Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 1

1. Współczesny kontekst refleksji o małżeństwie.

  Co to jest małżeństwo
  Wymienne stosowanie określeń: małżonek – partner
  Brak poczucia formalizacji związku kobiety i mężczyzny
  Przyzwolenie społeczne na zachowania godzące w małżeństwo
  Egoizm w małżeństwie
  Duchowa wartość małżeństwa
  Błąd traktowania sakrament małżeństwa jako wydarzenie jednostkowe

2. Błędne koncepcje małżeństwa.

 Małżeństwa grupowe – liczy kilka kobiet i mężczyzn pozostających w związku

małżeńskim, podejmujący całkowicie dowolne pożycie seksualne. Nie istotne są tu
relacje biologiczne, dzieci mają kilkoro rodziców. Obowiązuje zasada dzielenia
zarobków i obowiązków w imię dobra rodziny

 Niezamężne małżeństwa – tworzą je osoby pozostające w stanie wolnym ale

żyjące w parze, często (choć nie obowiązkowo) posiadają wspólny budżet

 Małżeństwa humanistyczne – kobieta i mężczyzna określają swoje małżeństwo na

zasadzie ustnej umowy – teraz jesteśmy małżonkami

 Małżeństwa jednopłciowe - umowa cywilno – prawna pomiędzy osobami tej

samej płci

 Małżeństwa poligamiczne – zawierane pomiędzy jedną kobietą, a kilkoma

mężczyznami lub odwrotnie

 Koncepcja Heglowsko – Marksowska: Ostatecznym celem małżeństwa jest służba

państwu przez wychowanie i urodzenie dzieci, jest to unicestwianie siebie dla
dobra dziecka

 Koncepcja kulturowa: małżeństwo to sprawa tylko i wyłącznie danej pary
 Koncepcja narodowo – socjalistyczna: małżeństwo tylko jako środek

reprodukcyjny dla państwa

3. Podstawy i źródła teologicznej refleksji na temat małżeństwa.

 Pismo Święte - podobieństwo do Boga ujęte jako relacyjność, płodność w celu

zaludnienia  ziemi,  uczynienie  sobie  ziemi  poddanej,  chęć  wzajemnej  pomocy,
zachwyt  mężczyzny  nad  kobietą,  a  pewnie  i  kobiety  nad  mężczyzną,  zjednoczenie,
rozumiane  tak  w  sensie  społecznym  (opuszcza  ojca  swego  i  matkę  swoją),  jak  i
duchowym  oraz  fizycznym  (łączy  się  ze  swoją  żoną  tak  ściśle,  że  stają  się  jednym
ciałem), nierozerwalność

 Tradycja – nierozerwalność, separacja
 Magisterium Kościoła – potwierdzenie nauki PŚ i tradycji, obwarowania prawne w

celu jak najlepszej ochrony.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 2

4. Rozwój refleksji teologicznej o małżeństwie w Kościele apostolskim.

Małżeństwo pogańskie jest uznawane przez kościół wraz z przyjęciem przez
małżonków chrztu.

Pierwsi autorzy, których teksty dotarły do naszych czasów, zajmują się przede

wszystkim życiem moralnym małżonków, zgodnie z nauką Jezusa.

Brak systematycznej nauki o małżeństwie, albo o formie zawierania małżeństwa w

pierwszych wiekach.

Dopuszczenie autorytetu prawa rzymskiego.

Kapłan lub biskup jako sędzia w sprawach moralnych małżeństwa.

Sprawy  związane  z  samym  małżeństwem,  ślubem,  wyborem  narzeczonych
zależały jedynie od rodziny, praw i zwyczajów miejscowych. Ogromne znaczenie
miał  zawsze  ojciec  rodziny.  On  był  odpowiedzialny  za  życie  moralne  tych
wszystkich,  którzy  zamieszkiwali  pod  dachem  jego  domu  i  on  wybierał
odpowiedniego współmałżonka dla swoich dzieci.

Brak  określenia  małżeństwa  jako  sakramentu  –  pojawiają  się  przesłanki
przygotowujące  do  tego:  Ojcowie  Kościoła  nauczają,  że  Bóg  prowadzi
małżonków, że ich umacnia, jednoczy ich, że małżeństwo jest zbudowane na łasce
Bożej.  Podkreślają  także,  że  Chrystus  pobłogosławił  małżeństwo  w  sposób
szczególny, uświęcił je oraz podniósł jego godność. Zrobił to w czasie Wesela w
Kanie Galilejskiej, gdy przemienił wodę w wino

Małżeństwa niewolników – wbrew prawu, za zgodą biskupa.

Biskup, w miejsce ojca, był odpowiedzialnym za małżeństwa sierot – jest znanych

niemało  przypadków w  tej epoce, że biskup gra  decydującą rolę ojca i  osobiście
załatwia  małżeństwo  swoich  podopiecznych.  Trzeba  jednak  pamiętać,  że  zawsze
odbywało  się  to  na  ogólnych  zasadach,  według  których  małżeństwo  było
traktowane  jako  kwestia  rodzinna,  i  że  akt  prawny  zawierania  go  był
zarezerwowany ojcu albo ewentualnie opiekunowi, którym w wielu przypadkach
był biskup.

