Alicja Stańco
nr albumu: 230 005
Wydział Humanistyczny UMK
I rok politologii
Alienacja
wybrane zagadnienia
(rys socjologiczny)
Prawdy szukają tylko samotnicy.
Borys Pasternak (1890-1960)
słowa Mikołaja Nikołajewicza z Doktora Żywago
Samotność nie ma nic wspólnego z brakiem towarzystwa.
— Erich Maria Remarque (Paul Remarque)
* * *
Alienacja jest zdecydowanie fenomenem socjologicznym. Dotyczy jednostki, ale izolować się może tylko w kontekście zbiorowości. Z punktu widzenia socjologii jednostka samotna (samotność rozumiana jako alienacja) może być tylko wtedy, gdy nie zostaną nawiązane lub zerwane zostaną relacje i stosunki społeczne z wszelakimi grupami społecznymi i te nie oddziałują na jednostkę w żaden sposób (kontrola społeczna nie funkcjonuje, co narusza jeden z podstawowych imperatywów funkcjonalistycznych). Socjologia może nawet wysegregować z różnych grup społecznych grupę jednostek alienujących się- i choć każda z nich jest samotna osobno, to jednak najczęściej nie jest to samotność sui generis, a ma podobne podłoże i cechy- dlatego też jesteśmy w stanie zdefiniować coś- jakiś stan- jako samotność.
Encyklopedia Powszechna PWN alienację definiuje w dwóch aspektach: filozoficznym jako wyobcowanie; wg filozofii marksistowskiej, nawiązującej do heglowskiej i feuerbachowskiej koncepcji alienacji, nazwa oznaczająca proces, w którym pewne wytwory społecznej działalności ludzkiej (praca, instytucje społeczne i polityczne, ideały etyczne itp.) wyodrębniają się od swych twórców jako rzeczywistość im obca, przeciwstawna i nie poddająca się kontroli tak dalece, że panuje nad nimi i określa warunki ich życia. Wg prawa: zbycie, przeniesienie prawa własności, utrata praw w drodze czynności prawnych. Aspekt socjologiczno- psychologiczny: poczucie wyobcowania ze społeczeństwa, utrata tożsamości jednostki charakterystyczna dla dużych ośrodków miejskich w społeczeństwach przemysłowych.
Z definicji tych warto wynotować kilka rzeczy. Po pierwsze alienacja to proces, czyli nie jednostkowy fakt, który nagle zaistniał w rzeczywistości, lecz obejmujący jakiś okres czasu- dłuższy lub krótszy- i mający swoje stadia rozwoju. Skoro jest procesem to jego rozpoczęcie będzie miało pewne okoliczności- pewien zestaw faktów, który będzie impulsem, a narastająca ich ilość i zmienna rzeczywistość będzie powodowała rozwój alienacji lub dezalienację. Po drugie: wyobcowanie nie dotyczy tylko relacji między jednostką a drugą jednostką/ grupą/ zbiorowością- jaki pogląd panuje w wiedzy potocznej- ale także dotyczy oddzielenia od wytworów pracy, samej pracy- czynności lub dóbr materialnych i niematerialnych. Warta podkreślenia jest także kwestia utraty tożsamości warunkowana społecznie, która może prowadzić do anomii i dezintegracji jednostki- a dalej- jej alienacji wobec siebie samej. Jak zaznacza kontekst pedagogiczny człowiek czuje się wtedy samotny i zagubiony. Powstaje konflikt pomiędzy oczekiwaniami a spełnieniem, co w konsekwencji prowadzi - jak twierdził E. Fromm - do wyobcowania ze swej prawdziwej natury.
