wohjp, filologia polska i do poczytania, wohjp


Deklinacja

Rzeczowniki

Deklinacja zależała raczej od tematu, a nie od rodzaju.

męski

nijaki

żeński

Deklinacja

I1

I2

II

IV1

V2

I1

I2

V2

V4

V5

III1

III2,3

IV2

V1

V3

-o-

-jo-

-u-

-i-

-en-

-o-

-jo-

-en-

-ent-

-es-

-a-

-ja-

-i-

-u:-

-er-

M. l.p.

vl´k-ъ

konj-ь

(cěsarj-ь)

syn-ъ

gost-ь

kam-y

lět-o

polj-e

im-ę

tel-ę

slov-o

žen-a

duš-a

(bogynj-i,
zemj-a ?)

kost-ь

kr-y

mat-i

D. l.p.

vl´k-a

konj-a

syn-u

gost-i

kam-en-e

lět-a

polj-a

im-en-e

tel-ęt-e

slov-es-e

žen-y

duš-ě

(bogynj-ě,
zemj-i ?)

kost-i

kr-ъv-e

mat-er-e

C. l.p.

vl´k-u

konj-u

syn-ovi

gost-i

kam-en-i

lět-u

polj-u

im-en-i

tel-ęt-i

slov-es-i

žen-ě

duš-i

kost-i

kr-ъv-i

mat-er-i

B. l.p.

vl´k-ъ

konj-ь

syn-ъ

gost-ь

kam-en-ь

lět-o

polj-e

im-ę

tel-ę

slov-o

žen-ą

duš-ą

kost-ь

kr-ъv-ь

mat-er-ь

N. l.p.

vl´k-omъ ? -omь

konj-emъ ? -emь

syn-ъmь

gost-ьmь

kam-en-ьmь

lět-omь

polj-emь

im-en-ьmь

tel-ęt-ьmь

slov-es-ьmь

žen-oją

duš-eją

(bogynj-ьją ?)

kost-ьją

kr-ъv-ьją

mat-er-ьją

Msc. l.p.

vl´c-ě

konj-i

syn-u

gost-i

kam-en-e

lět-ě

polj-i

im-en-e

tel-ęt-e

slov-es-e

žen-ě

duš-i

kost-i

kr-ъv-e

mat-er-e

W. l.p.

vl´č-e

konj-u

syn-u

gost-i

kam-en-i

lět-o

polj-e

im-ę

tel-ę

slov-o

žen-o

duš-e

kost-i

kr-ъv-i

mat-i

MBW. l.podw.

vl´k-a

konj-a

 

 

 

lět-ě

polj-i

 

 

 

žen-ě

duš-i

 

 

 

DMsc. l.podw.

vl´k-u

konj-u

 

 

 

lět-u

polj-u

 

 

 

žen-u

duš-u

 

 

 

CN. l.podw.

vl´k-oma

konj-ema

 

 

 

lět-oma

polj-ema

 

 

 

žen-ama

duš-ama

 

 

 

MW. l.m.

vl´c-i

konj-i

(cěsarj-e)

syn-ove

gost-ьje

kam-en-e

lět-a

polj-a

im-en-a

tel-ęt-a

slov-es-a

žen-y

duš-ě

kost-i

kr-ъv-i

mat-er-i

D. l.m.

vl´k-ъ

konj-ь

syn-ovъ

gost-ьjь

kam-en-ъ

lět-ъ

polj-ь

im-en-ь

tel-ęt-ъ

slov-es-ъ

žen-ъ

duš-ь

kost-ьjь

kr-ъv-ь

mat-er-ь

C. l.m.

vl´k-omъ

konj-emъ

syn-ъmъ

gost-ьmъ

kam-en-ьmъ

lět-omъ

polj-emъ

im-en-ьmъ

tel-ęt-ьmъ

slov-es-ьmъ

žen-amъ

duš-amъ

kost-ьmъ

kr-ъv-amъ

mat-er-ьmъ

B. l.m.

vl´k-y

konj-ě

syn-y

gost-i

kam-en-e

lět-a

polj-a

im-en-a

tel-ęt-a

slov-es-a

žen-y

duš-ě

kost-i

kr-ъv-i

mat-er-i

N. l.m.

vl´k-y

konj-i

syn-ъmi

gost-ьmi

kam-en-ьmi

lět-y

polj-i

im-en-y

tel-ęt-y

slov-es-y

žen-ami

duš-ami

kost-ьmi

kr-ъv-ami

mat-er-ьmi

Msc. l.m.

