Wykład I

Filozofia od starożytności do współczesności: podstawowe szkoły i wybrane poglądy filozoficzne.

1.Filozofia starożytna, od VI wiek przed Chr. A kończy się w 529 po Chr.- kiedy zostają zamknięte szkoły pogańskie (Akademia ateńska). Możemy wyróżnić 5 faz.

A) kosmologiczny charakter filozofii: pytanie o naturę świata. (VI - V wiek przed Chr. ) filozofowie jońscy (Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit), eleaci, pluraliści - Empedokles, atomiści - Demokryt).

B) drugi okres - humanistyczny - V wiek p. n. e. Sofiści i Sokrates.

100. okres systemów filozoficznych: Platon i Arystoteles. IV w. p. n. e.

500. okres szkół filozoficznych: stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm - zagadnienia etyczne - (III - I w. p. n. e)

E) okres o charakterze religijnym ( I w. p. n. e - V w. n. e.) - św. Augustyn. (354 - 430)

ad A) okres kosmologiczny - Tales z Miletu (VII - VI) Co jest początkiem świata? Podstawowy budulec. To woda. Tezę tę wyprowadził z obserwacji zjawisk, (że wszystko jest wodą).

• Anaksymander z Miletu. Pierwszy używa pojęcia początek - arche. Zasadą bytu jest bezkres, w której zawarte są wszystkie przeciwieństwa: zimno, ciepło, ziemia i woda.

• Anaksymenes - zasadą jest powietrze -bezkresna zasada.

• Heraklit z Efezu (VI - V w. ) wszystko jest rzeką. Jedyną rzeczą stałą w świecie jest zmiana.

• Pluraliści - Empedokles (V w.) świata składa się z wielu składników: woda, powietrze, ogień i ziemia - różnią się od siebie stanem skupienia.

• Atomiści; Demokryt z Abdery (ok. 460 - 360). Materia składa się z atomów - niepodzielnych cząstek. Są niezmienne, ale poruszając się wytwarzają zmienny - nowy układ. Znajdują się i poruszają w próżni.

Ad B) okres humanistyczny: sofiści (Protagoras z Abdery ok. 481 - 411, Gorgiasz. ok. 483 - 376) i Sokrates. Nauczyciele i wychowawcy. Uczyli sztuki dyskutowania - argumentacji. Nazywani „pseudouczonymi”. Stawiali filozofii cele praktyczne. Głównie zajmowali się człowiekiem, a nie naturą rzeczy. Protagoras mówił: człowiek miarą rzeczy. Jest to stanowisko relatywizmu teoriopoznawczego. Nie ma prawdy obiektywnej. Państwo jest jest rezultatem rozwoju historycznego i konwencji - umowy - nomos. Przeciwieństwo prawa naturalnego - physis. Ważna rolę przykładali do wychowania - kształtowanie człowieka najwyższym stadium kultury - stąd humanizm. Uczą gramatyki (język), retoryki(mowa), i dialektyki(myśli). Ich celem jest kształcenie umysłu. Uczą nie tylko dzieci, ale i dorosłych.

Sokrates (ur. 470 - 399) nic nie napisał. Dowiadujemy się o nim w tekstach poety Arystofanesa oraz Platona.

Interesuje go człowiek. Czym jest istota człowieka? Jego dusza - rozum to siedlisko naszej aktywności myślenia i działania etycznego. „Poznaj samego siebie”. Żyć moralnie, to żyć zgodnie z rozumem. To znaczy też byś szczęśliwym. Sokrates odróżnia duszę od ciała. Dobra duchowe na pierwszym miejscu do cielesnych.

Najważniejsze pojęcie cnoty. Czym jest? Sokrates odpowiada cnota jest wiedzą. Jej przeciwieństwo - brak wiedzy - ignorancją, złem. Największą wartością dla człowieka jest poznanie. Cnota jest wiedzą, nikt nie czyni złą świadomie. Jest to tzw. intelektualizm etyczny: Jeśli wiem, czym jest dobro, nie potrafię czynić zła. Kto poznał, czym jest dobro, nie będzie czynił zła.

Zasad niesprzeczności (zasada sumienia): Lepiej żyć w sprzeczności z całym światem, niż ze sobą samym.

Dwie metody: elenktyczna metoda zbijania do absurdu (metoda ta miała udowodnić: wiem, że nic nie wiem) i maieutyczna - wydobywania - położnicza. Każdy ma w sobie prawdę, tylko trzeba ją wydobyć. Sokrates używał tych dwóch metod, by wydobyć prawdę.

Arystoteles twierdził, że Sokrates jako pierwszy odkrył kwestię definiowania pojęć.

Skazany na śmierć w 399.

ad C) okres systemów.

Platon (427 - 347) Był uczniem Sokratesa. Po jego skazaniu wyjechał z Aten. W 387 wrócił i założył akademię - szkoła w gaju Akademosa. Wywarł duży wpływ na chrześcijaństwo.

• poglądy metafizyczne: dualizm rzeczywistości. Istnieją dwa światy. Prawdziwym bytem są idee. (nie myśli, ale prawdziwy byt). To istota rzeczy. Poznajemy zmysłami i intelektem. Poznanie zmysłami jest jedynie mniemaniem - doxą. Plato odróżnić w człowieku duszę i ciało. Dusza włada ciałem.

• Przyczyną pierwszą świata jest Demiurg. On ulepił świat. Budując świat brał za wzór idee.

• Poznanie prawdziwe - episteme, i mniemanie - doxa.

• Świat rzeczy jest odbiciem świata idei (zob. metafora jaskini).

• Platon mówił o polityce. Jego wizją polityki było państwo idealne, które jest rozumiane jako organizm. Wyróżniał trzy klasy ludzi: ze złota (filozofowie), ze srebra (strażnicy), z brązu (rzemieślnicy). W doskonałym państwie spełniane są cztery cnoty: sprawiedliwość - zajmowanie swojego miejsca, mądrość, męstwo, umiarkowanie.

Arystoteles (384/383 - 322) uczeń Platona.

• Najważniejszy cel filozofii - kontemplacja. A. wyróżnił pięć dyspozycji, dzięki którym dusza poznaje prawdę: sprawność techniczna, wiedza naukowa, rozsądek - mądrość praktyczna, mądrość teoretyczna czyli filozoficzna oraz myślenie intuicyjne.

• Każda rzecz składa się z formy i materii. Doskonalsza jest forma, która nadaje kształt materii. Jest siłą, która urzeczywistnia zawarte w niej możliwości.

• Dusza i ciało. Dusza jest formą ciała. W zależności od tego, jakiego organizmu jest formą, dusza wyposażona jest w różne funkcje. Rośliny - dusza wegetatywna. U zwierząt dodatkowo zdolność doznawania. U człowieka - rozum - zdolność myślenia - poznawania bytu - to rozum teoretyczny, zaś rozum praktyczny - zdolność działania. Stąd filozofia teoretyczna - poznanie pierwszych zasad( pierwsza filozofia, matematyka, fizyka, i praktyczna zajmująca się działaniem i jego zasadami ( etyka, polityka, ekonomia).

• Etyka - dzielność etyczna - umiejętność wyboru właściwego środka - np. odwaga to środek pomiędzy tchórzostwem a zuchwalstwem. Hojność: pomiędzy rozrzutnością a skąpstwem.

