FINANSE WYKŁAD 3 29.10.2011 

 

~FINANSE PUBLICZNE ~ 

 
Finanse publiczne: 

1.  dziedzina nauki o zasobach pieniężnych przeznaczonych na cele publiczne 
2.  procesy i zjawiska związane z powstaniem i rozdysponowaniem środków publicznych 

zapewniających realizację funkcji  sektora publicznego (wydatkować mogę instytucje 
publiczno - prawne) 

3.  zjawiska  finansowe  obejmujące  dochody  u  wydatki,  których  celem  jest  zaspokajanie 

potrzeb  społecznych  na  zasadach  niekomercyjnych  (cecha  charakterystyczna  dla 
finansów publicznych, nie ma maksymalizacji zysku, ma to być stopień zadowolenia 
społeczeństwa) 

 
 
Podstawowe rodzaje zasobów pieniężnych publicznych 

1.  zasoby pieniężne państwa (budżet państwa) 
2.  zasoby pieniężne organów samorządowych (gmina, powiat, województwo) 
3.  zasoby pieniężne ubezpieczeń społecznych (ZUS, KRUS) 
4.  zasoby  pieniężne  fundacji  publicznych,  związków  zawodowych,  związków 

wyznaniowych, partii politycznych  

 
Podmioty zarządzające finansami publicznymi  

1.  władza  ustawodawcza  (dwuizbowy  parlament:  sejm  i  senat)  i  samorządowa 

dwuszczeblowa (rada gminy, powiatu, miasta, sejmik wojewódzki) 

2.  władza wykonawcza na szczeblu 

a.  centralnym -  rząd, rada ministrów 
b.  samorządowym  



 

wójt  –  gmina  wiejska;  burmistrz  –  gmina  miejsko  –wiejska; 
prezydent – gmina miejska 



  powiat – starosta powiatu wraz z zarządem 



 

województwo – marszałek województwa z zarządem 

3.  aparat skarbowy – podmioty  uprawnione do ściągania zobowiązań podatkowych :   

Urząd Skarbowy, Izba Skarbowa 

4.  jednostki finansowane z funduszy celowych 
a.  NFZ – podmioty branży medycznej 
b.  NFOŚiGW  (Narodowy  Fundusz  Ochrony  Środowiska  i  Gospodarki  Wodnej)  – 

przedsiębiorstwa komunalne 

c.  FGŚP - pracownicy  
d.  FP – pracownicy 
e.  PEFRON  (Państwowy  Fundusz  Rehabilitacji  Osób  Niepełnosprawnych)  –  osoby 

niepełnosprawne,  pracownicy  osób  niepełnosprawnych,  podmioty  dokonujące 
rehabilitacji osób niepełnosprawnych  

f.  Fundusz Ubezpieczeń Społecznych – ZUS 

 
System finansów publicznych  
System finansów publicznych stanowi zorganizowaną strukturę określoną w każdym państwie 
normami  prawnymi,  siecią  instytucji  oraz  instrumentami  finansowymi  umożliwiającymi 
realizację funkcji publicznych. 
 

Najważniejsze akty prawne w Polsce 

1.  Konstytucja  RP  –  rozdział  10  poświęcony  finansom 

publicznym;  w  rozdziale  7  –  funkcjonowanie  samorządu 
terytorialnego 

2.  ustawa  z  dnia  27.08.2009  o  finansach  publicznych;  ustawa  z 

dnia  27.08.2009  przepisy  wprowadzające  o  finansach 
publicznych  –  będą  obowiązywać  od  01.01.2012/  teraz 
obowiązuje ustawa o finansach publicznych z 30.06.2009 oraz 
obowiązują  przepisy  z  ustawy  o  finansach  z  30.06.2005 
dotyczące limitu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego 

3.  ustawa  z  dnia  13.11.2003  o  dochodach  jednostek  samorządu 

terytorialnego 

 
Sieć instytucji zarządzających finansami publicznymi 

a.  ministerstwo finansów 
b.  izby skarbowe 
c.  urzędy skarbowe 

 
Środkami  publicznymi  zarządzają  organy  władzy  i  administracji  (centralnej,  państwowej, 
samorządowej).  Zajmują  się  kontrolą  finansów  publicznych:  Najwyższa  Izba  Kontroli, 
Regionalne Izby Obrachunkowe (kontrolują jednostki samorządu terytorialnego). 
 
Instrumenty finansowe: cła, podatki, subsydia w postaci dotacji i subwencji.  
 