vl´c-ěxъ

konj-ixъ

syn-ъxъ

gost-ьxъ

kam-en-ьxъ

lět-ěxъ

polj-ixъ

im-en-ьxъ

tel-ęt-ьxъ

slov-es-ьxъ

žen-axъ

duš-axъ

kost-ьxъ

kr-ъv-axъ

mat-er-ьxъ

Niekiedy tematy na -ja- typu bogynji (deklinacja III3) nazywa się tematami na -i-, a tematy na -en-, -er-, -ent-, -es- - odpowiednio tematami na -n-, -r-, -t-, -s-.

Deklinacja V (tematy na -u:- i spółgłoskowe) powstała w wyniku ciekawych procesów:

*u: (w mianowniku, przed *s) > ps. y

*u: (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > *uw > ps. ъv

*en (w mianowniku, na końcu wyrazu) > ps. ę

*en (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. en

*er (w mianowniku, na końcu wyrazu) > *e (pod intonacja cyrkumfleksalną) > ps. i

*er (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. er

*ent (w mianowniku, na końcu wyrazu) > ps. ę

*ent (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. ęt

*os (w mianowniku, postać oboczna na końcu wyrazu) > ps. o

*es (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. es

Przymiotniki

podana odmiana rzeczownikowa, zasadniczo wg wzoru tematów na -o- i -a- lub -jo- i -ja-; odmiana przymiotnikowa z zaimkiem jь

typ

twardotematowe

miękkotematowe

męski

nijaki

żeński

męski

nijaki

żeński

M. l.p.

star-ъ

star-o

star-a

pěš-ь

pěš-e

pěš-a

D. l.p.

star-a

star-a

star-y

pěš-a

pěš-a

pěš-ě

C. l.p.

star-u

star-u

star-ě

pěš-u

pěš-u

pěš-i

B. l.p.

star-ъ

star-o

star-ą

pěš-ь

pěš-e

pěš-ą

N. l.p.

star-omь

star-omь

star-ą ? -oją

pěš-emь

pěš-emь

pěš-ą ? -eją

Msc. l.p.

star-ě

star-ě

star-ě

pěš-i

pěš-i

pěš-i

M. l.m.

star-i

star-a

star-y

pěš-i

pěš-a

pěš-ě

D. l.m.

star-ъ

star-ъ

star-ъ

pěš-ь

pěš-ь

pěš-ь

C. l.m.

star-omъ

star-omъ

star-amъ

pěš-emъ

pěš-emъ

pěš-amъ

B. l.m.

star-y

star-a

star-y

pěš-ě

pěš-a

pěš-ě

N. l.m.

star-y

star-y

star-ami

pěš-i

pěš-i

pěš-ami

Msc. l.m.

star-ěxъ

star-ěxъ

star-axъ

pěš-ixъ

pěš-ixъ

pěš-axъ

Zaimki rodzajowe

typ

twardotematowe

miękkotematowe

męski

nijaki

żeński

męski

nijaki

żeński

M. l.p.

on-ъ

on-o

on-a

moj-ь

moj-e

moj-a

D. l.p.

on-ogo

on-ogo

on-ojě

moj-ego

moj-ego

moj-ejě

C. l.p.

on-omu

on-omu

on-oji

moj-emu

moj-emu

moj-eji

B. l.p.

on-ъ

on-o

on-ą

moj-ь

moj-e

moj-ą

N. l.p.

on-ěmь

on-ěmь

on-oją

moj-imь

moj-imь

moj-eją

Msc. l.p.