• Polityka. Człowiek jest społeczny. Ustroje państwa: właściwy: monarchia arystokracja, republika, zaś niewłaściwy: tyrania, oligarchia , demokracja.

• Celem człowieka jest szczęście - eudaimonia. U Arystotelesa cel człowieka pokrywa się z celem państwa, dlatego dobry człowiek jest też dobrym obywatelem. (oczywiście pokrywa się wówczas, jeśli mamy do czynienia z ustrojem doskonałym, a nie np. tyranią).

Ad D) okres szkół filozoficznych.

• szkoła stoicka (Ateny)- jej twórcą. Zenon z Kition - (336 - 296). Stoicy zajmowali się głównie etyką. Twierdzili, że ideałem człowieka jest człowiek dzielny, czyli taki który żyje zgodnie z naturą, a żyć zgodnie z naturą znaczy żyć zgodnie z rozumem. Trzeba troszczyć się i zajmować rzeczami na które ma się wpływ, a te poza nami trzeba zostawić w spokoju. Inaczej człowiek stanie się niewolnikiem losu. Ważne to, co w naszej mocy. Nic więcej. Człowiek jest odwzorowaniem rozumnej natury.

• Szkoła epikurejska. Założycielem Epikur (341 - 270). - Ateny. Najważniejsze szczęście, czyli brak cierpienia. Istotą przyjemności jest brak cierpienia, ale trzeba wiedzieć jak korzystać z przyjemności, trzeba wybierać wciąż, co warte jest naszego zaangażowania. Tak naprawdę żyjąc rozumnie będzie człowiek szczęśliwy, ponieważ to rozum podpowiada, co jest przyjemne dla człowieka. Postulowali hedonizm - brak cierpienia. E. przestrzegali przed uzależnieniem od zmysłowych przyjemności, bowiem grozi to ich niespełnieniem, czyli popadnięciem w rozpacz. Życie szczęśliwie polega na ograniczeniu cierpień, bo lęki są w człowieku. Nie można narażać się na cierpienia. (W życiu wszędzie są „ pułapki”). Trzeba ograniczać potrzeby.

• Sceptycy. Założycielem Pyrron z Elidy (376 - 286). Szkoła grecka. Postulowali zawieszenie jakichkolwiek sądów. Punktem wyjścia była teza o niepoznawalności świata. Szczęście polega na odwróceniu się od świata w głąb siebie. Polega na niewzruszonym spokoju, wewnętrznym wyciszeniu.

Ad E). okres religijny i zwycięstwo irracjonalizmu - synkretyzm religijny - łączenie treści filozoficznych z treścią ksiąg religijnych. - św. Augustyn, (354 - 430).

2. Filozofia średniowieczna

dzieli się na trzy okresy: 1)okres rozwoju - trwa do XII wieku, 2)okres systemów średniowiecznych reprezentowanych przez szkołę franciszkańską św. Bonawentura, i dominikańską - św. Tomasz. Związany z powstawaniem uniwersytetów. Uniwersytet paryski powstał około 1200 roku. To klasyczny okres scholastyki - XIII wiek., 3) okres krytyki średniowiecznej od XIV.

św. Tomasz ( z Akwinu) - 1225 - 1274

• świat jest stworzony przez Boga, co nadaje światu wielkość i godność Bóg jest pierwszą przyczyną sprawczą. Rzeczy stworzone przez Boga zyskują samodzielność.

• Bóg stworzył ludzi jako istoty poznające - autonomia rozumu.

• Ludzie mają pewność co do istnienie siebie samych.

• Wszystkie substancje złożone są z aktu i potencji - arystotelesowska forma i materia - czysta potencja - możność - urzeczywistnienie pewnej potencjalności.

• Poznanie boga - dowody. Istota boga jest tożsama z jego istnieniem, bycie boga - Bóg jest - owo jest nie jesteśmy w stanie pojąć, ale możemy udowodnić jego istnienie. 5 dowodów: 1) ruch, przyczyna ruchu musi leżeć poza samym ruchem, 2) musi być istota samoistna, która jest przyczyną świata, 3) w świecie jest przypadek - musi istnieć istota konieczna. 4) istnieje różna doskonałość w świecie, a więc musi być istota najdoskonalsza. 5)z powszechnej celowości przyrody - musi istnieć istota, która działa celowo.

• Szczyt poznania boga to pojęcie jego niepojmawalności.

• Człowiek to połączenie duszy i ciała. - dusza potrzebuje ciała aby się urzeczywistnić.

• Celem człowieka jest szczęście, to dążenie do dobra - którym jest Bóg. Do dobra dążą wszyscy.

3. Filozofia nowożytna: 1) okres odrodzenia - XV wiek i XVI, 2)okres wielkich systemów, gł. XVII w., 3) okres oświecenia, XVIII, 4) oraz pokantowski okres systemów idealistycznych (do 1830r. ) Okres nowożytny jest okresem wielkich przemian.

- świadomość opuszczenia przez Boga.

-Inne myślenia o polityce. Polityka to teraz problem antropologiczny.

-w gospodarce rewolucja przemysłowa i urbanizacja,

-w społeczeństwie postępująca sekularyzacja, industrializacja i demokratyzacja, powstawanie społeczeństwa masowego,

-w nauce odkrycia Kopernika, Galileusza, Newtona - zmienia się obraz świata. Poznaniem naukowym staje się matematyka.

Ad 2) okres wielkich systemów nowożytnych

Kartezjusz (1596 - 1650) - filozof ten zastanawiał się nad tym, jak możliwe jest poznanie.

• sceptycyzm metodyczny: nic nie jest pewne. Nie mogę ufać zmysłom. Pewne jest natomiast, że wątpię - myślę. Pewne jest zatem, że ja jestem, bo jeśli myślę - wątpię, to jestem. „Myślę, więc jestem”.

• Dualizm duszy i ciała. Przymiotem substancji niematerialnej, czyli duszy jest myślenie. Ciało jest materialne, rozciągłe i niemyślące. Są to dwie odrębne substancje. Miejscem połączenia tych substancji - pomostem - jest szyszynka. Odbiera ona impulsy z duszy i wprawia w ruch „tchnienie życiowe”, które pochodzi z krwinek. Szyszynka działa również odwrotnie.

• Istnieją idee, ale Kartezjusz rozumie je inaczej niż Platon. Idee znajdują się w umyśle. Istnieją idee wrodzone(substancji, jaźni, i Boga), nabyte (przedstawienia) oraz skonstruowane przez człowieka.

• Prawdziwe jest to, co pewne i oczywiste - racjonalizm w poznaniu

• szkoła kartezjańska: Leibnitz (1646 - 1716): pluralizm - świat zbudowany jest w wielu monad - to ośrodek siły - energii świata. Jest to substancja prosta i niepodzielna. W niej zachodzą zmiany immanentne. Rzeczy to zespoły monad. Modelem monady jest ludzka dusza - duchowa substancja. Są spontaniczne: percepcja i dążenie. L. Wyróżnia zatem świat rzeczy oraz ich metafizyczną podstawę - monady. Monady zachowują hierarchię - w zależności od stopnia doskonałości.

Spinoza (1632 - 1677):

• dusza i ciało. Dusza ma zdolności myślenia, ciało to przedmiot poznania. Ciało doznaje zmysłami.

• Monizm. Istnieje jedna substancja - dusza i ciało to atrybuty jednej substancji. Substancja ta posiada wiele atrybutów. np. w człowieku mamy dwa atrybuty: rozciągłości (ciało) i myślenia (dusza). Dusza i ciało współistnieją ze sobą: paralelizm.