M. Seeman w swojej koncepcji wyróżnia się pięć wymiarów poczucia alienacji: poczucie bezsilności, bezsensu, anomii, samowyobcowania i izolacji. Są to z jednej strony wymiary, ale równocześnie stadia rozwoju procesu alienacji. Jednostka najpierw czuje się bezsilna wobec zbiorowości i panującego porządku (społecznego, porządku pracy, stosunków gospodarczych czy politycznych). Dostrzega, że nie jest w stanie nic gruntownie zmienić, ani też w pełni kontrolować swojego życia. Wtedy przechodzi do drugiego stadium: bezsensu. Jednostka przestaje widzieć cel swoich działań społecznych, wszelakiej aktywności. To z kolei prowadzi do anomii- głównego zagadnienia badanego przez Emile Durkheima. Jest to stan, w którym jednostka żyje w świecie sprzecznych norm i wartości- nie wie jak powinna wybrać, a generalnie każdy wybór jest zły. Zaczyna więc wycofywać się życia społecznego. Czwarty wymiar procesu alienacji to samowyobcowanie. Człowiek izoluje się od siebie samego. Może to wyniknąć z nie akceptacji przez siebie samego lub nie akceptacji ze strony grupy społecznej- pierwotnej lub wtórnej- gdy jednostka musi porzucić swoją osobowość, dotychczasową tożsamość, by nie zostać wykluczona lub uznana za dewianta. Ostatni wymiar- izolacja- wymienny z samowyobcowaniem jako stadium alienacji, tyczy się wyobcowania jednostki ze społeczeństwa lub społeczności w sposób psychiczny i/lub fizyczny. Wyizolowany unika kontaktu z innymi, ale także nie wykazuje zależności od żadnej grupy i nie czuje potrzeby realizacji powszechnie panujących norm postępowania, nie podziela (nie musi podzielać) panujących wartości i ideałów, nie zabiega o akceptację.
* * *
Samotność, prawdziwa samotność bez złudzeń,
to stan poprzedzający obłęd lub samobójstwo.
— Erich Maria Remarque (Paul Remarque)
Emile Durkheim to wybitny francuski socjolog, który jest autorem studium o samobójstwie. W swej pracy dokonał klasycznej analizy relacji między jednostką a społeczeństwem. Wykazuje w niej jak nawet z pozoru indywidualne decyzje, działanie wynikające z wolnej woli i wyboru jednostki mają społeczne podłoże i wzory społeczne. Durkheim pokazuje, że świat społeczny kształtuje nawet tak osobiste akty jak samobójstwo. Jednym z głównych zagadnień badanych przez niego jest anomia. W swoim studium o samobójstwie przedstawia jak wielki wpływ na decyzje jednostek ma więź ze społeczeństwem. Jego zdaniem jednostka silnie zintegrowana z grupą, której pragnienia i aspiracje są uregulowane przez normy społeczne rzadziej popełnia samobójstwo niż osoba, której więzi i relacje z grupami pierwotnymi i wtórnymi są luźne- i jak wykazywał dalej w oparciu o badania statystyk- osoby samotne dużo częściej popełniają samobójstwo niż osoby w związkach małżeńskich, z kręgiem bliskich przyjaciół.
Durkheim wyróżnił 4 typy samobójstw: samobójstwa egoistyczne, samobójstwa altruistyczne, samobójstwa anomiczne i samobójstwo fatalistyczne. Pierwszy typ występuje wówczas, gdy jednostka czuje się tak osamotniona i odrębna od społeczności. Cechuje ją niski poziom integracji społecznej. Jednostka widząc swą odrębność wycofuje się z grupy, aż do całkowitego wykluczenia i maksymalnego osłabienia lub nawet zerwania więzi. Persona jest więc samotna i alienuje się widząc, że „nie pasuje do pozostałych”, jeszcze bardziej się od nich izoluje, aż do całkowitej alienacji. Stają się samotna, a jej „stan” nie może się polepszyć, gdyż nie próbuje nawiązać relacji, uznając się za „inną/ innego”. Samobójstwo altruistyczne popełniają osoby, które są bardzo silnie zintegrowane i interes społeczny stawiają ponad własny. Typowe dla społeczeństw cechujących się solidarnością mechaniczną. Jednostka dopuszcza się samobójstwa, gdyż nie wyobraża sobie życia samotnego, nie może znieść wykluczenia. Jedyny możliwy byt to byt w grupie. Poświęcają siebie- życie, tożsamość, osobowość- by być akceptowanym i być „w”. Z kolei samobójstwo anomiczne wynika z braku regulacji. Człowiek czuje się samotny wobec świata, którego nie potrafi zrozumieć i ogarnąć. Jednostka utraciła stałe punkty odniesienia dla norm i pragnień. Nie wie jak powinna postąpić i uważa, że całe społeczeństwo jest obecnie tak rozchwiane, że każdy jest pozostawiony samemu sobie, ale równocześnie nadal działa kontrola społeczna- jednostka nie wie, czego się od niej wymaga. Najlepszym więc wyjściem jest samobójstwo lub całkowita izolacja. Gdy odłączy się od grupy przestają go obowiązywać jakiekolwiek normy, wśród których nie mógł właśnie rozeznać co do tego, które są obecnie właściwe. Izolacja jest samotnością, gdyż przez izolację zrywane są wszelakie więzi społeczne, a nawet rodzinne. Ostatni typ samobójstwa- fatalistyczne- wg Durkheima nie występuje, a dotyczyć by miało jednostki poddanej zbyt silnej kontroli społecznej, co uniemożliwia jej autonomiczne działanie.
