Organizacje pozarządowe
Organizacje pozarządowe, Non-governmental Organizations, NGOs, rodzaj organizacji międzynarodowych, których członkami są instytucje, stowarzyszenia krajowe oraz osoby prywatne. Ich prawną podstawą działania nie jest umowa międzynarodowa, lecz statut, regulamin lub inny wewnętrzny akt. Zasadą jest, iż muszą skupić członków przynajmniej z trzech państw i muszą być otwarte na nowych. Zakres, formy ich działania są bardzo różne, najczęściej ich powstanie wiąże się z dostrzeżeniem przez przedstawicieli krajów wspólnych problemów lub interesów, których rozwiązanie lub realizacja wymaga współpracy międzynarodowej.
Charakterystycznymi dziedzinami aktywności jest kultura, ochrona przyrody, ochrona pokoju, religia, prawa człowieka, nauka i technika. Skupiają one też osoby lub stowarzyszenia, zainteresowane współpracą w sferach wiążących się z wykonywanym zawodem lub hobby. Współcześnie wciąż wzrasta liczba NGOs, a ich rola jest wysoko ceniona, służą zacieśnianiu więzów międzynarodowych, a w wielu wypadkach ich członkowie podejmują się zadań trudnych, niebezpiecznych, wymagających odwagi i poświęcenia.
Trzeci sektor to nazwa, której używa się wobec ogółu organizacji pozarządowych. Określenie to, przeniesione z języka angielskiego, nawiązuje do podziału dzielącego aktywność społeczno-gospodarczą nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory.
Według tej typologii pierwszy sektor to administracja publiczna, określana też niekiedy jako sektor państwowy.
Drugi sektor to sfera biznesu, czyli wszelkie instytucje i organizacje, których działalność jest nastawiona na zysk, nazywany też sektorem prywatnym.
Trzeci sektor to ogół prywatnych organizacji, i działających społecznie i nie dla zysku, czyli organizacje pozarządowe (organizacje non-profit).
Określenie organizacje pozarządowe akcentuje niezależność tych organizacji od administracji (rządu). Z kolei non-profit odróżnia je od organizacji drugiego sektora i podkreśla, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk. Organizacje te określa się też czasem jako wolontarystyczne, gdyż ich działalność jest w znacznym stopniu oparta na działaniu ochotników, czyli wolontariacie. Inna nazwa stosowana wobec tych organizacji to organizacje społeczne lub organizacje użyteczności publicznej. Te sformułowania podkreślają, że aktywność tych organizacji jest najwyraźniejsza w dziedzinie ochrony zdrowia, szeroko rozumianej pomocy społecznej, akcji charytatywnych i edukacji, czyli krótko mówiąc działaniu dla dobra publicznego.
Coraz popularniejsza staje się jeszcze inna, międzynarodowa nazwa określająca organizację pozarządową: NGO, będąca skrótem angielskiego non-govermental organization (w odniesieniu do ogółu organizacji NGOs). Stąd wzięła się nazwa naszego portalu.
HISTORIA
Historia fundacji jest ważnym składnikiem znaczne szerszej historii i tradycji polskiej filantropii. Instytucje filantropijne funkcjonowały, bowiem w Polsce już w XII wieku (np. Fundacja Rodu Odrowążów powołana dla opieki nad chorymi).
Wiele instytucji o charakterze fundacji funkcjonowało też w okresie zaborów stanowiąc istotny element obrony narodowej tożsamości. Po odzyskaniu niepodległości działalność fundacji prawnie usankcjonował Naczelnik Józef Piłsudski dekretem z 1918 r. Po II wojnie światowej komunistyczne władze nie chciały tolerować prywatnych instytucji dobroczynnych i w roku 1952 wszystkie fundacje dekretem Rady Państwa zostały rozwiązane, a ich majątek znacjonalizowany. W roku 1984 na fali stopniowej liberalizacji uchwalono nową Ustawę o Fundacjach i warto dodać, że była to pierwsza ustawa tego typu w krajach byłego bloku sowieckiego. Zgodnie z tą ustawą aż do roku 1991 o możliwości rejestrowania fundacji decydowały organy administracji (Ministerstwa), a wtórnie niejako rejestracji dokonywał Sąd. Obecnie kolejność postępowania jest odwrotna. Sąd samodzielnie decyduje o zarejestrowaniu fundacji wyznaczając następnie odpowiedniego Ministra w charakterze kuratora Fundacji. Po roku 1989 liczba fundacji wzrosła bardzo gwałtownie osiągając obecnie liczbę ponad 5000. Z największym ich przyrostem mieliśmy do czynienia do roku 1993. Później tempo przyrostu nie było już tak gwałtowne, a jedną z przyczyn tego stanu rzeczy stała się bardzo restryktywna polityka Sądu Rejestrowego w Warszawie.
Fundacje zatrudniają obecnie ponad 13.000 osób ( Dane opracowane na podstawie badania GUS przez Sławomira Nałęcza z Instytutu Studiów Politycznych PAN w ramach Międzynarodowego badania sektora non-profit koordynowanego przez Johns Hopkins University (USA)). Trzeba jednak dodać, że posiadanie etatowych pracowników jest wśród polskich fundacji zjawiskiem raczej rzadkim: 2/3 fundacji nie zatrudniało nikogo do prowadzenia swojej działalności statutowej. Co czwarta z fundacji ma siedzibę w Warszawie. Fundacje realizują rozliczne cele. Najczęściej słyszymy o tych, które działają na polu tradycyjnej filantropii i istotnie około 40% za główne pole swego działania uznaje problemy socjalne oraz ochronę zdrowia. Są jednak i inne. Dla przykładu ponad 20% działa na polu edukacji. 8% wspiera szeroko rozumiany sport i rekreację, 6% działa na rzecz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a 5% zajmuje się ochroną środowiska.