Malebranche (1638 - 1715):

• okazjonalizm - nie ma powiązania między duszą i ciałem. Akt woli jest okazją dla Boga, który wywołuje odpowiednie zmiany w ciele ( i odwrotnie). Bóg jest jedynym sprawcą działania. Przedmioty podlegają tej sile sprawczej, ale same nie są ośrodkiem działania.

W nowożytności zmieniając się poglądy na temat państwa i społeczeństwa. Powstają tzw. teorie umowy społecznej.

Hobbes (1588 - 1679) - w stanie natury wszyscy ludzie prowadzą ze sobą wojnę. Człowiek zatem bojąc się utraty życia podpisuje akt zgody, który stanowi akt przekazania na osobę suwerena prawa do zabijania. Ludzie podpisują umowę społeczną, która jest początkiem powstania państwa. Dzięki temu zyskują bezpieczeństw. Nie boją się, że mogą zginąć z rok sąsiada. Jedyną osobą w państwie, która posiada monopol na używanie przemocy jest suweren - ucieleśnienie woli powszechnej.

Locke (1632 - 1704) - jest to również teoretyk umowy społecznej. Nie twierdzi on jednak, że ludzie podpisują umowę społeczną, gdyż boją się śmierci, ale dlatego, że chcą sobie zwyczajnie ułatwić życie. Dlatego potrzebują praw, które będą regulować stosunki społeczne i ułatwiać funkcjonowanie w społeczeństwie. Niemniej przed powstaniem społeczeństwa, ludzie wcale nie żyli w stanie wojny. To klasyk liberalizmu.

Rousseau (1712 - 1778) - teoretyk Rewolucji Francuskiej. „Człowiek urodził się wolny, a wszędzie żyje w okowach”. W stanie natury wszyscy są dobrzy, dopiero społeczeństwo „psuje” człowieka. Mówił o umowie społecznej jako akcie który prowadzi do powstania tzw. woli powszechnej. Nie jednostka, lecz wspólnota jest podmiotem polityki. Człowiek musi podporządkować się woli powszechnej.

Ad 3). okres oświecenia i krytyki (XVIII w.)

Anglia -Locke, Berkeley, Hume

Francja - Walter, Diderot

Niemcy - Kant

Kant (1724 - 1804):

- transcendentalizm: Kant krytykuje metafizykę. Interesuje go natomiast nie poznanie bytu, ale warunki ludzkiego poznania - badanie warunków możliwości doświadczenia ludzkiego. Filozofia może badać możliwości poznania, ale nie rzeczywistość. Metoda Kanta (transcendentalna) jest badaniem apriorycznych form poznania ludzkiego. Aprioryczne - dlatego, że Kant uważa, iż formy te znajdują się niejako w umyśle każdego człowieka. Nie są wrodzone, ale ich aprioryzm polega na tym, iż umożliwiają poznanie - poprzedzają wszelkie doświadczenie. Te aprioryczne formy muszą być jednak uzupełnione treścią. Np. takimi formami zmysłowymi są przestrzeń i czas. Rzeczy poznajemy zawsze w jakimś miejscu i czasie, ale potrzebujemy istnienia tych rzeczy i aktywności postrzegania, aby poznanie było w pełni możliwe. Formy naszego umysłu potrzebuję treści płynącej z aktu postrzegania np. stołu. Umysł nadaje formę, ale treść płynie od rzeczy. „Umysł bez naoczności jest pusty, lecz przedmioty bez umysłu są ślepe”.

• przewrót kopernikański - polega na tym, iż podmiot jest u Kanta aktywny. Rzeczy nie narzucają się poznającemu podmiotowi, ale to ona sam bierze udział w poznaniu. Bez poznającego podmiotu świat niejako nie istniałby - (skoro nie mógłby być poznany).

• Istnieją dwa światy: noumenów i zjawisk. Zjawiska nie są odzwierciedleniem świata noumenów, ale coś z nich jest w zjawiskach.

• Kant wyróżnia trzy rodzaje kategorii apriorycznych: intelektu - jest ich razem 12, zmysłowości: przestrzeń i czas, oraz rozumu: Bóg, dusza, wszechświat - trzy idee rozumu.

Ad 4) Ponowny okres systemów (połowa XIX w,) - idealizm niemiecki: Fichte, Schelling, Hegel.

G.F. Hegel (1770 - 1831):

zasadą świata jest duch - absolut, który realizuje siebie zarówno w obszarze idealnym, jak i realnym. Duch jest procesem uświadamiania sobie siebie samego. Motorem tego procesu jest wyodrębnianie się przeciwieństwa: teza - antytez - synteza. Absolut na początku jest potencjalny, jako idea - pojęcie. Jest to byt w sobie (teza). Następnie przechodzi w (antyteza) przyrodę (byt poza sobą) aby ostatecznie przyjąć formę bytu dla siebie (synteza) -Ducha. Jest to proces aktualizacji ducha. Duch staje się świadomym siebie podmiotem. Absolut rozpoznaje siebie jako jedność różnorodności. „To co rozumne jest rzeczywiste”. Na początku duch jest subiektywny. Przejawem ducha subiektywnego jest antropologia, fenomenologia oraz psychologia. Następnie staje się obiektywny. Przejawem ducha obiektywnego jest moralność, instytucje państwowe, państwo w ogóle. Ostatecznie przyjmuje formę ducha absolutnego, którego przejawem jest religia, sztuka i filozofia.

Historia - jest rozwojem ducha. To dzieje Rozumu. To pochód ducha ku wolności. Wszystkie wydarzenia w naszej historii stanowią określone miejsce w tym pochodzie. Jednostka realizuje swoją wolność w państwie, w którym spotyka się wola subiektywna z rozumem powszechnym. Państwo jest najwyższą formą obiektywizacji ducha. Jesteśmy w stanie w historii rozpoznać powszechne prawa (historia jest rozwojem ducha). Taki pogląd nazywa się historyzmem.

Filozofia współczesna - od roku 1830.

Marks (1818 - 1888)

-materializm dialektyczny - przyroda jest w ruchu - nie tylko rozwój myśli, jak u Hegla. Motorem rozwoju jest walka przeciwieństw.

• materializm historyczny - historią rządzi prawo. Tym prawem u Marksa jest walka klas. Marks zawdzięcza Heglowi odkrycie praw dialektyki - czyli prawo rządzące rozwojem historii. Historia zmierza do komunizmu. Walka klas zakończy się zwycięstwem ploretariatu nad burżuazją i nastaniem komunizmu.

• Baza i nadbudowa. Marks wyróżnia bazę - jest to całokształt stosunków produkcji i nadbudowę, czyli kulturę. „Byt kształtuje świadomość”. Marks wyróżnia 5 stosunków produkcji: 1) gminy pierwotnej, 2) niewolniczy, 3) feudalny, 4) kapitalistyczny, 5) socjalistyczny. Nad tym buduje się świadomość klasowa - ideologia.

Pozytywizm :

• jest to nurt w filozofii współczesnej, który twierdzi, że wzorem nauki są nauki przyrodnicze. Nurt ten zapoczątkował A. Comte, który w roku 1830 wydaje „Kurs filozofii pozytywnej”. Filozof ten twierdził, iż trzeba odrzucić metafizykę. Istnieją bowiem tylko zjawiska, nie ma innego świata stanowiącego niejako podstawę zjawisk.