Na podstawie studium Durkheima można łatwo wykazać ścisłą zależność między samobójstwem a poziomem integracji- więc i samotności- osób. Jako, że samobójstwo jest powszechnie odbierane negatywnie i uznawane za dewiację możemy uznać, że jednostka- a przez to społeczeństwo- jest tym zdrowsze im mniej w niej samotności, a więcej wspólnoty, więzi i relacji (ale też do pewnych granic). Jednostka, która staję w jakiś sposób samotna nie jest w stanie funkcjonować. Alienacja i wykluczenie są więc destrukcyjne. Zdrowy człowiek może żyć tylko w grupie- nigdy samotnie.
* * *
Wśród ludzi jest się także samotnym.
Antoine de Saint-Exupéry
Według innego wybitnego socjologa alienacja to sytuacja oderwania robotnika od wytworów jego pracy. Taką definicję stworzył Karol Marks. Wykazywał on, że wartość wymienna pewnego dobra jest równa czasowi pracy „społecznie niezbędnej do jego wytworzenia”, to znaczy- przeciętnego czasu koniecznego w danym społeczeństwie do produkcji tego dobra. Człowiek wytwarzający określone dobro docenia swoją pracę lub nie zależnie od tego jaką ma ona wartość dla społeczności, a podstawie jej wartości buduje swoją samoocenę. Wskutek kapitalistycznego podziału pracy pracownik jest nie tylko wyzyskiwany, ale także wyalienowany, do czego doprowadza utrata jego związków z wytwarzanym produktem. Marks wyróżnił alienację obiektywną (tu też alienacja ekonomiczna, instytucji społeczno - politycznych i tworów ideowych) oraz alienację subiektywną (autoalienację).
Alienacja obiektywna, to znaczy alienacja tworów człowieka istniejących obiektywnie, jest to nazwa stosunku między człowiekiem a różnorakimi jego tworami, który polega na tym, że:
człowiek tworzy dane rzeczy, idee, instytucje itp. z myślą o zaspokojeniu pewnych potrzeb społecznych i zmierzając do osiągnięcia w tym zakresie określonych celów
owe różnorakie twory człowieka funkcjonują jednak w określonym mechanizmie społecznym, poddane działaniu praw rządzących tym mechanizmem, nieraz w sposób przez człowieka nie zamierzony; a ich autonomia funkcjonowania w stosunku do celów wyznaczonych przez ich twórcę staje się elementem żywiołowości rozwoju społecznego;
tym samym twory człowieka przekształcają się w ramach stosunku alienacji w siłę obcą człowiekowi, przeciwstawiającą się jego woli, przekreślającą jego plany, zagrażającą nawet jego istnieniu.
Tej alienacji mogą podlegać wszelkie twory człowieka.