Fundacje w Polsce mają dość specyficzny charakter. W znakomitej większości nie mają one bowiem tradycyjnego charakteru kapitałowego - a zatem takiego, w którym podstawowe znaczenie ma majątek przekazany na działanie fundacji w momencie jej utworzenia. Ustawa o Fundacjach nie przewiduje zresztą konieczności przekazania na cel utworzenia fundacji znacznych kwot. Co więcej w praktyce kwotę tę trzeba jedynie zadeklarować co nie zawsze oznacza w istocie przekazanie jej na rzecz fundacji. Obecnie wystarczająca jest kwota 1000 PLN. Między innymi z tego powodu wiele fundacji ma w istocie charakter zbliżony do stowarzyszenia. Ich podstawowym kapitałem są zatem ludzie, którzy wspólnie postanawiają działać. Z badań prowadzonych regularnie od 1991 r. przez Bank Informacji o Organizacjach Pozarządowych KLON/JAWOR wynika, że ponad 25% fundacji ma roczne przychody poniżej 10 000, a "tylko" 8% ma przychód roczny powyżej 1 mln PLN. Między innymi z tego powodu większość fundacji ma charakter określany w nomenklaturze międzynarodowej jako operacyjny. Oznacza to, że fundacja samodzielnie realizuje wskazane w statucie cele ze zbieranych na ten cel funduszy. Innymi słowy rzadkie są przypadki fundacji grantodawczych, tj. takich, które w otwartych konkursach wybierają inicjatywy i instytucje warte wsparcia. Każdy zapewne słyszał o Fundacji Batorego, która ma taki właśnie "rozdawczy" charakter. Łącznie jednak liczba fundacji takiego typu nie przekracza w Polsce kilkudziesięciu. Czy oznacza to, że pozostałe nie są "prawdziwymi" fundacjami i że ich działalność jest zbędna lub co gorsza służy wyłącznie samym założycielom fundacji i jej władzom? Na pewno nie. Po prostu pogodzić się trzeba z faktem, że zamożność polskiego społeczeństwa jest dość ograniczona, a także z tym, że dość powoli odtwarza się tradycja filantropii w Polsce. Reguła ta dotyczy zresztą nie tylko osób indywidualnych, ale także przedsiębiorstw, które systematycznie, choć ciągle dość powoli, uczą się budować swój wizerunek w oparciu o działania filantropijne lub sponsorskie.
ZASADY
Nie sposób określić standardów i norm etycznych, które stosowałyby się jednakowo do wszystkich organizacji charytatywnych i dobrowolnych. Ogromny wkład sektora niezależnego w życie społeczeństwa wynika między innymi z wielkiego zróżnicowania sektora, u podstaw którego znalazły się fundamentalne ideały demokratyczne - pluralizm i wolność. To zróżnicowanie stanowi dla nas wartość nadrzędną i dalecy jesteśmy od tego, by ograniczać je przez tworzenie sztywnych ram postępowania. Nie twierdzimy także, że proponowane przez nas rozwiązania winny mieć charakter ostateczny i normatywny. Zależało nam jednak na stworzeniu zestawienia podstawowych wartości i zasad etycznych, wspólnych dla całego sektora i stanowiących o jego charakterze.
Uważamy więc, że:
Istotą społeczeństwa obywatelskiego jest praca i poświęcenie dla dobra innych.
Poszanowanie i przestrzeganie prawa, w tym przepisów dotyczących nieopodatkowanej działalności filantropijnej i dobrowolnej, jest podstawą właściwego zarządzania i działania organizacji.
Przestrzeganie "wymogów nieegzekwowalnych", w tym szczególnie norm etycznych, jest podstawowym obowiązkiem kierownictwa organizacji charytatywnych i dobrowolnych.
Praca dla dobra publicznego wymaga pełnego oddania sprawie, by zyskać zaufanie społeczeństwa.
Szacunek dla wartości i godności człowieka musi być nadrzędną zasadą w pracy kierownictwa organizacji charytatywnych i dobrowolnych.
Tolerancja, pluralizm i sprawiedliwość społeczna stanowią bezcenny dorobek sektora niezależnego i jako takie muszą być zawsze respektowane.
Odpowiedzialność przed społeczeństwem jest podstawą działania organizacji pracujących dla dobra publicznego.
Otwartość i uczciwość to niezbędne cechy organizacji korzystających z prywatnych funduszy i działających w interesie społecznym (dotyczy to między innymi raportów i sprawozdań finansowych, metod zbierania funduszy oraz wszelkich związków z innymi organizacjami i pojedynczymi osobami).
Uczciwe i efektywne wykorzystanie posiadanych środków stanowi o społecznym zaufaniu do organizacji.
Społeczeństwo obywatelskie:
prawa i obowiązki obywatelskie - równość
obywatel jako jednostka społeczna
ludzie aktywni politycznie
społeczeństwo ludzi świadomych
Liberalizm - Mill - trzy zasady trwałego społeczeństwa:
wychowanie wytwarzające dyscyplinę
istnienie czegoś co wszyscy uważają za świętość
aktywny charakter społeczeństw
Motywy ustawodawstwa socjalnego
poszukanie sprawiedliwości społecznej
obrona istniejącego porządku politycznego
Teorie społeczeństwa:
teorie skrajnie liberalne - celem instytucji jest wolność indywidualna odzwierciedla tę wolność zjawisko wolnego rynku. Nie istnieje sprawiedliwość społeczna, dążenie do niej niszczy właśnie wolny rynek. Rynek to bezosobowa siła, na którym stale toczy się gra, a tak jak w grze są zwycięzcy i są przegrani. Rynek zachowuje równowagę tylko wtedy, gdy się w niego nie ingeruje
teorie liberalne - wszystkie dobra w tym wolność szans powinny być podzielone równo, chyba że nie równy podział przynosi korzyści ludziom najgorzej usytuowanym. Celem jest taki podział dóbr w społeczeństwie, który maksymalizuje użyteczność członków społeczeństwa. Uznanie praw własności nie jest celem samym w sobie, ale środkiem do uzyskania większych celów.
teorie socjalistyczne - zasady równości i wolności powinny być uzupełnione o zasadę braterstwa. Świat jest światem walki, który - jeden przeciw drugiemu.
państwo opiekuńcze - w latach 30-tych ogłosił tę teorię Myrdal. Wyrównuje szanse, daje części prace w pomocy innym. Bezpłatne szkolnictwo, leczenie - pozorną sprawiedliwość społeczną.
Przyczyny narastania dezorganizacji:
szybki rozwój - postęp technologiczny
masowe migracje ludności
dyfuzja kultur
ruchy społeczne
rewolucyjne
reformatorskie
ekspresywne - manifestacje odmienności np. ruch hipis
katastrofy w środowisku
żywiołowe
wojny
Przejawy procesów dezorganizacji
dezorganizacja instytucji
dopuszczenie wzorów zachowań, które podlegały represji
rozszerzenie się zakresu aspiracji jednostek
Anomimijne wzory zachowań, przyczyny występowania wg R.K. Mertona
Kiedy struktura kulturowa i społeczna są źle zintegrowane i pierwsza wymaga zachowań i postaw, które druga wyklucza. Gdy presja ekonomiczna lub polityczna zakłóca normalne funkcjonowanie człowieka, przygotowuje go do tego, by krok po kroku rezygnował z pryncypiów na rzecz wartości pragmatycznych i uniwersalnych.
