12) Kościoły barokowe

Barok XVI- XVIIIw

- obiekty nastawione na światłocień, efekty teatralne

- bogato dekorowane

- element ważny- kopuła na skrzyżowaniu naw

- uskoki, zdobienia

- place o kształcie

- schody o efekcie teatralnym, muzealnym; łuki nad schodami im wyżej są coraz mniejsze

- elewacje często załamane, wrażenie olbrzymiej fasady

- bogate zwieńczenia wież

- zwojone kolumny, pilastry

Kościoły barokowe to kościoły które cechuje monumentalizm, dynamizm, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych. Wnętrza zdobią sztukateria i malowidła. Kościoły barokowe to kościoły szerokiej nawie, krytej kolebkowym sklepieniem z lunetami okiennymi. Zamiast bocznych naw mają szereg kaplic. Ten typ kościołów odpowiadał z jednej strony potrzebom nauczania - ambona umieszczona w szerokiej nawie, kaznodzieja widzi przed sobą zgromadzone tłumy, porywa je swoją sztuką oratorską, z drugiej zaś tak ukształtowana świątynia zapewniała w niewielkich, wydzielonych kaplicach miejsca do indywidualnej, prywatnej dewocji i kultu świętych.

W budownictwie sakralnym występują znane z epok wcześniejszych rozwiązania. Budowane są kościoły podłużne, na planie prostokąta oraz budowle centralne, na planie koła, wieloboku, krzyża greckiego. Pojawiły się i stały się popularne rzuty poziome oparte na elipsie. W konsekwencji występują sklepienia i kopuły elipsoidalne. Także łuki sklepień , klasztornych, kolebkowych , krzyżowych, nieckowych oraz lunet oparte są na krzywej eliptycznej. Elementem dominującym zazwyczaj są wysokie, oparte na bębnie kopuły, zwieńczone wysokimi latarniami, które przykrywa się ozdobnymi hełmami. Elewacje kościołów, na ogół dwukondygnacyjne, o płaszczyznach podzielonych zwielokrotnionymi gzymsami, pilastrami. Zdobione pełnymi rzeźbami umieszczonymi w niszach, zwieńczone tympanonami o liniach prostych lub łukowych i esownicami łagodzącymi przejścia pomiędzy nawami o różnych wysokościach.

Pierwszy obiekt uznany za barokowy to kościół jezuicki Il Gesu we Włoszech. Kościół otwarty, żeby za pomocą głosu można było opanować całą przestrzeń. Opór przenoszą ściany:

Wczesnobarokowy kościół W Polsce w Krakowie to Kościół sw. Piotra i Pawła- kościół Jezuicki, na początku projekt nie został zaakceptowany przez władze Jezuickie, potem skopiowany i wybudowany.

Santa Maria del Salute w Wenecji:

TYLMAN- architekt, jeden z pierwszych, który nie prowadził realizacji projektów, zaprojektował ok. 700 obiektów. Był holendrem, preferował powściągliwość. W Warszawie są dwa kościoły Tylmana:

1)Sakramentki na Nowym mieście 2) Św. Bonifacego na Czerniakowie

Kościoły eliptyczne, np. na Bielanach, Wyszyńskiego, w Chełmnie, Włodawie.

Bernini, Boromini- pracowali dla papieży

Boromini- kościół sw. Karola przy 4 fontannach:

• budownictwo sakralne:

• bazylika świętego Piotra i Plac świętego Piotra w Rzymie

• kościół San Carlo alle Quattro Fontane w Rzymie

• kościół Santa Maria della Salute w Wenecji

• Kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu

• Plac św. Piotra i portyk bazyliki św. Piotra, Schody Królewskie na Watykanie

• kościół św. św. Piotra i Pawła w Krakowie

• Kościół św. Anny w Krakowie

• Kolegiata Poznańska Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny (poznańska fara)

• kościół pielgrzymkowy Vierzehnheiligen

• kościół w Wies

• opactwo cystersów w Lubiążu

• kościół św. Mikołaja na Malá Strana w Pradze

13) Założenia pałacowe baroku:

- oś saska, założenia saskie

- pałac saski zaprojektowany przez Tylmana

Budowle świeckie to przede wszystkim reprezentacyjne pałace rozbudowane horyzontalnie, często z bocznymi skrzydłami tworzą plan w kształcie litery U. Barok ukształtował typ pałacu określany jako pomiędzy dziedzińcem a ogrodem (fr. entre cour et jardin). Budowla była poprzedzona dziedzińcem a za nim rozciągał się ogród i park o geometrycznie zaprojektowanych trawnikach, klombach, krzewach, skupiskach drzew. W ogrodach rozmieszczano niewielkie, ozdobne pawilony i altany. Pałac i jego otoczenie tworzą harmonijny zespół architektoniczny. Elewacje pałaców zdobiono nieco oszczędniej niż fasady kościołów. Elementem mocno rozbudowanym stały się klatki schodowe z rozdzielnymi biegami, czasem o zmieniającej się szerokości.

Przykłady

Pałac Wersalski

Schonbrunn

Pałac Krasińskich w Warszawie

Pałac w Wilanowie

14) Klasycyzm Stanisława Augusta

Okres wczesnego klasycyzmu nazywamy stylem stanisławowskim ponieważ za panowania króla Stanisława Augusta powstało bardzo dużo budowli w stylu klasycystycznym.
W Polsce działało też wielu wybitnych architektów. Najsławniejszym był Dominik Marlini. Jego głównymi dziełami są: wnętrze Zamku Królewskiego w Warszawie, rozbudowa Łazienek , pałac w Jabłonnie i Królikarnia.
W okresie stanisławowskim tworzyli także:

1. Szymon Zug (Cug) - który projektował zwłaszcza ogrody. Wedlug jego projektu powstały też kościół Sw. Trójcy w Warszawie i pałac Szaniawskiego.
2. Jan Chrystian Kamsetzer (Kamzecer) - pochodzenia niemieckiego, współpracownik Merliniego. Przebudował Zamek Królewski , pałace Tyszkiewiczów i Raczyńskich , dekorował wnętrze
Łazienek. Jego dziełem są też kościoły w Petrykozach i Radzyminie.
3. Stanisław Zawadzki - projektował pałace w Śmiełowie , Dobrzycy i Lubostroniu a także liczne budowle obronne.

Styl w sztukach plastycznych i architekturze przypadający na czasy panowania Stanisława Augusta, rozbiory Polski, powstania listopadowe i styczniowe.

Sztuka rozwijająca się w warunkach politycznej niewoli miała przejąć specjalne zadania kształtowania narodowej świadomości. Silnym centrum artyst. stał się początkowo dwór królewski; ambicją Stanisława Augusta było stworzenie narodowej szkoły malarstwa, rzeźby i architektury, swoje zamierzenia realizował w oparciu o artystów obcych, sprowadzanych z zagranicy lub już wcześniej działających w Polsce, gł. Włochów, Francuzów, Niemców. Artystów polskich wysyłał na stypendia do innych krajów, szczególnie do Włoch. Pierwszy okres k. w Polsce reprezentują 2 wielkie realizacje: wnętrza Zamku Królewskiego w Warszawie (1764 - ok. 1785) i zespół Łazienek (1775-95), obie związane z gł. architektem króla - Włochem D. Merlinim i Polakiem J.Ch. Kamsetzerem. Łazienki, malowniczo powiązane z zielenią, były inspirowane wersalskim Petit Trianon. Wnętrza tego pałacu oraz Zamku Królewskiego są przykładem rozwiniętego k. i reprezentują tzw. styl Stanisława Augusta; do najwspanialszych należą: Sala Balowa Łazienek, Sale: Tronowa, Rycerska (z obrazami Bacciarellego i rzeźbami Le Bruna) i Balowa Zamku; charakterystycznymi cechami tego stylu (stworzonego przez D. Merliniego) są koliste lub owalne kształty sal, zaokrąglone narożniki, dekoracje malarskie i stiukowe (stosowane z umiarem), formy arch.-rzeźbiarskie w różnych materiałach, sufity zdobione kasetonami i alegorycznymi malowidłami, girlandy z liści i inne motywy roślinne, jasna kolorystyka. W architekturze pojawiły się kolumnowe portyki, boczne klatki schodowe, powierzchnie ścian dzielone pilastrami, rustyki. Oprócz Warszawy także w innych miastach powstają klasycystyczne budowle, gł. użyteczności publicznej, także kościoły, a poza miastami wiejskie rezydencje. Działają: S.B. Zug (w-wski zbór ewangelicko-augsburski na wzór rzymskiego Panteonu), Ch.P. Aigner (kośc. św. Aleksandra w W-wie), J. Kubicki, S. Zawadzki, A. Corazzi (Pałac Staszica, Teatr Wielki w Warszawie). Malarstwo reprezentują: Włoch M. Bacciarelli, nadworny malarz Stanisława Augusta (liczne portrety króla i arystokracji, sceny historyczne), B. Belotto zw. Canaletto, J.P. Norblin (pracujący dla rodziny Czartoryskich), A. Brodowski (uczeń J.L. Davida). K. współistniał ze stylem zw. romantyzmem na zasadzie pełnego partnerstwa; niektórzy artyści tworzyli na przemian w duchu obu stylów