Alienacja ekonomiczna to klasyczny przykład alienacji obiektywnej. Materialne twory człowieka, które występują na rynku jako towary, uniezależniając się w obrocie towarowym od woli i zamierzeń swych producentów. Jest to jeden z tych fenomenów społecznych, który uświadamia ludziom, że produkty ich pracy mogą nie tylko się autonomizować, ale stanąć także jako wróg wobec swych wytwórców, jako siła zagrażająca ich dobrobytowi a nawet istnieniu. Jednym z lepszych przykładów wg mnie jest wynalezienie dynamitu przez Alfreda Nobla- miał pomóc człowiekowi w kruszeniu tworów geologicznych i niszczenia budynków, a znalazł szerokie zastosowanie w militariach służąc zabijaniu ludzi, czego zdecydowanie nie chciał jego twórca. I usunięciu takiej możliwości miał właśnie służyć socjalizm- wspólna własność miała pomóc w pełnym zapanowaniu nad i kontrolą owoców pracy, w którym miała zaniknąć alienacja ekonomiczna. Według Marksa usunięcie alienacji ekonomicznej miało też inny cel- unicestwienie innych alienacji, gdyż twierdził, że to właśnie alienacja ekonomiczna jest podstawą, fundamentem innych alienacji, które wyrastają na jej gruncie. Rys tego daje już w Rękopisach pisząc: Alienacja religijna jako taka dokonuje się tylko w sferze świadomości, w ludzkim wnętrzu, natomiast alienacja ekonomiczna jest alienacją rzeczywistego życia- i dlatego też zniesienie tej ostatniej obejmuje obie strony. Marks ważną rolę w alienacji ekonomicznej przyznaje pracy najemnej, która dla niego tożsama jest z pracą wyobcowaną. W przypadku pracy najemnej właściciele całkowicie oddzielają robotnika od wytworów jego pracy- twórca jest wyalienowany, a poza tym wyzyskiwany przez pracodawcę, co pobudza go do alienacji nawet wobec samej czynności pracy. Pracownik sprzedaje pracę jak towar. Alienacja pracy prowadzić może nawet do autoalienacji (szerzej w dalszej części pracy). Przejawia się ona jako odczucie obcości pracującego człowieka w stosunku do wykonywanej pracy, co należy do dziedziny alienacji subiektywnej (praca dla robotnika jest czymś zewnętrznym, nie należy do jego istoty, robotnik jest sobą dopiero poza pracą), ale także poprzez podział pracy, który jest na granicy alienacji obiektywnej i subiektywnej- od niego wywodzi się podział na klasy, dzieli ludzi na gatunki, które mają przeciwstawne interesy-a to stanowi genezę alienacji.
Alienacja instytucji społeczno- politycznych omówię na przykładzie państwa. Jest ono produktem społeczeństwa na określonym poziomie rozwoju, który jest przyznaniem się do uwikłania w nierozwiązywalną sprzeczność z samym sobą, przeciwieństwa nie do pojednania (klasy o sprzecznych interesach ekonomicznych). Państwo jest pozornie niezbędną potęgą stojącą nad społeczeństwem, by konflikty między klasami nie doprowadziły do destrukcji, potęgą wyrosłą ze społeczeństwa, ale stawiającą siebie nad nim i coraz bardziej wyobcowującą się z niego. Zawsze będzie instrumentem klasy panującej- i wyizolowanej od pozostałej części społeczeństwa. Ważną kwestią jest biurokracja. Biurokracja jest siłą wyalienowaną, zautonomizowaną w stosunku do swych twórców, a nawet im przeciwstawną. Wzajemna zależność między członkami aparatu biurokratycznego prowadzi bowiem do zamykania się aparatu jako pewnej całości i izolowanie od świata zewnętrznego i jego potrzeb. Tworzy się odrębna warstwa społeczna menedżerów w dziedzinie przemysłu, życia politycznego i społecznego, nauki, kultury, która ma tendencje do stworzenia odrębnej klasy.
Alienacji podlegają nie tylko twory materialne człowieka, ale także te duchowe. Dzieła myślowe mogą zautonomizować się tak samo jak te materialne. Najbardziej znanym przykładem jest alienacja religii, która jest zespołem nakazów i zakazów w postępowaniu człowieka, a równocześnie jest tworem jego myśli. Wg Marksa różnice między ludźmi wierzącymi i niewierzącymi polegają tylko na tym, że Ci pierwsi genezę tej myśli pojmują jako wynik objawienia, a Ci drudzy jako twór autonomiczny. Innym tworem człowieka, który sie od niego oderwał i nad nim zapanował jest język. Jesteśmy w pełni od niego uzależnieni i nie potrafimy bez niego prawie nic przekazać. Narzuca nam się automatycznie z całym potokiem słów, gdy tylko chcemy coś powiedzieć, ale nawet gdy tylko myślimy, to myślimy słowami. Podobnie alienować się może nauka czy sztuka, tradycja, ideologia.