Wskaźniki wymiaru
Konformizm |
Samokierowanie |
1. pilnie uczący się |
1. staramy się dokładnie wszystko rozumieć |
2. dobrze wychowany |
2. liczymy się z innymi
|
3. zachowujemy się jak wypada
|
3. właściwie oceniamy siebie i otoczenie |
4. posłuszny rodzicom |
4. opanowany i umiejący sobą kierować |
5. schludny, czysty |
5. odpowiedzialny |
Grupy społeczne
są zjawiskiem powszechnym
wywierają silny wpływ na swoich członków
wpływ grupy na jednostkę może być niezgodny z interesem społecznym
poprzez grupy można kształtować postawy jednostek
Grupa: (Hare P.) - aby o dwóch lub więcej osobach można było powiedzieć, że stanowią grupę musza być spełnione przynajmniej 4 warunki:
miedzy osobami tymi musi istnieć bezpośrednia interakcja
osoby te muszą mieć wspólny cel
w zbiorze jednostek stanowiących grupę musi istnieć przywódca
w zbiorze tym musi istnieć struktura
80% ze wszystkich organizacji pozarządowych w Polsce to stowarzyszenia odwołujące się do powszechnej deklaracji praw człowieka i międzynarodowego paktu praw człowieka i polityki.
Formy działań organizacji:
64,7% dostarczanie bezpośrednich usług członkom i klientom
43% organizacje współpracują z innymi organizacjami lub z instytucjami w Polsce
38% mobilizowanie i edukowanie opinii społecznej
37% reprezentowanie i rzecznictwo na rzecz członków lub klientów
28% forma spotkań, konferencje
18% uczestniczenie w sporach lub debatach z administracją publiczną
16% współpraca międzynarodowa
15% wydawanie biuletynów
12% finansowanie lub rzeczowe wsparcie osób indywidualnych.
POZARZĄDOWE OBSZARY I MOŻLIWOŚCI WSPARCIA RODZINY (ROLA STOWARZYSZEŃ, FUNDACJI, RUCHÓW SPOŁECZNYCH)
Do pozarządowych form pomocy należą:
1. Stowarzyszenia
2. Fundacje
3. Ruchy społeczne
Stowarzyszenie - grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca własną strukturę organizacyjną: członkowie grupy podejmują wspólne zadania i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny. Tworzą je ludzie działający na mocy prawa. Podejmują oni określoną działalność dobrowolną, świadomą i bezpłatną.
Rodzina potrzebująca pomocy może korzystać z:
1. Pozarządowe formy pomocy społecznej:
- Nasz Dom
- Ośrodek Pomocy Dzieciom „Dobry Pasterz”
2. Poradnie pozarządowe
3. Stowarzyszenia środowiskowe i pozarządowe: świetlice, kluby, place gier i zabaw
4. Działalność Caritas:
- Dom Matki i Dziecka
- Dom dla Bezdomnych
- Kuchnia dla ubogich
5. Działalność Kościołów:
- Pomoc ludziom biednym
- pomoc samotnym matkom
- pomoc uzależnionym
6. Stowarzyszenia na rzecz dzieci z różnymi schorzeniami:
- Stowarzyszenie „Otwórz serce”
- Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niesłyszącym
- Stowarzyszenie Pomocy Ludziom ze Schorzeniami Wątroby
Fundacja - darowanie, przeznaczanie majątku, jego części na określony cel zgodny z intencją fundatora. Tworzą je ludzie, zarząd, który dba o dobre zagospodarowanie i powiększenie dóbr. (fundacje ludzi chorych, dzieci uzdolnionych, samotnych)
- Fundacja Pomocy Społecznej SOS powołana przez J. Kuronia ( organizowanie np. kolonii letnich dla dzieci)
- Fundacja Osób Niepełnosprawnych
- Fundacja Chorym Dzieciom
- Fundacja Polsat
- Fundacja Telewizji TVN - nie jesteś sam.
- Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
Ruch społeczne - spontaniczne, masowe wiązanie się ludzi z określonymi ideami społ. - moralnymi, często ukierunkowanymi politycznie:
1. O celach ogólnoludzkich: ekologiczne, gospodarcze, samorządowe, konsumenckie
2. Powodowane niemożnością przebicia się nowatorskich projektów do ośrodków decyzyjnych: oświatowe, ekologiczne, gospodarcze, antynarkotykowe
3. Ukierunkowane na pomaganie jednostce: bezdomnym, samotnym matkom, chorym, niepełnosprawnym, uzależnionym
4. O charakterze buntu przeciwko profesjonalistom i ich działalności w służbie publicznej: grupy AA, ruchy hospicyjne, ruchy samopomocy chorym
Rola organizacji pozarządowych:
- Zaspokajanie potrzeb indywidualnych i społecznych w małej grupie, w atmosferze życzliwości i solidarności
- Przyjęcie czynnej postawy obywatelskiej w zakresie spraw tzw. ludzkich i lokalnych, a wymagających załatwienia w poczuciu wspólnego dobra
- Propagowanie pluralizmu i różnorodności życia społecznego
- Tworzenie sektora realizacji zadań indywidualnych i społecznych alternatywnego wobec rządowego, swoboda w wyborze metod pracy dająca dużą elastyczność w zaspokajaniu potrzeb indywidualnych klientów
- Stwarzanie mechanizmów współudziału społ. w podejmowaniu decyzji dotyczących różnych problemów i poziomów funkcjonowania nowoczesnego społeczeństwa
- Duże poczucie podmiotowości i niezależności.
Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie oraz Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 29 maja 2003 r., Nr 96 poz. 873 i 874 .
Tekst ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przekazany do Senatu zgodnie z art. 52 regulaminu Sejmu.
Informacje ogólne
Osoby pragnące zaangażować się w działalność społeczna, a jednocześnie chcące ubrać swoje działania w jakąś formę instytucjonalną i prawną, często zastanawiają się nad wyborem czy powołać do życia fundację czy stowarzyszenie - podobieństwa oraz podstawowe różnice pomiędzy tymi podmiotami.
1. Tworzenie i działalność stowarzyszeń regulowana jest głównie ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. 01.79.855). Fundacje działają natomiast w oparciu o przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. 91.46.203).
2. Jeżeli masz pieniądze - fundacja, a jeżeli masz znajomych - stowarzyszenie
A) Fundacja powstaje w drodze oświadczenia woli złożonego przez fundatora o ustanowieniu fundacji i przeznaczeniu określonego majątku na realizację celu fundacji. Takie oświadczenie woli powinno zostać złożone, bądź w formie aktu notarialnego, bądź w treści testamentu. W uproszczeniu można powiedzieć, że fundacja to majątek (pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości, nieruchomości) przeznaczone przez fundatora na realizację ważnego społecznie lub gospodarczo celu.
Nie można być członkiem fundacji. Można jedynie zasiadać w jej władzach.
Cel fundacji może być zmieniony tylko, jeżeli statut fundacji wyraźnie taką możliwość przewiduje.
B) Stowarzyszenie powstaje w wyniku podjęcia, przez co najmniej 15 członków założycieli uchwały o założeniu stowarzyszenia. Forma prawna stowarzyszenia zarejestrowanego jest odpowiednia dla grupy osób (minimum 15 członków), które chcą wspólnie działać i realizować wyznaczone przez siebie cele. Członkowie stowarzyszenia sami decydują, jaką działalnością chcą się zajmować.
