w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 - 2 / 2 0 0 5

i n s t a l a c j e e l e k t r o e n e r g e t y c z n e

40

i n s t a l a c j e e l e k t r o e n e r g e t y c z n e

U

stawa o normalizacji z 12 wrze-
śnia 2002 r. stanowi, że stosowa-

nie polskich norm jest dobrowolne.
Polskie normy mogą być powołane
w przepisach prawnych po ich opu-
blikowaniu w języku polskim. Mimo
że przestrzeganie PN nie jest obowiąz-
kowe, stosowanie ich to najlepszy
sposób udowodnienia zgodności
z obowiązującymi przepisami polski-
mi i międzynarodowymi.

Zmianie uległo również prawo

o miarach. Celem ustawy Prawo
o miarach jest zapewnienie jednolito-
ści miar i wymaganej dokładności po-
miarów wielkości fizycznych. Ustawa
ta reguluje m.in. zagadnienia prawnej
kontroli metrologicznej przyrządów
pomiarowych, kompetencji i zadań
organów administracji rządowej, wła-
ściwych w sprawach miar, oraz spra-
wowania nadzoru nad wykonywa-
niem przepisów ustawy.

Badania instalacji elektrycznych

niskiego napięcia oraz zasilanych
przez nie urządzeń elektrycznych
odgrywają istotną rolę dla oceny ich
stanu technicznego pod względem
niezawodności eksploatacji i bezpie-
czeństwa użytkowania. Ich wyniki
stanowią podstawę do podjęcia decy-
zji o przekazaniu instalacji i urządzeń
elektrycznych do eksploatacji, prze-

dłużenia okresu eksploatacji lub ko-
nieczności dokonania odpowiednich
napraw i remontów lub wycofania
z eksploatacji.

Wprowadzone w ostatnich latach

ustawy: Prawo budowlane i Prawo
energetyczne oraz rozporządzenia
wykonawcze do tych ustaw, jak rów-
nież nowo ustanowione normy wpro-
wadziły istotne zmiany wymagań
w zakresie wykonywania badań i po-
miarów w instalacjach elektrycznych
do 1 kV. Dlatego rozróżniamy podsta-
wowe rodzaje badań i pomiarów:

badania i pomiary odbiorcze,

badania i pomiary eksploatacyjne

okresowe (ochronne).
Badania i pomiary odbiorcze

do-

tyczą instalacji lub urządzeń elek-
trycznych nowo instalowanych lub
modernizowanych. Mają one po-
twierdzić ich przydatność i goto-
wość do eksploatacji w miejscu za-
instalowania. Zakres badań odbior-
czych jest zwykle większy niż badań
eksploatacyjnych okresowych i obej-
muje wykonanie następujących prób
i sprawdzeń:

sprawdzenie dokumentacji,

oględziny instalacji (urządzenia),

próby i pomiary parametrów,

sprawdzenie funkcjonalne działa-

nia urządzenia i / lub układu.

Szczegółowe wymagania oględzin

i prób instalacji elektrycznych przy
badaniach odbiorczych określa nor-
ma PN-IEC 60364-6-61:2000, insta-
lacji piorunochronnych – norma
PN-86-92 / E-05003 i norma PN-IEC
61024-1:2001, systemów uziemiających
i uziemień obiektów telekomunikacji
– norma zakładowa ZN-96 TPSA-037
oraz normy PN-T- 45000 -2:1998
i PN-T-45000-3:1998, natomiast urzą-
dzeń elektrycznych o napięciu do 1 kV
– norma PN-E-04700:1998.

Badania eksploatacyjne okresowe

mają na celu sprawdzenie, czy stan
techniczny instalacji lub urządzeń
elektrycznych w trakcie eksploatacji
nie uległ pogorszeniu w stopniu stwa-
rzającym zagrożenie dla ich dalsze-
go bezpiecznego użytkowania. Okre-
sowe sprawdzanie i próby instalacji
oraz urządzeń elektrycznych powin-
ny dać odpowiedź na pytanie, czy wy-
magania stawiane instalacjom (urzą-
dzeniom) są zachowane w czasie ich
użytkowania.

