodzajów wojsk występuje również w polskich siłach

powietrznych i morskich. Do sił powietrznych należą: lotnictwo, wojska

radiotechniczne i wojska obrony powietrznej, natomiast w skład Marynarki

Wojennej RP wchodzą: lotnictwo i piechota morska, okręty podwodne i nawodne,

siły brzegowe i specjalne, pomocnicze jednostki pływające. W polskim wojsku

obok rodzajów wojsk występują następujące służby: wywiadu i kontrwywiadu

wojskowego, żandarmeria, służba zdrowia. W hierarchicznej strukturze

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 145.

Tamże, s.145

sił zbrojnych występują trzy poziomy dowodzenia: strategiczny (domena sztabu

generalnego), operacyjny (najczęściej stanowią go dowództwa rodzajów

sił zbrojnych, związków operacyjnych) i taktyczny (tworzą go dowództwa

związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów)

1.3.

Status Sił Zbrojnych w ustawodawstwie polskim

Art. 26 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku

ustala status Sił Zbrojnych, zakres ich działania oraz sposób funkcjonowania

w państwie. Artykuł ten brzmi następująco: „1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej

Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium

oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. 2. Siły Zbrojne

zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej

i demokratycznej kontroli”.

Ust. 1 określa zakres przeznaczenia Sił Zbrojnych oraz rodzaj pełnionych

funkcji. Jak wynika z treści ustawy, forma realizacji zadań to „służenie ochronie”.

Nie jest to pojęcie, z którego płyną klarowne dyspozycje natury prawnej.

Kierunkiem działalności tych służb jest ochrona wartości określonych

w konstytucji, „służenie” oznacza, że Siły Zbrojne nie są w pełni samodzielne,

ale podporządkowane organom władzy publicznej. W art. 26 zrezygnowano

z tradycyjnego zwrotu „stania na straży” i zastąpiono go „służeniem ochronie”,

ochronę można utożsamiać ze stanem bycia w gotowości do pełnienia zadań

obronnych

przypadku

ewentualnego

niebezpieczeństwa.

Konieczność

do zapewnienia państwu ochrony stanowi podstawę do istnienia Sił Zbrojnych,

ich swoistą funkcję i zakres działalności. „Służenie ochronie” staje się obroną

państwa podejmowaną w przypadku zbrojnej napaści na kraj lub w razie

konieczności wspólnej obrony przeciw agresji. Konstytucja nie określa dokładnie

w jakiej sytuacji Siły Zbrojne mogą zostać użyte poza granicami RP.

Wyodrębnienie w ustawie zasadniczej statusu Sił Zbrojnych należy uznać

za szczególne wyróżnienie tej organizacji. Na podstawie art. 26 ust. 1 i ust. 2 można

B. Balcerowicz, Siły zbrojne..., s. 46 – 48.

wyróżnić trzy zasady ustrojowe regulujące pozycję Sił Zbrojnych: zasadę

służebności w zakresie powierzonych zadań, zasadę neutralności w sprawach

politycznych oraz zasadę podległości cywilnej i demokratycznej kontroli. Pierwsza

z wymienionych zasad zostaje wyeksponowana i pozwala na istnienie innych zasad

dotyczących

funkcjonowania

Sił

Zbrojnych

(ust.

2).

„Na

podstawie

wyeksponowanego usytuowania zasady służebności Sił Zbrojnych – w zakresie

zadań realizowanych przez nie w państwie – nie można stwierdzić, że ma

ona konstytucyjnie ważniejsze znaczenie niż pozostałe zasady lub że ma nad nimi

przewagę”

. Zasady konstytucyjne, o których mowa, pozostają we wzajemnym

związku, zachodzi pomiędzy nimi taka zależność, że spełnienie zadań Sił Zbrojnych

zawartych w art. 26 ust. 1 wymaga urzeczywistnienia zasad ustalonych w ust.

2 tego artykułu. Zasady ustrojowe dają gwarancję, że Siły Zbrojne znajdują się pod

cywilną kontrolą i pełnią funkcję służebną wobec zadań państwa w dziedzinie

obronności, ponadto są neutralne w sprawach politycznych. Zasada służebności

zawarta w ust. 1 określa granice kompetencji Sił Zbrojnych, także zadania struktury

obronnej państwa, które wiąże z celami. Zasady neutralności Sił Zbrojnych

i podległości kontroli precyzują sposób funkcjonowania Sił Zbrojnych

oraz określają warunki konieczne do spełnienia zadań określonych w ust.

1. Wszystkie zasady ustanowione w art. 26 umożliwiają prawidłowe działanie

państwa w dziedzinie obronności (zagwarantowanie bezpieczeństwa zewnętrznego)

i określają działalność Sił Zbrojnych w tym zakresie. Określenie w Konstytucji RP

zasad dotyczących Sił Zbrojnych jest gwarantem, że siły te nie zostaną

wykorzystane w innych celach i nie będą samodzielnie wykonywały

nieprzewidzianych zadań. Zasady konstytucyjne odnoszące się do Sił Zbrojnych

są, o czym była już mowa, ze sobą powiązane, bowiem służebny charakter

działalności sił ma miejsce wówczas, gdy organizacja wojskowa podlega kontroli,

bowiem to właśnie kontrola pozwala wyegzekwować zasadę służebności. Z kolei

podległość cywilnej, demokratycznej kontroli pozwala zachować neutralność

i zapobiega angażowaniu Sił Zbrojnych po stronie grup politycznych, co gwarantuje

W. J. Wołpiuk, Siły Zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, Warszawa 1998, s. 12.

neutralność w sprawach politycznych

. Zasada politycznej, partyjnej neutralności

armii oznacza ograniczenia udziału żołnierzy w życiu publicznym państwa,

w tym możliwości przynależności do organizacji społecznych, tworzenia własnych

organizacji, sprawowania określonych funkcji

. Znajduje to potwierdzenie

w wyroku z 2002 roku w sprawie ustawowych zakazów przynależności do partii

politycznych. W 14 punkcie uzasadnienia tej decyzji można przeczytać:

„Neutralność Sił Zbrojnych w sprawach politycznych (…) ma dwa aspekty.

Po pierwsze oznacza ona, że Siły Zbrojne nie mogą stanowić autonomicznego

podmiotu w strukturze politycznej państwa, zdolnego do wywierania wpływu

na decyzje polityczne konstytucyjnych organów państwa (…) Drugim aspektem

politycznej neutralności Sił Zbrojnych jest wyłączenie tej struktury państwowej

ze sfery bezpośredniego oddziaływania partii politycznych”

Szczególne

wyróżnienie

Sił

Zbrojnych

konstytucji

wiadczy

o ich podmiotowości i specyficznym przedmiocie działalności. Szczególne zadania

i odrębność organizacyjna Sił Zbrojnych RP nie nadaje im statusu organów

państwowych ani samodzielności podmiotowej prawa publicznego. Rodzaje zadań

wymienione w art. 26 ust. 1 dotyczą sfery działalności odnoszącej

się do zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego, dlatego też Siłami Zbrojnymi

w myśl konstytucji nie są wszystkie wojskowe formacje uzbrojone, ale tylko

te, które stoją na straży bezpieczeństwa zewnętrznego kraju. Zadanie to ma dla Sił

Zbrojnych charakter zasadniczy, natomiast charakter pomocniczy stanowi udział

w obronie bezpieczeństwa wewnętrznego kraju. „Do polskiej tradycji

konstytucyjnej należy wyraźne oddzielenie funkcji Sił Zbrojnych w zakresie

bezpieczeństwa zewnętrznego od zadań ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego,

które należą do innych organów państwa, w realizacji których Siły Zbrojne mogą

być użyte, jednakże w określonych warunkach”

. Wyjątkowo Siły Zbrojne mogą

być użyte w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, do ochrony

Tamże, s. 12 – 15.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne… s. 58.

Wyrok z 10 kwietnia 2002 roku, K 26/00, Ustawowe zakazy przynależności do partii politycznych

dotyczące osób pełniących różne funkcje, s. 5, pkt 14.

Tamże, s. 21.

bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego, także w celu zapobieżenia

skutkom klęski żywiołowej.

W ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 21 listopada 1967 roku (w dziale pierwszym tej ustawy) znajdują się pewne

informacje na temat Sił Zbrojnych RP, szczególnie ich zadań i uprawnień.

W art. 3 ust. 1 można przeczytać, że Siły Zbrojne RP stoją „na straży suwerenności

i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju”. Dodatkowe

zadania tych sił zawarto w art. 2, mogą one „brać udział w zwalczaniu klęsk

ywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu

obrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia

i życia ludzkiego, oczyszczania terenów z materiałów wybuchowych

i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także

w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego”. Rozwinięciem zadań

i uprawnień Sił Zbrojnych podanych w art. 3 ust. 1 jest ust. 2 a, w którym mowa

o takich zadaniach jak: „ochrona niepodległości państwa, niepodzielności jego

terytorium oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic”,

podczas realizacji tych zadań Siły Zbrojne mają prawo do „stosowania środków

przymusu bezpośredniego, użycia broni i innego uzbrojenia”.

Ponadto w ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP wymienione

zostają cztery rodzaje polskich Sił Zbrojnych, a mianowicie Wojska Lądowe, Siły

Powietrzne, Marynarka Wojenna oraz Wojska Specjalne. Ustawa określa także

zakres działania dowódców poszczególnych rodzajów wojsk (art. 13 a), Dowódcy

Operacyjnego Sił Zbrojnych (art. 13 b) oraz Szefa Inspektoratu Wsparcia

Sił Zbrojnych (art. 13 c). Przywołana ustawa z 1967 roku zawiera w swoich

treściach zdecydowanie więcej informacji na temat Sił Zbrojnych niż Konstytucja

RP z 1997 roku. W ustawie o powszechnym obowiązku służby wojskowej zostały

sprecyzowane zadania i funkcje tych służb, które mają szerszy zakres niż tylko

obrona zewnętrzna kraju.

1.4.

Rola i miejsce Sił Zbrojnych w państwie

Rola i znaczenie sił zbrojnych są odmienne w różnych stanach

funkcjonowania kraju, w stanach stosunków międzynarodowych takich jak: pokój,

kryzys, wojna. Warto wyjaśnić znaczenie tych terminów, bowiem w słownikach

są różnie definiowane. Najbardziej pożądanym stanem jest pokój, „jego podstawę

stanowi nie tylko brak wojny czy stosowania przemocy w stosunkach

międzynarodowych, lecz owocna współpraca państw (…)”

. Stanem pomiędzy

pokojem a wojną jest pośredni stan kryzysu. Kryzys ma miejsce wówczas, kiedy

dochodzi do załamania się procesu rozwoju, sytuacja ta grozi utratą inicjatywy oraz

koniecznością przyjęcia niekorzystnych warunków, kryzys wymaga podjęcia

kroków zaradczych

. R. Wróblewski wśród sytuacji kryzysowych wyróżnia

dwie grupy: z dominacją czynników wewnętrznych (m.in.: klęski żywiołowe,

katastrofy ekologiczne, przewroty polityczne, kryzysy ekonomiczne) oraz zdarzenia

z dominantą czynników zewnętrznych (np. interwencje zbrojne, wojny domowe,

przygotowania państw sąsiednich do ataku)

. W stosunkach między państwami

może nastąpić kryzys, jest to wówczas kryzys międzynarodowy – „(…) stan

trudności

stosunkach

wzajemnych

między

państwami.

Obejmuje

on przeciwstawność roszczeń, demonstrację niezadowolenia, rywalizację, konflikt

międzynarodowy, a w skrajnej postaci wojnę”

. Wojnę należy zdefiniować jako

„konflikt zbrojny między państwami, blokami państw, narodami lub klasami

społecznymi, (to) kontynuacja polityki środkami przemocy w celu osiągnięcia

określonych interesów politycznych, ekonomicznych lub ideologicznych”

Największe znaczenie siły militarne odgrywają oczywiście w stanie wojny,

pełnią wówczas rolę pierwszoplanową, co wynika z samej definicji sił zbrojnych.

Wynik starć wojskowych przesądza o osiągnięciu założonych celów, a zniszczenie

armii przeciwnika to jeden z warunków wygrania wojny. W czasie kryzysu siły

J. Kukułka, Leksykon pokoju, Warszawa 1987, s. 154.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa..., s. 57.

R. Wróblewski, Wprowadzenie do strategii wojskowej, Warszawa 1998, s. 145 – 146.

Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, red. Cz. Mojsiewicz, Wrocław 1997,

s. 187.

Mała encyklopedia..., s. 494.

zbrojne odgrywają także znaczną rolę, czasem nawet pierwszoplanową,

ale już niekoniecznie rozstrzygającą, jak ma to miejsce w przypadku wojny.

W czasie pokoju rola sił zbrojnych nie ogranicza się tylko do przygotowań

wojennych, większą wagę posiada funkcja odstraszania potencjalnych agresorów,

na pierwszym planie natomiast znajduje się funkcja wspierania polityki państwa.

„Znacznie szerzej pojmuje się rolę sił zbrojnych jako instrumentu wsparcia polityki

zagranicznej we współczesnej teorii i praktyce. Ich role i miejsce w państwie,

funkcję sił zbrojnych jako instrumentu polityki, można dobrze odczytać poprzez

cele strategii bezpieczeństwa, strategii obronnej państwa, a następnie strategii

wojskowej, z której bezpośrednio generuje się zadania dla sił zbrojnych”

Ogólny cel strategii militarnej to obrona i ochrona przy pomocy

odpowiednich środków substancji państwa, a także jego interesów przez

zagrożeniami wojskowymi, ponadto celem jest wspieranie polityki państwa,

również przy użyciu środków militarnych. Do celów pośrednich w zakresie obrony

i ochrony państwa należą m.in.: zapobieganie powstawaniu zagrożeń, a w razie

powstania ich ograniczanie, zapewnienie nienaruszalności oraz suwerenności

państwowej, obrona bytu państwowego i narodowego w razie pojawienia

się zagrożeń. Cele pośrednie w zakresie wspierania polityki to: obrona interesów

państwowych na arenie międzynarodowej, wywiązywanie się ze zobowiązań

międzynarodowych i koalicyjnych w zakresie wykorzystania sił zbrojnych, a także

branie udziału w obronie trwałości państwa, jego praworządności i porządku

publicznego.

Powyższe cele są realizowane poprzez wykorzystanie sił zbrojnych

w formach pośrednich lub bezpośrednich. Bezpośrednie użycie sił zbrojnych

to zaangażowanie się w konflikt zbrojny, co wiąże się z podjęciem walki zbrojnej

w postaci obrony militarnej lub agresji (podstawowe formy agresji to: inwazja,

okupacja, bombardowanie innego państwa, użycie przeciw niemu jakiejkolwiek

broni, wysyłanie zbrojnych grup przeciw temu państwu). W czasach współczesnych

bezpośrednie użycie sił militarnych przyjmuje bardzo często formę misji

niewojennych.

Natomiast

działań

pośrednich

sił

zbrojnych

należą

B. Balcerowicz, Siły zbrojne..., s. 29.

m.in.: obecność militarna, blokady, ćwiczenia, demonstracje zbrojne, zaopatrywanie

się w środki walki, pomoc wojskowa. Z celami strategicznymi wiążą się misje

(najczęściej wymienia się trzy ich rodzaje: misje orężne, nieorężne i koordynacyjne)

oraz zadania sił zbrojnych.

Z kolei zadania można powiązać z funkcjami

sił zbrojnych, które

najogólniej dzieli się na funkcje zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsza z podanych

funkcji wiąże się z utrzymaniem bezpieczeństwa zewnętrznego państwa

oraz z ochroną jego interesów, w tym z podejmowaniem czynności

umożliwiających trwanie i rozwój organizmu państwowego jako członka

społeczności

międzynarodowej.

Natomiast

funkcja

wewnętrzna

polega

na utrzymaniu ładu społecznego, porządku publicznego, wewnętrznego

bezpieczeństwa. Funkcję tę należy rozpatrywać w trzech kategoriach, a siły zbrojne

traktować jako środek przemocy, pomocy oraz instytucję służącą integracji

społeczeństwa. Wojsko jako środek przemocy na użytek wewnętrzny może

być wykorzystane w sytuacji poważnych zamieszek, których policja nie jest

w stanie opanować, także w stanie zaistnienia konfliktów etnicznych na szeroką

skalę. Wojsko może zostać użyte w akcjach ratunkowych, podczas zabezpieczania

ycia, zdrowia i mienia osób. Działania tego typu mają miejsce w wyjątkowych

sytuacjach, które spowodowane zostały klęskami żywiołowymi i katastrofami

różnego typu. Wówczas ogłaszana jest pełna mobilizacja, wykorzystywane

są zarówno wojska operacyjne, jak i terytorialne (gwardie narodowe). Kolejna

funkcja wewnętrzna sił zbrojnych polega na integracji społeczeństwa, w nowo

powstających państwach armia stanowi jeden z czynników państwotwórczych,

wojsko odgrywa dużą rolę w procesie kształtowania poczucia tożsamości

i świadomości narodowej.

