1. Pojęcie i rodzaje rynku.

Schemat struktury rynkowej

2. Popyt, podaż i rynek.

Popyt na dany towar jest wielkością wielu zmiennych noszących miano determinant popytu:

• wysokości realnych dochodów,

• poziomu ceny danego dobra,

• poziomu ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,

• oczekiwań zmian cen i dochodów,

• indywidualnych preferencji konsumenta, liczby konsumentów itp.

Rysunek 1. Popyt jako malejąca funkcja ceny (krzywa popytu).

W szczególnych sytuacjach możliwe jest zachowanie jednokierunkowe gdy rosnącej cenie odpowiada rosnący popyt.

Rysunek 2. Przesunięcie krzywej popytu pod wpływem czynników innych niż zmiana ceny.

Wzrost popytu - graficznie zjawisko to przedstawia się przez przesunięcie krzywej popytu w prawo, na zewnątrz.

Spadek popytu - graficznie zjawisko to przedstawia się przez przesunięcie krzywej popytu w lewo, do wewnątrz.

Podaż i Prawo podaży.

Prawo podaży wg. podmiotów funkcjonujących na rynku

Rysunek 3. Wpływ ceny oraz innych czynników na wzrost podaży (krzywa podaży).

Stan równowagi i nierównowagi poszczególnych dóbr na rynku.

Rysunek 4 Popyt i podaż w jednostkach naturalnych q.

Popyt i podaż dóbr na Rynku.

Rysunek 5. Współzależności popytu, podaży i ceny w krótkim i długim okresie.

Cena równowagi a cena maksymalna i minimalna.

„A” Cena maksymalna.

Rysunek 6 Wyznaczanie ceny maksymalnej.

Stosowanie cen maksymalnych leżących poniżej punktu równowagi nie byłoby jednak uzasadnione na szeroką skalę w odniesieniu do innych dóbr. Taka cena powodowałaby brak zainteresowania wzrostem podaży. Rynek regulowany przez państwo może mieć uzasadnienie w szczególnych sytuacjach np. w oknie wojny lub klęsk gospodarczych; W normalnych warunkach gospodarczych może mieć zastosowanie jedynie w odniesieniu do tych nielicznych produktów lub usług gdy występuje ważny interes społeczny.

„B” Cena minimalna.

Rysunek 7 Wyznaczanie ceny minimalnej.

Model Pajęczyny:

Model gospodarki rynkowej
Model Równowagi Rynkowej	Model „Pajęczyny”
W modelu równowagi rynkowej przyjęliśmy założenie o natychmiastowej reakcji podaży na zmieniającą się cenę.	Są jednak pewne rodzaje rynków których podaż dóbr podąża za ceną z pewnym opóźnieniem natomiast ceny dostrajają się niemal natychmiastowo. Jeżeli przedstawilibyśmy taki model w poszczególnych następujących po sobie okresach czasu zaobserwowalibyśmy jego specyficzny wygląd podobny do pajęczyny i stąd jego nazwa „model pajęczyny.”

Założenie stanowiące o istocie „modelu pajęczyny”:

Wyprodukowanie określonej ilości dobra przedsiębiorcy upływa pewien okres czasu. Decyzję o wielkości produkcji podejmuje on na podstawie warunków (poziom cen i wielkość podaży i popytu) z okresu t_o natomiast wprowadza towary na rynek w okresie t₁ i dopiero na podstawie warunków z okresu t₁ jest on w stanie odpowiedzieć na pytanie czy ta decyzja była słuszna. Opóźniona reakcja producentów zmusza ich do ciągłego dostosowywania wielkości produkcji do poziomu cen.

Schemat Procesu: Od Podjęcia decyzji o produkcji do wprowadzenia wyrobu na rynek:

t_o t₁

To z którym przypadkiem modelu pajęczyny będziemy mieć do czynienia zależy od nachylenia krzywych popytu i podaży.

1. Malejącą amplitudę wahań obserwujemy wtedy gdy nachylenie krzywej popytu jest większe od nachylenia krzywej podaży. Mamy wtedy do czynienia z oscylacją gasnącą.