Nie można samemu założyć, "ufundować" stowarzyszenia.
Członkowie stowarzyszenia mogą w każdej chwili w drodze zmiany statutu zmienić cel działania stowarzyszenia.
3. Organy nadzoru zewnętrznego
Organami nadzorującymi działalność stowarzyszeń są starostowie. W odniesieniu do fundacji organami nadzoru są właściwi ministrowie, a w wypadku fundacji, których działalność ograniczona jest do terytorium jednego województwa, odpowiedni wojewodowie.
4. Osobowość prawna
Zarówno fundacje jak i stowarzyszenia podlegają obowiązkowi rejestracji w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą rejestracji podmioty te nabywają osobowość prawną.
Szczegółowe omówienie różnic pomiędzy fundacjami a stowarzyszeniami znajdziecie Państwo w dalszej części serwisu poświęconej już odrębnie fundacjom i stowarzyszeniom.
I. WSTĘP
„Nadzór” oznacza, że organ nadzorujący może (po dokonaniu kontroli) żądać zachowania zgodnego ze stanem postulowanym. Może też stosować różne sankcje (kary), jeżeli nie zastosujemy się do jego żądań.
Większość ludzi, w tym także ludzie działający w organizacjach pozarządowych, ma naturalną skłonność do tego, by postępować zgodnie z prawem. Jednak tak jak zdarzają się nieuczciwi ludzie, tak też zdarzają się organizacje, które nie działają zgodnie z prawem. Nawet jeżeli nie podobają nam się niektóre przepisy, nie możemy kwestionować porządku prawnego jako takiego. Wyznacza on bowiem pewne reguły postępowania, które obowiązują wszystkich. Na ich straży stoją organy kontroli i nadzoru. Gdyby tych reguł nie było, każdy postępowałby tak, jak mu się podoba. W takim świecie działalność organizacji pozarządowych byłaby bardzo utrudniona.
Spośród instytucji państwowych, które mają uprawnienia kontrolne, można dla przykładu wskazać:
Państwową Inspekcję Pracy, Inspekcję Sanitarną, Nadzór Budowlany, Prokuratora, Kontrolę Skarbową.
Opracowanie niniejsze dotyczy nadzoru i kontroli organizacji pozarządowych. Skupimy się więc na tych formach nadzoru i kontroli, które dotyczą tylko organizacji pozarządowych lub tych, które mogą ich szczególnie dotyczyć.
Do przypadków tych zaliczyć należy:
nadzór administracyjny (właściwie administracyjno-sądowy) stowarzyszeń i fundacji, działania kontrolne NIK, wykonywane w stosunku do podmiotów prywatnych, korzystających ze środków publicznych,
Pomijamy tu problematykę dotacji udzielanych przez jednostki samorządu terytorialnego na cele publiczne, związane z realizacją zadań tych jednostek (art. 118 Ustawy z dn. 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1014 z późn. zm.). W tym przypadku zlecenie zadania i udzielenie dotacji następuje na podstawie umowy jednostki z organizacją otrzymującą dotację. W umowie opisany jest m.in. tryb kontroli wykonywania zadania oraz sposób rozliczenia udzielonej dotacji i zasady zwrotu jej niewykorzystanej części (art. 118 ust. 2 w zw. z art. 71 ust. 2 ustawy o finansach publicznych).
Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie - wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem wymienionych przepisów, które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2004 r.
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, która również wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem wymienionych przepisów, które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2004 r.
Podstawowe pojęcia
Celem ustawy jest uregulowanie zasad:
1. prowadzenia działalności pożytku publicznego,
2. uzyskiwania przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego oraz konsekwencji z tym związanych,
3. sprawowania nadzoru przez organy administracji nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego,
4. wykonywania świadczeń przez wolontariuszy.
Ustawa definiuje następujące pojęcia:
wolontariusz - osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia (świadczy pracę) na zasadach określonych w ustawie;
działalność pożytku publicznego - działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, określonych w ustawie;
organizacja pozarządowa - podmiot, nie należący do sektora finansów publicznych (zgodnie z ustawą o finansach publicznych) i nie działający w celu osiągnięcia zysku.
Ustawa przykładowo wymienia fundacje i stowarzyszenia. Ponadto z ustawy wynika, że do organizacji pozarządowych zalicza się między innymi (wymienione w art. 3 ust. 4):
· partie polityczne,
· związki zawodowe,
· organizacje pracodawców,
· samorząd zawodowy,
· sportowe spółki akcyjne.
Nie są natomiast organizacjami pozarządowymi kościelne osoby prawne oraz organizacje kościelne, a także stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. Podmioty te mogą jednakże prowadzić działalność pożytku publicznego oraz uzyskać status organizacji pożytku publicznego.
Z kolei wymienione wcześniej:
· partie polityczne,
· związki zawodowe,
· organizacje pracodawców,
· samorząd zawodowy,
· sportowe spółki akcyjne,
pomimo, że uznane zostały za organizacje pozarządowe, to nie mogą zostać organizacjami pożytku publicznego oraz prowadzić działalności pożytku publicznego (w stosunku do nich nie stosuje się działu II ustawy).
Pola działalności pożytku publicznego
Ustawa wymienia w art. 4 zadania publiczne. Tylko organizacje działające (mające taką działalność w swoich celach statutowych) na tych polach mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego. Dlatego mówi się potocznie o rodzajach działalności pożytku publicznego.
Zapis art. 4 ust. 5 został wprowadzony przez Senat w celu wyłączenia środków, pozostających w dyspozycji Senatu, a przeznaczonych na realizację zadań w zakresie opieki nad Polonią ze reguł ustanowionych w rozdziale 2 działu II a dotyczących zasad zlecania realizacji zadań publicznych.
Współpraca z administracją
Jednym z ważnych celów ustawy było uregulowanie zasad współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Zasady tej współpracy określa art. 5. I tak:
1. Ustawa wyraźnie mówi, że administracja publiczna zobowiązana jest do współpracy z organizacjami.
2. Współpraca ta odbywa się na zasadach pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
3. Organy samorządu terytorialnego zobowiązane są do uchwalania rocznych programów współpracy z organizacjami.
- te zasady dotyczą nie tylko organizacji pożytku publicznego, ale współpracy ze wszystkimi organizacjami pozarządowymi działającymi w zakresie zadań wymienionych w art. 4 (również partii politycznych, itp.)
Współpraca może odbywać się w następujących formach:
· zlecanie organizacjom zadań publicznych (w dwóch formach) - od 2004 r. (dotyczy wszystkich organizacji pozarządowych, z wyjątkiem partii politycznych, itp.),
· informowania,
· konsultowania,
· tworzenia wspólnych zespołów,
· inne.
Tryb i zasady zlecania organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych
Ustawa szczegółowo reguluje tryb i zasady zlecania organizacjom realizacji zadań publicznych przez administrację publiczną (art. 11-19) - od 2004 r.