Siły zbrojne decydują o potędze państwa na arenie międzynarodowej

(potencjał militarny jest wymieniany obok takich kategorii jak: obszar, liczba

mieszkańców, zasoby naturalne, gospodarka, jakość życia). Siła militarna i zasięg

jej oddziaływania jest jednym z atrybutów decydujących o mocarstwowości danego

Przez pojęcie funkcja należy rozumieć zestaw potencjalnych, powtarzanych działań, zmierzających do

osiągnięcia celu istnienia danej instytucji.

państwa. Ważną funkcją armii na arenie międzynarodowej jest w czasie pokoju

stabilizacja środowiska, którą utrzymuje się głównie poprzez zachowanie

równowagi sił zbrojnych.

2. Klęska żywiołowa w rozumieniu polskiego prawa

2.1. Definicja klęski żywiołowej i stanu klęski żywiołowej

Termin klęska żywiołowa zostaje po raz pierwszy prawnie zdefiniowany

w dekrecie z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk

ywiołowych. W art. 1 miano klęski żywiołowej otrzymują wszelkie zdarzenia

ywiołowe, które zagrażają życiu większej liczbie osób lub bezpieczeństwie

ich mienia, mogą wywołać zakłócenia funkcjonowania gospodarki narodowej,

szczególnie komunikacji miejskiej na skutek nadmiernych opadów śniegu.

Znaczenie terminu zostaje zawężone do jednej przyczyny, a mianowicie opadów

niegu, dlatego też definicja z 1953 r. nie jest wystarczająca w obecnej

rzeczywistości, ponieważ klęski wywołują także inne zdarzenia żywiołowe

Powszechnie stosowana, pełna definicja klęski żywiołowej znajduje

się w ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej w art. 3

i brzmi ona następująco: „katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki

zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach

albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie

podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu

różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających

pod jednolitym kierownictwem”.

Definicję klęski żywiołowej można także odnaleźć w różnych słownikach,

np. w „Popularnej encyklopedii powszechnej”, w której klęska żywiołowa zostaje

określona jako zdarzenie żywiołowe, które zagraża bezpieczeństwu mienia

lub życia większej liczby osób albo może wywołać spore zakłócenia gospodarki

E. Ura, Klęska żywiołowa. Stan nadzwyczajny a sytuacja nadzwyczajna (szczególna), [w:] Zarządzanie

kryzysowe w administracji publicznej, red. J. Kisielnicki, A. Letkiewicz, K. Rajchel, E. Ura, Warszawa 2010
s. 113.

danego kraju

. Natomiast w „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa

narodowego” można przeczytać, że klęska żywiołowa to zdarzenie powodujące

lub mogące spowodować degradację środowiska i stwarzające poważne

niebezpieczeństwo dla zdrowia, życia ludzi bądź innych zasobów przyrodniczych

oraz działalności gospodarczej

R. Paczuski definiuje klęskę żywiołową jako rodzaj nadzwyczajnego

zagrożenia środowiska, wywołanego siłami przyrody, o groźnych skutkach

dla otoczenia, ponieważ zagraża życiu lub zdrowiu ludzi, bezpieczeństwu ich

mienia oraz środowisku. Klęska żywiołowa jest stanem nadzwyczajnego

zagrożenia, który wymaga przeprowadzenia akcji ratowniczych z udziałem

organów

państwowych,

nie

można

wykluczyć

też

potrzeby

pomocy

międzynarodowej

Z omawianym pojęciem wiąże się stan klęski żywiołowej. W cytowanej

ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 roku pojawiają się informacje na temat tego,

w jakich sytuacjach i na jakich obszarach może być on wprowadzony. Według art. 2

stan klęski żywiołowej „może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom

katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski

ywiołowej oraz w celu ich usunięcia”. Stan klęski żywiołowej może zostać

wprowadzony przez Radę Ministrów (z własnej inicjatywy bądź na wniosek

odpowiedniego wojewody) na obszarze, na którym pojawiła się klęska żywiołowa

(katastrofa naturalna lub awaria techniczna), także na terenie, na którym wystąpiły

bądź mogą wystąpić skutki tejże klęski. Stan klęski żywiołowej zawsze wprowadza

się na czas określony (do 30 dni), który jest niezbędny, by móc usunąć skutki klęski

lub im zapobiec

Stan klęski żywiołowej jest jednym z trzech konstytucyjnie określonych

stanów nadzwyczajnych

, do których należą jeszcze stan wojenny i wyjątkowy.

Popularna encyklopedia powszechna, t.8, Kraków 1995, s. 164.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 53.

R. Paczuski, Klęski żywiołowe [w:] Wielka encyklopedia prawa, red. E. Smoktunowicz, C. Kosikowski,

Białystok – Warszawa 2000, s. 336.

Art. 4 i 5 ustawy z dn. 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. 2002 nr 62 poz. 558 – z

późn. zm.)

Szerzej na temat stanu nadzwyczajnego m.in. w: M. Brzeziński, Stany nadzwyczajne w polskich

konstytucjach, Warszawa 2007 oraz K. Eckhardt, Problem zakresu konstytucjonalizacji instytucji stanu

„Stan klęski żywiołowej różni się (…) od pozostałych stanów nadzwyczajnych

tym, że nie zostaje wywołany konfliktami czy napięciami społecznymi,

a czynnikami uzasadniającymi jego wprowadzenie są zdarzenia związane

z działaniem sił natury albo awarie techniczne”

. Wystąpienie klęski żywiołowej

nie zawsze prowadzi do ogłoszenia stanu nadzwyczajnego

2.2. Definicja katastrofy naturalnej

W polskim prawie przez katastrofę naturalną rozumie się „zdarzenie

związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne,

wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe

występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie,

zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe

występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi

albo też działanie innego żywiołu”. Katastrofa naturalna może być także

spowodowana działaniem terrorystycznym

W „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” termin

katastrofa naturalna otrzymuje lapidarne objaśnienie: żywiołowa klęska typu:

powódź, posucha, pożar, trzęsienie ziemi i morza, atak szarańczy, itp.

W tym samym słowniku omawiany termin pojawia się przy definicji katastrofy

ekologicznej, która zostaje wyjaśniona jako trwałe zniszczenie lub uszkodzenie

dużego obszaru środowiska przyrodniczego, o negatywnym wpływie na zdrowie,

a nawet życie ludzi. Można rozróżnić katastrofy wywołane przez ludzi

(antropogeniczne) oraz katastrofy naturalne (nieantropogeniczne) – spowodowane

przez czynniki bardziej niezależne od człowieka

nadzwyczajnego – uwagi ogólne, [w:] Studia z prawa konstytucyjnego, red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K.
Eckhardt, Przemyśl – Rzeszów 2009.

E. Ura, Klęska żywiołowa…, s. 120.

Stan nadzwyczajny może być wprowadzony w sytuacji, kiedy likwidacja kryzysu lub ograniczenie jego

skutków nie są możliwe przy zastosowaniu zwykłych środków prawnych. Stan nadzwyczajny znosi niektóre
prawa obywatelskie. Wprowadzenie stanu wyjątkowego ze względu na klęskę żywiołową nakłada pewne
obowiązki świadczeń osobistych i rzeczowych.

Art. 3 ust.1 pkt 2 oraz art. 3 ust. 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 51.

Tamże, s. 51

2.3. Najczęstsze katastrofy naturalne występujące w Polsce

2.3.1. Pożary

W „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” pożar zostaje

zdefiniowany jako proces spalania, który zachodzi bez kontroli poza miejscem

do tego przeznaczonym i przynosi straty materialne. Podczas pożaru pojawiają

się takie czynniki szkodliwe jak: dym, wybuchy, toksyczne produkty spalania,

wzrost temperatury, co w konsekwencji prowadzi często do naruszenia konstrukcji

budynków i urządzeń oraz innych strat materialnych. Pożar powstaje przez

dostarczenie bodźca energetycznego do miejsca, w którym znajdują się palne

materiały, konieczna jest obecność tlenu lub innego utleniacza. Zawiązaniu

się

pożaru

służy

nagromadzenie

sporej

ilości

materiałów

palnych

oraz nieprzestrzeganie przepisów o ostrożności. Zagrożenie pożarowe jest większe

w okresie upałów i suszy. Wszystkie pożary, ze względu na miejsce powstania,

można podzielić na: zewnętrzne, wewnętrzne oraz przestrzenne

Do najczęstszych przyczyn pożarów należą: lekceważenie przepisów

ochrony przeciwpożarowej

, niezachowanie ostrożności przy posługiwaniu

się ogniem (w tym wypalanie traw) i substancjami łatwopalnymi, nieprawidłowe

magazynowanie substancji niebezpiecznych, samozapalenie, wady urządzeń

instalacji elektrycznych oraz grzewczych, posługiwanie się prowizorycznymi

urządzeniami grzewczymi, wyładowania atmosferyczne, umyślne podpalenia. Pożar

niesie ze sobą poważne konsekwencje, do jego skutków należy zaliczyć: zagrożenie

ycia i zdrowia ludzi i zwierząt, straty materialne (w tym utrata dorobku całego

ycia), katastrofę ekologiczną, konieczność ewakuacji (ludzi, zwierząt oraz w miarę

możliwości mienia) z zagrożonego terenu, utrudnienia w transporcie, przerwanie

procesów technologicznych

Multimedialna nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1999.

Na temat ochrony przeciwpożarowej zwięźle w S. Pikulski, Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa

publicznego, [w:] Prawne i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku publicznego w okresie
transformacji ustrojowo – gospodarczej, red. W. Bednarek, S. Pikulski, Olsztyn 2000, s. 103.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania

Kryzysowego, Gdańsk 2008, s. 24, dostęp w Internecie na www.uw.gda.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

2.3.2. Susze

Susza ma miejsce wówczas, kiedy na danym terenie występuje długotrwały

niedostatek opadów lub ich całkowity brak. Stan ten powoduje poważne zachwianie

równowagi wodnej, czego skutkiem jest deficyt wody, uszkodzenie lub zniszczenie

upraw, zmniejszenie i wyczerpanie zasobu wód podziemnych oraz wilgoci

w glebie. Susza pojawia się, gdy transpiracja i parowanie przez dłuższy czas

są wyższe niż opady. Jest ona największym zagrożeniem dla rolnictwa niemal

na całym świecie. Można wyróżnić cztery podstawowe rodzaje suszy:

stała – występuje na obszarze o bardzo suchym klimacie, tutejsza roślinność

przystosowała się do braku wody, natomiast uprawy rolne uzależnione

są od regularnego, sztucznego nawadniania;

okresowa – pojawia się na obszarach o klimacie z porami wilgotną i suchą,

uprawia się tu rośliny plonujące w porze wilgotnej;

nieprzewidywalna – spowodowana nietypowym na danym terenie brakiem

opadów, może pojawić się niemal na całym świecie, ale najczęściej

w klimacie wilgotnym i półwilgotnym, najczęściej jest krótkotrwała;

niewidoczna – występuje głównie porą letnią, wówczas wysokie

temperatury powietrza zwiększają parowanie i transpirację, a deszcze

nie rekompensują strat wody, w rezultacie można zaobserwować

zmniejszone plony

W „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” susza zostaje

określona jako długotrwały okres z dużym niedoborem lub całkowitym brakiem

opadów atmosferycznych, występuje najczęściej w półroczu letnim. Wyróżniono

tu dwa rodzaje suszy: atmosferyczną – długotrwały okres braku lub niedoboru

opadów, połączony z występowaniem wysokich temperatur oraz suszę glebową,

cechującą się niedostateczną zawartością wody w glebie przy dużej transpiracji,

czego efektem jest usychanie roślin (susza glebowa to następstwo suszy

atmosferycznej). Susza to zjawisko rozwijające się powoli, często trudno dokładnie

wyznaczyć zakres jej oddziaływania oraz przedział czasowy. Susza powoduje

Encyklopedia Britannica. Edycja polska, red. W. Wolarski, t. 41, Poznań 2004, s. 241.

wzrost zagrożenia pożarowego oraz ekologicznego. Zmniejszenie zasobów

wód pociąga za sobą konsekwencje dla środowiska naturalnego, gospodarki,

rolnictwa. Wpływ na wystąpienie suszy ma nie tylko przyroda, ale i człowiek, np.

poprzez naruszenie naturalnych ekosystemów wodnych, niewłaściwe zabiegi

melioracyjne

Polska to kraj o ubogich zasobach wodnych. Suszę odnotowuje się raz na 4

do 7 lat. Zmiany klimatyczne powodują, że susze mogą pojawiać się w okresie

wiosennym. Suszy najczęściej towarzyszą upały. Do najczęstszych konsekwencji

wystąpienia suszy należy zaliczyć: straty w rolnictwie związane z przesuszeniem

gleby i wydatnym zmniejszeniem plonów, zwiększenie groźby pożarów na skutek

wysuszenia ściółki leśnej, wielkoobszarowe pożary lasów, które zagrażają

pobliskim zabudowaniom, powodują straty materialne, czasem katastrofę

ekologiczną oraz utrudniają korzystanie z pobliskich dróg, niski poziom wody

w rzekach ogranicza możliwość jej użycia do celów gaśniczych, obniżenie poziomu

wód, niedobór lub brak wody w studniach, konieczność dowozu wody dla ludności,

co wiąże się z dodatkowymi kosztami, niski poziom wód ściekowych może

wywołać skażenie środowiska, towarzyszące suszy upały mogą uszkodzić drogi

i linie kolejowe, co w konsekwencji prowadzi do wypadków komunikacyjnych

2.3.3. Powodzie

Powódź można zdefiniować jako ekstremalny przypadek wezbrania

(podniesienia stanu wody w rzece), który staje się przyczyną zniszczenia

rodowiska, mienia oraz infrastruktury, mogący spowodować śmierć ludzi

i zwierząt

. Szerzej rozbudowana definicja pojawia się w „Multimedialnej nowej

encyklopedii powszechnej PWN” i brzmi ona następująco: „zalanie przez wodę

terenów, zazwyczaj nadbrzeżnych, powodujące szkody gospodarcze i społeczne;

przyczynami powodzi bywają bądź obfite i długotrwałe opady deszczu (powódź

Marek H., Współczesne zagrożenia naturalne Polski w świadomości społeczeństwa, na przykładzie

reprezentatywnej grupy mieszkańców miasta Rybnika i powiatu rybnickiego (woj. śląskie), s. 37, dostęp
w Internecie na www.seminarium.21/edu.pl/, data dostępu 29.04.2012 r.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego..., s. 13.

E. Bajkiewicz – Grabowska, Z. Mikulski, Hydrologia ogólna, Warszawa 2007, s. 177.

opadowa), bądź nagły spływ wód roztopowych (p. roztopowa); dodatkowo potęgują

powódź zatory lodowe i śryżowe (p. zatorowa); (…) powódź może być wywołana

także krótkotrwałą silną ulewą (tzw. oberwanie chmury) lub działaniem sztormów

morskich (p. sztormowa)”. W innym miejscu można przeczytać, że powódź

powstaje głównie na skutek wezbrania cieku wodnego, wyraźnego podniesienia

stanu wody w morzu, może być także wywołana awarią urządzeń piętrzących wodę.

Na terytorium naszego kraju występują najczęściej powodzie opadowe (szczególnie

w górach i na wyżynach) oraz roztopowe (głównie na obszarach nizinnych), czasem

tworzą się zatory lodowe (np. na Wiśle). Brak regularności w częstotliwości

występowania powodzi. Wezbrania katastrofalne w skutkach są wynikiem

nałożenia się dwóch niekorzystnych układów: warunków pogodowych i stosunków

retencyjnych dorzecza. Komitet Gospodarki Wodnej Państwowej Akademii Nauk

uznał, że wezbrania przynoszące szkody powodziowe pojawiają się w naszym kraju

przeciętnie co 3 – 3,5 roku

Obok naturalnych przyczyn powstawania powodzi dużą rolę odgrywają

czynniki antropogeniczne. Człowiek, zagospodarowując tereny dorzeczy,

zastępując lasy gruntami ornymi czy pastwiskami, zakłóca w ten sposób naturalny

obieg wody. Niekorzystny wpływ mają nieprawidłowe zabiegi melioracyjne,

na skutek osuszania bagien i torfowisk zmniejszeniu uległa retencja wielu dorzeczy.