2. Jeżeli krzywa popytu ma nachylenie mniejsze od krzywej podaży to występują oscylacje wybuchowe, czyli te odchylenia są coraz to większe.

3. Kiedy obie krzywe mają takie samo nachylenie. Odchylenia są takie same i występuje oscylacja periodyczna.

Oscylacje gasnące (tłumione)

Relacja nachylenia wielkości Popytu „D” do nachylenia wielkości podaży „S”

jest większa od 1

Dla uproszczenia analizy przyjąć należy, że funkcje popytu i podaży mają charakter liniowy. Cena popytu jest wyznaczana w każdym roku przez punkt równowagi w którym
.

Przyjmijmy zatem, że funkcja popytu ma postać:

Przyjmijmy zatem, że funkcja podaży ma postać:

Jeżeli zatem
to:

Opisując zależność ceny w modelu pajęczyny zaznaczyć należy, że cena w okresie t jest liniową funkcją ceny w okresie t-1 cena zaś w okresie t+1 jest liniową funkcją ceny w okresie t. Zmiana ceny z okresu na okres zależy od stosunku w jakim pozostają wobec siebie bezwzględne wartości nachylenia linii podaży i linii popytu
.

Załóżmy ponadto, że w okresie t -1 na rynku zaszły jakieś zmiany, które wytrąciły rynek z pierwotnej równowagi E - do punktu E₀ . W punkcie E₀ cena wzrośnie do poziomu P₀ . Przy takiej cenie producenci rolni podejmą decyzję o zwiększeniu produkcji do poziomu Q₁ który nastąpi po upływie roku. W okresie t pojawi się więc nadwyżka ilości towaru oferowanej na sprzedaż co spowoduje spadek ceny do poziomu P₁. Cena P₁. spowoduje zmianę decyzji producentów, która po roku spowoduje spadek ilości oferowanej na sprzedaż do Q_2. Wówczas pojawi się niedobór podaży w którego wyniku cena wzrośnie do poziomu P_2. W kolejnych latach amplituda wahań będzie z każdym rokiem maleć aż do ustalenia się równowagi w punkcie E.

Oscylacje ceny i produkcji w modelu przedstawionym powyżej maja charakter tłumiony ponieważ bezwzględna wartość nachylenia linii popytu jest większa od bezwzględnej wartości nachylenia linii podaży. Model ten jest więc stabilny, ponieważ podejmowane decyzje doprowadzają do osiągnięcia równowagi rynkowej (oczywiście w dłuższym spektrum czasu). Oscylacje Periodyczne (doskonałe wahania cykliczne):

Relacja nachylenia wielkości Popytu „D” do nachylenia wielkości podaży „S”

jest sobie równa.

Charakterystyka oscylacji periodycznych:

1. Pewne działanie wytrąciło popyt i podaż ze stanu równowagi E do nowego stanu obrazowanego przez punkt E₀.

2. Nowy, przejściowy stan równowagi to punkt E₀ czyli relacja P₀ i Q₀.

3. Rolnik zakłada, że za rok od chwili kiedy dokonuje analizę, podaż dobra będzie wynosić nie Q₀ tylko Q₁ co oznacza, ze nastąpi jej wzrost wskutek rosnącego popytu na produkowane przez rolników dobra.

4. W związku z tym w przyszłym roku zwiększa on podaż dóbr na rynku do poziomu Q₁ zakładając, że za oferowane na rynku dobro otrzyma cenę P₀ czyli cenę na poziomie której w roku poprzedzającym analizę kształtował się dany towar.

5. Jednakże w roku następującym po roku w którym dokonywaliśmy analizę na rynku pojawiła się duża podaż dóbr, których produkcję i nasz rolnik planował zwiększyć. W związku z powyższym sytuacja ta spowodowała, że na rynku pojawiła się nadwyżka podaży wspomnianych dóbr. Sytuacja ta wymusiła na naszym rolniku konieczność obniżenia ceny sprzedawanego dobra. Jedynie bowiem niższa cena zapewniała możliwość sprzedaży całości dobra wyprodukowanego przez producenta.

6. Rolnik obniżył zatem cenę z zakładanej początkowo wartości P₀ do poziomu P₁ która ukształtowała się na poziomie znacznie niższym niż cena równowagi rynkowej. Jedynie w takiej sytuacji dobra oferowane przez rolnika znalazły nabywców na rynku.