Okresowe sprawdzenie i próby po-

winny obejmować, co najmniej:

oględziny dotyczące ochrony

przed dotykiem bezpośrednim,

pomiary rezystancji izolacji,

badania ciągłości przewodów

ochronnych,

badania ochrony przed dotykiem

pośrednim,

próby działania urządzeń różnico-

woprądowych.
Obowiązująca aktualnie ustawa

o normalizacji wprowadziła zasadę,
że od 1 stycznia 2003 r. normy prze-
stały być dokumentami obligatoryjny-
mi. Przyjęta w tej ustawie zasada jesz-
cze bardziej komplikuje i tak niepre-
cyzyjne wymagania dotyczące okre-
sów badań eksploatacyjnych instala-
cji urządzeń elektrycznych.

Wymagania obowiązujące do 1997 r.

określało zarządzenie MGiE z dnia
17 lipca 1987 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad eksploatacji sieci elektro-
energetycznych, wydane z mocy po-
przednio obowiązującej ustawy o go-
spodarce energetycznej z 6 kwietnia
1984 r. Okresy te uzależnione były
od charakteru instalacji (urządzeń)
i określono je jako nie dłuższe niż rok,
5 i 10 lat, w zależności od warunków
środowiskowych ich użytkowania.

Na podstawie art. 71 pkt 2 usta-

wy Prawo energetyczne straciła moc
prawną ustawa o gospodarce ener-
getycznej z 1984 r. oraz tym samym
zarządzenie MGiE z 1987 r., którego
załącznik określał zakres pomiarów
i prób eksploatacyjnych oraz terminy
ich wykonywania.

badanie instalacji
i urządzeń elektrycznych

jako element okresowych kontroli stanu technicznego
budynków w świetle aktualnych przepisów

mgr inż. Zdzisław Strzeżysz – WIGE Warszawa, mgr inż. Henryk Bukowski – DWIGE Bydgoszcz

W latach dziewięćdziesiątych zmieniły się zasady budowy instalacji elektrycznych w obiek-
tach budowlanych i ochrony od porażeń prądem elektrycznym. Zmiany wprowadzone
przez prawo budowlane, warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie, oraz w normach dotyczących ochrony przeciwporażeniowej (wieloarku-
szowa PN-IEC 60364) spowodowały zmiany w wymaganiach dotyczących wykonywa-
nia pomiarów odbiorczych i okresowych badań instalacji elektrycznej i piorunochron-
nej. Zasady wykonywania pomiarów odbiorczych i okresowych są określone w normie
PN-IEC 60364-6-61:2000.

E.I_01_02_2005.indb 40

E.I_01_02_2005.indb 40

2005-01-13 15:10:40

2005-01-13 15:10:40

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 - 2 / 2 0 0 5

41

Aktualnie obowiązującym aktem

prawnym wprowadzającym wymóg
przeprowadzania okresowych kon-
troli w odstępach nie dłuższych niż
rok i 5 lat jest ustawa Prawo budow-
lane, która w art. 62. (kontrola obiek-
tów budowlanych) stanowi, że obiek-
ty budowlane powinny być w czasie
ich użytkowania poddawane przez
właściciela lub zarządcę:

okresowej kontroli (co najmniej raz

w roku), polegającej na sprawdze-
niu stanu sprawności technicznej:

- elementów budynku, budowli

i instalacji narażonych na szkodli-
we wpływy atmosferyczne i nisz-
czące działania czynników wystę-
pujących podczas użytkowania
obiektu,