on-omь

on-omь

on-oji

moj-emь

moj-emь

moj-eji

M. l.m.

on-i

on-a

on-y

moj-i

moj-a

moj-ě

D. l.m.

on-ěxъ

on-ěxъ

on-ěxъ

moj-ixъ

moj-ixъ

moj-ixъ

C. l.m.

on-ěmъ

on-ěmъ

on-ěmъ

moj-imъ

moj-imъ

moj-imъ

B. l.m.

on-y

on-a

on-y

moj-ě

moj-a

moj-ě

N. l.m.

on-ěmi

on-ěmi

on-ěmi

moj-imi

moj-imi

moj-imi

Msc. l.m.

on-ěxъ

on-ěxъ

on-ěxъ

moj-ixъ

moj-ixъ

moj-ixъ

Zaimki bezrodzajowe

M.

azъ

t-y

 

m-y

v-y

k-ъto

č-ьto

D.

men-e

teb-e

seb-e

n-asъ

v-asъ

k-ogo

č-ьso č-eso č-ego

C.

mьn-ě m-i

tob-ě t-i

sob-ě s-i

n-amъ

v-amъ

k-omu

č-emu

B.

men-e m-ę m-e

teb-e t-ę t-e

seb-e s-ę s-e

n-y n-asъ

v-y v-asъ

k-ogo

č-ьto č-ьso

N.

mъn-oją

tob-oją

sob-oją

n-ami

v-ami

c-ěmь

č-imь

Msc.

mьn-ě

tob-ě

sob-ě

n-asъ

v-asъ

k-omь

č-emь

Zaimki kto, co pierwotnie miały mianownik wg wzoru zaimków rodzajowych: kъ, čь (čь to również pierwotna forma biernika zaimka co). Później dodana została partykuła wzmacniająca -to. Natomiast pierwotny dopełniacz zaimka co: čьso, česo jako nietypowy został wyparty do biernika.

Liczebniki

Liczebniki porządkowe, mnożne i wielorakie odmieniały się jak przymiotniki, nie warto ich więc omawiać.

Jeden

Liczebnik jedinъ odmieniał się jak zaimek, ponieważ był pierwotnie zaimkiem o znaczeniu 'jakiś, pewien'.

Dwa - cztery

M.

r.m.

dъv-a

tr-ьje

četyr-e

r.ż. i n.

dъv-ě

tr-i

četyr-i

D.

dъv-oju

tr-ьjь

četyr-ъ

C.

dъv-ěma

tr-ьmъ

četyr-ьmъ

B.

r.m.

dъv-a

tr-i

četyr-i

r.ż. i n.

dъv-ě

N.

dъv-ěma

tr-ьmi

četyr-ьmi

Msc.

dъv-oju

tr-ьxъ

četyr-ьxъ

Pięć - dziesięć

Te liczebniki odmieniały się zasadniczo jak rzeczowniki o tematach na -i- typu kostь.

Sto

Liczebnik sъto odmieniał się jak rzeczownik o temacie na -o-.

Jedenaście - dziewiętnaście

Rolę tych liczebników odgrywały zestawienia typu dъva na desęte, tri na desęte.

Dwadzieścia - dziewięćdziesiąt, dwieście - dziewięćset

Rolę tych liczebników odgrywały zestawienia typu dъva desęti, tri desęti ?, pętь desętъ, dъvě sъtě, tri sъta, czyli o naturze podobnej jak polskie dwa tysiące.

Liczebniki zbiorowe

Liczebniki zbiorowe odmieniały się według deklinacji rzeczownikowej (dъvoj-ь, troj-ь) lub zaimkowej (četver-ъ, pętor-ъ...).

M. dъvoj-ь, dъvoj-a, dъvoj-e
D. r.m. dъvoj-ego ale četver-a

W staropolskim zachowało się pierwotne użycie: na dwoich stajach, z pieciora chleba.

Koniugacja

Formy tworzono od tematu czasu przeszłego:

lub teraźniejszego:

Bezokolicznik

Bezokolicznik miał końcówkę -ti:

by-ti, nes-ti, dvigną-ti, pisa-ti, xvali-ti, mog-ti > moci ?, plet-ti > ples-ti

Czas teraźniejszy

Czas teraźniejszy i tryb rozkazujący:

koniugacja

I -o-||-e-

II -no-||-ne-

III -jo-||-je-

IV -i-

V atematyczne (wszystkie ?)