15) Architektura i urbanistyka w latach 1815-1830

Architektura klasycystyczna, podstawowe cechy

• wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia;

• kopiowanie elementów architektury starożytnej;

• budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta;

• stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych okien; tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą;

• dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie symetrii;

• w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów;

• oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły , wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa rzymskiego;

• rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy , teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea;

• pałace - duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta, z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem;

• we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie malowane na biało, płaskie sufity, okna duże, kwadratowe;

• kościoły - często na planie koła, przekryte kopułą

Najważniejsi przedstawiciele klasycyzmu

• Francja: Jacques Germain Soufflot, Jean Francois Chalgrin, Charles Percier

• Anglia: Robert Adam

• Niemcy: Karl Friedrich Schinkel, Leo von Klenze, Carl Gotthard Langhans, Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff

• Włochy: Giovanni Battista Piranesi

• Polska: Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer, Szymon Bogumił Zug, Jakub Kubicki, Antonio Corazzi, Efraim Szreger, Chrystian Piotr Aigner, Wawrzyniec Gucewicz

1815- kongres Wiedeński

1830- powstanie listopadowe

- pożądanie okresu szczęśliwości

- uznanie dla natury, dążenie do natury

- ogrody mają pasować do naturalnego krajobrazu

- pałac na wodzie

- okres działalności Staszica

- powstawanie miast przemysłowych

- pozyskiwanie energii do przemysłu z cieków wodnych, np. w Łodzi

-okres rozwoju gospodarczego

-tzw. Zagłębie Staropolskie

-kolumny doryckie

-wykorzystywano energię z węgla drzewnego

-powstaje szereg miast- Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice

Architektura Corazzi:

Architekt przyjeżdża z Włoch, buduje na Krakowskim przedmieściu teatr wielki, uzyskuje uznanie mieszkańców Warszawy, buduje pałac Staszica, buduje zespół na placu bankowym, gdzie dziś mieści się Urząd Miasta.

Architekt H. Marconi:

Buduje pierwszy wodociąg w Warszawie ze zbiornikiem w ogrodzie Saskim

Świątynia w Saskim

Pałac Paca- dziś Ministerstwo Zdrowia

1823- Aigner- Kościół Św Aleksandra- powstał, bo liczono na to, że Aleksander będzie królem Polski

Kubicki- Pałac Belwederski i rogatki (przy ul Grochowskiej i przy Placu Unii Lubelskiej)

Gucewicz- przebudował katedre wileńską

Klasycyzm chętnie wykorzystywany przy budowlach reprezentacyjnych (XIX i połowa XX w)

Francja- w tym okresie dużo się buduje, symbolem tego okresu i Napoleona jest Łuk Triumfalny

Kościół

Kościół ewangelicki Bogumiła Cuga

1823- Kościół sw Aleksandra

Okres powstawania dworów

Królikarnia

7

---