Do nieracjonalnych działań należy osadzanie wałów przeciwpowodziowych zbyt

blisko koryta rzeki, by móc wykorzystać doliny do innych celów. Regulacja rzeki

poprzez pogłębianie koryta powoduje większy spadek i szybszy przepływ wody,

co paradoksalnie może zwiększyć zagrożenie powodziowe

Powódź jest zjawiskiem brzemiennym w następujące skutki: zagrożenie

zdrowia oraz życia ludzi i zwierząt, straty materialne w mieniu prywatnym oraz

w infrastrukturze (zniszczone/uszkodzone budynki, drogi, mosty), zalane pola

uprawne, szamba, wysypiska śmieci, skażenie gleby i wody, przedostanie

się do środowiska niebezpiecznych substancji chemicznych, zagrożenie epidemią

takich chorób jak m.in.: czerwonka, dur brzuszny, salmonelloza, tężec,

MNEP PWN.

A. Drab – Kurowska, Zagrożenia środowiska powodowane przez człowieka, [w:] Gospodarka

a środowisko i ekologia, red. W. Małachowski, Warszawa 2007, s. 158 – 159.

nieprzejezdność szlaków komunikacyjnych, co powoduje utrudniony dojazd

dla pojazdów specjalnych takich jak karetki pogotowia, policja, straż pożarna,

uwolnienie

chorobotwórczych

bakterii

zalanych

cmentarzy,

zniszczone/uszkodzone urządzenia i obiekty chroniące przed powodzią, trudności

w zaopatrywaniu w wodę pitną

2.3.4. Wyładowania atmosferyczne

Wyładowania atmosferyczne tworzą się w chmurach burzowych, gdzie

znajdują się mechanizmy separacji ładunków elektrycznych, to skutkuje

wyładowaniami w obrębie chmur oraz między chmurami a powierzchnią naszej

planety. Wyładowania atmosferyczne, choć bezpośrednio nie przynoszą klęsk

ywiołowych, mogą jednak powodować pożary lasów, budynków, zakłócać

działania niektórych urządzeń, stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia

osób (w tym śmiertelne porażenia)

2.3.5. Silne wiatry

Wiatr to poziomy ruch powietrza względem powierzchni ziemi. Powstaje

on w atmosferze w wyniku oddziaływania sił tworzących się w niejednorodnym

polu ciśnienia. Do oceny prędkości wiatru używa się skali opracowanej przez

F. Beauforta

. Przyczyną wiatru jest niejednakowy rozkład ciśnienia

na powierzchni ziemi. Im większa różnica ciśnień między dwoma punktami

i mniejsza odległość między nimi, tym większą prędkość ma wiatr.

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego, w której tworzą się lokalne

wiatry (np. górskie), wichury oraz trąby powietrzne. Najbardziej typowym

zjawiskiem jest wichura, która może wystąpić na terenie całego kraju i spowodować

katastrofalne skutki w postaci zniszczeń gospodarstw (głównie zerwanie dachów),

uszkodzeń linii wysokiego napięcia, utrudnień na drogach, a nawet ofiar

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 9.

MNEP PWN.

Meteorologia i klimatologia, red. K. Kożuchowski, Warszawa 2005, s. 133.

miertelnych. Szczególnie niebezpieczne zagrożenie stanowi trąba powietrzna –

silny wir o prędkości przemieszczania się 8 – 11 m/s. Trąba przyjmuje postać

ciemnego leja, który zwęża się ku dołowi i dochodzi do powierzchni ziemi.

Ogromna siła ssąca, która się wyzwala, porywa samochody, ludzi, dachy, wyrywa

drzewa z korzeniami i przenosi na znaczne odległości. W Polsce trąby powietrzne

tworzą się latem, od czerwca do lipca, co roku można odnotować kilka zjawisk tego

typu

Silne wiatry typu wichury czy trąby powietrzne są trudne do przewidzenia.

Praktycznie nie można się im przeciwstawić i zatrzymać żywiołu, można jedynie

minimalizować skutki zagrożenia poprzez ostrzeganie o nadciągających silnych

wiatrach i informowanie o zasadach zachowania podczas ich wystąpienia. Silne

wiatry mogą spowodować następujące skutki: zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego,

uszkodzenia budynków (głównie dachów), zerwanie linii wysokiego napięcia

(przerwy w dostawie energii elektrycznej), niedrożność dróg spowodowaną

wiatrołomami, co utrudnia działania służb ratowniczych, awarie w zakładach pracy,

przerwy w kursowaniu pociągów, autobusów, zakłócenia w lotach, zniszczenia

upraw, katastrofy budowlane i morskie

2.3.6. Wstrząsy sejsmiczne

Trzęsienie

ziemi

powstaje

wskutek

nagłego

przemieszczenia

się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej, co powoduje wytworzenie drgań

rozchodzących się w postaci fal sejsmicznych. Fale te po dojściu do powierzchni

dają się odczuć jako wstrząsy. W. Mizerski wyróżnia trzy typy trzęsień ziemi,

z czego w Polsce zachodzą dwa: zapadowe oraz tektoniczne. Wstrząsy tektoniczne

tworzą się na skutek nagłego rozładowania naprężeń zgromadzonych w skałach.

Natomiast wstrząsy zapadowe powstają w rezultacie osiadania stropów skalnych

nad pustą przestrzenią przy powierzchni skorupy ziemskiej. Trzęsienia zapadowe

H. Lorenc, Wiatr w Polsce jako element zagrożenia, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2005,

dostęp w Internecie na www.imgw.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 11.

spowodowane są czynnikami naturalnymi bądź działalnością człowieka, w tym

eksploatacją górniczą (tąpnięcia, wstrząsy indukowane)

Wstrząsy sejsmiczne występujące na terenie Polski zazwyczaj są słabe i mają

charakter zapadowy. Najgroźniejsze trzęsienia to te wywołane osiadaniem stropów

wyrobisk górniczych, zachodzą m.in. na obszarze Górnośląskiego Zagłębia

Węglowego i Lubińsko – Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Takie tąpnięcia

mogą spowodować szkody na powierzchni, jednak najbardziej niebezpieczne są dla

górników. Trzęsienia zapadowe mogą być także rezultatem osiadania stropów

jaskiń krasowych (ma to miejsce na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej),

a także próżni w obrębie formacji solnych (na Pomorzu)

Na terenie naszego kraju trzęsienia ziemi mogą skutkować: zagrożeniem

ycia oraz zdrowia ludzi i zwierząt, uszkodzeniem budynków, infrastruktury

drogowej, kolejowej, sieci ciepłowniczych, wodociągowych, kanalizacyjnych,

gazowych i telekomunikacyjnych, ponadto uszkodzeniem linii wysokiego

napięcia

2.3.7. Osuwiska ziemi

Poprzez termin osuwisko należy rozumieć „szybkie zsuwanie się mas

skalnych po stoku pod wpływem siły ciężkości, także nazwa nagromadzonego

w ten sposób materiału skalnego (…). Warunkiem powstawania osuwiska jest duże

nachylenie stoku i odpowiednia budowa geologiczna”. Bezpośrednią przyczynę

osunięcia ziemi stanowi najczęściej podcięcie stoku przez rzekę, kipiel morską,

zwietrzenie skał, nasiąknięcie wodą, trzęsienie ziemi lub działalność człowieka

W wyniku osunięcia się ziemi mogą zostać naruszone lub ulec całkowitemu

zniszczeniu konstrukcje budynków, osuwiska powodują zniszczenie infrastruktury

drogowej i sieci przesyłowych różnego typu, stanowią zagrożenie dla życia

i zdrowia ludzkiego.

W. Mizerski, Geologia dynamiczna, Warszawa 2006, s. 270, 276.

M. Graniczny, W. Mizerski, Katastrofy przyrodnicze, Warszawa 2007, s. 18 – 19.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 38.

MNEP PWN.

2.4. Definicja awarii technicznej

W ustawie o stanie klęski żywiołowej pojawia się następująca definicja

awarii technicznej: „gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie

obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych

powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości”

. Awaria

techniczna może być także wywołana działaniem terrorystycznym. Po wystąpieniu

awarii technicznej, w uzasadnionych przypadkach, może zostać ogłoszony

na danym terenie stan klęski żywiołowej.

2.5. Wybrane rodzaje awarii technicznych

2.5.1. Katastrofa budowlana

Katastrofa budowlana ma miejsce wówczas, kiedy dochodzi do zniszczenia

obiektu budowlanego lub jego części, w tym m. in. konstrukcyjnych elementów

rusztowań.

Najczęstsze przyczyny powstania katastrofy budowlanej to: zły stan

techniczny budynku, błędy w jego projekcie i podczas budowy, wybuchy wewnątrz

budynku, zastosowanie w wykonawstwie materiałów niedopuszczonych do tego

celu, także przyczyny naturalne: obsunięcia ziemi, powodzie, pożary, niebezpieczne

warunki meteorologiczne (długotrwałe mrozy, upały, intensywne opady śniegu,

silne wiatry), wahający się poziom wód gruntowych. Katastrofa budowlana stanowi

zagrożenie dla życia oraz zdrowia ludzi znajdujących się w obiekcie lub w jego

pobliżu, skutkuje dużymi stratami materialnymi, zniszczeniem budynków

mieszkalnych oraz użyteczności publicznej, może dojść do powodzi wskutek

uszkodzenia wału przeciwpowodziowego, także do pożaru lub skażenia środowiska

w wyniku uszkodzenia urządzeń zawierających substancje niebezpieczne.

Art. 3 ust.1 pkt 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej.

Podrozdziały 2.5.1. do 2.5.5. (włącznie) powstały głównie w oparciu o Plan reagowania kryzysowego

województwa pomorskiego…, s. 32 – 36.

2.5.2. Awaria techniczna sieci energetycznej

Awarie techniczne tego typu są najczęściej wywołane samoistnymi

uszkodzeniami elementów sieci, oddziaływaniem czynników pogodowych

lub działaniem osób trzecich. Przerwy w dostawie energii elektrycznej powodują

zakłócenia w ogólnym funkcjonowaniu społeczeństwa, w działaniu zakładów pracy

i administracji publicznej. „Najgroźniejszym zdarzeniem mogą być rozległe awarie

systemu typu „blackout” i zmasowane awarie sieci elektroenergetycznej, które

powodują niesprzyjające czynniki pogodowe (klęski żywiołowe), powodujące

poważne zakłócenia w dostawach energii elektrycznej na większych obszarach”

Do najczęstszych przyczyn wystąpienia awarii systemu energetycznego należą

czynniki pogodowe typu huragany, intensywne opady śniegu, powódź, szadź

osadzająca się na drutach. Rozległa awaria systemowa może być rezultatem bardzo

niskich temperatur bądź stanu głębokiego deficytu mocy w systemie

elektroenergetycznym. Awaria może także zaistnieć w wyniku uszkodzenia

czy zaburzenia działania systemu telekomunikacyjnego, informatycznego,

monitorowania, sterowania bądź ataku terrorystycznego.

Awaria systemu energetycznego skutkuje zakłóceniami w funkcjonowaniu

społeczności objętych tą awarią – przerwy w dostawie prądu powodują

m.in. przerwy w dostarczaniu wody, brak oświetlenia ulic i groźbę wypadków,

przerwy w kursowaniu komunikacji elektrycznej, zatrzymanie procesów

technologicznych. Opisywane awarie przynoszą ogromne straty materialne

w infrastrukturze technicznej systemu energetycznego, na których usuniecie trzeba

ponieść wysokie koszty. Ponadto pojawiają się utrudnienia w prowadzeniu działań

ratowniczych, wyłączeniu ulegają systemy ochrony obiektów.

2.5.3. Awaria techniczna sieci gazowej

Awaria tego typu może zaistnieć na skutek: błędów człowieka – uszkodzeń

sieci podczas prowadzenia prac ziemnych oraz podczas obsługi sieci gazowej, złego

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 33.

ogólnego stanu technicznego sieci, korozji gazociągu, niekorzystnych warunków

atmosferycznych, kradzieży gazu lub elementów sieci, ataków terrorystycznych.

Awaria sieci gazowej powoduje: niebezpieczeństwo dla zdrowia oraz życia

ludzi (możliwe wybuchy), straty materialne, zagrożenie dla środowiska, zakłócenia

pracy zakładów przemysłowych, przerwy w dostawie gazu do osób prywatnych,

problemy z ogrzewaniem budynków.

2.5.4. Awaria techniczna sieci wodnej

Taka awaria może powstać na skutek zakłócenia funkcjonowania ujęć wody,

magistrali i rurociągów, wówczas nastąpią przerwy w dostawach wody do osób

prywatnych i zakładów pracy. Awaria techniczna zasilania w wodę może

być dwojakiego rodzaju:

awaria dużych ujęć wody, magistrali i rurociągów, która powoduje

pozbawienie wody na dużych obszarach;

awaria

głównych

ciągach

komunikacyjnych,

skutkująca

utrudnieniami w ruchu na drogach miejskich oraz wojewódzkich.

Do najczęstszych przyczyn powstania awarii należą błędy człowieka,

niekorzystne warunki pogodowe (głównie silne mrozy) oraz awarie urządzeń

w ujęciach wody. Ponadto do awarii przyczyniają się dłuższe przerwy w dostawach

energii elektrycznej, skażenie wody w zbiornikach, z których jest ona czerpana

oraz (rzadziej) ataki terrorystyczne.

Awarie techniczne zasilania w wodę skutkują: zagrożeniem dla życia

oraz zdrowia ludzi, koniecznością dostaw wody do ludności, utrudnieniami

w gaszeniu ewentualnych pożarów, obniżeniem stanu sanitarno – higienicznego,

katastrofami ekologicznymi na skutek uwalniania się chloru w oczyszczalniach

cieków, uszkodzeniem lub wyłączeniem z ruchu odcinków dróg, na które wypływa

woda, ogólnymi stratami materialnymi.

2.5.5. Awaria techniczna sieci ciepłowniczej

O awarii technicznej sieci ciepłowniczej można mówić wtedy, gdy wystąpi

nieplanowana, długotrwała (powyżej 8 godz.) przerwa w dostawach ciepła.

Najtragiczniejsze skutki takiej awarii pojawią się podczas silnych mrozów.

Przyczyny wystąpienia awarii technicznej sieci ciepłowniczej to: zły stan

ogólny urządzeń ciepłowniczych, korozja, uszkodzenie rurociągów podczas robót

ziemnych, wady materiałowe rur przesyłowych, silny mróz, sabotaż, kradzież

elementów sieci, zalanie sieci wodami gruntowymi, niekorzystne oddziaływanie

substancji chemicznych oraz prądów wodnych.

Awaria sieci ciepłowniczej skutkuje: zakłóceniem działania zakładów

przemysłowych, przerwami w dostawach ciepła do osób prywatnych (wzrost

zachorowalności głównie zimną), trudnościami z ogrzaniem budynków typu:

szpitale, szkoły, domy pomocy społecznej, ważne urzędy, zagrożeniem dla ludzi

na skutek poparzenia (zwłaszcza zimną), stratami materialnymi na różnych

płaszczyznach.

Rola i zadania Sił Zbrojnych podczas sytuacji kryzysowych z naciskiem na

zwalczanie skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych

3.1. Pojęcie zarządzania kryzysowego

Poprzez zarządzanie kryzysowe należy rozumieć działalność organów

publicznej administracji stanowiącą element kierowania bezpieczeństwem

narodowym. Działalność ta polega na: 1) zapobieganiu sytuacjom kryzysowym,

2) reagowaniu na ich wystąpienie i w miarę możliwości przejmowaniu nad nimi

kontroli poprzez zaplanowane działania, 3) przywróceniu stanu pierwotnego

W „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” pod hasłem

zarządzanie kryzysowe znajduje się następująca definicja: „reagowanie

Art. 2 Ustawy z dn. 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590 – z późn.

zm.)

na nadciągający lub już trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń

i czynności, od przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem

na codzienne zdarzenia, aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń (przygotowanie,

reagowanie, odbudowa)

Proces zarządzania kryzysowego składa się z następujących faz:

zapobiegania, przygotowywania, reagowania oraz odbudowy.

