Drogi podawania leków
Droga doustna (p.o.):
Zalety:
•
najwygodniejsza (naturalna, nie jest wymagany specjalny sprzęt ani
przeszkolony personel)
•
najbezpieczniejsza (mało powikłań, wolne wchłanianie, w razie
przedawkowania możliwość usunięcia leku)
•
najtańsza (lek nie musi być sterylny, izotoniczny itp.)
Wady:
•
destrukcja niektórych leków w kwaśnym pH żołądka (np. insulina)
•
niektóre leki mogą być metabolizowane w świetle przewodu pokar-
mowego przez bakterie jelitowe (np. digoksyna) lub enzymy
(Cyp3A4)
•
z powodu wchłaniania do żyły wrotnej liczne leki, zanim dotrą do
krwioobiegu, są metabolizowane w wątrobie (efekt pierwszego przej-
ścia)
•
późny początek działania
•
niektóre leki mogą powodować nudności i wymioty
•
nie można podawać pacjentowi nieprzytomnemu
•
wchłanianie zależy od wielu czynników:
Czynniki wpływające na wchłanianie podawanych doustnie le-
ków:
•
Ze strony przewodu pokarmowego:
o pH – od 2 w żołądku do 7 w jelicie (zmiany jonizacji leków)
o powierzchnia (kluczowy czynnik) – od 1 m
2
w żołądku do
200 m
2
powierzchni jelita cienkiego
o czynność motoryczna (np. osłabienie wchłaniania przy biegun-
ce)
o przepływ krwi przez naczynia trzewne (np. wchłanianie wielu le-
ków po posiłku jest lepsze, w stanach hipowolemii – gorsze)
o obecność różnych substancji w świetle przewodu pokarmowego
(np. pogorszenie wchłaniania tetracyklin tworzących chelaty z
jonami Ca
+
, wiązanie warfaryny przez cholestyraminę, polep-
szenie wchłaniania gryzeofulwiny w obecności tłuszczów)
1
•
Ze strony leku:
o rozpuszczalność w wodzie lub w tłuszczach – leki zbyt hydrofilne
nie przejdą przez błonę komórkową; zbyt lipofilne nie rozpusz-
czą się w wodnym środowisku przewodu pokarmowego
o stała jonizacji – przez błonę dyfundować mogą jedynie czą-
steczki niezjonizowane (przykładowo w żołądku wchłaniają się
jedynie słabe kwasy o pK
a
= 3-10 np. kwas salicylowy lub słabe
zasady o pK
a
< 3 np. kofeina)
o postać leku – im bardziej rozdrobniony lek, tym lepiej się
wchłania (stąd różnice we wchłanianiu tego samego leku w po-
staci roztworu, zawiesiny czy tabletki).
Czasami ten sam lek od różnych producentów dość znacznie różni się
stopniem wchłaniania:
St
ęż
enie digoksyny w osoczu
(nmol/l)
2
1
0
4
3
5
1 2
Godziny
Cztery krzywe przedstawiają średnie stężenia preparatów digoksyny od
różnych producentów
(Lindenbaum J. et al. 1971, N Engl J Med. 285: 1344)
Okazało się że czynnikiem determinującym różnicę we wchłanianiu była
wielkość cząsteczek leku w preparacie, co w przypadku trudno wchła-
niającej się digoksyny miało ogromne znaczenie.
2
Droga parenteralna
Zalety:
•
szybsze i bardziej przewidywalne wchłanianie leku
•
można podawać leki niestabilne w środowisku przewodu pokarmo-
wego
•
można podawać pacjentom nieprzytomnym albo niewspółpracującym
•
można dokładniej określić dawkowanie
Wady:
•
konieczność zachowania aseptyki
•
ból związany z iniekcją
•
trudności w samodzielnym podawaniu przez pacjenta
•
droższe preparaty
•
możliwości powikłań (np. podanie leku domięśniowego do naczynia,
ukłucie nerwu kulszowego, infekcja, miejscowe podrażnienie)
•
praktycznie niemożliwa korekta po przedawkowaniu
Podanie podskórne (s.c.) – lek jest wstrzykiwany poniżej skóry wła-
ściwej i przenika do krążenia przez ściany naczyń włosowatych:
Zalety:
•
łatwe technicznie (możliwe samodzielne podawanie)
•
szybkość wchłaniania można regulować przy pomocy środków ob-
kurczających naczynia
Wady:
•
leki drażniące mogą powodować ból, reakcje zapalne, martwicę
•
możliwa do podania objętość leku jest niewielka
Podanie domięśniowe (i.m.) – lek przechodzi przez naczynia włoso-
wate mięśnia do krążenia obwodowego:
Zalety:
•
zasadniczo szybsze działanie niż po podaniu s.c.
•
mogą być podawane większe objętości oraz bardziej drażniące
substancje niż przy podaniu s.c.