- instalacji urządzeń służących

ochronie środowiska,

- instalacji gazowych oraz przewo-

dów kominowych (dymowych,
spalinowych i wentylacyjnych),

okresowej kontroli (co najmniej

raz na 5 lat), polegającej na spraw-
dzeniu stanu sprawności tech-
nicznej i wartości użytkowej całe-
go obiektu budowlanego, estetyki
obiektu oraz jego otoczenia; kon-
trolą tą powinno być objęte rów-
nież badanie instalacji elektrycz-
nej i piorunochronnej w zakre-
sie stanu sprawności połączeń,
osprzętu, zabezpieczeń i środków
ochrony od porażeń, oporności
izolacji przewodów oraz uziemień
instalacji i aparatów.
Ustawa o Prawie budowlanym

i wydane do niej akty wykonawcze
nie precyzują warunków atmosferycz-
nych, które należy uważać za szko-
dliwe, jak również tego, jakie czyn-
niki i ich natężenie należy przyjmo-
wać za niszczące. Wiele nieporozu-
mień powoduje brak jednoznaczne-
go określenia w art. 62 ust. 1, pkt 1a
zakresu sprawdzenia stanu technicz-
nej sprawności instalacji narażonej
na szkodliwe wpływy atmosferycz-
ne i niszczące działania czynników –
czy w tym przypadku wymagane są,
co najmniej raz w roku, pomiary rezy-
stancji izolacji i sprawdzenia ochrony
przed dotykiem pośrednim?

Ponieważ nie ma obecnie aktu nor-

matywnego określającego odstępy cza-
su, w jakich powinny być wykonywa-
ne pomiary i badania okresowe, należy
zgodnie z wymaganiem rozporządzenia
Ministra Gospodarki z września 2000 r.
w sprawie szczegółowych warunków
przyłączenia podmiotów do sieci elek-
troenergetycznych (Dz. U. z 2000r.
nr 85, poz. 957) opracować instruk-
cję ruchu i eksploatacji, która powin-
na określać procedury i zasady czyn-
ności związanych z ruchem i eksplo-
atacją urządzeń, instalacji i sieci elek-
troenergetycznych. Powinny w niej być
podane terminy badań okresowych do-
stosowane do warunków środowisko-
wych panujących w danym zakładzie.
Omawiana instrukcja powinna być za-
twierdzona przez kierownika zakładu,
co znacznie ułatwi prawidłową eksplo-
atację urządzeń.

Częstotliwość badań należy ustalić

na podstawie wymagań ustaw: Pra-
wo budowlane i Prawo energetyczne,
przepisów o ochronie przeciwporaże-
niowej i przeciwpożarowej oraz zasad
wiedzy technicznej. Terminy przepro-
wadzania badań będą też uzależnio-
ne od warunków środowiska, w ja-
kim znajduje się urządzenie.

Prawidłowe wykonywanie ba-

dań instalacji i urządzeń elektrycz-
nych w trakcie eksploatacji wymaga
również odpowiedzi na pytania: kto
może wykonywać pomiary związa-
ne z ochroną życia, zdrowia, mienia
i ochroną środowiska, czym należy
wykonywać pomiary i w jaki sposób
należy je wykonywać, aby uzyskany
wynik był poprawny.

Pomiary elektryczne mogą stano-

wić zagrożenie zarówno dla osób,
które je wykonują, jak i dla osób po-
stronnych (urządzenia są pod na-
pięciem). Zgodnie z zarządzeniem
Ministra Gospodarki z 17 wrze-
śnia 1999 r. w sprawie bhp przy
urządzeniach i instalacjach ener-
getycznych, prace przy wykony-
waniu prób i pomiarów zalicza-
ne są do prac w warunkach szcze-
gólnego zagrożenia dla zdrowia
i życia ludzkiego. Dlatego osoby
wykonujące pomiary powinny po-

siadać odpowiednie wykształcenie
techniczne, doświadczenie eksplo-
atacyjne oraz aktualne świadectwa
kwalifikacyjne, upoważniające do
wykonywania pomiarów w zakresie
sprawdzenia zastosowanej ochrony
przeciwporażeniowej. Prace pomia-
rowo-kontrolne mogą wykonywać
wyłącznie osoby posiadające ak-
tualne świadczenia kwalifikacyjne
w zakresie pomiarowo-kontrolnym.
Osoba wykonująca pomiary może je
wykonywać w obecności pracowni-
ka asekurującego, przeszkolonego
w udzielaniu pierwszej pomocy.