7. Pouczony tegorocznymi doświadczeniami związanymi ze sprzedażą oferowanego przez niego dobra postanawia w następnym roku zmniejszyć ilość wytwarzanych dóbr (zmniejszyć tym samym ich podaż na rynku) do wartości równej Q₀ .

8. Dlaczego zatem obniża wartość produkcji do poziomu Q₀ ? Czyni tak ponieważ jest przekonany, że jeżeli w tym roku miała miejsce sytuacja, przy której podaż dóbr na rynku była zbyt wysoka to w roku następnych powinien stanowczo zmniejszyć ilość produkowanego dobra, ponieważ w takiej sytuacji może on uzyskać nabywców na oferowany przez siebie towar.

9. Obniża wartość produkcji do poziomu Q₀ i zakłada, że sprzedawał będzie dobra po niższej cenie czyli cenie P₁ która umożliwi mu znalezienie nabywców na oferowane przez niego dobra (taka cena jest według niego przystępna).

10. Zmniejsza on zatem ilość dóbr oferowanych na rynku i przyjmuje, ze będzie je sprzedawała po cenie P₁. Jednocześnie okazuje się, że na rynku wystąpił niedobór dóbr, których producentem jest nasz rolnik i dzięki temu oferowane przez niego dobra mogły być sprzedane po wyższej cenie równej P₀.

11. Rolnik zadowolony z obrotu sprawy w roku następnym postanowił zwiększyć podaż dóbr na rynku i sprzedawać je po wyższej cenie, jednakże po upływie roku czasu sytuacja się powieliła na rynku była bardzo duża podaż tego dobra, mało chętnych do jego nabycia co zmusiło rolnika do obniżenia ceny oferowanego dobra.

12. Za rok założył sobie, że zmniejszy ilość produkowanych dóbr i sytuacja znowu się powtórzyła.

13. W związku z powyższym model ten obrazuje taką sytuację w której zależność o której wspomniano powyżej będzie się powtarzać nie zapewniając nigdy możliwości osiągnięcia równowagi popytu i podaży.

Oscylacje Wybuchowe:

Relacja nachylenia wielkości Popytu „D” jest mniejsza od nachylenia wielkości

podaży „S” względem osi ceny.

Jeżeli krzywa popytu ma nachylenie mniejsze od krzywej podaży to występują oscylacje wybuchowe, czyli te odchylenia są coraz to większe. Oznacza to, że owe oscylacje za każdym razem oddalają następujące po sobie kombinacje od punktu równowagi rynkowej. Oznacza to, że model ten będzie za pośrednictwem każdej następnej kombinacji oddalał się od równowagi rynkowej a nie przybliżał do niej.

Charakterystyka oscylacji wybuchowych:

1. Punktem wyjścia jest wytrącenie rynku ze stanu równowagi co obrazuje przesunięcie punktu równowagi z położenia E do położenia E₀.

2. Owo wytrącenie równowagi z rynku stanowi impuls dla naszego rolnika. Podejmuje on bowiem decyzję o produkcji w następnym roku kalendarzowym większych ilości danego dobra do poziomu Q₁ przy założonym poziomie ceny równej P₀.

3. Po upływie roku czasu, kiedy nasz rolnik wprowadził na rynek pewną ilość dóbr okazało się, że na rynku panuje ich znaczna nadwyżka. W konsekwencji takiego stanu rzeczy, aby rolnik mógł sprzedać wytworzone przez niego dobra musi znacznie obniżyć cenę. Dlatego też podejmuje decyzję o obniżeniu ceny do poziomu P₁ co gwarantuje mu możliwość sprzedaży produkowanych przez niego dóbr.

4. W planach na rok następny stwierdził, że będzie dążył do tego aby na rynku znalazło się mniej produkowanych przez niego dóbr. Dlatego też postanowił zmniejszyć podaż produkowanych w przyszłym roku dóbr do poziomu Q₂ licząc tym samym na powtórzenie sytuacji z tego roku. Założył jednocześnie, że poziom ceny będzie wynosił P₁.