5. Nauka ojców kościoła o małżeństwie.

Ojcowie  Kościoła  przedstawiali  małżeństwo  posługując  się  cudem  w  Kanie  Galilejskiej.
Według  nich,  Chrystus  pobłogosławił  tam  życie  małżeńskie  i  włączył  je  w  porządek
zbawienia.  Tertulian  mówi,  że Bóg  chroni  związek  pomiędzy  wierzącymi  i  udziela  im
zbawczej łaski. Za każdym razem, gdy zawiera się małżeństwo w Panu, sam Chrystus swoją
obecnością stwarza ten związek. Gdzie dwoje chrześcijan są złączeni, Pan jest obecny wśród
nich i nie ma tam miejsca dla demona. Gdy jednak Tertulian to wszystko mówi, ma na myśli
nie  tyle  samą  naturę  małżeństwa,  ale  konsekwencje,  jakie  ta  rzeczywistość  ma  dla  życia
moralnego  chrześcijańskich  małżonków.  Inny  pisarz  chrześcijański,  Orygenes,  mówił  o

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 3

związku mężczyzny i kobiety jako o darze Boga zbawcy. Związek ten jest otaczany Bożym
charyzmatem, który powinien zapewniać doskonałą jedność małżonków. Papież św.
Innocenty I (pocz.V w.) mówi także, że małżeństwo jest zbudowane na łasce Bożej, ale to
stwierdzenie jest mu potrzebne do wyjaśnienia dobroci życia małżeńskiego, opierając się na
błogosławieństwie danym w momencie stworzenia. Można znaleźć także stwierdzenia, że kto
odchodzi od wierności małżeńskiej, traci łaskę Boga.

Ze wszystkich tych stwierdzeń nie wyciągnięto jednak żadnych konsekwencji teologicznych o
samej naturze małżeństwa. Troska pastoralna patrystyki  ukazywała się  także w interpretacji
tekstu  Listu do Efezjan (5,21–32). Kiedy cytuje się ten tekst, robi się to  jedynie, aby opisać
związek Kościoła z Chrystusem. Dla Ojców Kościoła ten fragment ukazuje przede wszystkim
wymogi  moralne  i  religijne  życia  małżeńskiego  chrześcijan.  Św.  Augustyn  był  tym,  który
najpełniej  opisał  symbolizm  tego  Listu  św.  Pawła  i  który  użył  w  tym  celu
słowa sacramentum.  Jednakże  zawartość  treściowa  tego  słowa  dla  Augustyna  jest  różna  od
tego,  co  wypracowała  późniejsza  teologia.  W  małżeństwie  oznacza  nierozerwalną  więź
świętych  zobowiązań  i  dlatego  ma  znaczenie  świętego  znaku  (bonum  sacramenti  —
nierozerwalność). Ten sakramentalny kompromis staje się głębszy poprzez symbolizm, który
w  sobie  zawiera.  Małżeństwo  jako  znak  związku  Chrystusa  z  Kościołem  jest  dlatego
nierozerwalne.  Od  chwili  zawarcia  małżeństwa  pomiędzy  chrześcijanami,  ich  związek
zamyka  to  znaczenie.  Dla  tego  Świętego,  małżeństwo  jest  sakramentem,  ponieważ  jest
nierozerwalne,  bez  skazy  i  dlatego  święte.  Święty  Augustyn  twierdzi,  zgodnie  z  tym,  że
niezniszczalna  jedność  i  ostateczny  kompromis  (sacramentum) jest  uzależnione  od  samej
istoty czy natury małżeństwa. Jest to rzeczywisty znak tajemnicy Chrystusa i Kościoła.

6. Rozwój liturgii zawierania małżeństw.

Do IV wieku zapraszanie biskupa na ślub.

II.

Około  V  wieku  ustanowienie  błogosławieństwa  ślubnego  i  przeniesienie
uroczystości  do  budynku  Kościoła  -  Ojciec  prowadził  wszystkich  zaproszonych
przed  ołtarz.  Tam  biskup  błogosławił  związek  odmawiając  improwizowaną
modlitwę  i  przykrywając  młodą  parę  welonem.  W  tym  samym  wieku  ta  liturgia
jest  włączana  do  Mszy  Świętej.  Od  papieża  Mikołaja  I  (858–867)  nowi
małżonkowie  prezentują  swoje  dary  w  czasie  tej  Mszy  i  przyjmują  Komunię
Świętą.  Po  roku  1000  Msza  Święta  miała  miejsce  po  zawarciu  kontraktu
małżeńskiego  przed  kościołem  albo  w  jego  portyku.  Nie  dopuszczano  do  tej
ceremonii osób, które nie żyły przykładnie. Nie była obowiązkowa. Wychodzono
po pewnej części.

