ŻYCIE

• Immanuel Kant (1724- 1804)

• całe życie od ur. w Królewcu, ojciec rzemieślnik

• nauczyciel i pisarz, filozof (matematyk i przyrodnik)

• Krytyka czystego rozumu

• 2 okresy w jego pisarstwie: przedkrytyczny i krytyczny (ten 2 ważniejszy)

• filozofia przedkrytyczna

• I faza - nauki przyrodnicze

• II faza - zagadnienia humanistyczne i filozoficzne

• III faza - zagadnienia przestrzeni i czasu (subiektywne formy zmysłowości). 2 światy: zmysłowy ujęty w czas i przestrzeń i umysłowy <matematyka> -nieczasowy, nieprzestrzenny, do poznania przez pojęcia umysłu (wiedza aprioryczna) <metafizyka>

• filozofia krytyczna

• „Krytyka czystego rozumu”

• wytworzenie systemu krytycyzmu

POGLĄDY

I. ZAGADNIENIE I METODA FILOZOFII

1. Zaganienie sądów syntetycznych a priori

• jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? Jak przedstawienie odnosi się przedmiotu?

• Badania transcendentale - badania Kanta mające odnaleźć przedstawienia, które przekraczają granice podmiotu i stosują się do przedmiotów.

• Podział sądów

1. a priori & a posteriori

• a posteriori (empiryczne)- sądy uzyskane na podstawie doświadczenia

• a priori- sądy niezależne od doświadczenia, mogą mieć źródło tylko w umyśle, cechują się koniecznością i powszechnością

• syntetyczne & analityczne

• syntetyczne- takie, które wypowiadają to, co nie jest zawarte w definicji podmiotu; rozszerzają wiedzę

• analityczne- takie, które w orzeczeniu wypowiadają tylko to, co jest zawarte w podmiocie zdania (co należy do definicji podmiotu); objaśniają wiedzę posiadaną

połączenia sądów

1. analityczne, zawsze a priori (objaśniające bez doświadczenia)

2. syntetyczne a priori- wypowiedzi o nie zdefiniowanym podmiocie bez odwołań do doświadczenia; najważniejsze- są źródłem wiedzy (powszechnej i pewnej). Czerpane z matematyki i czystego przyrodoznawstwa

3. syntetyczne a posteriori
   

2. Metoda transcendentalna

• nauka dla niego była pewna, kroczy drogą ciągłego rozwoju i jest faktem ustalonym przez stulecia pracy badawczej

• filozofia ma nie kwestinować naukę, ale poddać ją analizie i wskazać warunki, pod którymi jest możliwa; ustalić sądy aprioryczne jakie są zawarte w nauce

• metoda transcendentalna bada przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu, lecz przez analizę jego wytworów, analizowała obiektywny fakt: naukę

• faktem nauki: matematyka, przyrodoznawstwo

3. Zmysłowość i rozum

• i rozum i zmysły są ważne dla poznania.

• 2 pnie poznania: aby poznać rzecz trzeba z nią wejść w kontakt (to mogą tylko zmysły) i trzeba ją zrozumieć (to może tylko rozum)

• kryterium pewności poznania: wzajemna kontrola władz umysłu

• sens nauki: nie możemy wyjść poza nasze przedstawienia i porównać ich z rzeczami, ale mamy 2 rodzaje przedstawień, zmysłowe i racjonalne, wyobrażenia i pojęcia, które możemy porównywać; one kontrolują się wzajemnie i przez tą kontrolę dają gwarancję prawdy.

4. Podział kantowskiej krytyki poznania.

• Każda z władz ma swoje odrębne właściwości i musi być rozważana oddzielnie

• zasadami myślenia zajmuję się logika- chciał rozwinąć jej dział o myśleniu apriorycznym („logika transcendentalna”).

• Równoległa dla logiki miała być „transcendentalna estetyka”- nauka o apriorycznych naukach poznania zmysłowego

• 2 funkcje rozumu: zdolność tworzenia pojęć na podst. danego materiału (rozsądek) & zdolność wyciągania wniosków wybiegających poza doświadczenie w dziedzinę bytu absolutnego (rozum).