• Neopozytywizm Koła Wiedeńskiego (Schlick, Carnap, Neurath) - kontynuowali oni myśl Comta. Twierdzenia metafizyki uznawali za bezsensowne, ponieważ są one nieweryfikowalne w doświadczeniu. Filozofia ma tylko analizować wyrażenia jakimi posługują się nauki. To zatem logiczna teoria języka.

• Filozofia analityczna - również kontynuuje myśl pozytywistów. (Edward Moore, Bernard Russell, Ludwig Wittgenstein - 1889 - 1951):

Filozofia zajmuje się wyjaśnianiem znaczeń słów i myśli. Jej rola sprowadza się do zastępowania wyrażeń nieścisłych jednoznacznymi.

Wittgenstein - język stwierdza fakty- składa się ze zdań zawierających nazwy, które czerpią swe znacznie z przedmiotów, jakie reprezentują. Zakładał on, że istnieje prosta struktura języka, którą można przedstawić za pomocą formuł logiki matematycznej. W. później będzie kładł nacisk na instrumentalny aspekt języka - nie znaczenie, ale użycie jest ważne: słowa są potrzebne by pytać, kłamać, rozkazywać itd. W. mówi o grze językowej - używamy języka i uczymy się go jak reguł gry. Uczymy się jak prawidłowo używać języka. Słowa znaczą coś, jeśli się do czegoś przydają - jeśli nadają się do użycia. Filozofia nadużywa potocznych wyrażeń. W. odkrywa rzeczywiste reguły używania wyrażeń. „Filozofia jest walką z opętaniem naszego umysłu za pomocą środków naszego języka”.

Fenomenologia

To kolejny nurt w filozofii współczesnej, za twórcę którego uznaje się Edmunda Husserla (1859 - 1938). Fenomenologia uznawana jest przez fenomenologów za jedyną naukę (filozofia pierwsza) dostarczającą podstaw do wiedzy. Zajmuje się ona oglądem - opisem tego, co i jak jest dane naszej świadomości, co jest dane w jego istocie (eidos). Nauka ta bada fenomeny w strukturze istotowej (ejdetycznej). Eidosy to bezpośrednie dane (naocznie) transcendentalnie oczyszczonej świadomości. Fenomenologia postuluje zawieszenie naszej wiedzy o świecie - wzięcie w nawias (epoche). Jest to redukcja fenomenologiczna umożliwiająca poznanie prawdziwe.

Egzystencjalizm (Kierkegaard, Nietzsche, Sartre, Heidegger, Jaspers, Camus):

Nurt w filozofii współczesnej powstały po II wojnie światowej. Głównym przedmiotem zainteresowaniem egzystencjalistów jest człowiek traktowany tu jako egzystencja.

• nicość (Sartre) - istnieje byt w sobie (rzeczy) i byt dla siebie (świadomość). Sama świadomość jest niebytem - nicością. Kiedy poznaję rzeczy np. stół, to uświadamiam dobie, że nie jestem stołem. W tym sensie świadomość jest niebytem: nie stołem, nie drzewem itd. „Człowiek jest bytem, dzięki któremu nicość pojawia się w świecie”.

• Egzystencja poprzedza esencje. Człowiek nie jest z natury gotowy. Nie rodzi się jakiś. Człowiek dopiero kształtuje siebie w swojej egzystencji - gdy dokonuje wyboru. Stąd w filozofii tej mamy koncepcje wolności, która przynależy człowiekowi i dzięki niej może on kształtować siebie - to kim będzie - swoją esencję. Wolność jako projekt.

Heidegger - analizuje byt i bycie. Dasein - bycie - jest sposobem egzystencji człowieka. Jest to czasowy sposób egzystencji. Nie można mówić o dasein bez mówienia o czasie. Dasein jest w czasie. Byt jest czymś, co się ukrywa. Dasein jest natomiast tym, który próbuje dotrzeć do bytu. Jest byciem ku śmierci. W swej egzystencji musi odnaleźć sens bycia. H mówi o upadku kultury zachodniej, którą charakteryzuje myślenie instrumentalne - techniczne. Takie myślenie dominuje współcześnie i oddala nas od bytu. H postuluje zatrzymać ten proces racjonalizacji świata. Nawołuje do autentycznego życia, polegającego na poszukiwaniu sensu bycia.

Postmodernizm (Rorty, Derrida, Bauman).

Termin ten pojawił się w filozofii za sprawą Lyotarda i jego książki - „Kondycja ponowoczesna” (1979).

Poglądy:

-koniec wielkich narracji, czyli wiary w obiektywnie istniejące prawa rządzące historią (np. Hegel).

-stary świat upadł wraz z Auschwitz.

• różnorodność, pluralizm poglądów i perspektyw, wielość dyskursów.

• Dekonstruktywizm - nie ma jednego sensu tekstu. Trzeba zburzyć wszelkie schematy i konstrukcje. Znaczeń jest tyle, ile perspektyw - powstaje w trakcie każdorazowej percepcji. Czynna interpretacja (Derrida).

Polecam do wykładu: Notatki do ćwiczeń z filozofii, czyli jak i po co odróżniać Platona od Plotyna, red. Krzysztof Marczewski, Lublin 2000.

Wykład 2

Filozofia medycyny?

• To filozoficzny wymiar praktyki medycznej

• Refleksja nad medycyną

Refleksja nad medycyną

Pytania ontologiczne:

• Czym jest medycyna, pytanie o jej istotę.

• Czym jest choroba (jako byt) i zdrowie

• Czy istnieją takie byty jak choroby?

Pytania antropologiczne:

• Kim jest pacjent?

• Czy człowiek jest jedynie organizmem biologicznym?

• Czy stany psychiczne mają wpływ na przebieg choroby?

Filozofia medycyny pomocna dla lekarzy i pielęgniarek w postępowaniu z chorym, zrozumieniem jego stanu umysłu

Problemy etyczne:

• Problem wyboru moralnego w medycynie

• Problem eksperymentów medycznych

• Problem śmierci, cierpienia, lęku

• Problem eutanazji, aborcji, pobierania ludzkich narządów

• Kodeks postępowania lekarzy

Logika

• Analiza myślenia logicznego

• Logika przyczynowości

• Pojęcie prawdopodobieństwa

• hipotezy

• Analiza błędów logicznych w medycynie

Tytus Chałubiński

• 1) Co jest do zrobienia?

• 2) Jak to uskutecznić?

Władysław Szumowski

• „Filozofia medycyny jest nauką, która rozpoznaje medycynę jako całość; omawia jej stanowisko w ludzkości, państwie i szkołach lekarskich; daje rzut oka na całość dziejów medycyny; przedstawia najogólniejsze zagadnienia z filozofii biologii; analizuje metodologiczne formy myślenia lekarskiego, wymieniając i wyjaśniając błędy logiczne, popełniane w medycynie; czerpie z psychologii i metapsychiki te wiadomości i poglądy, które mają znaczenie dla całości medycyny; omawia naczelne wartości w medycynie oraz formułuje ogólne podstawy etyki lekarskiej”

Historia filozofii medycyny

• Hipokrates, grecki lekarz i filozof z Kos. Żył w latach (460 -377). Jego naczelna zasadą było: „nie szkodzić”. Mówił o istnieniu 4 podstawowych cieczy: krew, flegma(śluz), żółta żółć, czarna żółć. Równowaga tych cieczy powoduje zdrowie. Uważał, że organizm jest zbudowany celowo. Natura sama leczy choroby człowieka.