Departament Prawny Głównego

Urzędu Nadzoru Budowlanego w pi-
śmie Nr DPR / TO / I / 023 / 3032 / 03 z 31
listopada 2003 r. przedstawia nastę-
pujące stanowisko w sprawie kwali-
fikacji i wymaganych uprawnień od
osób prowadzących kontrole stanu

technicznego w rozumieniu ustawy
Prawo budowlane. Zgodnie z art. 62
ust. 4 Prawa budowlanego kontrole,
o których mowa w art. 62 ust. 1, po-
winny być przeprowadzane, z zastrze-
żeniem art. 62 ust. 5 i 6, przez osoby
posiadające uprawnienia budowlane
w odpowiedniej specjalności. Nato-
miast zgodnie z art. 62 ust. 5 kontro-
lę stanu technicznego instalacji elek-
trycznych, piorunochronnych i gazo-
wych, o której mowa w art. 62 ust.
1 pkt 1 lit. c oraz pkt 2 powinny prze-
prowadzać osoby posiadające kwalifi-
kacje wymagane przy wykonywaniu
dozoru nad eksploatacją urządzeń,
instalacji oraz sieci energetycznych
i gazowych.

Zatem osobami upoważniony-

mi do przeprowadzania kontroli
są osoby posiadające świadectwa
kwalifikacyjne uzyskane na pod-

artykuł 62 ust. 1 Prawa budowlanego

Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane
przez właściciela lub zarządcę:

co najmniej raz w roku okresowej kontroli, polegającej na sprawdzeniu

stanu technicznej sprawności:
- elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe

wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występują-
cych podczas użytkowania obiektu,

- instalacji urządzeń służących ochronie środowiska,
- instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spali-

nowych i wentylacyjnych),

co najmniej raz na 5 lat okresowej kontroli, polegającej na sprawdze-

niu stanu sprawności technicznej i wartości użytkowej całego obiektu
budowlanego, estetyki obiektu oraz jego otoczenia; kontrolą tą powin-
no być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej
w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środ-
ków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień
instalacji i aparatów).
artykuł 62 ust. 5 i 6 Prawa budowlanego
ustęp 5

Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych, pioruno-

chronnych i gazowych, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c oraz pkt 2, po-
winny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wy-
konywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energe-
tycznych i gazowych.

ustęp 6

Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych, o której

mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c, powinny przeprowadzać osoby posiadające kwa-
lifikacje mistrza w rzemiośle kominiarskim (dotyczy przewodów dymowych
oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych i wentylacyjnych) oraz osoby
posiadające uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalności (dotyczy
przewodów kominowych, o których mowa w pkt 1 i kominów przemysło-
wych, wolno stojących oraz kominów lub przewodów kominowych, w któ-
rych ciąg kominowy jest wymuszony pracą urządzeń mechanicznych).

E.I_01_02_2005.indb 41

E.I_01_02_2005.indb 41

2005-01-13 15:10:41

2005-01-13 15:10:41

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 - 2 / 2 0 0 5

i n s t a l a c j e e l e k t r o e n e r g e t y c z n e

42

stawie przepisów rozporządzenia
Ministra Gospodarki, Pracy i Poli-
tyki Społecznej z dnia 28 kwietnia
2003 r. w sprawie szczegółowych za-
sad stwierdzania posiadania kwa-
lifikacji przez osoby zajmujące się
eksploatacją urządzeń, instalacji
i sieci (Dz.U. z 2003 r. Nr 89, poz.
828). Natomiast osoby posiadające
odpowiednie świadectwa kwalifi-
kacyjne, przeprowadzające kontro-
le w zakresie określonym w art. 62
ust. 5 Prawa budowlanego, nie mają
obowiązku posiadania uprawnień
budowlanych.