III.

Na przełomie VIII i IX wieku Kościół zaczął mocno naciskać na zachowanie
prawnej i publicznej formy zawierania małżeństwa (z powodów nadużyć), chociaż
na początku nie było ważne, czy to była forma cywilna czy kościelna. Z czasem
forma kanoniczna zaczyna dominować.

IV.

Apokryficzne pisma prawne państwowe jak i kościelne, uważane za autentyczne
do wieku XV, były włączone do Dekretu Gracjana, które było Prawem
Kanonicznym Średniowiecza. Konsekwentnie, stało się kanonicznie obowiązkowe
błogosławieństwo ślubne a cywilne formy zawierania małżeństwa włączono jako

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 4

część Prawa Kościelnego. Wszystko to jednak nie było obowiązkowe do ważności
związku, chociaż w niektórych regionach lokalne synody próbowały nałożyć
obowiązek błogosławieństwa kapłańskiego pod groźbą nieważności małżeństwa.

Wiek  XI/XII  kończy  długą  drogę  formacji  liturgii  małżeńskiej  i  zobowiązanie
wszystkich  do  przestrzegania  jej.  Nie  było  to  wynikiem  jakiegoś  reklamowania
jurysdykcji  przez  Kościół,  ale  pewną  rzeczywistością,  która  powstawała  powoli,
na przestrzeni wieków.

VI.

Kościelna  celebracja  małżeństwa  w  wieku  XI/XII  wyglądała  następująco:    przed
wejściem do kościoła kapłan prosił o wyrażenie wzajemnej zgody narzeczonych.
Następnie  rodzice  oddawali  swoją  córkę  mężowi.  Dalej  ofiarowywano  posag
błogosławiąc  obrączki  i  zakładając  je  na  palce.  Na  koniec  kapłan  błogosławił
związek.  Po  tej  całej  celebracji  wszyscy  procesyjnie  wchodzili  do  kościoła,  aby
uczestniczyć we Mszy Świętej, w czasie, której miało miejsce nałożenie welonu i
specjalne  błogosławieństwo.  Kończąc  Mszę  Świętą  udawano  się  czasem,  aby
pobłogosławić sypialnię nowych małżonków.

7. Refleksje o małżeństwie w teologii scholastycznej.

Pytania scholastyki na temat małżeństwa:



od czego zależy ważność małżeństwa?



Jaka jest przyczyna jego nierozerwalności?



czy małżeństwo tworzyła zgoda dwojga ludzi czy też zjednoczenie cielesne

(współżycie)?

Rozważania:



Jako punkt wyjścia miały one idee św. Augustyna. Związek mężczyzny i kobiety
uzyskuje swoje głębsze znaczenie sacramentum z tego powodu, że jest świętym
symbolem związku Chrystusa z Kościołem.



Pierwszym elementem w tym skomplikowanym obrazie teologicznym, który został
rozwiązany, było rozróżnienie pomiędzy małżeństwem a zaręczynami.



Szkoła  z  Chartres  w  początkach  scholastyki  dostarczyła  pierwszych  wyjaśnień.
Najogólniej  mówiąc,  szkoła  ta  rozróżnia  pomiędzy  zaręczynami  jako  projektem
małżeństwa, które można było rozwiązać, chociaż było to zabronione i można to było
karać, a małżeństwem, które było już nierozerwalne. Ostatecznie Piotr Lombard ustalił
różnicę pomiędzy tymi dwoma rzeczywistościami. Zaręczynami nazywał kompromis
w  czasie  przyszłym  —  na  przyszłość  (sponsalia  de  futuro),  a  małżeństwo
kompromisem  w  czasie  teraźniejszym  (sponsalia  de  praesenti).  Tym  sposobem
wyeliminowano pierwsze źródło rozbieżności.



W  tym  samym  czasie,  na  Zachodzie  odkryto  ponownie  klasyczną  definicję
rzymskiego  prawnika  Ulpiana:    Nuptias  non  concubitus  sed  consensus  (o  affectus)
facit  —  małżeństwa  nie  tworzy  współżycie,  ale  wzajemna  zgoda  stron.  To  odkrycie

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 5

prawa  rzymskiego  było  przeciwko  teorii  aktu  płciowego.  Wynikiem  tego  były  dwie
wielkie  szkoły  w  tym  czasie.  W  połowie  XII  wieku  każda  z  tych  szkół  opracowuje
swoją  własną  syntezę.  Dekret  Gracjana  syntetyzuje  koncepcje  kanonistów  (teoria
aktu),  a  Piotr  Lombard  koncepcje  teologów  (teoria  zgody).  Gracjan  reprezentował
tendencje szkoły Bolońskiej; Piotr Lombard teologów Paryskich.