1. os. l.p.

nes-ą (rek-ą ?)

dvig-n-ą

my-j-ą

xval-j-ą

da-mь

vě-mь

jě-mь

jes-mь

2. os.

nes-e-šь (reč-e-šь ?)

dvig-ne-šь

my-je-šь

xval-i-šь

da-si

vě-si

jě-si

je-si

3. os.

nes-e-tъ

dvig-ne-tъ

my-je-tъ

xval-i-tъ

das-tъ

věs-tъ

jěs-tъ

jes-tь jes-tъ

1. os. l.podw.

nes-e-vě

dvig-ne-vě

my-je-vě

xval-i-vě

da-vě ?

vě-vě ?

jě-vě ?

jes-vě

2. os.

nes-e-ta

dvig-ne-ta

my-je-ta

xval-i-ta

das-ta

věs-ta

jěs-ta

jes-ta

3. os.

nes-e-te

dvig-ne-te

my-je-te

xval-i-te

das-te

věs-te

jěs-te

jes-te

1. os. l.m.

nes-e-mъ

dvig-ne-mъ

my-je-mъ

xval-i-mъ

da-mъ

vě-mъ

jě-mъ

jes-mъ

2. os.

nes-e-te

dvig-ne-te

my-je-te

xval-i-te

das-te

věs-te

jěs-te

jes-te

3. os.

nes-ątъ

dvig-n-ątъ

my-j-ątъ

xval-ętъ

dad-ętъ

věd-ętъ

jěd-ętъ

s-ątъ

2. i 3. os. l.p. tr. rozkazującego

nes-i (rec-i ?)

dvig-n-i

my-j-i

xval-i

dad-jь

věd-jь

jěd-jь

bąd-ь ?

1. os. l.podw.

nes-ě-vě (rec-ě-vě ?)

dvig-ně-vě

my-j-i-vě

xval-i-vě

dad-i-vě

věd-i-vě

jěd-i-vě

bąd-i-vě ?

2. i 3. os. l.podw.

nes-ě-ta (rec-ě-ta ?)

dvig-ně-ta

my-j-i-ta

xval-i-ta

dad-i-ta

věd-i-ta

jěd-i-ta

bąd-i-ta ?

1. os. l.m.

nes-ě-mъ (rec-ě-mъ ?)

dvig-ně-mъ

my-j-i-mъ

xval-i-mъ

dad-i-mъ

věd-i-mъ

jěd-i-mъ

bąd-i-mъ ?

2. i 3. os. l.m.

nes-e-te ? -ě-te (rec-ě-te ?)

dvig-ně-te

my-j-i-te

xval-i-te

dad-i-te

věd-i-te

jěd-i-te

bąd-i-te ?

Końcówki -ą, -ątъ pochodzą od -o-mь, -o-ntъ.

Czasy przeszłe

a-a ?

1. os. l.p.

by-xъ

xvali-xъ (vidě-xъ)

xvalja-axъ (vidě-axъ)

2. os.

by

xvali

xvalja-aše

3. os.

by

xvali

xvalja-aše

1. os. l.m.

by-xomъ

xvali-xomъ

xvalja-axomъ

2. os.

by-ste

xvali-ste

xvalja-ašete

3. os.

by-šę

xvali-šę

xvalja-axą

Prócz tego istniał czas przeszły złożony typu bylъ jes-mь (perfekt) i czas zaprzeszły.

Czas przyszły

Formy formalnie teraźniejsze czasowników dokonanych miały znaczenie przyszłe.

Czas przyszły od czasowników niedokonanych tworzono przez łączenie form typy bądą i bezokolicznika lub imiesłowu przeszłego: bądą xvaliti lub bądą xvalilъ.

Tryb warunkowy

Tryb warunkowy tworzono przy pomocy form typu bimь xvalilъ.

1. os. l.p.

bi-mь

2. os.

bi

3. os.

bi

1. os. l.m.

bi-mъ

2. os.

bi-ste

3. os.

b-ą

Imiesłowy