Stanowisko to jednak asekuracyj-

nie zakończono sformułowaniem, że
niniejsze pismo nie stanowi wykład-
ni prawa i nie jest wiążące dla orga-
nów orzekających w sprawie indy-
widualnej. Wobec powyższego sta-
nowiska Departamentu Prawnego
Głównego Urzędu Nadzoru Budow-
lanego niekiedy ma miejsce inter-
pretacja, że osoby przeprowadza-
jące okresową kontrolę instalacji
elektrycznych narażonych na szko-
dliwe wpływy atmosferyczne, nisz-
czące działania czynników występu-
jących podczas użytkowania obiek-
tu obowiązane są posiadać, oprócz
świadectwa kwalifikacyjnego w za-
kresie dozoru, uprawnienia budow-
lane w specjalności instalacyjnej.

Prawo budowlane stanowi, że

od osób przeprowadzających kon-
trolę stanu technicznego, wyma-
ga się świadectw kwalifikacyjnych
w zakresie dozoru nad eksploatacją
urządzeń, instalacji oraz sieci ener-
getycznych i gazowych. Nie precy-
zuje jednak, czy te osoby obowiąza-
ne są wykonywać niezbędne do tej
oceny pomiary, czy powinny jedy-
nie sprawdzić protokoły pomiarów
wykonane przez osoby posiadają-
ce świadectwa kwalifikacyjne „E”
w zakresie wykonywania pomia-
rów ochronnych. Rozbieżności w in-
terpretacji pogłębia fakt, że w roz-
porządzeniu MGPiPS z 28 kwietnia
2003 r. w sprawie szczegółowych za-
sad stwierdzania posiadania kwalifi-
kacji przez osoby zajmujące się eks-
ploatacją urządzeń, instalacji i sieci

osoby dozoru zaliczone są do kieru-
jących czynnościami, a nie wykonu-
jących prace, chociażby pomiarowe.
Prawo budowlane nie określa, że oso-
ba przeprowadzająca kontrolę stanu
technicznego instalacji elektrycz-
nych, piorunochronnych powinna
posiadać świadectwo kwalifikacyj-
ne dozoru „D” nad pracami pomia-
rowo-kontrolnymi.

Obecnie sprawy związane z me-

trologią i wymaganiami dotyczący-
mi przyrządów pomiarowych regulu-
je obowiązująca od 1 stycznia 2003 r.
ustawa Prawo o miarach z dnia
11 maja 2001 r., która stanowi, że przy-
rządy pomiarowe podlegają kontroli
metrologicznej GUM, w formie:

zatwierdzenia typu,

legalizacji pierwotnej,

legalizacji ponownej.

Legalizacja jest sprawdzeniem,

stwierdzeniem i poświadczeniem
przez organ administracji miar, że
przyrząd pomiarowy spełnia wyma-
gania w przepisów metrologicznych
i może być stosowany w obrocie pu-
blicznym do wyznaczania liczby albo
jakości rzeczy lub usług w celu uzy-
skania prawidłowej postawy do roz-
liczeń. Obecnie zgodnie z decyzją Pre-
zesa Głównego Urzędu Miar (Zarzą-
dzenie nr 29 z 29 06 1999 r. – Dzien-
nik Urzędowy Miar i Probiernictwa
nr 4 / 99) legalizacji (jako przyrządy
elektryczne) podlegają:

użytkowe liczniki energii elek-

trycznej prądu przemiennego,

przekładniki prądowe i napięcio-

we do współpracy z licznikami,
Uwierzytelnienie przyrządu (obec-

nie legalizacja ponowna) jest spraw-
dzeniem, stwierdzeniem i poświad-
czeniem, że przyrząd pomiarowy
spełnia wymagania ustalone w prze-
pisach, normach, zaleceniach mię-
dzynarodowych lub innych właści-
wych dokumentach, a jego wska-
zania zostały odniesione do wzor-
ców państwowych i są z nimi zgod-
ne w granicach określonych błędów
pomiarowych. Obowiązkowi uwie-
rzytelnienia (legalizacji ponownej)
podlegają, określone przez Prezesa
Głównego Urzędu Miar (zarządzenie

nr 158 z 18 10 1996 r.), mierniki na-
tężenia pola elektrycznego i magne-
tycznego w zakresie częstotliwości
radiowych, mające znaczenie dla bez-
pieczeństwa życia, ochrony zdrowia
i ochrony środowiska.