• Postulat obserwacji

• Zagadnienie miłości bliźniego - etyka lekarska

• Lekarz był bogiem

• Demokryt, Epikur - przeczą celowości w człowieku. Trzeba działać, a nie obserwować

• Galen (129 - 199) lekarz Marka Aureliusza. Kontynuował dzieło Hipokratesa. Zakładał celowość w organizmie człowieka. Uważał, że medycyna jest nauką ścisłą. Powinna opierać się na geometrii Euklidesa. Lekarz powinien więc posiadać dobre wykształcenie matematyczne

• Szkoła aleksandryjska - koncentracja na wyborze leku. Podstawą jest doświadczenie

• Chrześcijaństwo - rozwój dogmatyzmu w myśleniu medycznym

• Epoka odrodzenia zrywa z dogmatyzmem:

Wesaliusz(XVI) - jego odkrycia i nauka nie znalazły uznania w oczach Kościoła. Punktem spornym stała się m.in. liczba żeber u mężczyzny - wg nauki kościelnej powinna być z jednej strony mniejsza o jedno - jako że Ewa została stworzona z żebra Adama. Jako pierwszy podjął się dokładnego zbadanie zwłok ludzkich - dzięki czemu odkrył błędy w medycynie Galena. Twórca nowożytnej anatomii

Epoka nowożytna

• Kartezjusz - ciało ludzkie jest maszyną.

• La Mettrie (XVIII) „Człowiek maszyna”

• Empiryzm brytyjski: Locke, Berkeley, Hume

wiedza pochodzi z doświadczenia

należy porzucić spekulacje, a zaufać zmysłom

Thouret

• W 1799 roku występuje o utworzenie katedry filozofii medycyny. Ten pomysł doczekał się realizacji dopiero w roku 1920, gdy Władysław Szumowski obejmuje katedrę Historii i Filozofii Medycyny w Krakowie.

Wiek XIX

• W Polsce (przeważa materializm):

• Ferdynand Dworzaczek (1804 - 1877) lekarz i filozof. Filozofia jest niezbędna w medycynie. Napisał „Wstęp do filozofii medycyny”

Tytus Chałubiński (1820 - 1889) objął stanowisko naczelnego lekarza po Dworzaczku. Przywołuje również nazwisko Forgeta i używa jego terminu „elementu choroby” , choć mówi raczej o momentach choroby. Forget mówił o ważności obserwacji i błędach w medycynie - pozytywista.

Tytus Chałubiński:

• Lekarz powinien rozkładać (w umyśle) przebieg choroby pacjenta na „momenty chorobowe”, którymi on nazywa: zmiany w tkankach organizmu, przebieg zaburzeń choroby.

• Lekarz powinien odtwarzać te zaburzenia jako łańcuch przyczynowy

• Uczniowie Chałubińskiego( szkoła polska): Zygmunt Kramsztyk (1848 - 1920), Henryk Nusbaum (1849 - 1937)

• Edmund Biernacki (1866 - 1911):

• „Istota i granice wiedzy lekarskiej”

• „Zasady poznania lekarskiego”

• „Co to jest choroba”

• Poglądy: zajmuje się pojęciem przyczyny, które jego zdaniem w medycynie musi być inaczej rozumiane niż w naukach ścisłych. Zajmując się gatunkiem chorobowym trzeba rozpatrywać każdy przypadek indywidualnie.

Władysław Biegański (1857 - 1917)

• Teoria prewidyzmu - poznanie prowadzi nie do odtwarzania tego, co jest, ale przewidywania zdarzeń. Chodzi o to, aby przewidywać.

• Rozwija trzy zasady Chałubińskiego: 1) lekarz musi krytycznie myśleć - potrzeba logicznego myślenia 2) rozwijał szerokie - biologiczne pojęcie choroby - jako zaburzenie funkcji 3) mówił o zadaniach lekarza, jako praktyka

Józef Dietl (1804 - 1874)

• Medycyna jest nauką przyrodniczą

• Jej celem jest poznać człowieka

• Należy odrzucić te metody, które nie dają rezultatów

• Lekarza ocenia się po wiedzy, jaką posiada, a nie po skutkach jego działania: „zadaniem lekarza jest wiedzieć, nie leczyć”

Władysław Szumowski (1875 - 1954)

• Postulował połączyć w jeden przedmiot uniwersytecki filozofię medycyny i historię medycyny

Kazimierz Wize (1873 - 1953)

• 5 cnót kardynalnych lekarza: mądrość, zapał, męstwo, poświęcenie, posłannictwo

Ludwik Fleck - mikrobiolog (1885 - 1931)

Niemcy (intuicjonizm - przypisywania w znaczenia intuicji

Georg Honigmann (1863 - 1930):

• sztuka przeważa w medycynie nad nauką

• Nauka jest abstrakcją

• Medycyna potrzebuje jej, ale sama nią nie jest

• Intuicja wywodzi się z instynktu

Erwin Liek (1878 - 1935)

• W medycynie ważna intuicja

• Lekarz działa na duszę swoją indywidualnością i sympatią

• Liek zwalcza materializm i mechanicyzm

• Powrót do Hipokratesa

• Lekarz musi zmobilizować „inżyniera” wewnątrz człowieka (siła życiowa, dusza, natura) - lekarz musi zrobić pęknięcie w układ wegetatywny, aby zmobilizować inżyniera.

Hans Much (1880 - 1932)

• Medycyna nie jest nauką, lecz z niej korzysta

• Medycyna jest historią ludzkich błędów

• Jak wywołać odporność na choroby

• Funkcjonowanie organizmu porównuje on do orkiestry, który ma swojego dyrygenta. Człowiek składa się z ciała i duszy - tworzą jedność, dlatego w badaniu chorego ważna jest psychoanaliza.

August Bier (1861 - 1949)

• Dusza jest artystą, który gra w mózgu jak na fortepianie Jeśli zepsuje się artyście instrument, to nie będzie muzyki

• Dusza ma wpływ na życie biologiczne - jest regulatorem całości

• W połowie XIX wieku spór empiryzmu z racjonalizmem

• Pod koniec XIX wieku materializm i mechanicyzm coraz bardziej ustępują miejsca innym poglądom

• Coraz częściej mówi się o „duszy”

Szkoły i metody

• Dwie metody postępowania lekarskiego:

1) model biomedyczny (mechaniczny):

• Zakłada, że ciało ludzie to maszyna (Kartezjusz)

• Wiliam Harvey (1578 - 1657) - krew krąży na sposób mechaniczny. To on rozpoczął zabieg transfuzji krwi, puszczania krwi

• Anatomia to technika studiowania ciała

• Choroba jest rezultatem wadliwego działania różnych części ludzkiego ciała

• Koncentracja na medycynie klinicznej - opartej na odkryciach biochemicznych

• Ten pogląd (naukowa koncepcja medyczna) powstaje jako rezultat „racjonalizacji” - odkryć z zakresu fizjologii i anatomii patologicznej

• Specjalizacja

Szkoły i metody

2) model biopsychospołeczny

• Podejście naukowe jest niewystarczające

• Oprócz wiedzy medycznej podkreśla się ważność innych czynników: potrzeb psychicznych i społecznych (kulturowe)

• To holistyczne podejście do choroby

• Nie ignoruje wymiaru ludzkiej egzystencji, jak model biomedyczny, który analizuje człowieka w kontekście braku lub występowania choroby

Realizm (racjonalizm) czy empiryzm?