Pierwsza faza ma na celu zapobiec zagrożeniu oraz zminimalizować

potencjalne straty. W tej fazie realizowane są m.in. takie zadania jak: prace

legislacyjne, analiza przyczyn i charakteru zagrożeń, analiza społeczno –

ekonomiczna skutków tych zagrożeń, planowanie operacyjne, organizowanie,

tworzenie rezerw i zapasów, edukacja społeczeństwa, szkolenie odpowiednich

służb, tworzenie systemów zabezpieczających, racjonalne zagospodarowanie

przestrzenne, egzekwowanie przepisów.

W następnej fazie realizuje się przedsięwzięcia planistyczno – organizacyjne,

które mają na celu osiągnięcie gotowości do starcia z zagrożeniami, które godzą

w ludzi, ich dobra i środowisko. Faza przygotowawcza obejmuje: weryfikację

planów, ćwiczenia i treningi, doraźne szkolenia, odtwarzanie rezerw, organizowanie

stanowisk kierowniczych, alarmowanie i powiadamianie.

Podczas fazy reagowania realizowane są przedsięwzięcia likwidujące źródła

zagrożeń, a także ograniczające ich rozmiar, skutki, ponadto ma miejsce ratowanie

i pomoc poszkodowanym. Wskazane zadania są realizowane m.in. poprzez:

organizowanie ośrodków kierowania, mobilizowanie odpowiednich służb,

informowanie władz i ludności, ewakuację, zapewnienie porządku, wsparcie przez

siły zbrojne.

Ostatnia faza, wchodząca w skład procesu zarządzania kryzysowego,

to odbudowa. Wówczas realizowane są przedsięwzięcia mające na celu usunięcie

przyczyn i skutków zagrożeń, przywrócenie normalnego funkcjonowania

społeczeństwa, gospodarki oraz środowiska. Wykonywane zadania można podzielić

na krótkoterminowe oraz długoterminowe (te drugie trwają do zakończenia procesu

odbudowy terenu dotkniętego kryzysem: klęską, katastrofą lub awarią). Ponadto

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 154.

istotne jest wyciągnięcie wniosków z każdej sytuacji kryzysowej, doskonalenie

metod oraz środków prognozowania

Zdaniem J. W. Michniaka w skład zarządzania sytuacją kryzysową wchodzą

trzy komplementarne działania: zapobieganie sytuacji kryzysowej, sterowanie

rozwojem tejże sytuacji oraz likwidacja zaistniałych skutków. Zapobieganie

sytuacjom kryzysowym to inaczej monitorowanie wewnętrznej i zewnętrznej

sytuacji, ostrzeganie władz i społeczeństwa oraz likwidowanie czynników

kryzysogennych. Działania zapobiegawcze obejmują swoim zakresem wszystkie

sfery funkcjonowania państwa. Celem sterowania rozwojem sytuacji kryzysowej

jest zmniejszenie szkodliwych skutków oraz przywrócenie normalnych warunków.

Z kolei kierowanie likwidacją skutków sytuacji kryzysowej ma ważne znaczenie

ekonomiczne, społeczne i polityczne. Należy pamiętać o tym, że brak likwidacji

skutków może wywołać na powrót sytuację kryzysową

. Podjęcie działań

zmierzających do likwidacji sytuacji kryzysowej obejmuje zazwyczaj sześć etapów

planistyczno – wykonawczych: prognozę rozwoju sytuacji, ocenę (diagnozę),

opracowanie wariantów działania, wybór odpowiedniej metody działania,

planowanie i przygotowanie działań, realizację planów

Z pojęciem zarządzania kryzysowego wiąże się pojęcie bezpieczeństwa

państwa. Bezpieczeństwo to obejmuje nie tylko obszar militarny, w jego zakres

wchodzi także zdolność ochrony ludności, ich mienia i środowiska przyrodniczego

przed zagrożeniami typu: klęski żywiołowe, katastrofy, awarie techniczne.

Zagrożenie bezpieczeństwa państwa to taki układ zdarzeń wewnętrznych bądź

w kontaktach międzynarodowych, w którym może dojść do ograniczenia warunków

bytowych, rozwoju wewnętrznego lub utraty/naruszenia suwerenności państwa.

Zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego to także działania zagrażające jakości

ycia mieszkańców lub ograniczające dokonywanie wyborów politycznych

w ramach danego państwa.

M. Śnierzyński, Struktura Bezpieczeństwa Narodowego w Polsce, [w:] Przedsiębiorczość i zarządzanie.

Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe – aktualne wyzwania. Współczesne aspekty bezpieczeństwa i
zarządzania kryzysowego, red. M. Włodarczyk, A. Marjański, Łódź 2009, s. 62 – 63.

J.W. Michniak, Dowodzenie w operacjach antykryzysowych i połączonych, Warszawa 2003, s. 14.

R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, Warszawa 1996, s. 46.

Do realizacji strategii bezpieczeństwa państwa służą, obok dyplomacji, siły

zbrojne, które podejmują działania płynące z planów reagowania kryzysowego

i obrony państwa. Siły zbrojne, obok zadań obronnych (w czasie wojny),

stabilizacyjnych i prewencyjnych (w czasie pokoju), wykonują zadania z zakresu

reagowania kryzysowego. Zadania te wykonują na mocy następujących ustaw

•

o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 21

listopada 1967 r. (Dz. U. 2004 nr 241 poz. 2416 z późn. zm.);

•

o zarządzaniu kryzysowym z dn. 26 kwietnia 2007 r. (Dz. U. 2007 nr 89 poz.

590 z późn. zm.);

•

o stanie klęski żywiołowej z dn. 18 kwietnia 2002 r. (Dz. U. 2002 nr 62 poz.

558 z późn. zm.);

•

o stanie wyjątkowym z dn. 21 czerwca 2002 r. (Dz. U. 2002 nr 113 poz. 985

z późn. zm).

Przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa powszechnego wymaga

działalności i współpracy różnych instytucji i organizacji. Ważną rolę odgrywa

wojsko. „Ze względu na potencjał ludzki, wysoki stopień zorganizowania,

hierarchiczną

strukturę

umożliwiającą

kierowanie

zespołami

ludzkimi

w praktycznym działaniu, szybkość reakcji posiadany sprzęt, itp. udział

pododdziałów Sił Zbrojnych RP w systemie bezpieczeństwa powszechnego jest

niezbędny”

. Siły Zbrojne RP mogą być użyte do przeciwdziałania sytuacjom

kryzysowym, w tym m.in.: do zwalczania klęsk żywiołowych, awarii technicznych.

Siły te wspierają organy administracji publicznej, wówczas, gdy użycie innych sił,

rodków jest niemożliwe lub niewystarczające lub gdy nie posiadają one sprzętu,

który znajduje się tylko na wyposażeniu wojska.

Dokładniej na ten temat w następnych rozdziałach niniejszej pracy.

M. Śnierzyński, Struktura Bezpieczeństwa Narodowego w Polsce…, s. 67.

3.2. Zadania i zasady działania Sił Zbrojnych określone w aktach prawnych

3.2.1. Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP

W art. 3 tejże ustawy można przeczytać, że Siły Zbrojne RP stoją na straży

suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, także jego bezpieczeństwa

i pokoju. Ponadto mogą brać udział w akcjach zwalczania klęsk żywiołowych,

likwidacji

ich

skutków,

działaniach

antyterrorystycznych,

akcjach

poszukiwawczych, ratowania mienia i życia ludzkiego, oczyszczania terenu

z niebezpiecznych materiałów wybuchowych. W razie potrzeby Siły Zbrojne mogą

uczestniczyć w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Podczas

realizacji zadań wyznaczonych przez konstytucję, w razie konieczności, Siły

Zbrojne mają prawo do zastosowania środków przymusu bezpośredniego, użycia

broni i innego uzbrojenia, w sposób adekwatny do zagrożenia i we właściwych

granicach prawa. To samo prawo przysługuje Siłą Zbrojnym podczas pobytu poza

granicami państwa.

3.2.2.

Ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej

Art. 18. ust.1. tejże ustawy informuje o okolicznościach użycia Sił Zbrojnych

w czasie stanu klęski żywiołowej: „jeżeli użycie innych sił i środków jest

niewystarczające, Minister Obrony Narodowej może przekazać do dyspozycji

wojewody, na którego obszarze działania występuje klęska żywiołowa, pododdziały

lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wraz ze skierowaniem ich

do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom klęski żywiołowej

lub ich usunięciem”. W powyższym przypadku, Siły Zbrojne wykonują zadania

określone przez wojewodę i zostają pod dowództwem przełożonych służbowych.

Szczegółowe zasady udziału oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych w

zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu określi Rada Ministrów.

W swoim rozporządzeniu uwzględni:

•

rodzaje działań ratowniczych lub prewencyjnych, w których Siły Zbrojne

mogą brać udział;

•

sposób dowodzenia i koordynowania tymi działaniami;

•

sposób zapewnienia im zabezpieczenia logistycznego.

3.2.3. Ustawa z dn. 26.04.2007 r. o zarządzaniu kryzysowym

Ustawa ta wyznacza właściwe organy zajmujące się zarządzaniem

kryzysowym, określa ich zadania oraz zasady działania. Według ustawy sytuacja

kryzysowa to taka sytuacja, która jest następstwem zagrożenia i prowadzi

do zerwania lub naruszenia więzów społecznych, przy jednoczesnym zakłóceniu

w działaniu instytucji publicznych. Sytuacja taka nie wymaga wprowadzenia

adnego ze stanów nadzwyczajnych. W ustawie o zarządzaniu kryzysowym

kilkakrotnie mowa jest o Narodowym Systemie Pogotowia Kryzysowego (NSPK),

należy przez niego rozumieć zadania i procedury realizowane przez Siły Zbrojne

RP oraz organy administracji rządowej, które mają na celu zapobiec sytuacjom

kryzysowym, reagować w przypadku ich wystąpienia oraz przygotować

do przejmowania nad nimi kontroli.

W sytuacji kryzysowej Siły Zbrojne mogą zostać wykorzystane

przypadku,

gdy

„użycie

innych

sił

rodków

jest

niemożliwe

lub niewystarczające, o ile inne przepisy nie stanowią inaczej, Minister Obrony

Narodowej na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji pododdziały

i oddziały Sił Zbrojnych RP (…), wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań

z zakresu zarządzania kryzysowego”

. W realizacji tych zadań uczestniczą

oddziały Sił Zbrojnych, zgodnie z ich przygotowaniem oraz według wojewódzkiego

planu reagowania kryzysowego. Plan ten podlega uzgodnieniu z organami

wskazanymi przez Ministra Obrony Narodowej. Siły Zbrojne mogą zostać

przekazane do całkowitej dyspozycji wojewody w składzie etatowym, bądź jako

tworzone na ten cel zgrupowania zadaniowe. Użycie Sił Zbrojnych podczas

Art. 25 ust.1 ustawy z dn. 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007 nr 89 poz. 590 –

z późn. zm).

wystąpienia sytuacji kryzysowej, nie może przeszkodzić w realizacji zadań, które

wynikają z Konstytucji RP oraz umów międzynarodowych. Koordynowanie działań

Sił Zbrojnych ma na celu sprawne ich włączenie do realizacji zaplanowanych

zadań, z uwzględnieniem miejsca oraz czasu ich użycia, a także sposobu

współpracy z innymi oddziałami.

3.2.4. Rozporządzenie Rady Ministrów z 20 lutego 2003 r. w sprawie

szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych RP w

zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu

W rozporządzeniu zostają określone następujące kwestie:

•

rodzaje działań prewencyjnych i ratowniczych, podejmowanych w celu

zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej bądź w celu ich usunięcia,

poprzez oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych RP;

•

sposób dowodzenia oraz koordynowania oddziałami Sił Zbrojnych

w działaniach, o których mowa powyżej;

•

sposób zabezpieczenia logistycznego oddziałów i pododdziałów Sił

Zbrojnych.

Rozporządzenie określa rodzaje działań podejmowanych przez Siły Zbrojne

w sytuacji klęski żywiołowej, są one następujące:

•

współudział w monitorowaniu zagrożeń;

•

ocena skutków zjawisk, które wystąpiły na zagrożonym obszarze;

•

akcje poszukiwawczo – ratownicze;

•

ewakuacja ludności lub mienia;

•

przygotowywanie warunków do okresowego przebywania ewakuowanej

ludności;

•

współudział w ochronie mienia pozostałego na zagrożonym obszarze;

•

izolacja zagrożonego obszaru, miejsca prowadzenia akcji ratowniczej;

•

prace zabezpieczające, ratownicze, ewakuacyjne przy zagrożonych

dobrach kultury;

•

prace z użyciem materiałów wybuchowych lub specjalistycznego sprzętu,

będącego w zasobach Sił Zbrojnych;

•

usuwanie

unieszkodliwianie

niebezpiecznych

materiałów,

przy

wykorzystaniu sił i środków stanowiących zasoby Sił Zbrojnych;

•

likwidacja skażeń i zakażeń biologicznych;

•

zadania związane z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej;

•

współudział w utrzymaniu przejezdności szlaków komunikacyjnych;

•

pomoc medyczna, wykonywanie zadań sanitarno – higienicznych,

przeciwepidemicznych.

Udział oddziałów Sił Zbrojnych w wykonywaniu powyższych działań

ma miejsce na podstawie planu reagowania kryzysowego, który zostaje opracowany

przez wojewódzki zespół reagowania kryzysowego lub przez Rządowy Zespół

Koordynacji Kryzysowej (jeśli stan klęski żywiołowej ogłoszono na obszarze

większym niż województwo). Plany reagowania kryzysowego podlegają

uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej w kilku zakresach: warunków użycia

Sił Zbrojnych, składu i wyposażenia oddziałów, ich zabezpieczenia logistycznego

(także przez jednostki organizacyjne, które działają na terenie województwa),

korzystania przez Siły Zbrojne z infrastruktury technicznej. Oddziały i pododdziały

Sił Zbrojnych zostają przekazane do dyspozycji wojewody w składzie etatowym,

bądź jako doraźne zgrupowania zadaniowe. Koordynacją udziału oddziałów

Sił Zbrojnych w działaniach prewencyjnych lub ratowniczych zajmują

się odpowiednie organy, w zależności od terenu występowania zagrożeń. Organy

te przekazują zadania dla oddziałów Sił Zbrojnych wyłącznie ich dowódcom, którzy

z kolei wydają podwładnym odpowiednie rozkazy.

3.2.5. Rozporządzenie Rady Ministrów z 06 maja 2003 r. w sprawie

szczegółowych zasad użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych

RP w czasie stanu wyjątkowego

Rozporządzenie to określa zasady użycia Sił Zbrojnych RP podczas stanu

wyjątkowego, w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Działania

Sił Zbrojnych mogą być prowadzone samodzielnie lub przy współpracy z innymi

służbami, formacjami uzbrojonymi. Minister Obrony Narodowej wyznacza

oddziałom Sił Zbrojnych zadania, a decyzje przekazuje dowódcom wedle procedur

obowiązujących w Siłach Zbrojnych RP. W swojej decyzji Minister Obrony

Narodowej określa m.in.: jakie jednostki zostaną użyte, ich zadania, obszar i czas

wykonywania zadań, system dowodzenia, współpracujące organy administracji

rządowej, ograniczenia dotyczące użycia posiadanego sprzętu. Działania oddziałów

i pododdziałów Sił Zbrojnych koordynują: dowódca właściwego rodzaju

sił, Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej lub Szef Wojskowych Służb

Informacyjnych, a w przypadku wydzielenia oddziałów Sił Zbrojnych z więcej

niż jednego rodzaju wojsk – Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

3.3.