• 2 działy logiki: teoria rozsądku (transcendentalna analityka) i teoria rozumu (transcendentalna dialektyka)

• 3 działy krytyki umysłu: estetyka, analityka, dialektyka- teoria zmysłowości, rozsądku, rozumu.

• Silny związek między estetyką (zmysły) i analityką (rozsądek)- tworzą teorię nauki. Dialektyka daje wiedzę rzekomą (metafizyczną)

II. TEORIA POZNANIA

1. Przestrzeń i czas. (estetyka transcendentalna)

• zmysły dostarczają nam wyobrażeń jednostkowych na drodze receptywnej- wynik pobudzenia zmysłów to wrażenie

• po wyłączeniu zmysłów zostają jeszcze 2 czynniki: przestrzeń i czas (w których doznajemy wrażeń)

• są pojęciami (ogólność) czy wrażeniami (cecha: jednostkowość)?- wrażenia: jeden czas i jedna przestrzeń.

• Tylko przestrzeń i czas mogą być wyobrażeniami a priori

1. przestrzeń jest wyobrażeniem empirycznym- nie da się jej zaczerpnąć z doświadczenia zewnętrznego (raczej to doświadczenie jest z niej zaczerpnięte)

2. przestrzeń jest wyobrażeniem koniecznym, nie da się jej usunąć z myśli

3. to samo z czasem

są to rzeczy nieskończone i pozbawione ścian, nie naturalne a idealne. Nie należą do świata rzeczy a świata zmysłów. Zmysły nie wytwarzają ich z wrażeń, ale je do nich dodają. Są to porządki odbioru wrażeń.

Są to (za Arystotelesowski podziałem na formy i materii) formy zmysłowości. Materia jest empiryczna, a ich forma jest a priori.

Formy a priori stosują się do przedmiotów, bo jeśli czas i przestrzeń są formami, to naturalnie zjawiska stosują się do nich

stosują się subiektywnie do zjawisk- ale za to wszystkich

nauka aprioryczna:

• powszechna

• konieczna

• to matematyka, bo:

1. matematyka zawiera sądy powszechne i konieczne

2. sądy mają za przedmiot przestrzeń i czas

3. jako powszchne i konieczne nie mogą być empiryczne, więc są a priori

4. sądy takie są możliwe, bo przestrzeń i czas nie są przedmiotami realnymi poza nami, lecz są w nas, nasz formy zmysłowości

aprioryzm połączył z fenomenalizmem: ponieważ przestrzeń i czas są subiektywne, więc świat przestrzenny i czasowy może być tylko zjawiskiem, ale za to sądy o świecie przestrzennym i czasowym mogą być niezależne od doświadczenia, powszechne i konieczne.

Konsekwencje teorii czasu i przestrzeni:

1. poznanie rozszczepione na 2 czynnki: poznanie formy i poznanie materii.

2. Przestrzeń i czas zostały uznane za formy subiektywne, ważne tylko dla zjawisk (subiektywizm i fenomenalizm stanowiły przewrót wobec naturalnego sposobu myślenia)

2. Kategorie. (analityka transcendentalna)

• udział rozsądku w tworzeniu wiedzy oceniane wg 2 sądów:

• sądy postrzegawcze (jest mi ciepło)

• dotyczy tylko podmiotu, orzeka o jego stanie, nie przedmiotach

• jest wyłącznie oparty na zeznaniu zmysłów

• sądy doświadczalne (słońce grzeje)

• wykracza poza podmiot do przedmiotu

• na podstawie podmiotowego stanu orzeka o przedmiocie

• wykracza poza dane zmysłów przy pomocy rozsądku

• rozsądek wprowadza jedność do wyobrażeń

• zmysły dają różnorodność wyobrażeń, zespalanych przez rozsądek za pomocą pojęć, i przez nie przechodzi od wyobrażeń do przedmiotów

• tezy:

• przedmioty są pewnym zespoleniem wyobrażeń

• zespolenie nie jest wyobrażeniem, a aktem myślącego podmiotu

• podmiot jest warunkiem przedmiotu, pojęcia są warunkiem doświadczenia

• umysł posiada zdolność jednoczącą, która jest odbiciem jedności samego umysłu- ta jedność jest warunkiem wszelkiego poznania