• 1)realizm

• William Cullen - (1710 - 1790) - choroba jest zaburzeniem nerwowym. Był realistą, gdyż zakładał, że istnieją mechanizmy wywołujące chorobę, i że można rozpoznać istotę owego mechanizmu chorobowego - ograniczając się oczywiście do spekulacji

Podział na 4 choroby: nerwice, wywołane czynnikiem zewnętrznym, złymi nawykami, choroby lokalne - rak

Realizm (cd)

• Homeopatia - każdy środek leczniczy wywołuje szczególny rodzaj choroby - leczyć można poprzez podanie choremu tego samego środka (niewielką ilość), który tę chorobę wywołuje

2)Realizm kontrolowany empirycznie:

• Sprawdzanie hipotez

• Teoria zawsze poprzedza obserwacje

• Biologiczna koncepcja choroby (patrz model mechaniczny)

Biologiczna koncepcja choroby:

• Gdy pacjent ma objawy choroby, lekarz decyduje się na odpowiednie badania

• Nie ma tu mowy o duszy

• Pojęcie choroby i zdrowia są pojęciami biologicznym, jak twardość i miękkość - fizycznymi

• Redukcjonizm biologiczny: człowiek to organizm

• Choroba jest odchyleniem od normy gatunkowej np. podwyższona temperatura

3) czysty empiryzm

• J. Gavaret - w 1840 ogłosił 10 zasad, w których postulował, aby decyzje lekarzy opierały się przede wszystkim na obserwacji

Zaufanie tylko do faktów - obserwacja przy łóżku chorego

prawo terapeutyczne - współczynnik śmiertelności lub wyleczenia dla danej próby pacjentów leczonych w pewien określony sposób - aby formułować statystyczne „prawa przyrody”.
Stopień naukowości (Władysław Szumowski)

1) Naukowe oblicze medycyny

• Jako nauka ścisłą - opiera się na fizyce i chemii

• Myślenie kliniczne - analityczne

• Organizm człowieka jest częścią przyrody i poddany jego prawom np. w organizmie zachodzą przemiany rytmiczne: krążenie krwi, oddychanie, miesiączka - choroba polega na naruszeniu tego rytmu. Pojmowana jest dynamicznie

• Choroba wywoływana jest przez dwa czynniki: podłoże (indywidualne zdolności reagowania) oraz przyczyna wywołująca

3 formy rozwoju choroby:

• Faza usposobienia do choroby (podłoże) - obszar medycyny zapobiegawczej, indywidualnej, zbiorowej, społecznej

• Faza początku choroby - okres przedkliniczny - terapia przerywająca

• Faza rzeczywista - okres kliniczny - obszar dla medycyny.

2) Medycyna mniej naukowa

• Homeopatia: zasada podobieństwa - jeśli zimno wywołało chorobę, to trzeba ją leczyć zimnem, zasada rozcieńczenia - każdy lek, który podaje się w dużych dawkach truje, lecz w małych - leczy

• Medycyna biologiczna - Niemcy (początek XX wieku) - człowiek to całość, nie można pojąć osobno cegiełek, z których zbudowany jest organizm człowieka. Nie istnieje prosta relacja przyczynowo - skutkowa.

• Ernest Schweninger (1850 - 1924) i jego następcy: lekarz jest artystą - musi mieć intuicje. Lekarz ma do czynienia z całością - człowiekiem, nad którym musi umieć panować, dlatego musi być człowiekiem śmiałym. Musi posiadać osobowość. Wiadomości, które posiada są tylko warunkiem, ale medycyna jest czymś więcej. Specjaliści patrzą na chorego jak na narządy a nie jak na człowieka. Honingmann - intuicja. Liek - wewnętrzny „inżynier”

3) Medycyna nienaukowa:

• Kapłan, znachor, uzdrowiciel, problem wpływu psychiki na stan zdrowia

• Kueizm (Emil Coue- 1857 - 1926): aby wyzdrowieć trzeba „przejąć” się chorobą i chcieć wyzdrowieć.

• Eddyizm (Baker Eddy - 1821 - 1910): chorobę można wyleczyć na drodze praktyk religijnych

Sposoby myślenia lekarzy przy wyborze leków (Szumowski)

• 1) dogmatyzm - brak samodzielności myślenia, opieranie się na sugestiach innych, bądź szkole

• 2)sceptycyzm lekarski - brak zaufania do leków

• 3) skrajny sceptycyzm - nihilizm

• 4)sceptycyzm krytyczny - krytycyzm

• 5) empiryzm - obserwacja chorego, czy dany lek pomógł, czy nie - chodzi o usunięcie choroby

6)racjonalizm - rozpoznanie stanu zdrowia i przyczyny choroby, znajomość działania leków. Lekarz posiada wiedzę. Uzasadnienie wyboru leku.

• Szumowski postuluje syntezę racjonalizmu z empiryzmem

Bibliografia

• Filozofia medycyny (K. Marczewski, A. Kapusta) [w:] Notatki do ćwiczeń z filozofii, czyli jak i po co odróżniać Platona od Plotyna, red. K. Marczewski, Lublin 2000, s. 173 - 188.

• Władysław Szumowski, Filozofia medycyny, Kęty 2007, s. 19 - 171.

• Henrik R. Wulff, Filozofia medycyny, Warszawa 1993, s. 53 - 87.

Wykład 3

Problemy etyczne

• Etyka - to nauka o moralności. Podstawowym pojęciem jest pojęcie „dobra” i powinności.

Pytania etyczne:

• Czym są wartości moralne?

• Jaki jest ich sposób istnienia?

• Pytanie o źródło moralności?

• Co jest dobre (jakie postępowanie jest dobre), a co złe?

• Intelektualizm etyczny (Sokrates)

• Etyka formalna Kanta

• Etyka utylitarystyczna

• Etyka chrześcijańska

Intelektualizm etyczny Sokratesa

• Cnota jest dobrem bezwzględnym

• Cnota jest wiedzą

• Jeśli ktoś wie, co jest dobre - czyni dobrze.

• Zło bierze się z ignorancji

Etyka formalna Kanta (etyka intencji)

• Etyka deontologiczna - trzeba respektować pewne zasady bez względy na konsekwencje

• Człowiek jest prawodawcą moralności

• Imperatyw kategoryczny: „Postępuj tak, abyś człowieczeństwa tak w twej osobie jak też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka” - idea człowieczeństwa

• Imperatyw hipotetyczny: dobro jako środek - ze względu na cel

• „Postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem”

Etyka utylitarystyczna

• Ocena czynu moralnego ze względu na skutek

• Bentham - działanie, które prowadzi do szczęścia jednostki, jest dobre, naganne jest ta taki działanie, które powoduje nieszczęście

• Szczęście - przyjemność jest największym dobrem

• Mill - im czyn przynosi więcej szczęścia społeczności, tym bardziej wzrasta jego wartość. Szczęście polega na doznawaniu przyjemności, ale hierarchia przyjemności

Etyka chrześcijańska

• Żyć w zgodzie z przykazaniami: przykazanie miłości Boga, bliźniego i siebie samego

• Podstawową wartością nie jest szczęście i samorealizacja jednostki, ale miłość i czynienie dobra

• Idea poświęcenia w imię miłości

Etyka w medycynie

• dobro w medycynie?