Użycie Sił Zbrojnych w zagrożeniach niemilitarnych

W ramach Systemu Zarządzania Kryzysowego, Siły Zbrojne RP mogą brać

udział w następujących działaniach:

•

ochrona przed terroryzmem;

•

akcje poszukiwawczo – ratownicze;

•

gaszenie pożarów;

•

likwidacja skutków awarii chemicznych;

•

działania przeciwepidemiczne;

•

akcje odśnieżania;

•

akcje przeciwlodowe i przeciwpowodziowe, likwidacja skutków powodzi;

•

pomoc policji w przywróceniu porządku;

•

wzmocnienie sił straży granicznej;

•

ochrona obiektów kategorii „I”;

•

oczyszczanie terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych.

razie

potrzeby

przeciwdziałania

zagrożeniom

niemilitarnym

oraz

usuwania

skutków

klęsk

ywiołowych,

wojsko

może

użyć

wyspecjalizowanych sił, przeznaczonych do odpowiednich celów, do jednostek

tych należy zaliczyć:

Bataliony (Kompanie) Ratownictwa Inżynieryjnego

– koncentrują

się na prowadzeniu akcji ewakuacyjnych i ratowniczych oraz prac

drogowo – inżynieryjnych, wymuszonych przez skutki klęski żywiołowej;

Zespoły Rozpoznania Biologicznego – rozpoznają rodzaje środków

biologicznych i określają granice ich oddziaływania;

Chemiczno – Radiacyjne Zespoły Awaryjne (ChRZA) – usuwają skutki

działań Toksycznych Środków Przemysłowych, prowadzą prace

odkażające oraz dezaktywizujące środki chemiczne;

Grupy Naziemnego Poszukiwania – poszukują załóg samolotów,

pomagają podczas wypadków lotniczych i morskich (także cywilnych);

Grupy Ratownictwa Lotniczego – j.w.;

Minerskie Patrole Oczyszczania – likwidują przedmioty wybuchowe,

amunicję

celu

sprawnego

efektywnego

użycia

Sił

Zbrojnych

do przeciwdziałania zagrożeniom niemilitarnym, powstał w Sztabie Kryzysowym

MON „Plan użycia oddziałów i pododdziałów wojska w przypadku wystąpienia

sytuacji kryzysowych”, opracowano także następujące szczegółowe plany działania

w konkretnych sytuacjach:

•

Plan udziału Sił Zbrojnych w obronie przed terroryzmem;

•

Plan udziału Sił Zbrojnych RP w zwalczaniu powodzi i zjawisk lodowych;

•

Plan udziału Sił Zbrojnych RP w akcji odśnieżania;

•

Plan udziału Sił Zbrojnych RP w akcjach ratowniczo – gaśniczych i

usuwaniu skutków pożarów przestrzennych;

•

Plan udziału Sił Zbrojnych RP w likwidacji skutków awarii technicznych z

TŚP i wypadków radiacyjnych;

•

Plan udziału Sił Zbrojnych RP w akcjach poszukiwawczo – ratowniczych;

Więcej na temat Batalionów Ratownictwa Inżynieryjnego w następnym rozdziale.

J. Wojnarowski, Udział Sił Zbrojnych, służb, straży inspekcji i agencji w systemie reagowania

kryzysowego, s. 343 – 344, dostęp w Internecie na www.docs.chomikuj.pl, data dostępu 28.04.2012 r.

•

Plan udziału Sił Zbrojnych RP w oczyszczaniu terenu z przedmiotów

wybuchowych i niebezpiecznych;

•

Plan działań przeciwepidemicznych.

Wykorzystanie Sił Zbrojnych w sytuacji kryzysowej może mieć miejsce

tylko po spełnieniu odpowiednich procedur. Użyciem oddziałów i pododdziałów

Sił Zbrojnych kieruje Minister Obrony Narodowej przy współudziale Zespołu

Kierownictwa MON. O użyciu wydzielonych pododdziałów mogą zadecydować:

Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódca: rodzaju sił zbrojnych,

korpusu, flotylli, okręgu czy jednostki wojskowej. „Podstawą podjęcia działań

związanych z uruchomieniem oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do

udziału w reagowaniu na sytuacje kryzysowe jest pisemne zapotrzebowanie

wojewody o udzielenie pomocy przez Siły Zbrojne RP kierowane do dowódcy

poprzez szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego”

. Wprowadzenie oddziałów

do akcji kryzysowej może odbyć się trzema sposobami: podstawowym, alarmowym

i nakazowym.

3.4.

Krajowy System Ratowniczy oraz Bataliony Ratownictwa Inżynieryjnego

Krajowy

System

Ratowniczy

„wykonawczy

element

systemu

bezpieczeństwa obywatelskiego, zapewniający podejmowanie działań ratowniczych

w przypadku zagrożeń dla życia, zdrowia, mienia i środowiska”

. KSR obejmuje

ratownictwo w wielu dziedzinach, w tym m.in. ratownictwo podczas pożarów,

techniczne, chemiczne, ekologiczne, medyczne, podczas powodzi i katastrof

naturalnych, poszukiwanie osób zaginionych, górskie, górnicze, wodne. W skład

KSR wchodzą m.in. organy samorządu terytorialnego, wojewódzkiej i powiatowej

administracji zespolonej oraz centralnej administracji rządowej, samorządowe

jednostki organizacyjne, organy administracji niezespolonej, Państwowa Straż

Pożarna, służby awaryjne, ochotnicze straże pożarne, organizacje humanitarne.

W. Pigoń, Sposoby użycia sił i środków wojska do działań w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, [w:] II

Konferencja naukowa, „Zarządzanie kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia Morska w Szczecinie,
Szczecin 16.06.2004, s. 146.

Ustawa o krajowym systemie ratowniczym, projekt z dn. 27.05.2003.

KSR jest zorganizowany na czterech poziomach: gminnym, powiatowym,

wojewódzkim oraz krajowym. Omawiany system ratowniczy ma na celu m.in.:

•

zwiększenie bezpieczeństwa w sytuacjach kryzysowych oraz podczas

zagrożeń standardowych;

•

zapewnienie przetrwania ludności w przypadku wystąpienia zagrożeń;

•

pełne wykorzystanie dostępnego potencjału ratowniczego;

•

kształtowanie nawyków odpowiedniego zachowania się ludności w razie

zagrożeń.

Do zadań Krajowego Systemu Ratowniczego należy:

•

zapobieganie sytuacjom zwiększającym zagrożenia różnego typu

(dla życia, zdrowia, mienia, infrastruktury i środowiska);

•

analiza ryzyka zagrożeń i budowanie modeli ostrzegania ludności

o zagrożeniach;

•

opracowywanie

wdrażanie

programów,

planów

reagowania

w konkretnych sytuacjach;

•

racjonalna alokacja zasobów ratowniczych

Na gruncie polskim z szeroko pojętym ratownictwem związane są wojska

inżynieryjne.

Tradycję

polskiej

inżynierii

polowej

można

odnaleźć

już w średniowieczu, a w XVII w. działalność rozpoczęły wyspecjalizowane

oddziały saperskie i minerskie. Wojska te spełniają takie zadania jak: rozpoznanie

inżynieryjne, urządzanie przepraw, likwidacja zniszczeń spowodowanych przez

nieprzyjaciela lub klęski żywiołowe, służba pożarnicza, ratownictwo, komunikacja,

rozbudowa infrastruktury. Wojska inżynieryjne wykonują wiele działań

antykryzysowych.

Do akcji gotowych jest, w razie wystąpienia klęski żywiołowej, ponad 10 tys.

ołnierzy i tysiące urządzeń. Wojska inżynieryjne stanowią 8,8 % potencjału

polskich Sił Zbrojnych. w ich skład wchodzą: pułk inżynieryjny i drogowo –

mostowy, 2 brygady saperów, 2 bataliony saperów marynarki wojennej, 4 bataliony

saperów związków taktycznych, 2 bataliony ratownictwa inżynieryjnego,

2 bataliony remontu lotnisk, 14 kompanii saperów w brygadach pancernych,

J. Gołębiewski, Ratownictwo w sytuacji kryzysowej, [w:] II Konferencja naukowa, s. 77 – 78.

2 kompanie inżynieryjne wojsk lotniczych, 3 ośrodki przechowywania sprzętu,

pododdziały w Wojskach Specjalnych i centrach szkoleniowych. Wojska

inżynieryjne są dobrze finansowane, na ich unowocześnianie wydaje się niemal

połowę środków przeznaczonych na modernizację armii. W wojskach tych

postępuje mechanizacja i robotyzacja, wprowadzane są nowinki techniczne

Jednostkami wyspecjalizowanymi w prowadzeniu działań ratowniczo –

logistycznych w sytuacjach kryzysowych, w tym w przypadku klęsk żywiołowych

są bataliony ratownictwa inżynieryjnego:

•

1. Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego w Krośnie Odrzańskim

(zlikwidowany w 2007 r.);

•

2. Brzeski Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego im. gen. bryg.

Mieczysława Dąbkowskiego w Brzegu;

•

3. Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego im. płk. Rudolfa Matuszka

w Nisku;

•

4. Głogowski Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego w Głogowie;

•

5. Dębliński Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego im. płk. Władysława

Frączka w Dęblinie;

•

6. Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego w Grudziądzu.

W skład każdego batalionu wchodzą 3 kompanie (ewakuacyjna oraz

2 ratownictwa inżynieryjnego), 3 plutony (remontowy, zaopatrzenia, medyczny)

oraz sekcja służby zdrowia. Bataliony zostały w taki sposób rozmieszczone

na terenie kraju, by w chwili zaistnienia sytuacji kryzysowej, mogły szybko

zareagować. Spośród wielu zadań wykonywanych przez bataliony należy

wymienić:

•

akcje ewakuacyjno – ratownicze, ewakuacja ludzi, mienia i zwierząt

z terenów zagrożonych;

•

prace inżynieryjne podejmowane w celu odtworzenia sprawności

komunikacyjnej na obszarach dotkniętych żywiołem;

J. Lalka, M. Szopa, Wojska inżynieryjne wczoraj i dziś, dostęp w Internecie na www.polska _zbrojna.pl,

data dostępu 01.05.2012 r.

•

prace inżynieryjne przy wałach przeciwpowodziowych (wzmacnianie

i naprawa);

•

przeprawy

mostowe

przez

przeszkody

przy

użyciu

mostów

towarzyszących,

transporterów

gąsienicowych

(PTS)

oraz

łodzi

desantowych (ŁD)

W tym miejscu zostaną krótko scharakteryzowane dwie wybrane formacje

spośród wymienionych na początku, tj. 2. oraz 3. batalion. Brzeski Batalion

Ratownictwa Inżynieryjnego powstał w 1999 r. jako jednostka do wykonywania

zadań ewakuacyjno – ratowniczych, niesienia pomocy ludności cywilnej

w sytuacjach klęsk żywiołowych. 2. batalion działa na obszarze województwa

opolskiego i śląskiego oraz w zachodniej Małopolsce. Jednostka wojskowa

współpracuje z Centrum Zarządzania Kryzysowego, Państwową Strażą Pożarną

oraz innymi jednostkami ratowniczymi. Batalion może wykonywać następujące

zadania: ewakuacja ludności, akcje ratownicze, dostarczanie zaopatrzenia (głównie

wody i żywności) na tereny objęte klęską żywiołową, budowa tymczasowych

przepraw wodnych, prace inżynieryjne, w tym odbudowa infrastruktury.

3. Batalion Ratownictwa w Nisku utworzono 1 stycznia 2001 r. Jednostka

wykonuje różne prace na rzecz lokalnej społeczności; specjalizuje się w zadaniach

inżynieryjnych, a wiec pomaga w akcjach ratowniczo – gaśniczych,

przeciwpowodziowych, usuwania skutków klęsk czy katastrof, ponadto żołnierze

podejmują zadania saperskie i pontonowe. 1 lipca 2011 r. w ramach reorganizacji

polskiego wojska 3. Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego został przemianowany

w 3. Batalion Inżynieryjny

A. Bartnicki, Wykorzystanie pododdziałów inżynieryjnych Sił Zbrojnych RP w logistycznym zabezpieczeniu

sytuacji kryzysowych, [w:] Transcomp – XIV International Conference, s. 136, dostęp w Internecie na
www.czasopismologistyka.pl, data dostępu 01,05,2012 r.

www.jednostki-wojskowe.pl, data dostępu 28.04.2012 r.

3.5.

Udział Sił Zbrojnych w likwidacji poszczególnych sytuacji kryzysowych

3.5.1. Zwalczanie powodzi i zjawisk lodowych

Przedsięwzięcia tego typu są realizowane przez siły zbrojne na podst. „Planu

udziału Sił Zbrojnych RP w zwalczaniu powodzi i zjawisk lodowych”. Do akcji

kierowane są głównie wojska inżynieryjne, które koncentrują się na takich

zadaniach jak:

•

ewakuacja ludzi, ich dobytku i zwierząt gospodarskich z terenów

zatopionych oraz potencjalnie zagrożonych zalaniem;

•

zaopatrywanie ludność w żywność, wodę, leki, środki czystości

itp., dowożenie zwierzętom paszy;

•

ustalenie zakresu prac zapobiegawczych;

•

likwidacja

przeszkód

piętrzących

wody,

które

blokują

szlaki

komunikacyjne;

•

odbudowa zniszczonej infrastruktury komunalnej, naprawa dróg i mostów;

•

naprawa i wzmacnianie wałów przeciwpowodziowych;

•

wypompowywanie wody z zalanych obiektów;

•

urządzanie przepraw pontonowych;

•

wydobywanie i uzdatnianie wody;

•

ochrona mostów, budowli hydrotechnicznych m.in. przez obciążanie

mostów i rozbijanie zatorów lodowych.

Do udziału w akcjach przeciwpowodziowych przewidziano ok. 16 tys.

ołnierzy, którzy mają do dyspozycji m.in.: ponad 120 transporterów pływających,

ponad 100 łodzi z silnikami zaburtowymi, 1,5 tys. samochodów, 40 śmigłowców,

1 samolot transportowy

Rozdział powstał w oparciu o artykuł S. Kowalkowski, Użycie sił inżynieryjnych podczas powodzi,

„Przegląd wojsk lądowych”, kwiecień 2008, nr 4 (010), s. 20 – 25.

J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego w działaniach ratowniczych, [w:] II

Konferencja naukowa, dz. cyt., s. 41.

Wojsko uczestniczące w akcji przeciwpowodziowej jest zorganizowane

w różnego typu grupy: stałe, interwencyjne, ewakuacyjno – ratunkowe, minerskie,

pododdziały do usuwania zniszczonej infrastruktury. Do zadań grup stałych należy

ochrona obiektów zagrożonych przez spływ lodu i wód powodziowych. Grupy stałe

są wydzielane zazwyczaj ze składu wojsk inżynieryjnych i wzywane kilka dni przed

zbliżającym się kruszeniem lodów. Skład grup jest uzależniony głównie

od wielkości obiektu, także od gotowości do jego obrony, a zadania wojska

wynikają z planu bądź instrukcji obrony obiektu/regionu. W zasadzie grupa stała

ochrania jeden obiekt, jednak można jej przydzielić więcej obiektów, jeśli leżą one

w niewielkiej odległości od siebie.

Inny typ organizacji wojsk to grupy interwencyjne, wyznaczane najczęściej

z wojsk inżynieryjnych wyspecjalizowanych w posługiwaniu się materiałami

wybuchowymi i wykonywaniem wszelkich prac na lodzie. Grupy interwencyjne

chronią obiekty/regiony, które wymagają doraźnej ochrony. Oddziały mogą działać

posługując się samochodami lub śmigłowcami, z takim nagromadzeniem środków,

które umożliwiają funkcjonowanie przez 3 do 5 dni.

Obok grup stałych i interwencyjnych tworzy się po wystąpieniu powodzi

grupy ewakuacyjne i ratunkowe, które spełniają następujące zadania: ewakuacja

ludności i jej mienia, naprawa wałów przeciwpowodziowych, oczyszczanie wody,

wypompowywanie wody z zalanych obiektów. Do ewakuacji ludności wojsko

najczęściej wykorzystuje samobieżne transportery pływające PTS – M, które

jednorazowo mogą przewieźć ponad 70 osób. Właściwym rozwiązaniem

funkcjonalnym jest tworzenie grup transportowych w składzie jeden PTS oraz jedna

– dwie łodzie.

Ważnym elementem akcji zapobiegającej powodzi jest niszczenie zatorów

lodowych. Do miejsc tworzenia się zatorów kierowane są grupy składające

się z załogi śmigłowców i odpowiednio przeszkolonych saperów. Grupy

te przewożą materiał wybuchowy i umieszczają go na czole zatoru, celem

zniszczenia zatoru lodowego. By zapobiec rozprzestrzenianiu się powodzi, wojska

interwencyjne naprawiają i podwyższają wały przeciwpowodziowe. Zadania

te mogą wykonywać współdziałając z ludnością cywilną, jednostkami ratowniczo –

gaśniczymi oraz innymi pododdziałami wojskowymi.