Ostateczne  rozwiązanie  dali  papieże  Aleksander  III  i  trochę  później  Innocenty  III  i
Grzegorz  IX.  Małżeństwo  tworzy  prawdziwy  i  ważny  sakrament  tylko  wzajemna
zgoda  (szkoła  Paryska),  ale  dopóki  sakrament  ten  nie  został  dopełniony  przez  akt
cielesny,  pozostaje  możliwość  rozwiązania  go  (szkoła  Bolońska).  Należy  jednak
dobrze  rozumieć  tą  tezę.  Nierozerwalność  małżeństwa  istnieje  już  od  momentu
wyrażenia zgody. Jeśli nie miał miejsca akt płciowy, związek nie może rozwiązać się
sam  przez  siebie.  Jedynie  akt  jurysdykcyjny  Kościoła  może  unieważnić  to
małżeństwo.  Dyspensa  Kościoła  jest  więc  jedynym  tytułem,  który  usprawiedliwia
rozwiązanie

8. Trydencka i potrydencka nauka o małżeństwie.

Prawna forma zawarcia małżeństwa wprowadzona przez Sobór Trydencki

Odtąd małżeństwo pomiędzy ochrzczonymi nie było ważne, jeśli nie zostało zawarte
w obecności proboszcza albo innego kapłana przez niego delegowanego i wobec co
najmniej dwóch świadków. Obecność kapłana jest czysto pasywna; kapłan jest jedynie
świadkiem kwalifikowanym. Dlatego wystarcza jedynie jego obecność, chociażby
nawet nie wyrażał zgody na ten związek. Obecność pasywna, przypadkowa, albo
nawet z przymusu, jest wystarczająca.

Ojcowie Soboru zadecydowali także, że ta forma będzie obowiązywać tylko na tych
terenach, na których dokumenty soborowe zostaną oficjalnie promulgowane. Dlatego
dekret Ne Temere z 2 sierpnia 1907 r. daje nowe dyspozycje w tej materii. Według
tego dekretu, forma kanoniczna jest obowiązkowa w całym Kościele i dla wszystkich
katolików, nawet, gdy zawierają małżeństwa mieszane. Aby ukrócić nowe nadużycia,
np. małżeństwa przez zaskoczenie, wymaga także aktywnej obecności kapłana: odtąd
musi brać czynny udział w ceremonii i musi pytać o wzajemną zgodę narzeczonych.

Refleksja potrydencka o małżeństwie

Według Melchiora Cano (1509–1560) kontrakt i sakrament nie identyfikują się
zupełnie w małżeństwie. Kontrakt jest materią sakramentu a formą jest
błogosławieństwo kapłańskie. Według niego, zwyczajnym szafarzem sakramentu jest
kapłan a nie narzeczeni.

Regaliści (ograniczyć prawa Kościoła dotyczących małżeństwa na korzyść władzy

królewskiej) twierdzili natomiast, że tą materią jest kontrakt cywilny. Ta teoria
otworzyła drogę do powstania małżeństwa cywilnego.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 6

Od pewnego czasu, niektórzy teologowie negują jedność kontraktu małżeńskiego i

sakramentalność odwołując się do osobistej wiary zawierających małżeństwo. Według
nich, należy rozróżnić pomiędzy małżeństwem jako kontraktem naturalnym i tym
byłoby ono dla tych, którzy nie wierzą, chociaż zostali ochrzczeni, a małżeństwem
jako sakramentem dla prawdziwie wierzących.

Te  idee,  ich  praktyczne  konsekwencje  oraz  głęboka  transformacja  społeczna  w
ostatnich  dwóch  wiekach,  są  przyczyną  postępującej  sekularyzacji  rzeczywistości
małżeńskiej.  Negując  jakikolwiek  wymiar  duchowy  małżeństwa,  możemy
obserwować  coraz  głębszą  erozję  życia  małżeńskiego  i  rodzinnego.  Dlatego
koniecznym  jest  odzyskanie  pierwotnej  wizji  małżeństwa;  tego  małżeństwa,  które
pomiędzy ochrzczonymi zawsze jest sakramentem.

9. Małżeństwo i bezżeństwo w ramach powołania chrześcijańskiego.

Powołanie małżeńskie

 Cechą najzupełniej szczególną powołania małżeńskiego jest to, iż jest ono

skierowane do dwojga ludzi i przyjęte oraz realizowane - przez dwoje.

 Powołanie Boże zawiera w sobie dwa składniki: dar i zadanie. Powołanie jako dar

zawiera wezwanie do "komunii", natomiast jako zadanie wezwanie do
posłannictwa. Komunia stanowi istotny aspekt, odznaczający się trwałością na całą
wieczność, natomiast posłannictwo, które wynika z powołania, ogranicza się tylko
do ziemskiego życia.

 Dla mężczyzny i kobiety, których Bóg powołuje do życia w małżeństwie,

pierwszym  darem  są  oni  sami  nawzajem  dla  siebie,  następnie  ich  życiodajna
miłość  oraz  cała  rzeczywistość  małżeńsko-rodzinna,  w  której  zanurzona  jest  ich
ludzka  egzystencja,  a  przez  którą  Stwórca  i  Odkupiciel  pragnie  do  nich
przemawiać.