5. W roku następnym sytuacja pokazała co innego, a mianowicie, wskutek niedoboru dóbr na rynku cena za jaka rolnik mógł sprzedać wyprodukowane przez siebie dobra znacznie wzrosła osiągając pułap nie P₁ tak jak zakładano lecz P₂ . Sytuacja ta była niezwykle opłacalna dla naszego rolnika.

6. Postanowił zatem w roku następnym wyprodukować znacznie większą ilość dóbr niż w roku ubiegłym. Określił, że przy poziomie ceny, który osiągnął w tym roku i zwiększonej ilości podaży zaplanowanej w przyszłym roku na Q₃ osiągnie znacznie większe zyski.

7. Jednakże w roku następnym sytuacja znowu się powtórzyła rynek przepełniony był produktami oferowanymi przez rolników co spowodowało znaczną nadwyżkę tychże dóbr. W związku z tym nasz rolnik był znowu zmuszony do zmniejszenia ceny dobra aby upłynnić jego koleją partię na rynku.

6

Rynek

Sprzedający

Kupujący

Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług.

Rynek jest formą poziomych więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi próbującymi sprzedać i kupić towar.

Kryteria Klasyfikacji Rynków

Rynek ze względu na Przedmiot obrotu

Rynek ze względu Zasięg Działania

Rynek ze względu na Charakter Rynku

Rynek ze względu na Sytuację Rynkową

Rynek ze względu na Stopień zrówno- ważenia Ceny

Rynek Dóbr i usług Konsumpcyjnych

Rynek Czynników Produkcji (Pracy, Ziemi, Kapitału)

Rynek Lokalny

Rynek Regionalny

Rynek Krajowy

Rynek Międzynarodowy

Rynek Światowy

Rynek Nabywcy

Rynek Sprzedawcy

Rynek Homogeniczny (Jednorodny)

Rynek Heterogeniczny (Niejednorodny)

Rynek Doskonały

Rynek Niedoskonały

Podaż dóbr

Przepływ pieniądza

Popyt na dobra

Kształtowanie ceny

dóbr na rynku

Regulacja procesów gospodarczych

Cena jednostkowa towaru (C)

C₁

C₂

C₃

P

0 q1 q2 q3

popyt na dany towar (P)

Kryterium zrównoważenia ceny wyróżnia rynek doskonały, kierując się trzema postulatami

Postulatem Przejrzystości

Postulatem Racjonalności Aktów Kupna i Sprzedaży

Postulatem Jednorodności Dóbr oferowanych na rynku

Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego.

Popyt (inaczej mówiąc to) ilość dobra jaka nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny.

Popyt jest Funkcją:

Ceny

Dochodu

Dobra Substytucyjne

Dobra Komplementarne

Prawo popytu to funkcjonalna zależność pomiędzy wysokością popytu na dany towar, a poziomem ceny rynkowej.

EFEKT GIFFENA

EFEKT VEBLENA (tzw. efekt snoba)

POPYT SPEKULACYJNY

tzw. „wyjątki” od reguły prawa popytu

Cena jednostkowa towaru (C)

Wzrost popytu

Spadek popytu

C1

P2

P1

P3

0 q1 q2 q3 popyt na dany towar (P)

Podaż to zaoferowanie dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku.

Podaż to (inaczej mówiąc) ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny na rynku.

Prawo podaży (w przeciwieństwie do prawa popytu) zwraca uwagę na dodatnią zależność między zmianą ceny, a zmiana wielkości podaży. Inaczej bowiem na zmianę reaguje konsument, a inaczej producent.