• substancja- nie postrzegamy, ale odbieramy ją przez różne wrażenia, potem umysł je łączy jako należącej do jednej substancji

• czyste pojęcia rozsądku (kategorie) - formy rozsądku a priori stanowiące sposoby łączenia wyobrażeń przez rozsądek

• zasady syntetyczne- zasady aprioryczne, które rozsądek opiera na apriorycznych pojęciach. Nie da się tych zasad wywieść ani dedukcyjnie, ani empirycznie, tylko przez wywód transcendentalny (polega na wykazaniu, że te zasady są warunkiem poznania- bez nich żadne poznianie nie jest możliwe- szczególnie doświadczalne; pozwalają na przejście od subiektywnego porządku przedstawień do obiektywnego porządku faktów)

3. „Przewrót kopernikański”

• sądy a priori stosują się do przedmiotów, a to dlatego, że przedmioty nie są niezależne od tych sądów, lecz są przez nie kształtowane.

• Podmiot i przedmiot nie są przeciwstawne, lecz podmiot warunkiem przedmiotu (zmiana pojęcia przedmiotu).

• Myśl nie jest przeciwieństwem doświadczenia, lecz zasadniczym składnikiem doświadczenia

• doświadczenie = nauka doświadczalna

• doświadczenie potoczne jest wytworem tych samych kategorii myślenia, co dośw. naukowe

• krytycyzm- przemiana postawy i metody filozoficznej; przedmiotem filozoficznych dociekań przestały być rzeczy, a stało się poznanie rzeczy; uzależnienie przedmiotu od podmiotu, doświadczenia od pojęć

• alternatywa- istnieją 2 drogi tłumaczące zgodność doświadczenia z pojęciami:

• albo doświadczenie umożliwia pojęcia (sądy a priori zamykają tą drogę- niezależność od doświadczenia)

• albo pojęcia umożliwiają doświadczenia (odwrócenie sposobu myślenia- przewrót kopernikański)

• przewrotem wytłumaczył jak możliwe są sądy syntetyczne a priori, jak możliwe są nauki, które takie sądy zawierają (matematyka, czyste przyrodoznawstwo), a kolejno jak możliwe jest doświadczenie i przyroda (doświadczenie= nauka doświadczalna <prawidłowy zespół sądów>, a przyrodę jako prawidłowy zespół zdarzeń)

III. KRYTYKA METAFIZYKI (transcendentalna metafizyka)

1. Idee rozumu

• nie wszelkie poznanie wywodzi się z doświadczenia, ale do niego się ogranicza.

• Pochodzenie poznania- samo doświadczenie zawiera czynniki niedoświadczalne, a te czynniki o ile nie są wcielone w doświadczenie, są pustymi formami bez wartości dla poznania.

• Metafizyka jest działaniem rozumu, który chce badać rzeczy same w sobie, a nie ograniczać się do nauki opartej na doświadczeniu

• noumeny- rzeczy same w sobie, niepoznawalne, przedmioty myślne, rozumowe

• czyste pojęcia rozumu- idee. 3 główne wytwarzane przez rozum:

• idea duszy (objęcie całego doświadczenia wewnętrznego)

• idea wszechświata (całość doświadczenia zewnętrznego)

• idea Boga (szuka podstawy wszelkiego doświadczenia)

• idea to cel, do któregi dąży rozum, ale dosięgnąć go nie może, gdyż nie jest to cel realny

2. Krytyka metafizyki tradycyjnej

• metafizyka jest dla umysłu przedsięwzięciem nieuniknionym, ale i beznadziejnym; odpowiada potrzebom umysłu, ale podejmuje się zadanie, którego wykonać nie może

• dotąd idee to byty realne, dla Kanta są to tylko pojęcia rozumu wyznaczające idealny kres poznania- to głównym błędem metafizyki.