 Powołanie do małżeństwa to nade wszystko powołanie do miłości. Jest to miłość

szczególna, w której chodzi o swoistą głęboką wspólnotę życia i miłości (KDK 47,
48). Tylko miłość sprawia, że małżonkowie urzeczywistniają siebie przez
bezinteresowny dar z siebie. Miłość bowiem jest dawaniem i przyjmowaniem
daru.

 W małżeństwie chrześcijańskim miłość między małżonkami pozostaje w ścisłej

relacji  do  miłości  istniejącej  między  Chrystusem  a  Kościołem,  czyli  w  relacji
sakramentalnej.  Stąd,  dopiero  dar  sakramentu  małżeństwa  jest  właściwym
powołaniem  i  przykazaniem  dla  chrześcijan,  wezwanych  do  małżeństwa,  który
proklamuje wymóg pozostania sobie wiernymi na zawsze, ponad wszelkie próby i
trudności w wielkodusznym posłuszeństwie woli Pana.

 Bóg powołuje małżonków nie tylko do szczególnego uczestnictwa w swej miłości,

ale  zarazem  do  wolnej  i  odpowiedzialnej  współpracy  w  przekazywaniu  życia
ludzkiego.  Z  tej  racji  nie  mogą  oni  poprzestać  na  przekazaniu  daru  fizycznego
życia,  lecz  winni  ubogacić  dzieci  wszelkimi  owocami  postaw  moralnych,

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 7

duchowych  i  nadprzyrodzonych,  podejmując  zadanie  umożliwienia  im  życia  w
pełni  ludzkiego.  Dlatego  też  w  zakresie  życia  moralnego,  duchowego  i
nadprzyrodzonego  sami  są  powołani  do  ustawicznego  postępu,  szczerego  i
czynnego  pragnienia  coraz  lepszego  poznawania  wartości,  które  prawo  Boże
chroni i rozwija, oraz kierowania się nimi w konkretnych decyzjach.

 Z woli Boga, wszyscy małżonkowie są powołani do świętości, a to powołanie

realizuje się w miarę, jak osoba ludzka potrafi odpowiedzieć na wezwanie, zawarte
w przykazaniach Bożych. Małżonkowie powołani są do uświęcania swego życia
małżeńskiego i samych siebie. Mogą osiągnąć ten cel przez praktykowanie cnoty
wiary i nadziei, przez spokojne przyjmowanie wszystkich rodzinnych problemów,
przez wytrwałość w miłości i przez entuzjazm, z którym winni spełniać swoje
obowiązki.

 Powołanie do komunii małżeńskiej stanowi również fundament, na którym

powstaje komunia rodziny, rodziców i dzieci, braci i sióstr pomiędzy sobą,
domowników i innych krewnych.

Powołanie do bezżeństwa

Podstawowe pytania

 Kto powołuje? – Bóg
 Kogo powołuje? – Jezus powołuje tego, kogo chce. Jest autonomiczny, w pełni

wolny w pomysłach.

 Jak powołuje?

Bezpośrednią interwencję Bożą, przez radykalne udzielenie się Boga,
szczególne dotknięcie Jego łaski. Przykładem znanym jest powołanie pod
Damaszkiem Szawła.

o Poprzez sytuacje domagające się czyjegoś działania, np. cierpienie ludzi,

ich bieda, niewiara pewnych społeczności, środowisk czy ich grzeszność.
Znanym przykładem takiego powołania jest pochodząca z Albanii Matka
Teresa.

o Poprzez upodobanie do życia, jakie wiodą zakonnicy lub kapłani. Można

też ten pociąg odczuwać do tego, co kapłani lub zakonnicy wykonują, co
robią, czym się zajmują.

Bywają też powołania, które rozpoznaje się bardziej przez zastanawianie
się, rozmyślanie, roztrząsanie kwestii swego powołania, branie za i przeciw
świadczących, że ma się powołanie, porównywanie plusów i minusów
życia zakonnego.

Są  też  i  inne,  czasami  bardzo  dowcipne  i  oryginalne  sposoby,  którymi
posługuje  się  Bóg,  aby  dotrzeć  do  człowieka  z  powołaniem.  Np.  ktoś
postanowił wstąpić do zakonu, bo zobaczył zakonników grających w piłkę.
U  dziewczyn  zdarza  się  zapatrzeć  na  krój  habitu,  ale  bywa,  że  niekiedy
śmiejąc  się  z  wyglądu  sióstr  zakonnych,  potem  odczytują  w  charyzmacie
danego  zgromadzenia  swoje  powołanie.  Może  też  być  wiele  innych

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 8

sposobów odczytania powołania, a wymienione wyżej mogą występować
razem.

 Po co powołuje? – Ostatecznie chodzi o zbawienie, a więc o sprawy ducha i życie

doczesne.