Organy administracji publicznej mogą (art. 5 ust. 4):
1. wspierać realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe poprzez udzielenie dofinansowania,
2. powierzać organizacjom pozarządowym realizację zadań publicznych i udzielać dotacji na ich realizację.
Zasady udzielenia dotacji:
1. Powierzenie realizacji zadań publicznych oraz udzielenie wsparcia, o których mowa powyżej może nastąpić wyłącznie po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert.
2. Organizacja pozarządowa może z własnej inicjatywy złożyć ofertę realizacji zadań publicznych.
3. Ustawa określa zasady ogłaszania konkursu ofert, konieczną treść oferty, kryteria oceny ofert (art. 13 - 15).
4. Efektem konkursu ofert jest podpisanie umowy o powierzenie zadania publicznego lub o wsparcie realizacji zadania publicznego.
Generalnie ustawa nakazuje przeprowadzanie konkursu ofert, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Ważną zmianą jest umożliwienie organizacjom występowania z ofertą realizacji zadania publicznego także, gdy jest ono obecnie wykonywane przez inny podmiot. Organ administracji jest zobowiązany rozpatrzyć taką ofertę i podjąć decyzję. Jeżeli organ administracji uzna celowość realizacji określonego zadania przez organizację pozarządową ogłasza otwarcie konkursu ofert, np. jeżeli w gminie działa gminny ośrodek odwykowy, a organizacja uzna, że jest w stanie zrobić to lepiej lub taniej może złożyć swoją ofertę, a gmina obowiązana jest ją rozpatrzyć i ewentualnie ogłosić konkurs ofert na realizację tego zadania. Przepisy te wchodzą w życie od początku 2004 r.
Treścią umowy o powierzenie lub wsparcie zadania publicznego jest zobowiązanie się organizacji do wykonania zadania w zakresie i na zasadach, określonych w umowie oraz organu administracji do przekazania na realizację zadania odpowiednich środków w formie dotacji. Umowa może być zawarta na czas realizacji zadania lub na czas określony nie dłuższy niż 3 lata. Zadanie musi być realizowane przez podmiot będący stroną umowy, chyba, ze umowa stanowi inaczej.
Działalność odpłatna pożytku publicznego
Statutowa działalność organizacji pozarządowych, która jest działalnością pożytku publicznego (czyli działalnością społecznie użyteczną prowadzoną w zakresie wymienionym w art. 4) nie jest działalnością gospodarczą i może być prowadzona odpłatnie lub nieodpłatnie.
1. Działalność nieodpłatna pożytku publicznego - świadczenie usług bez wynagrodzenia (tylko usług! chyba zapomniano o darowiznach, stypendiach, itp.)
2. Działalność odpłatna pożytku publicznego - działalność w zakresie zadań wymienionych w art. 4, za którą organizacja pobiera wynagrodzenie (art. 8) w wysokości odpowiadającej bezpośrednim kosztom działalności.
3. Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest również sprzedaż towarów i usług wytworzonych lub świadczonych bezpośrednio przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności pożytku publicznego, a także sprzedaż przedmiotów darowizny (np. pozyskanych ze zbiórek).
4. Dochód z działalności odpłatnej może być przeznaczony wyłącznie na realizację zadań publicznych określonych w art. 4.
5. Nie można prowadzić działalności odpłatnej pożytku publicznego i działalności gospodarczej w odniesieniu do tego samego przedmiotu działalności.
Całkowitą nowością jest wprowadzenie kategorii odpłatnej działalności pożytku publicznego, która jeżeli dopowiada pewnym warunkom nie jest traktowana jako działalność gospodarcza. Oznacza to, że organizacje pozarządowe mogą prowadzić działalność statutową w zakresie opisanym w art. 4 i pobierać za nią wynagrodzenie, ale wyłącznie jako zwrot kosztów (nie może być zysku) i nie mieć zarejestrowanej działalności gospodarczej.
Ustawa zawiera także dalsze warunki prowadzenia odpłatnej działalności statutowej (art. 9) np. ograniczenia zarobków pracowników organizacji.
Organizacje pożytku publicznego
Organizacje pozarządowe (bez partii politycznych) oraz organizacje kościelne będą mogły zostać uznane za organizacje pożytku publicznego i korzystać z uprawnień wskazanych w ustawie pod warunkiem, że: prowadzą działalność statutową na rzecz ogółu społeczeństwa lub grup pokrzywdzonych, w trudnej sytuacji życiowej lub materialnej albo na rzecz swoich członków w wypadku stowarzyszeń oraz:
· prowadzą działalność statutową w zakresie zadań określonych w art. 4,
· nie prowadzą działalności gospodarczej albo ją prowadzą,
· cały dochód przeznaczają na działalność statutową,
· mają statutowy organ nadzoru,
· ich statuty lub inne akty przewidują zabezpieczenia wyprowadzania pieniędzy z organizacji
KRS
· W przypadku organizacji podlegających wpisowi do KRS w rejestrze będzie dokonywana dodatkowa wzmianka o tym, że dana organizacja jest organizacją pożytku publicznego.
· Informacje o organizacjach pożytku publicznego będą udostępniane nieodpłatnie.
· Informacje związane z uzyskaniem statusu pożytku publicznego będą ogłaszane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co oznacza konieczność poniesienia opłaty 500 złotych.
Zasady te będą obowiązywały od 2004 r.
Inne prawa i obowiązki organizacji pożytku publicznego (od 2004 r.)
1. Obowiązek składania rocznego sprawozdania ministrowi do spraw zabezpieczenia społecznego - art. 23 (według wzoru sprawozdania składanego obecnie przez fundacje).
2. Prawo do zwolnienia podmiotowego z podatków i opłat (również od dochodów z inwestycji w papiery wartościowe - S.P i samorządu, inne w ramach zarządzania portfelem inwestycyjnym oraz jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych). Także w pewnym zakresie podatek VAT- art. 24 ust. 1
3. Prawo do nabywania na szczególnych warunkach użytkowania nieruchomości (pierwszeństwo przy wynajmie, użytkowaniu i dzierżawie nieruchomości, możliwość otrzymania od S.P. nieruchomości na własność lub otrzymania bonifikaty przy zakupie nieruchomości - art. 24 ust. 2 (Prawo nieodpłatnego otrzymania nieruchomości dostają także wszystkie fundacje)
4. Poborowi będą mogli odbywać służbę zastępczą w o pożytku publicznego - art. 25
5. Nieodpłatny ułatwiony dostęp do publicznego radia i telewizji - art. 26
6. Ustawa nie przewiduje zwolnienia organizacji p. p. z obowiązku uzyskiwania zezwolenia na zorganizowanie zbiórki publicznej. Zezwolono natomiast na udział w zbiórkach osobom małoletnim poniżej 18 lat, a w wypadku organizacji p. p. nawet poniżej 16 lat.