Funkcjonalne ujęcie finansów publicznych 



 

planowanie i uchwalanie dochodów i wydatków publicznych (budżety roczne) 



 

pobieranie i gromadzenie dochodów (państwo jako jedyny podmiot dysponuje pełnym 
ptactwem podatkowym- określa zakres i poziom obciążeń finansowych) 



 

zarządzanie  środkami  publicznymi  –  podejmowanie  decyzji  z  wydatkowaniem, 
dokonuje się go przez instrumenty i narzędzia – budżet, budżet zadaniowy, wieloletni 
plan  finansowy  państwa,    wieloletnia  prognoza  finansowa  jednostek  samorządu 
terytorialnego.  Odbywa  się  również  poprzez  strategię  rozwoju  państwa,  wieloletnie 
planu inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego 



 

wydatkowanie środków publicznych – dokonuje się poprzez hierarchizację wydatków 
i potrzeb. Trzeba ustalić co jest najistotniejsze, budując katalog potrzeb, pamiętając iż 
potrzeby społeczeństwa są nieograniczone natomiast ograniczone są środki publiczne. 



 

zaciąganie  zobowiązań  –  dotyczy  wszystkich  podmiotów  (pożyczki,  kredyty,  emisja 
dłużnych papierów wartościowych) 



  finansowanie  deficytu  budżetowego  –  (niedobór  środków  publicznych  objętych 

budżetem  państwa)  powstaje  gdy  mamy  więcej  wydatków  niż  dochodów.  Rząd  jest 
zobowiązany  do  wskazania  źródeł  obligatoryjnych  pokryć  deficytu.  Od  1997  roku 
nastąpił  zakaz  finansowania  deficytu  państwa  przez  NBP  –  nie  mogą  dodrukować 
pieniędzy.    Deficyt  budżetowy  może  być  spłacony  poprzez:  pożyczki,  kredyty 
zaciągnięte  na  rynkach  krajowych  i  zagranicznych,  wpłaty  NBP,  przychody  z 
prywatyzacji, obligacje skarbu państwa – dłużne papiery wartościowe 



 

zarządzanie długiem publicznym -0 bardzo ważne dla punktu państwa. Dług publiczny 
nie może przekroczyć 60% PKB (w konstytucji jest to zapisane). Na dzień dzisiejszy 
jest  to  ponad  50%.  Wiąże  się  to  z  utrzymaniem  raitingu  państwa.  Jeśli  jest  on 
obniżony wiążę się to z wyższymi kosztami obsługi długu publicznego, są to koszty 
sztywne – najpierw trzeba zabezpieczyć środki na obsługę długu publicznego 

Zadania funkcjonalnego ujęcia finansów publicznych  
1.  o  charakterze  ogólnopaństwowym,  które  obejmują  funkcjonowanie  administracji, 

bezpieczeństwo  wewnętrzne  i  zewnętrzne,  wymiar  sprawiedliwości  oraz  obsługę 
wewnętrzną zewnętrzna zobowiązań 

2.  lokalne:  z  zakresu  infrastruktury  technicznej  związane  z  utrzymaniem  sieci 

infrastrukturalnej: woda, wodociągi, kanalizacja 



 

z  zakresu  infrastruktury  społecznej  obejmujące  usługi  związane  z  edukacją, 
usługi  zdrowotne  w  zakresie  ochrony  zdrowia,  opieką  społeczna,  kulturą, 
sztuką 



 

bezpieczeństwo i porządek publiczny  – straż miejska, gospodarka komunalna 
miasta 



 

ład ekologiczny – działania związane z ekologią, ochroną środowiska 

     3. świadczenia społeczne na rzecz osób fizycznych i innych podmiotów – opieka    
         zdrowotna, szkoła, muzea, biblioteki  
 
Struktura sektora publicznego 

a.  organy  władzy  publicznej  –  administracja  publiczna,  organy  kontroli  państwowej  i 

ochrony  prawa, sądy i trybunały 

b.  jednostki  samorządu  terytorialnego  i  jego  związki,  jednostki  budżetowe, 

samorządowe  zakłady  budżetowe,  agencje  wykonawcze,  instytucje  gospodarki 
budżetowej 

c.  państwowe fundusze celowe – ZUS, KRUS, samodzielne zakłady opieki zdrowotnej i 

uczelnie  publiczne,  Polska  Akademia  Nauk,  państwowe  i  samorządowe  instytucje 
kultury, państwowe instytucje filmowe 