Formy powołania

 Kapłaństwo diecezjalne

Opatrzność ludziom wybranym przez Boga do uczestnictwa w hierarchicznym kapłaństwie
udziela odpowiednich przymiotów i wspiera ich swą łaską. Przymiotami tymi są:

odpowiednia zdatność duchowa (np. miłość Boga i bliźniego, dążność do braterstwa i
zaparcia się siebie, doświadczona czystość, zmysł wiary i zmysł kościelny, gorliwość
apostolska i misyjna);

zdatność moralna (np. szczerość ducha, dojrzałość uczuciowa, wyrobienie
towarzyskie, dochowanie wierności obietnicom, ciągła troska o sprawiedliwość, duch
przyjaźni i słusznej woli, odpowiedzialność, pracowitość, chęć współpracy z innymi);

zdatność intelektualna (np. umiejętność stosowania słusznej i zdrowej oceny,
uzdolnienia wystarczające do odbycia studiów kościelnych);

o zdrowie fizyczne i psychiczne;
o dobra intencja, czyli gotowość podjęcia zadań kapłańskich z pobudek religijnych;
o

wolność wyboru.

Do biskupa zaś należy zbadanie owych zdatności i powołania danego kandydata oraz uznanie
samego powołania.

 Zgromadzenia zakonne

Są  zgromadzenia  męskie  i  żeńskie.  W  innym  rozróżnieniu,  mówimy  o  zgromadzeniach
habitowych  i  niehabitowych.  Przykładem  żeńskich  zgromadzeń  niehabitowych  są
Honoratki  czy  Wspomożycielki  Dusz  Czyśćcowych.  Zakony  męskie  są  kleryckie
(wyłącznie z zakonnikami przyjmującymi święcenia kapłańskie), laickie (z zakonnikami
nie  przyjmującymi  święceń  kapłańskich)  lub  klerycko-laickie  (z  zakonnikami  ze
święceniami kapłańskimi i bez święceń). Wyróżniamy też zgromadzenia kontemplacyjne,
czynne i kontemplacyjno-czynne.

 Stan dziewic poświęconych Bogu (żyją osobno lub z innymi), pustelnicy, wdowy.

 Instytuty świeckie (praktykują rady ewangeliczne w świecie, nie mają trwałej formy

życia wspólnego i zewnętrznych oznak, członkowie są również konsekrowani i na
różny sposób apostołują). Przykładem instytutu świeckiego jest np. Instytut Służebnic
Ołtarza.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 9

10. Zakres władzy państwa i władzy kościoła w sferze małżeństwa.

Władza  państwowa  jest  naturalnym  przedstawicielem  społeczeństwa  doczesnego  i  dlatego
posiada  -  uznaną  przez  prawodawstwo  kościelne  -  kompetencję  w  sprawach  doczesnych
odnoszących się do małżeństw katolików. Są to sprawy, które nie dotyczą istoty sakramentu i
tego,  co  ma  związek  z  wiarą.  Nazywamy  je  cywilnymi  (obywatelskimi)  skutkami
małżeństwa, a zaliczamy do nich: prawo majątkowe (sprawy spadkowe, o alimenty dla żony
czy dzieci, o szkody wynikłe z rozwiązania zaręczyn itp.), prawo do nazwiska (męża, żony i
dzieci)  itp.  Państwo  może  ponadto  zabronić  czasowo  zawarcia  małżeństwa  pewnej  grupie
obywateli, np. żołnierzom, mając na względzie pewne szczególne racje. Do władzy świeckiej
nie  należy  orzecznictwo  o  ważności  czy  nieważności  małżeństw  kościelnych  katolików  ani
udzielanie  od  nich  rozwodów.  Natomiast  świeckiej  władzy  ustawodawczej,  wykonawczej  i
sądowniczej  podlegają  małżeństwa  nie-ochrzczonych  w  tym  wszystkim,  czego  nie  reguluje
prawo Boże naturalne lub pozytywne. Wobec małżeństw cywilnych może wypowiadać się w
kwestii:  rozwodu,  separacji  i  unieważnienia  małżeństwa,  a  także  wszystkich  aspektów
odpowiedzialności rodzicielskiej.

Małżeńskie prawo kanoniczne wiąże tylko katolików, a więc tych, którzy zostali ochrzczeni w
Kościele  katolickim  lub  byli  do  niego  przyjęci  i  nie  odstąpili  od  niego  aktem  formalnym.
Źródłem  władzy  Kościoła  nad  małżeństwem  katolików  jest  sakramentalność  małżeństwa.
Chrystus  powierzył  Kościołowi  szafarstwo  i  pieczę  nad  sakramentem  małżeństwa.  Dlatego
władza Kościoła w odniesieniu do małżeństwa katolików rozciąga się również na wszystkie
sprawy  związane  z  umową  małżeńską.  W  tych  dziedzinach  Kościołowi  przysługuje  prawo
własne,  wyłączne  i  całkowicie  niezależne.  Odnosi  się  to  do  zarządzania  tym  wszystkim,  co
dotyczy ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa przez katolików między sobą oraz przez
katolików z osobami ochrzczonymi u braci odłączonych i nieochrzczonymi. W związku z tym
Kościół:

a)  określa warunki wymagane do ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa;
b)  ustanawia przeszkody małżeńskie;
c)  rozpatruje i rozstrzyga wszystkie sprawy małżeńskie.