Alienacja subiektywna, czyli autoalienacja jest wyobcowaniem człowieka w stosunku do określonego systemu odniesienia, w przeciwieństwie do alienacji obiektywnej, która jest nazwą relacji wytworów wyobcowanych w stosunku do swego twórcy- człowieka społecznego. Autoalienacja jest relacją wyobcowania człowieka w stosunku do instytucji społecznych, innych ludzi i własnego „ja”. W tą kategorię alienacji wpisać można omówioną wcześniej teorię anomii ukutą przez Durkheima, a wraz z nią całą problematykę samobójstwa. Inną teorię anomii przedstawia Merton, który jednak wzoruje się po części na Durkheimie. Dla niego głównym problemem doprowadzającym do anomii jest trudność/ niemożność pogodzenia interesów własnych z normami społeczeństwa; wykluczające się sposoby postępowania- na przykład: możliwość dla jednostki osiągnięcia sukcesu tylko przez stosowanie nieakceptowanych społecznie środków jak oszustwo czy kradzież. Normy regulujące działania nie pokrywają się, wykluczają się, z normami technicznymi, czy zapewniającymi powodzenie. Człowiek musi nauczyć się funkcjonować w środowisku złożonym z 2 części: struktury kulturowej i struktury społecznej. Merton wyróżnia 5 typów zachować, możliwych indywidualnych adaptacji:
konformizm- jednostka akceptuje i łączy w swych postawach oba elementy,
tendencja do innowacji- jednostka internalizuje cele, obnażając instytucjonalne metody działania,
rytualizm- w umyśle jednostki przeważają przepisy odnoszące się do instytucjonalnych metod zachowania, aż do odrzucenia popadających w konflikt z nimi celów,
wycofanie się- na skutek konfliktów i frustracji jednostka odrzuca zarówno cele jak i zinstytucjonalizowane sposoby w zachowaniu się,
bunt- odrzucenie obu istniejących elementów struktur, dążąc do stworzenia całkowicie nowej struktury.
Najbardziej interesujące dla mnie są dwie ostatnie postawy. Wycofanie się, które jest izolacją od aktywnej postawy oczekiwanej przez społeczeństwo i od społeczeństwa samego. Jednostka zamyka się w swoim świecie odrzucając otaczający ją. Jest to postawa będąca skutkiem anomii. Natomiast postawa buntownicza, będąca alienacją jako przesłanką do anomii społecznej, wyraża się w odrzucaniu świata i próbie stworzenia nowego. Człowiek taki izoluje się od otaczających go idei i struktur chcąc stworzyć coś nowego, odznaczając się postawą aktywną w stosunku do wycofania. Stanowisko alienacji subiektywnej reprezentuje Enrich Fromm tworzący amalgamat z koncepcji teoretycznych psychoanalizy i marksizmu. Swoje poglądy związane z alienacją przedstawiał w pracach: Ucieczka od wolności, Niech się stanie człowiek, Zdrowe społeczeństwo i Beyond the chains of illusion. Fromm przywołuje w swoich pracach alienację obiektywną zaczerpniętą od Marksa, ale zajmuje się też alienacją subiektywną. Twierdzi bowiem, że stosunki między ludźmi zaczęły charakteryzować się tymi samymi cechami, co stosunki między ludźmi a rzeczami i mają ten sam charakter alienacji. Posuwa się dalej i mówi, że obecnie ludzie izolują się od własnego „ja”- człowiek sprzedaje nie tylko towary, ale też samego siebie i sam czuje się towarem, sprzedaje swoją fizyczną energię, osobowość. Pisze: człowiek, czując się jeszcze bardziej samotny i wyizolowany, stał się narzędziem w ręku przygniatających go zewnętrznych sił, stał się wprawdzie jednostką, ale jednostką oszołomioną i niepewną. Badacz autoalienację w stosunku do własnego „ja” charakteryzuje jako odwrotność stosunku identyczności do własnego „ja”. Człowiek bowiem powinien czuć się podmiotem utożsamiającym się ze swoją siłą i stąd czerpie poczucie identyczności- „jestem tym, co robię”. Gdy więc owoc jego pracy jest wyalienowany od niego samego dochodzi do sytuacji, gdy on sam- jego tożsamość warunkowana pracą- jest od niego oderwana i jednostka ocenia tworzy obraz siebie na podstawie „jestem takim, jakiego mnie pragniecie” zamiast „jestem takim, jakim siebie czynię, jakim jestem” nazywając to uproszczonymi formułami.