•
można wpływać na absorpcję leku (roztwory wodne – szybciej,
olejowe – wolniej, postacie dêpot)
Wady:
•
stopień wchłaniania zależny od ukrwienia mięśnia
•
nie można modyfikować wchłaniania lekami wazokonstrykcyjnymi
•
bardziej bolesne niż s.c.
•
możliwość powikłań (zrosty, podanie do naczynia, uszkodzenie
nerwu)
3
Podanie dożylne (i.v.) – lek jest wprowadzany bezpośrednio do
krwioobiegu:
Zalety:
•
natychmiastowy początek działania – brak procesu wchłaniania
•
100% biodostępność
•
można dostosowywać ilość podawanego leku do odpowiedzi pa-
cjenta jeszcze w trakcie podawania
•
można podawać duże objętości, oraz leki drażniące
•
użyteczne w sytuacjach nagłych
Wady:
•
ryzyko związane ze zbyt szybkim podaniem leku (np. wzrost ci-
śnienia) lub przekroczeniem dawki
•
po podaniu dożylnym nie ma drogi odwrotu
•
leki muszą spełniać szereg warunków (sterylność, pH, izotonicz-
ność, rozpuszczalność w wodzie)
•
konieczność podawania przez wyszkolony personel
•
zdarzające się trudności techniczne (żyły trudno widoczne, pękają-
ce, zrosty)
•
może rozwinąć się zapalenie żył powierzchownych (brak aseptyki,
zbyt długo pozostawiony wenflon)
Podanie dotętnicze (i.a.) – rzadko, głównie w diagnostyce (kontrast)
Inne drogi podwania leków
Droga podjęzykowa (s.l.):
Błona śluzowa jamy ustnej ma niewielką powierzchnię, ale dobre
ukrwienie. Po podaniu podjęzykowym dobrze wchłania się np. nitrogli-
ceryna z powodu:
•
dużej lipofilności (szybkie wchłanianie)
•
dużej aktywności (działają już pojedyncze cząsteczki)
•
połączenia żył dorzecza jamy ustnej bezpośrednio z żyłą czczą
górną (ominięcie efektu pierwszego przejścia)
4
Droga doodbytnicza (p.r.):
Zalety:
•
użyteczna w niektórych przypadkach (chorzy nieprzytomni, wymiotu-
jący, dzieci)
•
część leku (wchłonięta przez śluzówkę do żylnych splotów odbytni-
czych dolnego i środkowego) przechodzi do żyły czczej dolnej omija-
jąc krążenie wątrobowe
•
szybszy początek działania niż przy drodze doustnej
Wady:
•
wchłanianie jest niekompletne i zmienne (np. czopek umieszczony za
głęboko wchłania się do splotu odbytniczego żylnego górnego i lek
wchodzi do krążenia wątrobowego)
•
niektóre leki nie absorbują się z odbytnicy
•
wiele leków podrażnia śluzówkę odbytnicy
Podanie na skórę:
•
większość leków przez skórę nieuszkodzoną wchłania się słabo–
stosowane są w celu osiągnięcia pożądanego efektu miejscowo
(np. w dermatologii) i uniknięcia działania ogólnego
•
niektóre substancje dobrze penetrują przez skórę i mogą być po-
dawane systemowo przezskórnie (np. HTZ) w postaci naklejanych
na skórę plastrów
Zalety:
•
powolna, stała absorpcja
•
nie trzeba pamiętać o przyjmowaniu leku
•
zwykle dobra współpraca z pacjentem (compliance)
•
omijane jest krążenie wrotne
Wady:
•
zwykle wysoka cena
•
przydatne tylko dla leków rozpuszczalnych w tłuszczach
Droga dospojówkowa:
Wiele leków stosowanych w okulistyce podaje się w postaci kropli dzia-
łających miejscowo (np. leki przeciw jaskrze). Część leku wchłania się
jednak systemowo i może powodować działania niepożądane (np. timo-
lol – skurcz oskrzeli)
5
Droga wziewna:
Wziewnie podawane są leki znieczulenia ogólnego; inne zwykle w po-
staci aerozoli (np. w astmie):
Zalety:
•
duża powierzchnia płuc – absorpcja szybka i całkowita
•
omijany efekt przejścia przez wątrobę
•
wysokie stężenie miejscowe w chorobach dróg oddechowych
•
istnieją systemy do samodzielnego podawania wziewnego
Wady:
•
lek lub podłoże może drażnić drogi oddechowe
•
płuca mogą metabolizować leki
Droga podoponowa:
Podoponowo podawane są m.in.
•
leki, które nie przenikają bariery krew-mózg, a muszą być podane
do CUN – metotreksat, rzadziej niektóre antybiotyki
•
leki znieczulenia miejscowego
•
leki opioidowe
6