Władza Kościoła nie odnosi się bezpośrednio do małżeństw osób nieochrzczonych, pośrednio
jednak podlegają one przepisom prawa kanonicznego, mianowicie:

1)  gdy ustawa kościelna autentycznie wyjaśnia prawo Boże naturalne lub pozytywne;
2)  gdy osoba nieochrzczona chce zawrzeć małżeństwo ze stroną katolicką;
3)  gdy jedno z nieochrzczonych małżonków nawraca się -przyjmuje chrzest (przywilej

Pawłowy)31;

4) gdy Ojciec Święty udziela dyspensy od małżeństwa niedopełnionego strony

ochrzczonej z nieochrzczona.

Tym  bardziej  należy  to  odnieść  do  chrześcijan  nie  mających  pełnej  łączności  z  Kościołem
katolickim;  małżeństwa  mieszane,  tzn.  zawierane  przez  dwie  osoby  ochrzczone,  z  których
jedna  jest  niekatolicka,  podlegają  także  jurysdykcji  Kościoła  katolickiego,  ze  względu  na
stronę katolicką.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 10

11. Małżeństwo w misterium eschatologicznego Przymierza.

Pisma Nowego Testamentu mówią, iż samo małżeństwo jest rzeczywistością jedynie życia
doczesnego, bowiem w zmartwychwstaniu ustanie potrzeba mnożenia się poprzez jedność w
ciele kobiety i mężczyzny, związana z perspektywą śmierci i ciągłością pokoleń.
Jednocześnie w chrześcijaństwie miłość pojmowana jest jako wieczna, a więc powołana do
trwania i świętości. W nadziei tej uczestniczy również miłość małżeńska, która – jak głosi
wiara Kościoła – w życiu wiecznym osiągnie swoją pełnię. Dogmaty wiary katolickiej i
prawosławnej na temat sakramentu małżeństwa głoszą iż w upodobnieniu się człowieka do
aniołów ostatecznie spełni się to, co stanowiło duchowy pierwiastek płciowego zjednoczenia
mężczyzny i kobiety.

12. Małżeństwo jako sakrament.

Małżeństwo  jako  sakrament  jest  wspólnotą  naturalną  mężczyzny  i  kobiety,  podniesioną  do
poziomu  nadprzyrodzonego,  poziomu  łaski  –  tzn.  urzeczywistniającego  miłość,  która  łączy
Chrystusa  z  Kościołem.  Małżeństwo  jest  określone  jako  wspólnota  naturalna  dlatego,  że
tworzący je mężczyzna i kobieta w swej płci oraz w swych duszach mają wpisaną naturalną
zdolność do tworzenia jedności:

 w pełni ludzkiej, a więc zarazem zmysłowej i duchowej.
 pełnej, to znaczy przeżywanej w szczególnej formie przyjaźni, poprzez którą

mężczyzna i kobieta wielkodusznie dzielą między sobą wszystko, bez zachowywania
przez jednego z małżonków czegoś wyłącznie dla siebie.

 wiernej i wyłącznej – relacja mężczyzna-kobieta, jaką tworzą przez zawarcie ślubu, w

sferze wewnętrznej, intymnej i zewnętrznej, jest sprawą tylko ich dwojga – na dobre i
na złe, aż do końca życia.

 płodnej – owocującej w potomstwie naturalnym, które rodzą też duchowo do życia

wiary, życia wiecznego. A gdy płodność fizyczna jest niemożliwa, małżonkowie
realizują płodność duchową – rodząc innych do życia wiecznego.

W pojęciu Magisterium Kościoła przymioty te opisują każde ludzkie małżeństwo i w tym
sensie katolicy nie różnią się od innych. Już autor Listu do Diogneta z II w. pisał, że
chrześcijanie żenią się jak wszyscy, ale nie dzielą łoża małżeńskiego z nikim.