* * *
Szeroko znanym i występującym także w tej pracy jest pojęcie kontroli społecznej. Owa kontrola jest systemem nakazów, zakazów i sankcji, które wykorzystuje społeczność do kontroli zachować swych członków, w ramach zachowania konformizmu członków. Park określił ją jako sposób w jaki społeczeństwo przywołuje do porządku niesubordynowane jednostki. Najczęściej w ogóle jej nie odczuwamy, gdyż owe normy sami uznajemy za właściwe, naturalne, są nam wpojone w procesie socjalizacji. Te podstawowe zachowania przyjmujemy już w grupie pierwotnej ucząc się głównie przez obserwacje, a szersze wzorce zachowań nabywamy w grupach wtórnych. Przekazują nam je tzw. generalised other ('uogólniony inny') i significent other ('znaczący inny'). Rozróżnić można 2 formy kontroli klasyfikując ze względu na pochodzenie nakazu: na kontrolę zewnętrzną- gdy to społeczeństwo na nas naciska, wpływa abyśmy zmienili zachowanie na pożądane, oraz kontrola wewnętrzna- ta z procesu socjalizacji, gdy sami po internalizacji norm odczuwamy wewnętrzną potrzebę zachowania się w określony sposób. Są jednak jednostki, które z różnych względów nie akceptują panujących norm i nie przystosowują się do nich (naruszających normy nazwa się dewiantami). Mogą to być jednostki, które mimo wychowania w danej kulturze i systemie norm odrzucają go, buntują się wobec niego przez co zostają odrzuceni i wyobcowani ze społeczności. Inny typ to człowiek, który żyje cały czas w tym samym miejscu, lecz ono się zmieniło, zmieniło normy (np. w sytuacji wprowadzenia odgórnie jakiejś ideologii, ale także w wyniku zmian społecznych jak np. zmiany w miastach w czasie industrializacji, gdy były ciągłe migracje między miastami i między miastami a wsiami), a on nie potrafi się do nich dostosować. Wtedy izoluje się i jest izolowany przez grupę jako nieprzystosowany. Troszkę inaczej też to wygląda, gdy jednostka zmieni miejsce zamieszkania, zwłaszcza, gdy zmienia krąg kulturowy i nie internalizuje nowych norm, nie przechodzi akulturacji. Jako odmieniec jest całkowicie wyizolowany ze społeczności lub przynajmniej w dziedzinach związanych z daną kulturą. Wobec „nieprzystosowanych” działa właśnie kontrola społeczna, która stara się różnymi środkami- materialnymi i formalnymi oraz psychologicznymi- wpłynąć na jednostkę tak, by zaczęła zachowywać się tak, jak tego się od niej oczekuje. Gdy jednak jednostka jest zbyt oporna następuje jej odrzucenie, ostracyzm. Człowiek taki jest wyizolowany z życia kulturalnego, społecznego i politycznego. Jest traktowany jak odmieniec, jak „inny”, co powoduje stopniowe aż po całkowite wykluczenie. Jednostka tak traktowana czuje się samotna. Może powziąć działania mające na celu zaakceptowanie przez środowisko wchodząc w określone role społeczne, lecz wiąże się to najczęściej z alienacja wobec siebie samego. Inną strategią jest pozostanie w społeczności, co bynajmniej nie zmniejszy poczucia alienacji, lecz może z czasem społeczność złagodzi ostracyzm- o ile jednostka nie narusza fundamentalnych zasad- i dopuści „innego” do pewnych aspektów życia społecznego, lecz to zawsze z intencją zmienienia go. Jest jeszcze jedna opcja. Pogłębienie alienacji. Odrzucona osoba sama się odcina we wszystkich możliwych sferach życia, nawet w tych, których nie została wykluczona, ale pozostając w zgodności z sobą. Najczęściej jednak osoby poddawane kontroli społecznej po zastosowaniu ostracyzmu starają się przystosować, spełniając oczekiwania grupy, by nie zostać pozostawionym samemu sobie. Istnieją nawet specjalne instytucje (instytucje totalne), które stworzone przez społeczeństwo zajmują się jednostkami wyalienowanymi, odrzuconymi przez społeczeństwo- tu: szpitale psychiatryczne, więzienia, zakłady poprawcze.