7. Stowarzyszenia zostały zwolnione z opłat sądowych przy rejestracji (za rejestrację działalności gospodarczej trzeba będzie dalej płacić).
Jeden procent
Każdy podatnik podatku dochodowego od osób fizycznych będzie mógł przekazać 1 % swojego podatku na rzecz wybranych przez siebie organizacji pożytku publicznego.
1 % - w ten sposób, że każdy w terminie od 1 stycznia do dnia złożenia PIT (max. do 30 kwietnia) może dokonać wpłaty na rzecz wybranej organizacji pożytku publicznego do wysokości 1 % podatku za dany rok podatkowy, a następnie odliczyć sobie tę wpłatę od podatku. Wpłata na rzecz organizacji musi nastąpić na jej rachunek bankowy - art. 27
Nadzór nad organizacjami pożytku publicznego
1. Organizacje pożytku publicznego w zakresie korzystania z uprawnień przewidzianych w ustawie nadzorowane będą przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
2. Stowarzyszenia nadal podlegają nadzorowi starostów, a fundacje ministrów.
3. Najważniejsze decyzje podejmuje KRS.
Minister uzyskuje prawo zarządzania kontroli organizacji. Ustawa określa tryb kontroli (prawo wejścia na teren organizacji, żądania pisemnych i ustnych wyjaśnień, okazania dokumentów oraz udostępnienia danych). W kontroli ma prawo brać udział przedstawiciel Rady Pożytku Publicznego. Skutkiem stwierdzenia nieprawidłowości jest prawo żądania ich usunięcia, a w razie ich nie usunięcia w terminie minister może wystąpić z wnioskiem do KRS o wykreślenie z rejestru organizacji pożytku publicznego.
Rada Pożytku Publicznego
Tworzy się Radę Pożytku Publicznego. Skład (10 przedstawicieli organizacji, 5 samorządu i 5 administracji rządowej). Członków powołuje i odwołuje minister. Kadencja Rady trwa 3 lata.
Zadania Rady (art. 35 ust.2) :
· wyrażanie opinii w sprawach dotyczących stosowania ustawy,
· opiniowanie rządowych aktów prawnych dotyczących działalności pożytku publicznego i wolontariatu,
· uczestniczenie w kontroli organizacji, zbieranie i analizowanie informacji o przeprowadzonych kontrolach,
· tworzenie standardów prowadzenia działalności pożytku publicznego,
· wyrażanie opinii w sprawach realizowania zadań publicznych przez organizacje pozarządowe.
Wolontariat
Wolontariusze mogą pracować (wykonywać świadczenia odpowiadające świadczeniu pracy) na rzecz:
1. organizacji pozarządowych,
2. organów administracji publicznej (urzędy),
3. jednostek organizacyjnych podległych administracji publicznej (szpitale, szkoły, itp.)
- są to tak zwani korzystający.
Konieczne jest zawarcie (w zasadzie najlepiej na piśmie) porozumienia z wolontariuszem.
Korzystający ma obowiązek:
- wydania na żądanie wolontariusza pisemnego zaświadczenia o wykonywaniu pracy oraz pisemną opinię,
- zapewnić higieniczne i bezpieczne warunki pracy,
- pokrywać koszty podróży służbowych i diet (wolontariusz może z tego zrezygnować),
- ubezpieczenie NW, jeżeli świadczy on pracę przez okres nie dłuższy niż 30 dni,
- informować wolontariusza o jego prawach i obowiązkach.
Z podatku dochodowego zwolnione zostały otrzymane przez wolontariuszy zwrot kosztów podróży, diet, szkoleń, itp.
STOWARZYSZENIA
Wolność stowarzyszeń
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. 01.79.855) powołuje się we wstępie na Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zgodnie z art. 12 Konstytucji Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
Na mocy art. 58 Konstytucji:
1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.
Prawo o stowarzyszeniach nie odwołuje się do Europejskiej Konwencji Praw Człowiek z 4 listopada 1950 r. Konwencja ta została, bowiem ratyfikowana przez Polskę 19 stycznia 1993 r. W art. 11 Konwencji stanowi się, że:
1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.
2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej.
Na naruszenia praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji istnieje możliwość złożenia indywidualnej skargi do Europejskiej Komisji Praw Człowieka w Strasburgu.
Pojęcie stowarzyszenia
Prawo o stowarzyszeniach definiuje stowarzyszenie jako dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych (art.2 ust1). Dobrowolność stowarzyszenia polega na swobodzie tworzenia stowarzyszeń, dobrowolności przystąpienia do istniejącego stowarzyszenia oraz na nieograniczonej swobodzie wystąpienia ze stowarzyszenia. Trwałość stowarzyszenia oznacza, że istnieje ono niezależnie od konkretnego składu swoich członków (pod warunkiem, że jest ich ponad 15). Niezarobkowy cel stowarzyszenia przejawia się w tym, że celem stowarzyszenia nie może być przysporzenie korzyści majątkowych członkom stowarzyszenia. Dlatego też stowarzyszenia w prawdzie mogą prowadzić działalność gospodarczą, lecz dochód z tej działalności powinien służyć wyłącznie realizacji celów statutowych. Nie prawidłowe są sytuacje, w których dochód uzyskiwany z tytułu działalności gospodarczej jest w całości lub większej części przekazywany na rozwój samej działalności gospodarczej a nie na realizację celów statutowych.
JAK ZAŁOŻYĆ STOWARZYSZENIE?
Stan prawny na dzień 1 lutego 2002 r., wydanie II
Podstawa prawna:
- Ustawa z dn. 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 1989 r., Nr 20, poz. 104 z późn. zm.)
- Ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)
- Ustawa z dn. 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769 z późn. zm.)
- Ustawa z dn. 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz.296 z późn. zm.)
- Ustawa z dn. 14 grudnia 2001 r. Ustawa o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. z 2002 r. Nr 1 poz. 2 ).
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady tworzenia i działalności stowarzyszeń jest Ustawa z dn. 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Koniecznie zapoznajmy się z nią przed przystąpieniem do zakładania stowarzyszenia. W broszurze odwołujemy się do artykułów pochodzących z tej właśnie ustawy. Jeśli opisywane przepisy wynikają z jakichś innych ustaw podajemy nazwę tych aktów (przy wymienionym artykule). Wobec niektórych organizacji stosuje się przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach tylko w sprawach, które nie są uregulowane odrębnie - specjalnymi, dla danego rodzaju organizacji, aktami prawnymi (art. 7). Dotyczy to np.:
- organizacji społecznych działających na podstawie innych ustaw (np. Ustawa z dn. 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej; Ustawa z dn. 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej),
- organizacji religijnych działających na podstawie ustawy o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych (np. Ustawa z dn. 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej).
Zmiany w rejestracji stowarzyszeń od 2001 r.