Hipokrates

• Przysięgam na Apollona lekarza, na Asklepiosa, Hygieje, i Panaceje oraz na wszystkich bogów i boginie, biorąc ich na świadków, że wedle mej możności i rozeznania będę dochowywał tej przysięgi i tych zobowiązań.

Przysięga Hipokratesa

• Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami, będę się dzielił z nim mieniem i na żądanie zaspokajał jego potrzeby: synów jego będę uważał za swoich braci i będę uczył ich swej sztuki, gdyby zapragnęli się w niej kształcić, bez wynagrodzenia i żadnego zobowiązania z ich strony; prawideł, wykładów i całej pozostałej nauki będę udzielał swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim, poza tym nikomu innemu. Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i rozeznania ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy.

• Nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka poronnego. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją.

• Nie będę operował chorych na kamicę, pozostawiając to ludziom zawodowo stosującym ten zabieg.

• Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, nie po to, żeby świadomie wyrządzać krzywdę lub szkodzić w inny sposób, wolny od pożądań zmysłowych tak wobec niewiast jak i mężczyzn, wobec wolnych i niewolników.

• Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał, czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy.

• Jeżeli dochowam tej przysięgi, i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu tej sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy; jeżeli ją przekroczę

Przyrzeczenie lekarskie

• Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam:

• - obowiązki te sumiennie spełniać;

• - służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;

• - według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a chorym nieść pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i okazując należny im szacunek;

• - nie nadużywać ich zaufania i dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci chorego;

• - strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, a do kolegów lekarzy odnosić się z należną im życzliwością, nie podważając zaufania do nich, jednak postępując bezstronnie i mając na względzie dobro chorych;

• - stale poszerzać swą wiedzę lekarską i podawać do wiadomości świata lekarskiego wszystko to, co uda mi się wynaleźć i udoskonalić.

• Przyrzekam to uroczyście!

Kodeks Etyki Lekarskiej - 2004

• Art. 1. 1. Zasady etyki lekarskiej wynikają z ogólnych norm etycznych.

• 2. Zobowiązują one lekarza do przestrzegania praw człowieka i dbania o godność zawodu lekarskiego.

• 3. Naruszeniem godności zawodu jest każde postępowanie lekarza, które podważa zaufanie do zawodu.

• Art. 2. 1. Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie może posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską w działaniach sprzecznych z tym powołaniem.

• 2. Największym nakazem etycznym dla lekarza jest dobro chorego - salus aegroti suprema lex esto. Mechanizmy rynkowe, naciski społeczne i wymagania administracyjne nie zwalniają lekarza z przestrzegania tej zasady.

• Art. 3. Lekarz powinien zawsze wypełniać swoje obowiązki z poszanowaniem człowieka bez względu na wiek, płeć, rasę, wyposażenie genetyczne, narodowość, wyznanie, przynależność społeczną, sytuację materialną, poglądy polityczne lub inne uwarunkowania.

• Art. 4. Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.

• Art. 5. Izba lekarska jest obowiązana do czuwania nad przestrzeganiem zasad etyki i deontologii lekarskiej oraz zachowaniem godności zawodu przez wszystkich członków samorządu lekarskiego a także do starań, aby przepisy prawa nie naruszały zasad etyki lekarskiej.

ZBIÓR ZASAD ETYCZNO-DEONTOLOGICZNYCH POLSKIEGO LEKARZA
uchwalony na Nadzwyczajnym Krajowym Zjeździe Delegatów Polskiego Towarzystwa Lekarskiego w Szczecinie w dniu 22 czerwca 1984 roku

• Zasada 1. Rozpoczynając wykonywanie swego zawodu, lekarz świadomie i dobrowolnie podejmuje obowiązek służenia chorym, dbania o zdrowie społeczeństwa oraz przestrzegania zasad etyczno-deontologicznych obowiązujących w społeczeństwie socjalistycznym.

• Zasada 2. Zdrowie chorego i zdrowie społeczeństwa są dla lekarza najwyższym prawem. Obowiązkiem lekarza jest troska o powierzonych jego opiece chorych, zapobieganie chorobom i troska o podnoszenie zdrowotności społeczeństwa.

• Zasada 3. Prawo lekarza do decydowania o sprawach zdrowia ludzkiego nakłada na niego szczególne obowiązki i odpowiedzialność. Powinien on stale pamiętać, że jego błędna decyzja czy działanie może wpłynąć niekorzystnie na stan zdrowia, a nawet zagrozić życiu osób pozostających pod jego opieką.

• Zasada 4. W stosunku do osób powierzonych jego opiece lekarz obowiązany jest zachować takt i dyskrecję jako wyraz szacunku dla osobowości chorego.

• Zasada 5. Postępowanie zawodowe oraz postawę osobistą i społeczną lekarza powinno cechować poczucie godności zawodowej i koleżeństwa zawodowego, zgodnie z najlepszymi przykładami przekazanymi przez wybitnych lekarzy wszystkich epok i krajów, a w szczególności zgodnie z postępowymi tradycjami medycyny polskiej

• Zasada 6. Obowiązkiem lekarza jest stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Powinien on także rozszerzać i pogłębiać swe wiadomości z zakresu nauk przyrodniczych, humanistycznych i społecznych

Władysław Szumowski

• Życie wymaga przepisów szczegółowych, paragrafów, kodeksów. Mamy też ich dosyć wszędzie. To wolno, a tego nie wolno. Eutanazja, zpędzanie płodu zakazane. Jednakże życie jest nader skomplikowane. Żaden kodeks nie jest w stanie przewidzieć wszystkich powikłań życia. Rzeczywistość niekiedy jest tak okrutna, że nawet najsprawiedliwszy sędzia nie mógłby chyba karać winowajcy, który przekroczył paragraf. Najwyższą instancją powinno być sumienie lekarskie, w którym nad wszystkim górowałaby szlachetność („Filozofia medycyny, s. 182).

Wykład 5

Relacja pacjent - lekarz

• Obowiązki lekarza:

-czynienie tego, co najlepsze dla pacjenta

-obowiązek uwzględniania interesów społeczeństwa

-obowiązek poszanowania autonomii pacjenta

Problem paternalizmu

-paternalizm prawdziwy (np. relacja rodzice - dziecko)

-paternalizm upoważniony

-paternalizm nieupoważniony

Etyka troski

• Działanie lekarza powinno być objawem troski o pacjenta

• Etyka medyczna powinna realizować wartości: perfekcjonizm zawodowy, autonomia, zaufanie pacjenta, życie - zdrowie, eliminacja bólu i cierpienia

• Lekarz powinien pomagać budować sens (bólu i cierpienia)

Mądry lekarz - etyka troski

Cnoty:

4)wrażliwość moralna i intelektualna

3) dyspozycja do poszanowania wiedzy i umiejętności

2)szacunek dla drugiego, tolerancja, życzliwość, budząca zaufanie osobowość, lojalność, cierpliwość

1)troskliwość

Koncepcje choroby (zdrowia)

• 1) demonologiczna

• 2) ontologiczna

• 3) funkcjonalna

• 4) analityczna definicja choroby

• 5) holistyczne ujęcie zdrowia

Demonologiczna koncepcja choroby (wymiar moralny)

• Choroba jako zło (demon)