Są także osoby, które same decydują się na izolację. Najczęściej motywacją do tego są pobudki religijne (dla kontemplacji religijnej) lub niemożność znalezienia miejsca do samorealizacji wśród grup społecznych. Tacy ludzie izolują się dla pewnego celu, który realizować mogą wg swojej oceny tylko poza społeczeństwem. Najczęściej wycofują się z czynnego życia do zakonów, opactw i pustelni. Powrót do społeczeństwa leży wówczas tylko w gestii ich samych, choć rzadko decydują się na pełny powrót w struktury społecznej.
* * *
Alienacja jest zjawiskiem trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. Ten fenomen objawia nam się w różnych kontekstach. Poczucie izolacji powodować mogą różne fakty społeczne: ekonomiczne (kapitalizm i podział pracy) jak i społeczne (odrzucenie i ostracyzm w wyniku działania kontroli społecznej, anomia), ale także w wyniku samodzielnych działań jednostki alienującej się. Fenomenem zajmują się socjolodzy, psycholodzy, ekonomiści i filozofowie, a ich pojmowanie zagadnienia nie jednokrotnie bardzo się różni, a bynajmniej żaden się nie myli. Zjawisko na pewno jest na tyle ciekawym i jeszcze nie zgłębionym, że jego badanie będzie się dalej rozwijać.
Bibliografia:
Berger Peter L.; Zaproszenie do socjologii; wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007
Durkheim Emile; Samobójstwo: studium z socjologii.; wyd. Oficyna Naukowa Warszawa 2006
Durkheim Emile; Samobójstwo. Studium socjologiczne.[w:] Logika analizy socjologicznej; wyd. PWN Warszawa 1999
Encyklopedia Popularna PWN; Petrozolin- Skowrońska Barbara (red.); wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1997
Foucault Michel; Nadzorować i karać. Narodziny więzienia.; wyd. Fundacja Aletheia Warszawa 1998
Fromm Enrich; Ucieczka od wolności; wyd. Czytelnik Warszawa 1970
Giddens Anthony; Socjologia; wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2008
Jaroszewski Tadeusz M.; Alienacja; wyd. Książka i Wiedza Warszawa 1965
Podgórski Ryszard; Alienacja jako zjawisko społeczne; http://www.opoka.org.pl/biblioteka/F/FA/rp_antropolog3.html
Riesman David; Samotny tłum; wyd. Państwowe Wydawnictwa Naukowe Warszawa 1971
Schaff Adam; Alienacja jako zjawisko społeczne; wyd. Książka i Wiedza Warszawa 1999
Imperatyw funkcjonalistyczny- pojęcie funkcjonalizmu opisane przez Parsonsa. Jest to potrzeba społeczeństwa, która musi być zrealizowana by ono istniało.
Encyklopedia Popularna PWN; s. 25.
Termin E. Durkheima charakteryzujący sytuację anomii, czyli zanik norm spowodowany gwałtowną zmianą lub zachwianiem istniejącego porządku społecznego; rozregulowanie.
Dewiacja to nieprzestrzeganie zespołu norm przyjętych przez członków danej społeczności lub społeczeństwa. [...]Jest to pojęcie, które można odnieść zarówno do zachowań indywidualnych jak i zbiorowych (subkultury dewiacyjne).- Giddens A.; Socjologia; ss. 223- 265
Schaff Adam; Alienacja jako zjawisko społeczne; s.97
za: Schaff Adam; Alienacja jako zjawisko społeczne; s.99
Schaff Adam; Alienacja jako zjawisko społeczne; s.97
Fromm E. Ucieczka od wolności s. 126
Alicja Stańco 10