Przyrządy pomiarowe podlegające

legalizacji pierwotnej lub legalizacji
ponownej (obowiązkowi uwierzytel-
nienia) nie mogą być wprowadzone
do sprzedaży lub użytkowania przez
wytwórcę lub sprzedawcę bez waż-
nych dowodów legalizacji pierwotnej
albo legalizacji ponownej (uwierzytel-
nienia). Obowiązek przedstawienia
do legalizacji pierwotnej lub legali-
zacji ponownej ciąży na użytkowni-
ku oraz na wykonawcy naprawy przy-
rządu pomiarowego.

Obowiązkowi zatwierdzenia typu

podlegają przyrządy do pomiaru wiel-
kości elektrycznych i magnetycznych
produkowane w kraju lub sprowa-
dzane z zagranicy, wyszczególnione
w zarządzeniu nr 30 Prezesa Główne-
go Urzędu Miar z 29 czerwca 1999 r.
Przyrządy używane do sprawdzania
stanu ochrony przeciwporażeniowej
dla zachowania wiarygodności wy-
ników badań powinny być poddawa-
ne okresowej kontroli metrologicz-

nej, co najmniej raz na rok. Zgodnie
z zarządzeniem nr 12 prezesa Głów-
nego Urzędu Miar z 30 marca 1999 r.
w sprawie wprowadzenia przepisów
metrologicznych o miernikach opo-
ru pętli zwarcia, okres ważności do-
wodów kontroli metrologicznej mier-
ników tego typu wynosi trzynaście
miesięcy, licząc od pierwszego dnia
miesiąca, w którym dokonano uwie-
rzytelnienia.

Przy wykonywaniu pomiarów na-

leży zwrócić uwagę na warunki mają-
ce istotny wpływ na dokładność po-
miaru, mieć świadomość popełnia-
nych błędów i właściwie interpreto-
wać uzyskane wyniki.

Aktualnie brak jest precyzyjnych

wymagań dotyczących terminów ba-
dań eksploatacyjnych instalacji i urzą-
dzeń elektrycznych. Pożądane jest
sprecyzowanie określeń „szkodliwe
wpływy atmosferyczne” i „niszczące
działania czynników występujących
podczas użytkowania obiektu”. Za-
chodzi też pilna potrzeba określenia
i sprecyzowania wymaganych kwa-
lifikacji osób uprawnionych do prze-
prowadzania kontroli stanu technicz-
nego instalacji elektrycznych i pioru-
nochronnych.

zakres okresowego sprawdzania i prób

Zgodnie z PN-IEC 60364-6-61 okresowe sprawdzania i próby powinny obej-
mować, co najmniej:

oględziny dotyczące ochrony przed dotykiem bezpośrednim i ochrony

przeciwpożarowej,

pomiary rezystancji izolacji,

badania ciągłości przewodów ochronnych,

badania ochrony przed dotykiem pośrednim,

próby działania urządzeń różnicowoprądowych.

dokumentacja wykonywanych prac pomiarowo-kontrolnych

Każda praca pomiarowo-kontrolna (sprawdzenie odbiorcze lub okresowe)
powinna być zakończona protokołem, który powinien zawierać:

nazwę badanego urządzenia, jego dane znamionowe i typ układu sie-

ciowego,

miejsce pracy badanego urządzenia,

rodzaj pomiarów i datę ich wykonania,

nazwisko osoby wykonującej pomiary i rodzaj posiadanych uprawnień,

dane o warunkach przeprowadzania pomiarów,

spis użytych przyrządów i ich numery,

szkice rozmieszczenia badanych urządzeń, uziomów i obwodów,

liczbowe wyniki pomiarów,

uwagi, wnioski i zalecenia.

E.I_01_02_2005.indb 42

E.I_01_02_2005.indb 42

2005-01-13 15:10:42

2005-01-13 15:10:42