Konsument

Producent

Rynek

Konsument dąży do maksymalizacji ilości dóbr na rynku

Producent dąży do minimalizacji ilości dóbr na rynku

Cena (C)

C₂

C₁

0 q1 q2 q3

podaż(S)

S1

S2

S3

Uzasadnieniem takiego działania konsumenta na rynku jest możliwość nabycia dobra za niższą cenę niż w przypadku kiedy ilość dóbr na rynku jest mała a popyta na nie stosunkowo duży

Uzasadnieniem takiego działania producenta na rynku jest możliwość uzyskania prymatu nad konsumentami poprzez możliwość ustalania ceny dobra na wysokości dogodnej dla producenta

Spadek podaży

Wzrost podaży

Cena (C)

C₁

C_E

C₂

S

Nadwyżka

E

Niedobór

P

0 popyt (P) i podaż (S)

Trzy podstawowe „stany” w jakich dobra znajdują się na rynku

Niedobór dóbr na rynku

Nadwyżka dóbr na rynku

Stan równowagi dóbr na rynku

Równowaga na rynku jest określana przez cenę C_E w punkcie przecięcia się krzywej popytu i podaży E. Oznacza to, że dostępna podaż jest rozdzielona między nabywców, którzy są skłonni i zdolni zapłacić tę cenę C_E. Przy cenie C_E nie występuje ani nadwyżka, ani niedobór.

Nadwyżka podaży nad popytem pojawi się przy cenie C_1.Wzrost ceny spowoduje ograniczenie popytu ze strony konsumentów, a równocześnie zwiększenie podaży ze strony producentów.

Niedobór z kolei istnieje tylko dlatego, że cena towaru C₂ jest zbyt niska. W rezultacie popyt ze strony konsumentów staje się zbyt duży w stosunku do podaży, jaka producenci są skłonni zaoferować przy tej cenie.

Cena (C)

Cena (C)

Cena (C)

S

S

E`

C₁

C₃

C₁

C₂

C₁

S

S₁

E``

P₁

E

E

E

E``

P₁

P

P

P₁

P

q1 q3

Popyt (P) i podaż (S)

q1 q2

Popyt (P) i podaż (S)

q1

Popyt (P) i podaż (S)

S

Cena (C)

C₁

Cmax

E

B

A

Niedobór

P

popyt (P) i podaż (S)

Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru podaży w stosunku do popytu. O dostępie do mieszkania decyduje wówczas nie cena rynkowa lecz kryteria pozarynkowe oparte na stopniu pilności podstawowej potrzeby społecznej. Wprowadza się wówczas określone kryteria racjonalnego dobra rzadkiego.

S

C_min

C_r

Nadwyżka

E

P

0 popyt (P) i podaż (S)

Wskazane wyżej pułapy cen maksymalnych i minimalnych należy traktować jako wyjątki podyktowane pewnymi względami o działaniu bardziej długookresowy. Racjonalna alokacja kapitału i pracy oraz racjonalna struktura spożycia wymagają aby ceny rynkowe były poza nielicznymi wyjątkami, kształtowane przez obiektywne prawo popytu i podaży.

Podjęcie decyzji o produkcji dobra „X”

Długotrwały Proces Produkcji dobra „X” np. w Rolnictwie

Wprowadzenie na rynek dobra „X”

„Model Pajęczyny”

obejmuje trzy przypadki

1. Oscylacja Gasnąca

2. Oscylacja Wybuchowa

3. Oscylacja Periodyczna

t

Q₀ Q₂ Q_E Q₁ Q

S

D

P

P₀

P₂

P_E

P₁

E

E₀

Model jest stabilny ponieważ Nachylenie krzywej popytu jest większe od nachylenia krzywej wielkości podaży.

Czyli stabilność zachodzi wtedy gdy relacja nachyleń popytu do podaży jest większa od jedności.

t

Q₀ Q_E Q₁ Q

S

D

P

P₀

P_E

P₁

E

E₀

Model jest niestabilny.

Cena stale oscyluje pomiędzy P₁. a P₂. ilość zaś oferowana na sprzedaż waha się pomiędzy Q₁ a Q₂ .Mamy tu do czynienia z doskonałymi wahaniami cyklicznymi ceny i podaży ponieważ bezwzględne wartości nachylenia linii popytu i podaży są jednakowe. Równowaga w tym modelu nie jest więc stabilna.

t

Q₂ Q₀ Q_E Q₁ Q₃ Q

S

D

P

P₂

P₀

P_E

P₁

E

E₀

Niestabilność rynku występuje również w sytuacji wystąpienia oscylacji wybuchowych o wzrastającej amplitudzie wahań.

Zatem w przypadku modelu pajęczyny o charakterze oscylacji wybuchowych mamy do czynienia z modelem niestabilnym.

---