 
Funkcje finansów publicznych 

1.  redystrybucyjna  –  polega  na  transferze  środków  publicznych  od  pomiotów,  które 

dysponują  środkami  publicznymi  (przedsiębiorstwa,  gospodarstwa  domowe)  do 
podmiotów  które  tych  środków  nie  mają.  Ten  transfer  jest  konieczny  z  punktu 
widzenia finansowania potrzeb społecznych 

a.  redystrybucja  terytorialna  –  od  podmiotów  posiadających  duże  dochody  do 

gmin biednych 

b.  redystrybucja grupowa – od podmiotów do emerytów 

2.  alokacyjna  –  nierozerwalnie  związana  z  redystrybucją.  Lokowanie  zasobów 

gospodarki  rynkowej  na  cele  publicznej  poprzez  budżet  państwa,  jego  strukturę. 
Państwo  kreuje  potrzebę,  musi  zakupić  pewne  dobra.  Poziom  redystrybucyjny 
finansów  państwo  mierzy  dochodami  publicznymi  do  PKB.  Finanse  alokacyjne 
mierzone są poziomem wydatków do PKB (≈44) 

3.  stabilizacyjna  –  donosi  się  do  koniunktury  gospodarczej.  Państwo  może  wpłynąć  na 

cykle koniunktury gospodarczej za pomocą 2 dużych grup instrumentów społecznych. 
Klasyczna ekonomia wyodrębnia 4 cykle koniunktury.  

 
 
 
 
 
Obecnie cykl koniunktury nie ma 4 cykli. Posiada tylko 2 elementy – rozkwit lub kryzys.  
Automatyczne  stabilizatory  koniunktury  (państwo  automatycznie  reaguje  na  koniunkturę)  – 
system podatków reaguje na gospodarkę. Najważniejsze narzędzie pobudzające gospodarkę – 
popyt.  

Środki publiczne  



  dochody publiczne 



 

środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej 



 

środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi 



 

przychody  budżetu  państwa  i  samorządowych,  które  obejmują:    środki  ze  sprzedaży 
papierów  wartościowych,  środki  z  prywatyzacji  majątku,  środki  ze  spłat  pożyczek 
udzielonych z środków publicznych, środki z otrzymanych kredytów i pożyczek  



 

przychody  jednostek  sektora  finansów  publicznych  z  prowadzonej  działalności,  np. 
szkoły 

 
Dochody publiczne 

1.  obejmują daniny publiczne : podatki, cła, akcyza, podatek od wartości dodanej (VAT), 

podatek od gier i zakładów wzajemnych 

2.  dochody  zmienia  sektor  finansów  publicznych  i  obejmują  one:  wpływy  z  najmu, 

dzierżawy, odsetki od środków znajdujących się na rachunku bankowym, odsetki od 
udzielonych  pożyczek  i  kredytów,  dywidendy  z  tytułu  posiadanych  praw 
majątkowych 

3.  spadki, darowizny, zapisy 
4.  odszkodowania należne jednostek sektora publicznego 
5.  kwoty z udzielonych poręczeń i gwarancji 

 
Wydatki publiczne : obejmują środki pieniężne planowane i wydatkowane na realizację   
                                   zadań publicznych państwa. 
 
Klasyfikacja wydatków ze względu na : 

1.  cechy ekonomiczne wydatków 

a.  bieżące  =  konsumpcyjne  –  ze  środków  budżetowych;  wydatki  osobowe, 

wynagrodzenia  administracji,  lekarzy,  karty  nauczyciela,  prokuratorzy, 
sędziowie,  policja,  wojsko,  straż,  emerytury,  renty,  stypendia,  zasiłki, 
utrzymanie  budynków  urzędów,  paliwo  do  rządowych  limuzyn,  usług 
telekomunikacyjne czy artykuły papiernicze 

b.  majątkowe = inwestycyjne – związane z zakupem inwestycji, oczekujemy  że 

przerośnie  wartość  majątku.  Zakupy  materiałów  do  budowy  infrastruktury, 
wodociągi, kanalizacja, utwardzenie drogi 

2.  wynikające ze struktury organów publicznych  

a.  państwowe 
b.  samorządowe 

3.  cech wykorzystania  

a.  rzeczywiste – opłaty za prąd, wodę, usługi telekomunikacyjne, konsumpcja 
b.  redystrybucyjne 

4.  cechy zwrotności wydatków 

a.  zwrotne – pożyczki, kredyty, wyemitowane papiery wartościowe 
b.  bezzwrotne – nie podlegające zwrotowi – subwencje, dotacje, zasiłki] 

5.  cechy powtarzalności 

a.  zwyczajne  –  charakteryzują  się  powtarzalnością  :  obsługa  zadłużenia, 

funkcjonowanie państwa 

b.  nadzwyczajne – niepowtarzalne – powodzie, klęski żywiołowe, tornada 

 
 
 

Budżet państwa jako najważniejsza instytucja 
 
Budżet  –  plan  dochodów  i  wydatków.  Przyjmuje  scentralizowaną  postać  funduszu 
pieniężnego. Jest aktem prawnym, przyjmuje postać ustawy budżetowej. Jest wyznacznikiem 
polityki  społeczno  –  gospodarczej  państwa.  Budżet  państwa  podlega  kontroli:  dokonuje  jej 
sejm  poprzez  przyjęcie  absolutorium  budżetowego,  to  nic  innego  jak  wotum  zaufania  dla 
rządu. NIK dokonuje oceny budżetu państwa.  
 