• Metafizyka nie mogąc odnosić się w żaden sposób do doświadczenia przestaje być nauką

• krytyka metafizyki w 3 naczelnych działach: psychologii racjonalnej, racjonalnej kosmogonii, teologii racjonalnej

IV. ETYKA I ESTETYKA

1. Krytyka rozumu praktycznego

• cenna tylko jedna rzecz dla rozumu: dobra wola- wszystko inne może obrócić się w zło

• wola jest dobra, gdy usiłuje spełnić obowiązek, nigdy gdy skłonność prowadzi do danego działania; one nie są moralne, mogą moralne być tylko czyny wypływające z obowiązków

• obowiązek:

• istota w podporządkowaniu się prawu

• prowadzi do etyki uniwersalistycznej (nie znającej indywidualnych dóbr i przepisów)

• rozumu praktyczny tylko może kazać podporządkowywać się owemu prawu, a nie rozstrząsać jego treści

• wszelkie określenie prawa moralnego jest heteronomiczne dla rozumu

• nakaz jest czysto formalny-> cała etyka czysto formalna

• jedyny bezwarunkowy nakaz: postępuj wg takiej zasady, co do której mógłbyś jednoznacznie chcieć, aby stała się prawem powszechnym

• kosztem tego ograniczenia Kant znalazł aprioryczne prawo moralne- powszechne i konieczne, obowiązujące niezależnie od okoliczności- odpowiednik apriorycznych praw nauki ustalonych w Krytyce czystego rozumu - dzięki nim branił bezwzględności dobra i powszechności poznania.

• Imperatyw - prawa

1. hipotetyczny

• może być, ale nie musi

• warunkowy: jeżeli .... to ...

• imperatyw sprawności- rzeczy oczywiste, jeśli chcę coś, to coś tam konkretnego muszę zrobić

• imperatyw mądrości - jeśli chcę być szczęśliwy...

• jest cel i warunek by go osiągnąć

kategoryczny

• jest nie zależny

• prawo rozumu praktycznego

• wyznacza rozum, którymi zasadami mamy się kierować

• jego realizuje dobra wola

• człowiek celem samym w sobie- nigdy nie możesz go używać jako środka

• bycie dobrym to czynienie dobra, do którego poprowadzi nas rozum praktyczny (do imperatywu kategorycznego), działanie wg prawa powszechnego

• rozum występuje w roli sumienia, lecz daje nam ścisłe nakazy już przed działaniem, a nie ocenia po nim

• nie można działać wg skłonności

• etyka uniwersalistyczna- jedna dla wszystkich żyjących niezależnie od miejsca i czasu- mamy ten sam rozum, więc te same prawa powszechne

2. Rozwiązanie zagadnień metafizycznych przez rozum praktyczny

• nakaz moralny ma sens, gdy człowiek jest wolny (bez sensu przy determinizmie)

• wolność postulatem praktycznego rozumu- nie jest wolność dowiedziona, ale trzeba żyć tak, jakby była.

• Rozum teoretyczny nie potrafi rozstrzygnąć, czy panuje wolność, czy determinacja. Rozum praktyczny zakłada, że w świecie zjawisk związani jesteśmy węzłami przyczynowymi, ale w świecie myślnym jesteśmy wolni.

• Determinacja- prawo zjawisk. Wolność- rzeczy samych w sobie

• postulaty rozumu praktycznego

• wolność

• nieśmiertelność (niezbędny warunek postępu w moralności)

• Bóg (gwarancja sprawiedliwości)

• rozum praktyczny nie jest skrępowany zjawiskami jak teoretyczny i dlatego może dosięgnąć absolutu, ma on pierwszeństwo

3. Krytyka władzy sądzenia

• prawdy powszechne i konieczne znajdują się nie tylko w dziedzinie poznania i działania, ale także upodobania estetycznego

• cechy wyróżniające upodobania estetyczne:

• bezinteresowność- niezależne od realnego istnienia podobającego się przedmiotu

• bezpojęciowość- napawamy się bezpośrednim wrażeniem rzeczy, a nie jego pojęciem

• przedmiotem upodobania jest nie rzecz, a forma- w niej leży piękno rzeczy

• podobanie się przedmiotów jest upodobaniem wywołanym łącznie przez wrażenie, wyobrażenie i sąd. Podobanie się takich przedmiotów jest konieczne subiektywnie.

• Sądy estetyczne cechuje powszechność- bez reguły

• zdefiniował piękno: jest to tym, co podoba się ani przez wrażenia, ani przez wyobrażenia, ani przez sądy, lecz podoba się z subiektywną koniecznością, w sposób powszechny, bezinteresowny i bezpośredni.

KANT

6

---