Podczas prac wojska inżynieryjne dysponują sprzętem roboczym typu

koparki, spycharko – ładowarki. Innym zadaniem wojsk inżynieryjnych jest

urządzanie punktów wydobywania wody (ze studni lub z otwartych zbiorników

wodnych) i jej oczyszczania, by zaspokajać bieżące potrzeby ludności. Pododdziały

urządzają punkty ujęcia o wydajności do 8000 dm

/godz. Transportem i badaniem

wody zajmują się już inne pododdziały (medyczne, logistyczne) bądź siły

wyznaczone

przez

władze.

Wojska

inżynieryjne

zajmują

się

również

wypompowywaniem wody z zalanych obiektów przy użyciu pomp motorowych.

Siły przeznaczone do likwidacji skutków powodzi mogą tworzyć

zgrupowania sił inżynieryjnych: bataliony (kompanie) ratownictwa inżynieryjnego,

pododdziały z brygad saperów, bataliony drogowo – mostowe, bataliony saperów,

pododdziały saperów ogólnowojskowych. Zgrupowania wojsk mogą być użyte

do przywrócenia sprawności infrastruktury komunikacyjnej, usuwania przeszkód

piętrzących wodę i blokujących szlaki komunikacyjne, czasem do doraźnej naprawy

zabezpieczeń przeciwpowodziowych. Inna grupa zadań to usuwanie osuwisk ziemi

na liniach kolejowych, naprawa dróg i mostów, budowa tymczasowych mostów,

zabezpieczanie przepraw pontonowych.

Podczas powodzi, z także w czasie likwidacji szkód popowodziowych

konieczne jest rozpoznanie oraz ustalenie stopnia zagrożenia regionów.

Ma to na celu pozyskanie wiarygodnych informacji o żywiole i gwarantuje

właściwą organizację akcji ratowniczej. Rozpoznanie mogą prowadzić grupy

rekonesansowe lub specjalne pododdziały rozpoznania. W razie konieczności

w trybie alarmowym mogą być uruchomione pododdziały ratownictwa – bataliony

lub kompanie ratownictwa inżynieryjnego. Każdy pododdział otrzymuje rejon,

za który ponosi odpowiedzialność. Ważną rolę w akcjach przeciwpowodziowych

odgrywają kompanie ewakuacyjne, posiadające na wyposażeniu transportery

pływające PTS, łodzie saperskie lub desantowe.

3.5.2. Akcje gaśnicze i usuwanie skutków pożarów

Zasady wykorzystania Sił Zbrojnych w ramach akcji przeciwpożarowej

zostały określone w „Planie udziału Sił Zbrojnych RP w akcjach ratowniczo –

gaśniczych i usuwaniu skutków pożarów przestrzennych”. Do akcji gaśniczych

kieruje się jednostki wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych, zdolnych do wsparcia

Państwowej Straży Pożarnej (PSP). W jednostkach wojskowych ogółem utrzymuje

się ponad 6,5 tys. żołnierzy wyposażonych w niezbędny sprzęt do tego typu akcji.

Siły zbrojne podczas działań ratowniczo – gaśniczych wykonują następujące

zadania:

•

patrolowanie zagrożonych terenów (także z powietrza);

•

ograniczanie negatywnych skutków zagrożeń ze strony żywiołu;

•

izolowanie terenów zajętych pożarem oraz organizowanie objazdów;

•

ewakuacja osób z terenów objętych pożarem lub potencjalnie zagrożonych;

•

prace z użyciem specjalistycznego sprzętu, będącego na wyposażeniu

wojska;

•

zapewnienie dostaw niezbędnych środków do rejonów odciętych

przez pożar

Zasadniczą

rolę

odgrywają

siły

rodki

Wojskowej

Ochrony

Przeciwpożarowej (WOP), która jest odpowiedzialna za realizację zadań

Państwowej Straży Pożarnej. WOP wykonuje w Sił Zbrojnych RP zadania PSP, a są

to w szczególności:

•

organizacja oraz prowadzenie akcji ratowniczych podczas walki

z pożarami i likwidacji innych miejscowych zagrożeń;

•

pomoc

Państwowej

Straży

Pożarnej

akcjach

ratowniczych,

wykonywanie pomocniczych czynności ratowniczych na terenach

wystąpienia klęsk żywiołowych oraz innych zagrożeń;

J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego…, s. 42.

•

rozpoznanie zagrożeń pożarowych oraz zagrożeń innego typu na terenach

będących na użytkowaniu Sił Zbrojnych;

•

szkolenia dla potrzeb WOP oraz ochrony przeciwpożarowej;

•

działania organizacyjne usprawniające system alarmowania i współpracy

WOP z PSP oraz innymi służbami w obrębie krajowego systemu

ratowniczo – gaśniczego;

•

nadzór nad stosowaniem się do przepisów o ochronie przeciwpożarowej

na obszarach będących w zarządzie Sił Zbrojnych.

Realizując powyższe zadania, Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa

podejmuje w szczególności czynności kontrolno – rozpoznawcze i prowadzi akcje

ratownicze. Do czynności kontrolno – rozpoznawczych należą m.in.: kontrola

wypełniania przepisów, które informują o zabezpieczeniu pożarowym, rozpoznanie

zagrożeń pożarowych, kontrola sprzętu i urządzeń pożarniczych, wstępne

określanie przyczyn, okoliczności powstania pożaru i jego rozprzestrzeniania.

W akcjach ratowniczych na obszarach będących w zarządzie Sił Zbrojnych

uczestniczą przede wszystkim wojskowe straże pożarne, również przy współpracy z

PSP oraz siłami i środkami wyznaczonymi z wojska. Wojskowe straże pożarne

działają także poza terenami będącymi w użytkowaniu Sił Zbrojnych, w rejonach

wzajemnej pomocy

Zgodnie z planem, o którym była mowa powyżej, w sytuacji kryzysowej,

zostają wydzielone odpowiednie siły i środki, są to głównie jednostki sprzętu

chemicznego, inżynieryjnego, samochody oraz śmigłowce. Oddziały sił zbrojnych

wykonują zadania stawiane przez funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej,

jednocześnie pozostają pod dowództwem odpowiedniego dowódcy jednostki

wojskowej. Aby wsparcie ze strony wojska przebiegało sprawnie, należy rozwijać

współpracę Sił Zbrojnych i Straży Pożarnej, organizować wspólne ćwiczenia

przygotowujące do udziału w realnych akcjach przeciwpożarowych

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dn. 24 sierpnia 1992 r. w sprawie zasad i trybu

wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową (Dz.U. 1992 nr 6 poz. 334).

J. Wojnarowski, Udział Sił Zbrojnych..., s. 347.

3.5.3. Usuwanie awarii chemicznych i wypadków radiacyjnych

W Siłach Zbrojnych RP funkcjonuje Podsystem Wczesnego Ostrzegania

(PWO), który ma za zadanie rozpoznawanie skażeń i ich monitoring. W skład WSO

wchodzą: Centralny Ośrodek Analizy Skażeń, 7 Ośrodków Analizy Skażeń,

stacjonarne punkty monitoringu, 13 stacji do automatycznej rejestracji natężenia

promieniowania gamma. Ponadto obok PWO działają Chemiczno – Radiacyjne

Zespoły Awaryjne (ChRZA), których celem działalności jest likwidacja awarii

technicznych z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi (są to głównie

Toksyczne Środki Przemysłowe) oraz wypadkami radiacyjnymi. ChRZA zostają

tworzone doraźnie z komórek kierowania oraz pododdziałów wojsk różnego typu:

inżynieryjnych, chemicznych, wojskowej służby zdrowia, lotnictwa transportowego

wojsk lądowych, pododdziałów zabezpieczenia. W skład ChRZA wchodzą

następujące jednostki: dowództwo, grupa operacyjna i zbioru danych, patrol

powietrznego rozpoznania skażeń, oddział ratownictwa.

Do najważniejszych zadań ChRZA należy zaliczyć:

•

prognozowanie skażeń powstałych na skutek awarii technicznych;

•

rozpoznanie skażeń oraz określenie sfery ich oddziaływania;

•

określenie kierunków prowadzenia akcji ratowniczej, usuwania przyczyn

i skutków;

•

ograniczenie przedostawania się skażeń na coraz większe obszary i ich

neutralizacja;

•

zbieranie i zabezpieczanie skażonych substancji, głównie gleby

i elementów konstrukcji;

•

dekontaminacja urządzeń, sprzętu, budynków oraz terenu na obszarze

awarii;

•

prowadzenie zabiegów sanitarnych i prac ziemnych (usypywanie wałów,

kopanie rowów);

Rozdział powstał w oparciu o J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego…, s. 43 –

44.

•

ewakuacja ludności, pomoc medyczna i lekarska, ewentualne kierowanie

do szpitali;

•

dystrybucja

wody,

sporządzanie

dostarczanie

roztworów

neutralizujących.

Na terytorium kraju funkcjonuje kilka grup Chemiczno – Radiacyjnych

Zespołów

Awaryjnych,

którym

przydzielono

strefy

odpowiedzialności

(województwa):

•

ChRZA POW – kujawsko – pomorskie, wielkopolskie, pomorskie,

warmińsko – mazurskie, podlaskie, zachodnio – pomorskie, mazowieckie;

•

ChRZA ŚOW – dolnośląskie, śląskie, lubuskie, opolskie, małopolskie,

łódzkie, świętokrzyskie, lubelskie, podkarpackie;

•

ChRZA MW RP – wybrzeże Morza Bałtyckiego.

Do wykonywania najtrudniejszych zadań przeznaczona jest Wojskowa Grupa

Specjalistów Ratownictwa Chemicznego (WGSRChem), w skład której wchodzą

specjaliści w zakresie obsługi sprzętu, wyposażeni w odpowiedni sprzęt ochronny

i pomocniczy. WGSRChem może działać samodzielnie lub z oddziałem

ratownictwa. Przerzut WGSRChem do epicentrum zagrożeń odbywa się najczęściej

przy

użyciu

migłowców,

pozostałe

jednostki

ChRZA

przemieszczają

się samodzielnie, czyli na etatowych środkach transportu.

3.5.4. Działania przeciwepidemiczne

Organem, który monitoruje sytuację epidemiologiczną i zabezpiecza przed

wystąpieniem epidemii jest w Siłach Zbrojnych RP Wojskowa Inspekcja Sanitarna.

W jej ramach działają podmioty zwane Wojskowymi Ośrodkami Medycyny

Prewencyjnej (WOMP), rozlokowane na obszarze całego kraju i obejmujące

zasięgiem oddziaływania poszczególne województwa: WOMP w Gdyni –

pomorskie i zachodniopomorskie; WOMP w Bydgoszczy – kujawsko – pomorskie,

wielkopolskie, łódzkie; WOMP w Krakowie – podkarpackie, małopolskie, lubelskie

Rozdział powstał w oparciu o J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego..., s. 44 -

i świętokrzyskie; WOMP we Wrocławiu – lubuskie, opolskie, dolnośląskie

i śląskie; WOMP w Modlinie – podlaskie, mazowieckie, warmińsko – mazurskie.

W składzie każdego WOMP znajdują się mobilne jednostki, najważniejsze

z nich to:

•

Zespół Rozpoznania Biologicznego (ZRB), który pobiera próbki materiału,

zabezpiecza je i dostarcza do laboratorium, ponadto wstępnie identyfikuje

obecność biologicznych czynników chorobotwórczych;

•

Zespół Zdrowia Środowiskowego (ZZŚ) – określa prawdopodobieństwo

wystąpienia zagrożenia epidemicznego oraz podatność wojsk i cywili

na to zagrożenia;

•

Medyczne Zespoły Toksykologiczne (MZT), stanowiące fachowe

zabezpieczenie w razie masowych zatruć, członkowie tych zespołów

zapewniają badania diagnostyczne i leczenie ostrych zatruć.

Ponadto w ramach działań przeciwepidemicznych funkcjonują Szpitale

Wojskowe z oddziałami obserwacyjno – zakaźnymi oraz Wojskowy Instytut

Higieny i Epidemiologii (WIHiE), który uczestniczy w likwidacji masowych

zachorowań, doskonali metody wykrywania skażeń, bierze udział w zwalczaniu

nadzwyczajnych stanów zagrożeń środowiskowych, pełni zadania ośrodka

referencyjnego w ochronie przed bronią biologiczną.

3.5.5. Akcje odśnieżania

Zgodnie z „Planem udziału Sił Zbrojnych RP w akcji odśnieżania”

„pododdziały i oddziały mogą być użyte do odśnieżania szlaków komunikacyjnych

oraz obiektów infrastruktury o istotnym znaczeniu dla sprawnego funkcjonowania

państwa tylko wówczas, kiedy siły i środki resortu infrastruktury zostały w całości

wykorzystane”

. To oznacza, że Siły Zbrojne nie są odpowiedzialne za utrzymanie

przejezdności szlaków komunikacyjnych, ale tylko wspierają jednostki resortu

infrastruktury. Siły Zbrojne uczestniczące w omawianych w tym rozdziale akcjach,

wykorzystują, w zależności od potrzeb, sprzęt inżynieryjny i ewakuacyjny, a także

J. Wojnarowski, Udział Sił Zbrojnych..., s. 346.

do dystrybucji żywności, wody pitnej, artykułów pierwszej pomocy na terenach

nieprzejezdnych z powodu dużych opadów śniegu. Gotowość sił i środków

wojskowych przeznaczonych do udziału w akcjach odśnieżania, utrzymywana jest

tylko w okresie zimowym, co stanowi fakt oczywisty ze względu na sezonowość

zagrożenia.

3.5.6. Działania Marynarki Wojennej RP

W przypadku zaistnienia „klasycznych sytuacji kryzysowych” (tym mianem

określa się klęski żywiołowe, awarie techniczne, katastrofy lotnicze oraz morskie),

na wniosek właściwych władz Marynarki Wojennej, zostają wydzielone

odpowiednie siły do przeciwdziałania, zwalczania lub likwidacji skutków

zaistniałych klęsk żywiołowych, awarii, katastrof i skażeń trującymi środkami

przemysłowymi, a także do udziału w misjach humanitarnych.

Udział Sił Morskich RP w operacjach kryzysowych polega m.in. na:

•

prowadzeniu rozpoznania i monitorowania sytuacji;

•

wsparciu działań sił lądowych;

•

dostarczeniu zaopatrzenia drogą morską dla oddziałów własnych;

•

udziale w akcjach poszukiwawczych i ratowniczych;

•

zapobieganiu oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych spowodowanych

przez pożary przestrzenne, powodzie, zatory lodowe, osunięcia ziemi,

huragany, anomalie pogodowe (np. śnieżyce);

•

likwidacji skutków awarii technicznych: drogowych, kolejowych,

morskich, lotniczych, przemysłowych (obiektów i instalacji);

•

wsparciu logistycznym.

Na polskim wybrzeżu najczęściej występują takie klęski żywiołowe

jak: powodzie, huragany, obfite opady śniegu. W przypadku sytuacji

spowodowanych wyżej wymienionymi klęskami wydzielone siły Marynarki

Należy zwrócić uwagę, że Plan udziału Marynarki Wojennej RP w przypadku zaistnienia sytuacji

kryzysowych ma charakter niejawny. Rozdział powstał w oparciu o T. Szubrycht, Charakterystyka działań
ratowniczych realizowanych przez Siły Morskie w sytuacjach kryzysowych, [w:] II Konferencja naukowa, s.
102 – 106.

Wojennej

wykonują

zadania

pomocnicze,

polegające

przywracaniu

funkcjonowania infrastruktury, także na niesieniu pomocy bezpośredniej. Potencjał

lotniczy, który posiada marynarka, umożliwia prowadzenie akcji ratowniczych oraz

operacji ewakuacyjnych przy wykorzystaniu śmigłowców.

Likwidacja skutków katastrof oraz awarii technicznych, w tym usuwanie

zanieczyszczeń „sprowadza się nie tylko do zadań pomocniczych, jak w przypadku

klęsk żywiołowych, ale również do wydzielenia specjalistycznych zespołów

(Chemiczno – Radiacyjne Zespoły Awaryjne ChRZA). Realizować one będą

zadania specjalistyczne, do których należy zaliczyć wykrycie i usuwanie

różnorodnych substancji chemicznych, w tym środków trujących”

. Służba

zdrowia MW może zostać zobligowana do wykonywania przedsięwzięć

przeciwepidemiologicznych. Marynarka Wojenne RP może udzielić szerokiego

wsparcia logistycznego w działaniach antykryzysowych, ponieważ dysponuje

specjalistycznym sprzętem i fachowcami z różnych dziedzin (logistycy, saperzy,

chemicy, itp.).

3.6.