Od czasu Soboru trydenckiego ślub dokonuje się obecnie jedynie wobec świadków: księdza i
co  najmniej  dwojga  chrześcijan.  W  ten  sposób  małżeństwo  staje  się  wspólnotą  Kościoła,
gdzie  mąż  reprezentuje  Chrystusa-głowę,  a  żona  jest  obrazem  Jego  oblubienicy,  wspólnoty
Kościoła. Małżonkowie urzeczywistniają tę jedność duchową nie tylko przez życie rodzinne,
podobne do małżeństw nie-chrześcijan. Związek małżeński miał już charakter sakramentalny
na początku biblijnego rodzaju ludzkiego. Miłość pierwszych rodziców, Adama i Ewy, była
pra-sakramentem,  to  znaczy  czyniła  widzialnym  Niewidzialne  –  Miłość  Stwórcy  do
stworzenia.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 11

13. Znak sakramentalny.

Znak sakramentu małżeństwa jest bardzo konkretny  i wyraźny i co najważniejsze pokazuje,
że  Bóg  może  działać  w  każdej  chwili  małżeńskiego  życia.  Taki  znak  tworzą  sami
małżonkowie  poprzez swoje  ciała.  Jest  to  znak żywy.  Cielesna  bliskość  małżonków  tworzy
widzialny znak ich miłości, więzi, relacji. Małżonkowie tworzą znak obecności Boga, gdy są
cieleśnie razem – gdy razem żyją pod jednym dachem (nie rozdzieleni na emigracji), razem
się  modlą  (nie  osobno),  gdy  rozmawiają  ze  sobą  (np.  pijąc  kawę),  pomagają  sobie  w
codziennym  życiu  (sprzątają  mieszkanie),  wspierają  się,  pocieszają,  gdy  obdarzają  się
czułością,  pieszczą  się,  współżyją  seksualnie  (śpią  w  jednym  łóżku).  Za  każdym  razem  w
cielesnej  jedności  stają  się  rozpoznawalni  jako  kochający  się  małżonkowie.  Nierozerwalna
więź z Chrystusem zawiązana na trwałe w momencie zawarcia sakramentu małżeństwa może
nieustannie się rozwijać tak, jak rozwija się relacja pomiędzy małżonkami na różnych etapach
ich  małżeństwa.  Sakrament  małżeństwa  rozumiany  dynamicznie  jest  rzeczywistością,  która
nieprzerwanie trwa, pod warunkiem, że małżonkowie pielęgnują na co dzień realną bliskość
cielesną  (razem  się  modlą,  rozmawiają,  pomagają  sobie,  współżyją  seksualnie)  –  i  tak
rozumianą  codzienność  oddają  Chrystusowi  zapraszając  go  w  tworzoną  więź.  Dopiero  gdy
małżonkowie codziennie w ten sposób udzielają sobie sakramentu korzystają z jego mocy.

Błędne poglądy

Nie  jest  nim  obrączka  –  zgubienie  wiązało  by  się  z  rozpadem.  Nie  jest  nim  stuła  –  aby
porozmawiać  z  Bogiem  musieliby  cały  czas  się  nią  obwiązywać.  Nie  są  nimi  dzieci  –
możliwy  byłby  tylko  kilkakrotny  kontakt  małżonków  z  Bogiem.  Nie  jest  nim  przysięga  –
wymagałoby  to  codziennego  jej  odmawiania.  Nie  do  końca  prawdą  jest,  że  jest  to  sam
moment zawierania sakramentu – małżeństwo trwa do końca życia jednego z małżonków.

14. Skutki sakramentu małżeństwa.

Sakrament małżeństwa rodzi między małżonkami węzeł wieczysty i wyłączny. Zgoda, przez
którą małżonkowie oddają się sobie i przyjmują wzajemnie, zostaje przypieczętowana przez
samego Boga. Dlatego zawarte i dopełnione małżeństwo osób ochrzczonych nie może być
nigdy rozwiązane. Ponadto sakrament ten udziela małżonkom koniecznej łaski do osiągnięcia
w życiu małżeńskim świętości oraz odpowiedzialnego przyjęcia dzieci i ich wychowania.

15. Przymioty małżeństwa.

Istotne przymioty sakramentalnego małżeństwa: jedność, miłość, nierozerwalna wierność i
płodność.

Wzajemna wierność i nierozerwalność sakramentalnego małżeństwa wynika z prawa Bożego,
które wyraźnie potwierdził Jezus Chrystus: "A tak nie są już dwojgiem, lecz jednym ciałem"
(Mt 19,6), oraz: "Kto oddala swoją żonę, a bierze inną, popełnia względem niej cudzołóstwo.
I jeśli żona opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo" (Mk 10,11-12).

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 12

Do  istoty  małżeństwa  należy  również  płodność.  Dziecko  jest  owocem  wspólnej  miłości.
Służba życiu (a nie zabijaniu) została nakazana małżonkom przez samego Stwórcę: "Bóg im
błogosławił, mówiąc do nich: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się" (Rdz 1,28).  Kościół uczy o
odpowiedzialnym  rodzicielstwie.  Znaczy  to,  iż  sami  małżonkowie  muszą  zadecydować  w
sumieniu  przed  Bogiem,  jak  liczną  chcą  utworzyć  rodzinę.  Nie  mogą  jednak  kierować  się
tutaj  samowolą  i  egoizmem.  Powinni  uwzględnić  warunki  w  jakich  żyją,  dobro  własne  i
swoich dzieci, ale zawsze powinni być otwarci na dar nowego życia.