Od dnia 1 stycznia 2001 r. stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Rejestr stowarzyszeń prowadzą sądy rejestrowe - tzn. sądy rejonowe mające siedzibę w miastach wojewódzkich.
Rejestry stowarzyszeń oraz fundacji, prowadzone według przepisów obowiązujących do 2000 r., zostały przekazane do nowych sądów do końca stycznia 2001 r.
Uwaga!
Stowarzyszenia kultury fizycznej działające w oparciu o przepisy ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dz. U. 01.81.889) i nie prowadzące działalności gospodarczej nie podlegają rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, lecz są rejestrowane przez starostów.
Dlaczego stowarzyszenie?
Tworząc formalnie określoną grupę osób, którym bliski jest jakiś konkretny cel, w wielu sytuacjach możemy łatwiej wpływać na sytuację wokół nas. Jeśli naszej działalności nadamy formę prawną, może okazać się, że w niektórych sytuacjach będzie nam łatwiej wcielać w życie postawione cele i przyczyniać się do pozytywnych zmian w naszym otoczeniu.
Polskie ustawodawstwo gwarantuje równe, „bez względu na przekonania, prawo czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań” (preambuła ustawy Prawo o stowarzyszeniach). Prawo to może być ograniczone, jeśli w grę wchodzi m.in. ochrona praw i wolności innych osób (np. ktoś został zmuszony do wstąpienia do stowarzyszenia). Zakazane jest również tworzenie stowarzyszeń „przyjmujących zasadę bezwzględnego posłuszeństwa ich członków wobec władz stowarzyszenia” (art. 6 ust.1).
Dlaczego stowarzyszenie a nie fundacja?
Istnieje szereg podstawowych różnic pomiędzy stowarzyszeniem a fundacją. Znając te różnice możemy podjąć trafną decyzją, która forma organizacyjna bardziej odpowiada naszym celom.
Przede wszystkim, można powiedzieć, że stowarzyszenie jest to pewien związek osób połączonych chęcią realizacji wspólnego celu. Co za tym idzie, w wypadu stowarzyszenia mamy do czynienia z pojęciem członkostwa w organizacji. Do założenia stowarzyszenia potrzeba, co najmniej piętnastu założycieli i przyjmuje się, że jeżeli liczba członków stowarzyszenia spadnie poniżej tej liczby powinno ono ulec rozwiązaniu. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na społecznej (nieodpłatnej) pracy swoich członków, którzy wspólnie dążą do realizacji określonego w statucie celu. Istotą stowarzyszenia i najważniejszym jego elementem są więc ludzie je tworzący, razem realizujący wspólny cel. Członkowie stowarzyszenia samodzielnie decydują jakie cele chcą realizować, określają programy działania i struktury organizacyjne. Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. Członkowie stowarzyszenia mogą podjąć decyzję o rozwiązaniu stowarzyszenia.
Fundacja natomiast, zgodnie z definicją sformułowaną przez Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń, to „formalnie spersonifikowany majątek, o którego przeznaczeniu decyduje wola fundatora wyrażona w statucie”. Oznacza to, że istotą fundacji jest majątek, w który fundacja zostaje wyposażona przez jej założyciela lub założycieli, i który to majątek jest w toku działalności fundacji pomnażany. W razie wyczerpania się środków finansowych i majątku fundacji, podlega ona likwidacji. Cel, który ma realizować fundacja zostaje zdeterminowany przez fundatora w statucie fundacji. W wypadku, kiedy fundator nie przewidzi wyraźnie w statucie fundacji, możliwości zmiany celu fundacji, zmiana taka po uzyskaniu przez fundację osobowości prawnej nie jest dopuszczalna.
Zarówno stowarzyszenie, jak i fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Niestety ustawodawca potraktował w sposób uprzywilejowany jedynie fundacje, które zwolnił z opłat sądowych, związanych z wpisem do KRS - u. Stowarzyszenia muszą niestety ponieść, niekiedy nie małe, koszty rejestracji. O tym jakiej wysokości są to koszty piszemy w części „Jakie opłaty są pobierane za wpis do KRS ?”
Kto może tworzyć stowarzyszenia?
Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie, tworzone w celach niezarobkowych (art. 2 ust.1). Swoją pracę opiera na działalności społecznej swoich członków - z tym, że do pracy w stowarzyszeniu może zatrudnić pracowników (art. 2 ust.3).
Prawo tworzenia stowarzyszeń mają obywatele polscy, mający pełną zdolność do czynności prawnych (osoby, które ukończyły 18 lat i nie są ubezwłasnowolnione) i nie są pozbawieni praw publicznych (art. 3 ust.1).
· Małoletni poniżej 16 lat może należeć do stowarzyszenia, jeśli wyrażą na to zgodę jego przedstawiciele ustawowi (np. rodzice), nie może jednak korzystać z biernego i czynnego prawa wyborczego. Natomiast małoletni w wieku 16-18 lat, mający ograniczoną zdolność do czynności prawnych, może należeć do stowarzyszenia oraz korzystać z biernego i czynnego prawa wyborczego, ale w składzie zarządu danego stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych.
· Cudzoziemiec, nie mający zameldowania na terytorium Polski, może wstąpić do stowarzyszenia, którego statut przewiduje taką możliwość. Cudzoziemcy mający zameldowanie w naszym kraju mogą tworzyć stowarzyszenia zgodnie z przepisami obowiązującymi obywateli polskich (art. 4).
UWAGA: Osoba prawna może być tylko członkiem wspierającym stowarzyszenia (art. 10 ust.3). Ustawa nie określa jednak szczegółowo, na czym polega „bycie członkiem wspierającym stowarzyszenia” - powinien to regulować statut (oczywiście nie może być sprzeczny z ustawą).
- Stowarzyszenia, w liczbie, co najmniej 3, mogą założyć związek stowarzyszeń. Założycielami i członkami związku mogą być także inne osoby prawne, z tym, że osoby prawne mające cele zarobkowe mogą być członkami wspierającymi (art. 22 ust.1).
II. RODZAJE STOWARZYSZEŃ
Co to jest stowarzyszenie zwykłe?
Stowarzyszenie może działać jako stowarzyszenie zwykłe (art. 40-43). Mogą je utworzyć co najmniej 3 osoby. Uchwalają one nazwę, cele, określają regulamin działalności (pełni taką rolę jak statut w stowarzyszeniu zarejestrowanym), siedzibę i wybierają swojego przedstawiciela, który będzie reprezentował stowarzyszenie. Następnie zgłaszają (pisemnie) utworzenie stowarzyszenia do organu nadzorującego (zwykle jest to wydział spraw obywatelskich w starostwie powiatowym, właściwym ze względu na przyszłą siedzibę). Stowarzyszenie zwykłe może rozpocząć działalność, jeśli w ciągu 30 dni od dnia uzyskania informacji o założeniu stowarzyszenia zwykłego, w starostwie powiatowym nie zostanie wydany zakaz jego działalności (np. z powodu niezgodności regulaminu z przepisami prawa).