Zaangażowanie wojska w akcję przeciwpowodziową maj – czerwiec 2010 r

3.6.1. Informacje wprowadzające

W Polce w maju i czerwcu 2010 r. miała miejsce powódź, która dotknęła

wiele województw: dolnośląskie, kujawsko – pomorskie, lubelskie, lubuskie,

łódzkie,

małopolskie,

mazowieckie,

podkarpackie,

ląskie,

pomorskie,

więtokrzyskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie. Siły Zbrojne RP wsparły

służby ratownicze w akcji przeciwpowodziowej na terenie 14 województw,

w rejonie 300 miejscowości.

Grupy kierowane do akcji wykonywały powierzone im zadania

w porozumieniu z władzami samorządowymi – burmistrzami, wójtami oraz innymi

służbami biorącymi udział w walce z żywiołem. Wojewodowie złożyli

270 wniosków z prośbą o pomoc wojska, do wsparcia ruszyło 7,5 tys. żołnierzy,

T. Szubrycht, Charakterystyka działań ratowniczych…, s. 106.

którzy dysponowali około 90 PTS – ami i 40 śmigłowcami. Z terenów zalanych

ewakuowano ponad 7,5 tys. osób i ponad 5 tys. zwierząt gospodarskich. Ponadto

wojsko pomagało w budowie i wzmacnianiu wałów przeciwpowodziowych (łączna

długość około 250 km). Skierowane do akcji śmigłowce znajdowały

się w powietrzu ponad 550 godzin, znalazło się w tym ponad 130 lotów

ratowniczych połączonych z ewakuacją 65 osób. Ponadto śmigłowce wykonywały

zrzuty worków z piaskiem i bloków betonowych do umacniania wałów.

W szczytowym okresie akcji bezpośrednio w działania jednocześnie

zaangażowanych było prawie 5 tys. żołnierzy operujących 250 jednostkami sprzętu.

W gotowości do natychmiastowego użycia pozostawało kolejne 3700 żołnierzy.

Wojsko udzieliło wsparcia poszkodowanym w postaci bezpłatnych dostaw

ywności, środków czystości, ubrań. Do połowy czerwca odbyło się ponad

70 transportów z pomocą dla powodzian (ogółem prawie 500 t. żywności,

7,5 t. środków higieny, ok. 180 tys. przedmiotów zaopatrzenia mundurowego).

Wojska chemiczne prowadziły dezynfekcję na terenach popowodziowych,

a oddziały inżynieryjne rozpoczęły odbudowę zniszczonych mostów oraz dróg.

Wojskowe patrole rozminowywania były często wzywane do odnajdowanych

po opadnięciu wody niewypałów i niewybuchów

Siły Zbrojne skutecznie wspierały krajowy system zarządzania kryzysowego

i reagowały bardzo szybko na apel wojewodów. Wojsko rozpoczęło działania

po otrzymaniu pierwszego wniosku od wojewody o taką pomoc, tj. 17 maja 2010 r.

„Profesjonalizm wojska był widoczny w bardzo dobrze funkcjonującym systemie

kierowania i monitorowania sytuacji, szybkim reagowaniu i właściwym

zabezpieczeniu logistycznym. W systemie całodobowym sprawnie działały sztaby

i grupy kryzysowe od szczebla Ministra Obrony i Sztabu Generalnego WP poprzez

rodzaje sił zbrojnych w tym szczególnie Wojsko Lądowe i Inspektorat Wsparcia Sił

Zbrojnych RP a skończywszy na poziomie Wojewódzkich Sztabów Wojskowych,

dywizji i brygad”

S. Michalski, Powódź testem sprawności zawodowej armii, dostęp w Internecie na www.polska-zbrojna.pl,

data dostępu 01.05.2012 r.

Tamże

Szczególnie trudna sytuacja powodziowa wystąpiła w województwie

małopolskim, śląskim i podkarpackim.

3.6.2.

Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję w Małopolsce

Na terenie Małopolski jednostki wojskowe wydzielające siły i środki do akcji

kryzysowych znajdowały się w pełnej gotowości od godzin porannych 17 maja

2010 r., by wspierać działania ratownicze prowadzone przez siły pozamilitarne

na obszarach dotkniętych powodzią. „W związku z intensywnymi opadami deszczu

i wzrostem stanu wód w dorzeczu Wisły oraz wzrastającym zagrożeniem

powodziowym, a szczególnie biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu południa

województwa – teren podgórski oraz czas reakcji na szybkości wezbrania potoków

i dopływów Wisły na rzece Ropa, Poprad i Uszwica, od dnia 17.05.2010 r. godz.

8.00. zostały rozwinięte elementy kierowania Systemu Zarządzania Kryzysowego

WSzW w Krakowie Grupa Operacyjna i Zespoły Operacyjne podległe WKU”

Po czterech godzinach od wpłynięcia wniosku wojewody małopolskiego

z prośbą o wsparcie ze strony Sił Zbrojnych, pierwsze oddziały wojskowe

rozpoczęły swoje działania. Od 17 maja do 9 czerwca funkcjonowała Grupa

Operacyjna Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego oraz (w zależności od potrzeb)

osiem Zespołów Operacyjnych podległych Wojskowej Komendzie Uzupełnień.

W pierwszym etapie, trwającym od 17 do 20 maja 2010 r., najpierw działania

podjęły siły i środki z jednostek wojskowych stacjonujących na terenie

województwa małopolskiego, do których następnie dołączyły specjalistyczne

jednostki inżynieryjno – saperskie z Śląskiego Okręgu Wojskowego i Wojsk

Lądowych. Teren działań tych sił obejmował następujące powiaty: wadowicki,

krakowski, oświęcimski, wielicki, bocheński, brzeski, dąbrowski (wzdłuż rzeki

Wisły). Wymienione powyżej jednostki podjęły zadania związane z umacnianiem

Rozdział powstał w oparciu głównie o Udział sił wojskowych w akcji przeciwpowodziowej, dokument

uzyskany dn. 08.06.2012 r. w Wojskowej Komendzie Uzupełnień w Tarnowie.

Powódź maj – czerwiec 2010 WSzW w Krakowie, dokument uzyskany dn. 15.06.2012 r. w WKU Tarnów.

wałów powodziowych, ewakuacją ludności, zwierząt i mienia. Do działań w tych

regionach zostały skierowane zespoły, w składzie których znaleźli się żołnierze

z następujących jednostek: 6 BPD (6 Brygada Powietrznodesantowa), 5 BDow

w Krakowie (5 Batalion Dowodzenia), 1 Bdm (1 Batalion drogowo – mostowy),

3 bratinż (3 batalion ratownictwa inżynieryjnego) oraz 10 BLog (10 Brygada

Logistyczna). W związku z zalaniem znacznych obszarów w powiatach tarnowskim

dąbrowskim,

wojewoda

podjął

decyzję

wysadzeniu

wałów

przeciwpowodziowych w rejonie Wietrzychowic oraz o rozkopaniu wałów

w okolicach Szczucina, aby umożliwić powrót wody do koryta Wisły

(w działaniach tych także uczestniczyli żołnierze).

Kiedy sytuacja ustabilizowała się, w drugim etapie działań (21 – 30 maja)

w powiatach brzeskim, bocheńskim i dąbrowskim, Siły Zbrojne realizowały zadania

dotyczące udrażniania przepustów i rowów, odprowadzania wody z zalanych

obszarów i odkażania terenów popowodziowych. W czynnościach tych brali udział

m.in. żołnierze z 5 Bchem (5 Batalion Chemiczny) oraz z 25 BKP (25 Brygada

Kawalerii Powietrznej), którzy dysponowali śmigłowcami pomocnymi podczas

akcji odbudowy wyrw w wałach przeciwpowodziowych. Organizowana była także

pomoc humanitarna dla poszkodowanej ludności – dostawy żywności i innych

materiałów z wojska. Od 2 czerwca do miejscowości Lanckorona wysłano

psychologów z Pracowni Psychologicznej w Krakowie, którzy udzielali wsparcia

psychologicznego ludności poszkodowanej na skutek osuwisk ziemi.

Druga fala powodziowa w Małopolsce pojawiła się wskutek opadów deszczu

w rejonach górskich w nocy z 3 na 4 czerwca. To wywołało zagrożenie

powodziowe i raptowne wezbranie rzek: Poprad, Ropa, Biała i Uszwica,

co skutkowało podniesieniem poziomu Wisły (stan ponadalarmowy). Pojawiły się

podtopienia okolic przyrzecznych (Wisły i jej dopływów) oraz osuwiska gruntów,

m.in. w Lanckoronie i miejscowości Kłodna, które spowodowały liczne katastrofy

budowlane.

Druga fala powodziowa spowodowała liczne zagrożenia, toteż ponownie

użyto sił i środków wojskowych złożonych z żołnierzy 6 BPD, 5 BDow, 1 BR OP

(1 Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej), 3 bratinż, 1 Bdm oraz 10 BLog.

5 Bchem (Brygada Chemiczna) Tarnowskie Góry dezynfekowała tereny

popowodziowe, a żołnierze z 6 BPD, 5 BDow i 1 BR OP prowadzili prace

porządkowe i udrażniali przepusty. Ponadto pomagano władzom lokalnym

w odbudowie mostów i dróg.

Jedną z najbardziej zagrożonych gmin w województwie małopolskim, która

sporo ucierpiała w czasie powodzi w 2010 r., była gmina Wietrzychowice.

Autorowi niniejszej pracy udało się dotrzeć do dokumentów świadczących o skali

problemu i roli Sił Zbrojnych podczas powodzi, a mianowicie do trzech wniosków

wójta gminy L. Zabiegały skierowanych do wojewody małopolskiego

1) Wniosek o udzielenie pomocy w postaci żołnierzy Sił Zbrojnych wraz

ze sprzętem do odkażania z dnia 24.05.2010 r.

„Wójt Gminy Wietrzychowice zwraca się do Wojewody Małopolskiego

z prośbą o udzielenie pomocy w postaci 40 żołnierzy Sił Zbrojnych do odkażania

zalanych budynków i udzielenia pomocy mieszkańcom, którzy doznali strat

podczas powodzi w miejscowościach Wola Rogowska i Jadowniki Mokre

położonych na terenie Gminy Wietrzychowice.

Od dnia 15 maja Gmina Wietrzychowice walczy ze skutkami powodzi, która

wystąpiła na terenie Gminy w związku z bardzo intensywnymi opadami deszczu

a zwłaszcza z dwukrotnym przerwaniem wału przeciwpowodziowego na rzece

Uszwica w msc. Kwików Gmina Szczurowa, oraz miejscowości Książe Kopacze

w/w Gminy. Użycie żołnierzy wraz ze sprzętem na terenie w/w miejscowości

w chwili obecnej jest konieczne do odkażenia zalanych budynków zwłaszcza

mieszkalnych”.

2) Wniosek o udzielenie pomocy w postaci żołnierzy Sił Zbrojnych do prac

porządkowych z dn. 27.05.2010 r.

„Wójt Gminy Wietrzychowice zwraca się z prośbą do Wojewody

Małopolskiego o udzielenie pomocy w postaci 40 żołnierzy Sił Zbrojnych

do udzielenia pomocy mieszkańcom w postaci wykonywania prac porządkowych,

którzy doznali strat podczas powodzi w miejscowościach Wola Rogowska

Wnioski wójta gminy Wietrzychowice do wojewody małopolskiego, dokumenty uzyskane dn. 14.06.2012 r.

w Starostwie Powiatowym w Tarnowie.

i Jadowniki Mokre położonych na terenie Gminy Wietrzychowice. Użycie żołnierzy

do prac porządkowych na terenie w/w miejscowości w chwili obecnej jest

konieczne do udzielenia pomocy mieszkańcom gminy”.

Wnioski wójta gminy Wietrzychowice z prośbą o wsparcie ze strony wojska

potwierdziły znaczącą rolę Sił Zbrojnych w akcji przeciwpowodziowej, szczególnie

podczas prac porządkowych i odkażania zalanego terenu.

Zaangażowanie wojska w akcję przeciwpowodziową na terenie Małopolski

oznaczało realizację następujących zadań:

•

ewakuacja ludności i zwierząt z terenów zagrożonych powodzią bądź już

zalanych (ok. 4 tys.);

•

podnoszenie

uszczelnianie

wałów

przeciwpowodziowych

oraz

ich odbudowa (na 23 odcinkach, w szczególności na rzekach Wisła

i Uszwica);

•

porządkowanie zalanych gospodarstw (ponad 2 tys. gospodarstw)

i udrażnianie przepustów;

•

dostarczanie pomocy żywnościowej (ponad 30 ton) i materialnej (5 ton)

z zasobów wojskowych;

•

uzdatnianie wody oraz jej dowóz;

•

odkażanie terenów dotkniętych powodzią;

•

polowe zasilanie energetyczne (agregaty prądotwórcze);

•

pomoc psychologiczna poszkodowanym w miejscowości Lanckorona.

W sumie w akcji przeciwpowodziowej na terenie województwa

małopolskiego w maju i czerwcu 2010 r. brało udział około tysiąc żołnierzy

z różnych jednostek (Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych, Sił Specjalnych).

ołnierze mieli do dyspozycji 200 jednostek sprzętowych, w tym: PTS – y, IRS – y,

pompy, łodzie, agregaty prądotwórcze, kuchnie polowe, stacje uzdatniania wody,

samochody osobowe, terenowe, ciężarowe oraz śmigłowce (por. tabela poniżej)

Tab. 1. Zaangażowanie sił i środków Sił Zbrojnych RP w akcję

przeciwpowodziową w Małopolsce „Powódź maj – czerwiec 2010 r.” (wg stanu na

07.06.2010 r).

RSZ

SOW

Razem

ołnierze

940

1004

Samochody

PTS

Łodzie

migłowce

IRS

Stacje uzdatniania wody

Cysterny wody

Pompy

Inne (agregaty, kuchnie polowe)

ródło: Powódź maj – czerwiec 2010 WSzW w Krakowie, dokument uzyskany dn. 15.06.2012 r. w WKU

Tarnów

Działania Sił Zbrojnych w Małopolsce podczas akcji przeciwpowodziowej

należy ocenić wysoko, wojskowi byli zaangażowani, dyspozycyjni, kompetentni,

co potwierdzają zarówno władze samorządowe, jak i miejscowa ludność.

3.6.3.

Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję na Dolnym Śląsku

Na terenie Dolnego Śląska, w czasie dwóch fali powodziowych, pododdziały

Sił Zbrojnych były jedną z najbardziej mobilnych formacji. Wspierały akcję

przeciwpowodziową w powiatach nadodrzańskich, dla większej efektywności

działań zgrupowania wysyłano w miejsca przechodzenia fali kulminacyjnej.

Pierwsze pododdziały wojska dysponujące pływającym transporterem (PTS)

zostały skierowane do działań przez wojewodę 19 maja rano w celu zabezpieczenia

ewakuacji ludności powiatu oławskiego. Dwa dni później do akcji dołączyło ponad

150 żołnierzy. W momencie pojawienia się zagrożenia dla powiatu wrocławskiego

i samego Wrocławia, wojewoda skierował do działań 500 żołnierzy, jedną łódź

i jeden PTS. Starosta wrocławski otrzymał do dyspozycji 100 żołnierzy, a Komenda

Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej – 8 łodzi wojskowych. W dniach 21 – 26

maja pomoc dotarła do następujących powiatów: wołowski (285 żołnierzy),

głogowski (420), lubiński (50). W ciągłej gotowości do akcji ratowniczo –

ewakuacyjnych czekały 2 śmigłowce MI 8. Poszkodowani otrzymali wsparcie

od wojskowych psychologów.

Ogółem w czasie pierwszej fali powodziowej na rzece Odrze do działań

przeciwpowodziowych użyto ponad 1,5 tys. żołnierzy, 16 łodzi, 10 transporterów

samochodowych oraz kilkanaście innych jednostek sprzętu. W związku

z pojawieniem się drugiego wezbrania na rzece, na początku czerwca wojewoda

skierował do akcji 200 żołnierzy, tylu samo otrzymał do dyspozycji prezydent

Wrocławia. 5 czerwca do działań w powiecie oławskim skierowano dodatkowo

100 żołnierzy, a 8 czerwca 130 żołnierzy przekierowano do działań w powiecie

głogowskim. Ogółem w czasie przejścia drugiej fali powodziowej przez

województwo śląskie użyto ponad 600 żołnierzy, 4 łodzie, 4 transportery pływające,

a także inny sprzęt wojskowy

3.6.4. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję na Podkarpaciu

W drugiej połowie maja 2010 r., w związku z zagrożeniem powodziowym

na terenie Podkarpacia, Minister Obrony Narodowej na wniosek wojewody

podkarpackiego skierował w obszary zagrożone siły i środki Sił Zbrojnych. Wojsko

realizowało swoje zadania w dwóch etapach.