• Choroba jako coś nadprzyrodzonego (chrześcijaństwo)

• Jako zburzenie harmonii w świecie (starożytność)

Ontologiczna koncepcja choroby (mechanistyczny pogląd)

• Choroba wywołana jest przez czynnik zewnętrzny wobec człowieka (jest czymś wrogim człowiekowi) np. ktoś „złapał chorobę”, „dostał ataku serca”, lub „dopadła go grypa”

• Utożsamianie choroby z jej przyczyną (choroba jako coś obcego)

• Choroby są rzeczywistymi bytami (zob. realizm) np. pogląd Biernackiego (gatunek choroby)

• Nie jest ważny pacjent, ale choroba - lekarze walczą z chorobą, nie zaś zajmują się pacjentem

• Redukcja pacjenta do nośnika choroby - redukcjonistyczne ujęcie choroby

• Choroba nie ma żadnej funkcji

• Nadmierny paternalizm i reifikacja pacjenta

Pogląd ten dominuje w tzw. ideologii szpitalnej

Funkcjonalny model choroby

• Przedstawicielami tej opcji są tzw. systemiści:

Konrad Lorenz (1903 - 1989)- diagnoza schorzeń współczesnej cywilizacji Zachodu (np. przeludnienie). Doszukuje się on przyczyn chorób w historii naszej cywilizacji

Rene Dubos ( 1901 - 1985) - adaptacyjny model choroby

• Choroba to zaburzenie systemowego ładu. To chaos - dysharmonia funkcjonalna systemu)

• Antyredukcjonizm - całość jest nadrzędna

• Ważne pojęcie przyczyny - jest to medycyna zapobiegawcza - ważna profilaktyka

• Choroba przeciwstawna zdrowiu (chaos i kosmos)

• Pojęcie stanu normalnego: jest to stan dynamicznej równowagi funkcjonalnej: zdolność systemu do harmonijnego rozwoju

Adaptacyjny model choroby (w ramach funkcjonalnego)

• Choroba i zdrowie są ze sobą sprzężone - między nieuporządkowaniem a porządkiem)

• Ruch, dynamika, przekształcanie - Dubos kontynuuje dynamizm Lorenza)

• Miarą zdrowia jest zdolność przystosowawcza systemu - jego sprawność i szybkość z jaką może odbudować zaburzoną harmonię funkcji

• Choroba ( a nie tylko zdrowie jak u Lorenza) również pojmowana jest adaptacyjnie

• Choroba jest stale obecna - jako początek procesu zdrowienia

• Ważnym pytaniem jest pytanie o funkcję choroby

• To próba zdefiniowania choroby (zdrowia)

Analityczna koncepcja choroby (Christopher Boorse)

• Definiując chorobę trzeba posługiwać się pojęciami:

- istota gatunkowa: typowość dla danego gatunku np. tempo pracy serca

- klasa odniesienia: płeć, wiek itp.

- normalna funkcja: nauką podstawową jest fizjologia

-zdrowie: to zdolność funkcjonalna - czyli gotowość każdej wewnętrznej części do wykonywania wszystkich, właściwych dla niej funkcji

• Zdolny wypełniać swoje funkcje człowiek jest zdrowy, czyli „Zdrowie jest brakiem choroby)

• Podstawowym pojęciem jest pojęcie choroby (nie zdrowia)

• Dwie wartości w kontekście funkcjonowania organizmu: reprodukcja i przetrwanie

• Choroba to byt obcy życiu (nienormalna funkcja)

• Podstawowe pytanie: jaka jest natura choroby

Holistyczne pojęcie zdrowia (Lennert Nordenfelt - bliski myśli Lorenza i Dubosa))

• Zdrowie to nie tylko pojęcie medyczne

• Zdrowie jest zdolnością osiągnięcia przez jednostkę jej życiowych celów w standardowych okolicznościach. Życiowe zaś cele są takimi stanami rzeczy, których realizacja jest jednocześnie konieczna i wystarczająca dla minimalnego dobrostanu jednostki (formalizm)

• Zdrowie jako warunek szczęścia

• Podstawowym pytaniem jest pytanie, czy dana jednostka jest zdrowa. Pytanie to odnosi się do całości życia człowieka.

Bibliografia

• Kazimierz Szewczyk, Dobro, zło i medycyna. Filozoficzne podstawy bioetyki kulturowej, Wyd. PWN, Warszawa - Łódź 2001.

Wykład 6

Problem lęku i śmierci

• Tanatologia ( od Tanatosa - greckiego boga śmierci) - to antropologia śmierci

-tanatologia historyczna

-tanatologia filozoficzna

-tanatologia medyczna

Człowiek jako byt skończony

• Świadomy śmierci - swojej skończoności

• Śmierć czymś niewiadomym, złym, jako nicość - niebyt - chaos

• Życiu towarzyszy zagrożenie śmiercią

• Życie jako ucieczka przed śmiercią

• Rozpacz w obliczu świadomości śmierci

• Poszukiwanie sensu śmierci

Sposoby rozumienia śmierci

• 1) postawa „umrzemy wszyscy” - śmierć jako naturalny kolej rzeczy, zjawisko powszechne i nieuchronne (chrześcijaństwo)

• 2) W IX wieku pojawia się tzw. własna śmierć - poczucie odpowiedzialności za własne czyny przed Bogiem. Wyraźniejsza staje się świadomość własnej - indywidualnej skończoności - w XVII wieku takie podejście staje się powszechne.

• 3)Od XVIII wieku słabnie wiara w Boga - wzmaga się strach przed własną śmiercią. Śmierć sama, a nie lęk przed sądem boskim.

Jest to proces indywidualizacji śmierci - związany z procesem indywidualizacji jako takiej. Prowadzi do osamotnienia jednostki. (śmierć zdziczała)

• XIX wiek - tzw. twoja śmierć. Ja przenosi swoje lęki na drugą osobę. Skupia się na jej śmierci. To świadomość śmierci drugiego wywołuje lęk (śmierć oswojona)

• Śmierć zdziczała - taki model śmierci pojawia się wraz w bezkrytyczną wiarą w naukę. Jest to pewien sposób radzenia sobie ze skończonością, poprzez wyparcie jej z naszej kultury. Taki wzorzec dominuje w ontologicznym modelu choroby i w ideologii szpitalnej.

Śmierć odbywa się w samotności, przeważnie w szpitalu.

• Śmierć zracjonalizowana (zob. Philippe Aries) - jest to rodzaj śmierci zdziczałej. Jest to tzw. robienie własnej śmierci.

1)staranne zaplanowanie

2)Estetyczność - śmierć przyzwoita jest aktem eleganckim i bezbolesnym

3)stała obecność śmierci w świadomości jednostki - ciągłe zainteresowanie nią.

W tym przypadku panujemy nad śmiercią. Nie czujemy lęku.

• Spokojna śmierć (przeciwieństwo zdziczałej) (Daniel Callahan) - wiek XX (np. śmierć negocjacyjna)

1) Uznanie śmierci za ostatni i bardzo ważny etap w życiu. Życie nadaje sens śmierci, taj jak i bliska śmierć nadaje sens pewnym wydarzeniom. Wydarzenie śmierci rozjaśnia życie.

2)wewnętrzna akceptacja śmierci i poprzedzającej jej choroby - pogodzenie się ze śmiercią

3) odrzucenie całkowitej odpowiedzialności za życie i śmierć

1

---