Stowarzyszenie zwykłe nie może (art. 42):
- powoływać swoich oddziałów terenowych,
- łączyć się w związki stowarzyszeń,
- zrzeszać osób prawnych,
- prowadzić działalności gospodarczej,
- przyjmować darowizn, spadków, zapisów, otrzymywać dotacji, korzystać z ofiarności publicznej.
Taka formuła utworzenia stowarzyszenia jest więc prosta, ale, jak widzimy, powstałe stowarzyszenie zwykłe ma ograniczone możliwości podejmowania czynności prawnych. Mówiąc językiem prawnym - stowarzyszenie zwykłe nie jest podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego (nie ma zdolności prawnej) oraz nie ma zdolności do czynności prawnych. Za zobowiązania związane z działalnością stowarzyszenia odpowiadają całym swoim majątkiem ci członkowie stowarzyszenia, którzy je zaciągnęli.
Jednak stowarzyszenie zwykłe jest organizacją społeczną - oznacza to, że ma zdolność sądową, czyli może występować przed sądem jako strona, w sprawach związanych z celami zapisanymi w swoim regulaminie (art. 64 k.p.c.).
Organem nadzoru dla stowarzyszenia zwykłego, tak jak dla stowarzyszenia zarejestrowanego, jest starosta (lub prezydent miasta, jeśli stowarzyszenie ma siedzibę w mieście na prawach powiatu).
Co to jest stowarzyszenie zarejestrowane?
Może okazać się, że w zależności od tego jakiego rodzaju działalność chcemy prowadzić, akurat w naszym przypadku warto pomyśleć o założeniu stowarzyszenia zarejestrowanego. Formalności z tym związane nie są tak bardzo skomplikowane, chociaż trzeba pamiętać, że nie ominie nas kilka wizyt w urzędach.
III. ETAPY REJESTRACJI STOWARZYSZENIA
Jakie są warunki niezbędne do rejestracji stowarzyszenia?
Stowarzyszenie zarejestrowane musi powołać co najmniej 15 osób, które „uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają komitet założycielski” (art. 9). Z praktycznego punktu widzenia warto zaznaczyć, że wstępny projekt dobrze jest przygotować wcześniej (czyli przed zwołaniem zebrania założycielskiego) i dostarczyć go do wglądu wszystkim członkom przyszłego stowarzyszenia.
STATUT musi zawierać takie podstawowe informacje o stowarzyszeniu, jak (art. 10):
a) nazwę (odróżniająca dane stowarzyszenie od innych organizacji, instytucji itp.),
b) teren działania i siedzibę,
c) cele i sposoby ich realizacji,
d) sposób nabycia / przyczyny utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków,
e) władze stowarzyszenia, sposób ich wyboru, kompetencje (w tym zasady działania: Walnego Zebrania Członków, Zarządu Stowarzyszenia, Komisji Rewizyjnej),
f) sposób reprezentowania, zaciągania zobowiązań majątkowych, warunki ważności uchwał,
g) sposób uzyskiwania środków finansowych i płacenia składek członkowskich,
h) zasady wprowadzania zmian w statucie,
i) sposób rozwiązania się stowarzyszenia.
UWAGA: Jeśli stowarzyszenie ma zamiar tworzyć oddziały lokalne powinno określić w statucie swoją strukturę organizacyjną i zasady tworzenia oddziałów (art. 10 ust.2). Oddział/jednostkę terenową: powołuje się w drodze uchwały odpowiedniego organu stowarzyszenia; może ona uzyskać osobowość prawną, jeśli przewiduje to statut (art. 17 ust.1a). Wobec tego należy rozróżnić dwie sytuacje. Pierwsza z nich ma miejsce, kiedy stowarzyszenie chce zarejestrować swoje jednostki terenowe nie posiadające osobowości prawnej. W takim wypadku należy razem z wnioskiem o rejestrację stowarzyszenia złożyć załącznik KRS-WA (i w nim wyszczególnić wszystkie oddziały).
Ponadto zarząd jednostki terenowej danego stowarzyszenia jest zobowiązany, w terminie 14 dni od chwili jej powołania, zawiadomić o tym organ nadzorujący (starostę), właściwy ze względu na siedzibę jednostki. Należy podać skład zarządu, adres oddziału oraz załączyć statut stowarzyszenia (art. 20).
W sytuacji, gdy chcemy zarejestrować stowarzyszenie, którego oddziały/jednostki terenowe mają posiadać osobowość prawną należy w sądzie właściwym dla stowarzyszenia głównego złożyć razem z wnioskiem o rejestrację stowarzyszenia załącznik KRS-WA i w nim wymienić wszystkie zgłaszane oddziały/jednostki terenowe, a ponadto każdy z oddziałów powinien złożyć w sądzie właściwym ze względu na jego siedzibę odrębny wniosek o rejestrację (na formularzu KRS-W20). Oddział/jednostka terenowa uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do rejestru. Zgodnie z art. 17 ust. 3 o wpisaniu stowarzyszenia (także jego oddziału) sąd zawiadamia organ nadzorujący przesyłając mu statut. Dlatego też zarząd nie musi osobiście zawiadamiać starosty o powstaniu oddziału.
1. ZEBRANIE ZAŁOŻYCIELSKIE
Pierwszym krokiem prowadzącym do zarejestrowania stowarzyszenia jest zwołanie zebrania założycielskiego. Na zebraniu założycielskim zostanie podjęta oficjalna decyzja (uchwała) o powołaniu do życia stowarzyszenia.
Najpierw ustalamy termin zebrania oraz miejsce, w którym ma się odbyć. W zebraniu musi wziąć udział, co najmniej piętnaście osób - tym samym staną się one członkami założycielami naszego stowarzyszenia. Dla pewności lepiej jest zaprosić na zebranie kilka osób więcej niż wspomniane piętnaście, gdyby okazało się, że ktoś z jakiejś przyczyny nie dotrze na zebranie. Nie obawiajmy się formalności związanych z zebraniem założycielskim. Warto też wcześniej znaleźć osobę, która sprawnie poprowadzi zebranie, a także osobę która spisze protokół z zebrania.
Oprócz projektu statutu trzeba przygotować wcześniej następujące dokumenty:
Listę członków założycieli z danymi: imię i nazwisko; data i miejsce urodzenia; adres zameldowania; numer dowodu osobistego, PESEL; własnoręczny podpis (bardzo ważne!). Listę możemy mieć pełną lub możemy ją uzupełnić o brakujące informacje przed zebraniem lub w trakcie. Wygodnie jest, jeśli ta sama lista zawiera też oświadczenie członków założycieli o: posiadaniu obywatelstwa polskiego, pełnej zdolności czynności prawnych i pełni praw obywatelskich (zgodnie z art. 3 ust. 1 Ustawy Prawo o stowarzyszeniach).
1