W pierwszym – od 18 do 28 maja – działania były prowadzone w powiecie

mieleckim

(gminy

Borowa,

Czermin),

tarnobrzeskim

(gminy

Baranów

Sandomierski i Gorzyce, miejscowości: Trześń, Sokolniki, Furmany) i mieście

Tarnobrzegu. Łącznie brało w nich udział prawie 300 żołnierzy, 11 amfibii,

2 śmigłowce, 9 łodzi oraz inne środki transportowe. W tym czasie wojsko

wykonywało następujące zadania:

Raport z akcji powodziowej maj – czerwiec 2010 r., Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Wrocław czerwiec

2010, dostęp w Internecie na www.czkw.wroc.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

•

ewakuacja ludności i zwierząt;

•

dowóz wody pitnej, żywności i innych środków oraz paszy dla zwierząt;

•

umacnianie i monitorowanie stanu wałów na Wiśle (i jej dopływach),

Sanie, Wisłoce, zabezpieczanie miejsc przeciekania wałów;

•

udrażnianie odpływu wody z zalanych obszarów.

W pierwszym etapie akcji przeciwpowodziowej na Podkarpaciu najwięcej

ołnierzy uczestniczyło z następujących jednostek wojskowych: 21 Brygada

Strzelców Podhalańskich Rzeszów (153 żołnierzy), 1 Batalion Drogowo – Mostowy

Dęblin (52), 1 Brygada Pancerna (49), 3 Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego

Nisko (17), 4 Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego Głogów (9).

Po przejściu pierwszej fali dotychczasowe siły i środki wojska zostały

wycofane do swoich macierzystych jednostek wojskowych. Po obfitych opadach

deszczu w dniu 3 czerwca nastąpiło drugie wezbranie na rzekach Podkarpacia,

co spowodowało konieczność ponownego użycia Sił Zbrojnych w rejonach

zagrożonych. W drugim etapie akcji przeciwpowodziowej (3 – 17 czerwca) wojsko

działało w powiatach: tarnobrzeskim, mieleckim, stalowowolskim. jasielskim,

ropczycko – sędziszowskim. W działania zaangażowanych było prawie 600

ołnierzy, 2 śmigłowce, 8 amfibii, 7 łodzi. W drugim etapie akcji udział brały takie

jednostki jak m.in.: 25 Brygada Kawalerii Powietrznej Tomaszów Mazowiecki, 6

Brygada Desantowo – Szturmowa, 3 Brygada Zmechanizowana Lublin, 21 Brygada

Strzelców Podhalańskich, 3 Batalion Radiotechniczny Sandomierz, 8 Baza

Lotnictwa Transportowego, 1 Batalion Drogowo – Mostowy Dęblin. Z zasobów

Ministerstwa Obrony Narodowej przekazano poszkodowanym w powodzi żywność

(ponad 200 ton) i inne środki materiałowe (ponad 40 tys. kpl/sztuk)

Doraźne Zgrupowania Zadaniowe Sił Zbrojnych RP, [w:] Powódź 2010 – przyczyny i skutki, red. E. J.

Lipińska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów 2011, s. 190 – 191.

Zakończenie

Siły Zbrojne oprócz działań obronnych, stabilizacyjnych i prewencyjnych

podejmują zadania z zakresu reagowania kryzysowego. Mogą być użyte do

przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym, w tym do zapobiegania i likwidacji

skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych. Wojsko udziela wsparcia

siłom cywilnym w sytuacjach, gdy użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub

nie daje rezultatu, także wtedy, gdy niezbędny jest sprzęt będący na wyłącznym

wyposażeniu wojska. Zadania i zasady działania Sił Zbrojnych, także podczas

różnych sytuacji kryzysowych (w tym typu klęski żywiołowe czy awarie

techniczne), określają takie akty prawne jak: ustawa o powszechnym obowiązku

obrony RP, ustawa o stanie klęski żywiołowej, ustawa o zarządzaniu kryzysowym,

rozporządzenie dotyczące udziału Sił Zbrojnych w zapobieganiu skutkom klęsk

ywiołowych i ich usuwaniu, rozporządzenie w sprawie udziału Sił Zbrojnych w

czasie stanu wyjątkowego.

W sytuacjach zagrożeń niemilitarnych Sił Zbrojnych mogą brać udział w

następujących działaniach: akcje poszukiwawczo – ratownicze, gaszenie pożarów,

działania przeciwepidemiczne, akcje odśnieżania, akcje przeciwpowodziowe

i przeciwlodowe, likwidacja skutków awarii chemicznych. W strukturze wojska

polskiego są wyznaczone odpowiednie siły wyspecjalizowane do brania udziału

w odpowiednich akcjach, do zgrupowań tych należy zaliczyć: Bataliony

(Kompanie) Ratownictwa Inżynieryjnego, Zespoły Rozpoznania Biologicznego,

Chemiczno – Radiacyjne Zespoły Awaryjne, Minierskie Patrole Oczyszczania.

W celu sprawnego użycia Sił Zbrojnych powstał w Sztabie Kryzysowym MON

„Plan użycia oddziałów i pododdziałów wojska w przypadku wystąpienia sytuacji

kryzysowych”, opracowano także plany szczegółowe dotyczące działań wojska

w konkretnych sytuacjach, np. „Plan udziału Sił Zbrojnych RP w zwalczaniu

powodzi i zjawisk lodowych”, „Plan udziału Sił Zbrojnych w akcji odśnieżania”,

„Plan działań przeciwepidemicznych”. O użyciu oddziałów i pododdziałów

decyduje Minister Obrony Narodowej, a podstawę do podjęcia działań stanowi

pismo od wojewody z prośbą o udzielenie wsparcia.

W Polsce Siły Zbrojne są najczęściej używane podczas takich sytuacji

kryzysowych jak powódź czy pożar przestrzenny. Do zwalczania powodzi

kierowane są głównie wojska inżynieryjne, które koncentrują się na akcjach

ewakuacyjnych,

dostarczaniu

wody

ywności,

naprawie

wałów

przeciwpowodziowych,

wypompowywaniu

wody,

odbudowie

zniszczonej

infrastruktury (głównie dróg i mostów). W wojskach inżynieryjnych tworzone są

grupy stałe, interwencyjne, ewakuacyjne i ratunkowe, każda z tych grup posiada

inny zakres zadań. Z kolei podczas akcji gaśniczych Sił Zbrojnych wykonują

następujące zadania: walka z pożarem, akcje ewakuacyjne, izolowanie terenów

objętych żywiołem, patrolowanie zagrożonych obszarów. Zasadniczą rolę

odgrywają wówczas siły i środki Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, która jest

odpowiedzialna za realizację zadań Państwowej Straży Pożarnej. Z kolei

w usuwanie awarii chemicznych i wypadków radiacyjnych zaangażowane

są Chemiczno – Radiacyjne Zespoły Awaryjne, które usuwają przyczyny i skutki

awarii, określają sfery zasięgu skażenia. Pododdziały Sił Zbrojnych mogą być także

użyte podczas akcji przeciwepidemicznych oraz do odśnieżania ważnych szlaków

komunikacyjnych bądź obiektów infrastruktury. Na przestrzeni ostatnich lat polscy

ołnierze wykazali się szczególnie podczas akcji przeciwpowodziowej w maju

i czerwcu 2010 roku.

Bibliografia

1) Literatura

Bajkiewicz – Grabowska E., Mikulski Z., Hydrologia ogólna, PWN,

Warszawa 2007.

Balcerowicz B., Siły zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, Scholar,

Warszawa 2010.

Brzeziński M., Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa

2007.

Doraźne Zgrupowania Zadaniowe Sił Zbrojnych RP, [w:] Powódź 2010 –

przyczyny i skutki, red. E. J. Lipińska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony

rodowiska w Rzeszowie, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Rzeszów

2011.

Drab – Kurowska A., Zagrożenia środowiska powodowane przez człowieka,

[w:] Gospodarka a środowisko i ekologia, red. W. Małachowski, CeDeWu,

Warszawa 2007.

Eckhardt

oblem

zakresu

konstytucjonalizacji

instytucji

stanu

nadzwyczajnego – uwagi ogólne, [w:] Studia z prawa konstytucyjnego,

red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl – Rzeszów 2009.

Encyklopedia Britannica. Edycja polska, red. W. Wolarski, t. 41, Kurpisz,

Poznań 2004.

Falecki J., Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego

w działaniach ratowniczych, [w:] II Konferencja naukowa „Zarządzanie

kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia Morska w Szczecinie,

Szczecin 16.06.2004.

Gołębiewski J., Ratownictwo w sytuacji kryzysowej, [w:] II Konferencja

naukowa „Zarządzanie kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia

Morska w Szczecinie, Szczecin 16.06.2004.

10.

Graniczny M., Mizerski W., Katastrofy przyrodnicze, PWN, Warszawa

2007.

11.

Kowalkowski S., Użycie sił inżynieryjnych podczas powodzi, „Przegląd

wojsk lądowych”, kwiecień 2008, nr 4 (010).

12.

Kukułka J., Leksykon pokoju, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa

1987.

13.

Lisowski G., Rola i zadania Sił Zbrojnych RP w systemie zarządzania

kryzysowego państwa, [w:] Przedsiębiorczość i zarządzanie. Bezpieczeństwo

i zarządzanie kryzysowe – aktualne wyzwania. Współczesne aspekty

bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego, red. M. Włodarczyk,

A. Marjański, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w

Łodzi, Łódź 2009.

14.

Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych,

red. Cz. Mojsiewicz, Atla2, Wrocław 1997.

15.

Mała encyklopedia wojskowa, t. 3, MON, Warszawa 1971.

16.

Marczak J., Pawłowski J., O obronie militarnej Polski przełomu XX/XXI

wieku, Bellona, Warszawa 1995.

17.

Meteorologia i klimatologia, red. K. Kożuchowski, PWN, Warszawa 2005.

18.

Michniak J. W, Dowodzenie w operacjach antykryzysowych i połączonych,

AON, Warszawa 2003.

19.

Mizerski W., Geologia dynamiczna, PWN, Warszawa 2006.

20.

Multimedialna Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1999.

21.

Paczuski R., Klęski żywiołowe [w:] Wielka encyklopedia prawa,

red. E. Smoktunowicz, C. Kosikowski, Wyd. Prawo i Praktyka Gospodarcza,

Białystok – Warszawa 2000.

22.

Pikulski S., Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego,

[w:] Prawne i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku

publicznego

okresie

transformacji

ustrojowo

–

gospodarczej,

red. W. Bednarek, S. Pikulski, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko –

Mazurskiego, Olsztyn 2000.

23.

Popularna encyklopedia powszechna, t. 8, Kraków 1995.

24.

Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa,

PWN, Warszawa 1994.

25.

Słownik

terminów

zakresu

bezpieczeństwa

narodowego,

red. W. Łepkowski, Wyd. 2, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002.

26.

Smaga M., Zarządzanie kryzysowe – wybrane zagadnienia, [w:] Prawne

i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku publicznego

w okresie transformacji ustrojowo – gospodarczej, red. W. Bednarek,

S. Pikulski, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego, Olsztyn 2000.

27.

Szubrycht T., Charakterystyka działań ratowniczych realizowanych przez

Siły Morskie w sytuacjach kryzysowych, [w:] II Konferencja naukowa

„Zarządzanie kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia Morska

w Szczecinie, Szczecin 16.06.2004.

28.

nierzyński M., Struktura Bezpieczeństwa Narodowego w Polsce,

[w:] Przedsiębiorczość i zarządzanie. Bezpieczeństwo i zarządzanie

kryzysowe – aktualne wyzwania. Współczesne aspekty bezpieczeństwa

i zarządzania kryzysowego, red. M. Włodarczyk, A. Marjański, Społeczna

Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź 2009.

29.

Trejnis Z., Siły zbrojne w państwie demokratycznym i autorytarnym, Adam

Marszałek, Toruń 1997.

30.

Ura E., Klęska żywiołowa. Stan nadzwyczajny a sytuacja nadzwyczajna

(szczególna) [w:] Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej,

red. J. Kisielnicki, A. Letkiewicz, K. Rajchel, E. Ura,

Wydział Wydawnictw

i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie,

Warszawa 2010.

31.

Wołpiuk W. J., Siły zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, Scholar,

Warszawa 1998.

32.

Wróblewski R., Wprowadzenie do strategii wojskowej, BUWIK, Warszawa

1998.

33.

Wróblewski R., Zarys teorii kryzysu, AON, Warszawa 1996.

2) Akty prawne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997

nr 78 poz. 483 – z późn. zm.).

Ustawa z dn. 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007

nr 89 poz. 590 – z późn. zm.).

Ustawa o stanie wyjątkowym z dn. 21 czerwca 2002 roku (Dz.U. 2002 nr 113

poz. 985)

Ustawa z dn. 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. 2002

nr 62 poz. 558 – z późn. zm.).

Ustawa z dn. 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2004 nr 241 poz. 2416).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 6 maja 2003 r. w sprawie

szczegółowych zasad użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wyjątkowego (Dz.U. 2003 nr 116

poz. 1090).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 20 lutego 2003 r. w sprawie

szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich

usuwaniu (Dz.U. 2003 nr 41 poz. 347).

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dn. 24 sierpnia 1992 r.

w sprawie zasad i trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę

Przeciwpożarową (Dz.U. 1992 nr 66 poz. 334)

3) Strony internetowe

Bartnicki A., Wykorzystanie pododdziałów inżynieryjnych Sił Zbrojnych RP

w logistycznym zabezpieczeniu sytuacji kryzysowych, [w:] Transcomp – XIV

Conference, dostęp w Internecie na

www.czasopismologistyka.pl

, data

dostępu 01.05.2012 r.

10.

Lalka J., Szopa M., Wojska inżynieryjne wczoraj i dziś, dostęp w Internecie

na www.polska _zbrojna.pl, data dostępu 01.05.2010 r.

11.

Lorenz H., Wiatr w Polsce jako element zagrożenia, Instytut Meteorologii

i Gospodarki Wodnej, 2005, dostęp w Internecie na

www.imgw.pl

, data

dostępu 29.04.2012 r.

12.

Marek H., Współczesne zagrożenia naturalne Polski w świadomości

społeczeństwa, na przykładzie reprezentatywnej grupy mieszkańców miasta

Rybnika i powiatu rybnickiego (woj. śląskie), dostęp w Internecie

www.seminarium.21/edu.pl

, data dostępu 29.04.2012 r.

13.

Michalski S., Powódź testem sprawności zawodowej armii, dostęp

w Internecie na

www.polska-zbrojna.pl

, data dostępu 01.05.2012 r.

14.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, Wydział

Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego, Gdańsk 2008, dostęp

w Internecie na

www.uw.gda.pl

, data dostępu 29.04.2012 r.

15.

Raport z akcji powodziowej maj – czerwiec 2010 r., Dolnośląski Urząd

Wojewódzki,

Wrocław

czerwiec

2010

r.,

dostęp

Internecie

www.czkw.wroc.pl

, data dostępu 29.04.2012 r.

16.

Wojnarowski J., Udział Sił Zbrojnych, służb, straży inspekcji i agencji

systemie

reagowania

kryzysowego,

dostęp

Internecie

www.docs9.chomikuj.pl

, data dostępu 28.04.2012 r.

17.

www.jednostki–wojskowe.pl

, data dostępu 28.04.2012 r.

4) Inne

Powódź maj – czerwiec 2010 WSzW w Krakowie, dokument uzyskany

dn. 15.06.2012 r. w Wojskowej Komendzie Uzupełnień w Tarnowie.

Udział sił wojskowych w akcji przeciwpowodziowej, dokument uzyskany

dn. 08.06.2012 r. w Wojskowej Komendzie Uzupełnień w Tarnowie.

Wnioski wójta gminy Wietrzychowice do wojewody małopolskiego,

dokumenty uzyskane dn. 14.06.2012 r. w Starostwie Powiatowym

w Tarnowie.

Wyrok z 10 kwietnia 2002 roku, K 26/00, Ustawowe zakazy przynależności

do partii politycznych dotyczące osób pełniących różne funkcje.