Główne dochody budżetu państwa 



  podatki 



 

cła 



 

wpływy z zysku przedsiębiorstw państwowych i dywidendy spółek skarbu państwa 



 

dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe 



 

odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bankowym  



  odsetki od pożyczek udzielonych z budżetu państwa 



 

wpłaty z NBP 



  darowizny, zapisy, spadki 

 

~POSEKTOR SAMORZĄDOWY ~ 

 
Finanse samorządowe obejmują dochody, wydatki jednostek samorządu terytorialnego.  
 
Plan  dochodów  i  wydatków  gmin  oraz  powiatów  stanowią  finanse  lokalne.  Gospodarka 
finansowa województwa są to finanse regionalne. 
 
Budżet jednostek samorządu terytorialnego jest  



 

planem dochodów i wydatków 



 

zdecentralizowany  funduszem zasobów pieniężnych 



  akt prawny – uchwalony w postaci uchwały budżetowej 

 
Podstawowe źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego 



  podatki lokalne (tylko GMINY) : od nieruchomości, środków transportowych, rolny, 

leśny, spadków i darowizn, od czynności cywilno – prawnych 



 

opłaty  lokalne  (tylko  GMINY):  targowa,  miejscowa,  uzdrowiskowa,  za  psa, 
eksploatacyjna z tytułu wydobywania kopalin, adiacencka (z tytułu wzrostu wartości 
nieruchomości  będącej  wynikiem  przeprowadzonej  przez  gminę  inwestycji 
infrastrukturalnych) 



 

udziały w podatkach państwowych (od osób fizycznych i prawnych) 



 

subwencja ogólna – transfer z budżetu państwa 



  dotacje celowe  - transfer z budżetu państwa 



 

dochody ze źródeł zagranicznych  



 

kredyty, pożyczki, papiery wartościowe 

 
Dług  publiczny  ogół  zobowiązań  władz  publicznych  z  tytułu  zaciągniętych  wszelkich 
zobowiązań. Konstytucyjny dług publiczny może wynosić 60% PKB i odpowiada poziomowi 
zapisanemu w Mastrit. Wyróżniamy następujące progi długu publicznego: 



  50 – 55 % 



  55 – 60 % 



   > 60 % 

Wydatki jednostek samorządu terytorialnego: 



 

finansowanie zadań administracji lokalnej 



  zapewnienie  odpowiedniej  infrastruktury  technicznej,  finansowanie  dróg,  mostów, 

oświetlenia ulic, transport miejski 



 

finansowanie zadań w zakresie edukacji:  

  przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja – gminy 
  szkoły ponadgimnazjalne, licea ogólnokształcące, licea zawodowe, zasadnicze 

szkoły zawodowe – powiat 

  licea artystyczne, specjalistyczne, szkolnictwo wyższe – urząd marszałkowski 
  uniwersytety, politechniki, akademie – budżet państwa 



 

realizacja zadań z zakresu ochrony zdrowia 

  gmina – przychodnia 
  powiat – specjaliści, szpitale powiatowe 
  województwo – szpitale wojewódzkie 



 

ochrona środowiska naturalnego: oczyszczalnia ścieków, uzdatnianie wody, utylizacja 
nieczystości 



 

realizowane na zlecenie władz publicznych (państwa) 

 
Deficyt  budżetowy  to  taki  stan  budżetu  w  którym  dochody  budżetowe  sa  niższe  od 
wydatków budżetowych.  
 
Zachowanie  rozwoju  gospodarki  (recesja):  spadek  realnych  dochodów  publicznych  przy 
wysokim poziomie realnych wydatków (inflacja). Zwiększenie potrzeb społecznych, które nie 
znajdują pokrycia w dochodach. Niedopasowanie tempa wzrostu wydatków do tempa wzrostu 
dochodu. 
 
Źródła finansowania deficytu budżetowego 



 

emisja dłużnych papierów wartościowych 



 

kredyty, pożyczki 



 

sprzedajemy majątek państwowy bądź komunalny