Wykład1 Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży- czas od urodzenia do końca okresu młodzieńczego Zadania Psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży: zmiany zachodzące w wczesnej ontogenezie. Jakie są charakterystyki poszczególnych etapów rozwoju co wpływa na rozwój jakie warunki Ustala pewne prawidłowości z których korzystają dwie dziedziny: psychologiczna i pedagogiczna Rozwój-proces zmian który trwa przez całe życie ma służyć udoskonaleniu człowieka w sferze psychicznej i równowadze między nami lub między mani a otoczeniem, proces ciągły który się nigdy nie kończy Cechy rozwoju-jest kierunkowość, ale nie jest on określony każdy rozwija się inaczej Progresywność rozwoju-każdy kolejny etap powinien być osiągnięty i lepszy od poprzedniego. Nieustanność , ciągłość jedne zmiany warunkują drugie zmiany Proces rozwoju: Obiektywizacja poznania-dążymy do max odzwierciedlenia obiektywizacji poznania świata aby go lepiej zrozumieć pomóc Automatyzacja działania- działanie osoby jest coraz częściej sterowane wewnętrznie aby z wiekiem osiągnąć większą niezależność Równowaga z otoczeniem: Adaptacja z otoczeniem -przystosowanie się do rzeczywistości Przekształcenia otoczenia w taki sposób żeby pomiędzy nimi zachodziło równowaga. Warunkami tych zmian są czynniki środowisko- rozwojowe Podział na okresy rozwojowe( Maria Żebrowska) Sposób i poziom poznania i świadomie przez dziecko rzeczywistości Dominujący rodzaj działalności dziecka w tym okresie Specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego Okresy rozwojowe( na stadia rozwojowe) Wczesne dzieciństwo Niemowlęta 0>1 Po niemowlęcy 2-3 r.ż. Wiek przedszkolny 3-7r.ż. średnie dzieciństwo Wiek młodszy szkolny 7-11/12 r.ż. późne dzieciństwo Wiek dorastania 12-18 .ż. Wiek młodzieńczy 17/18-24 r.ż. Indywidualizacja rozwoju zależy od wyposażenia człowieka (ukł. nerwowego) Warunków środowiskowych, wychowawczych , zjawiska akceptacji i tego że obie płci nie rozwijają się równocześnie. Czynniki zmian Dziedziczenie Środowisko Wychowanie nauczanie Własna aktywność Wykład 3 Przywiązanie-intensywna trwała relacja społeczno-emocjonalna między dzieckiem a matką, ojcem lub stałym opiekunem ( inaczej przywiązanie - długotrwały emocjonalny związek z konkretną osobą) Cechy przywiązania: Selektywność- skupienie się na osobie która zachowuje się w bliski sposób , niespotykany Poszukiwanie fizycznej bliskości z obiektem przywiązania Komfort i bezpieczeństwo wynikające z bliskości Lęk separacyjny- występuje gdy więź się zrywa bądź bliskość jest nieosiągalna Teoria przywiązania Johna Bowlby: Teoria ta mówi iż człowiek w swoim rozwoju w związku z zagrożeniami, wytwarza tendencję do bliskości Funkcje przywiązania: Biologiczna- przywiązanie zwiększa szansę na przeżycie organizmu Psychologiczna- zapewnia dziecku bezpieczeństwo Etapy rozwoju przywiązania: Przed-przywiązanie (0-2 m.ż.)- przygotowanie organizmu do nawiązania kontaktu z innymi, polega na selektywności percepcyjnej (wybieranie zwracanie uwagi na innych ludzi) Przywiązanie w trakcie tworzenia(2-7m.ż.)- dziecko uczy się podstawowych zasad wzajemnych kontaktów (jeden mówi drugi słucha) Wrażenie ukształtowania przywiązania (7-24 m.ż.) -sprzeciw sytuacji separacji od obiektu przywiązania -nieufność wobec obcych -komunikacja zamierzona( celowa) Dzieci tęsknią za matką, więzi emocjonalne są trwalsze, odrzucanie innych osób Związek ustawiony ze względu na cel od 24m.ż. Występują relacje między partnerami przywiązania bardziej dwustronne, dzieci przewidują skutki swoich działań, planuje swoje zachowanie ze względu na cele który chce osiągnąć w kontakcie z innymi. W umyśle dzieci w tej fazie wytwarzają się wewnętrzne modele operacyjne , które kierują zachowanie dziecka. Wewnętrzne modele operacyjne: Struktury umysłowe które mają przenosić w dorosłość doświadczenia związane z przywiązaniem, nabyte we wczesnym dzieciństwie. Wszystkie doświadczenia zdobywane we wczesnym dzieciństwie są bardzo trwałe Typy przywiązania Mary Ainsworth(1978) Wiedza o sobie cech: Zmienna, dynamiczna Zależy od warunków sytuacji Zhierarchizowana Niepewna, uzupełniająca, zawodna, sprzeczna, podlega wahaniom subiektywnym Samo opis(mówić o sobie np. jestem mądra Samo ocena ( sąd wartościujący o sobie, dotyczy cech prostych lub złożonych np. jestem bardzo głupi, mogą być szczegółowe lub globalne Źródła samo ocen: Opinia innych osób Doświadczenia połączone z porównaniami społecznymi Wartości przypisywane danej cesze Tendencje do obrony własne osoby Właściwości: Poziom samo oceny (wysoki, niski) Stabilność Adekwatność Wartość samo oceny wpływa na funkcjonowanie poznawcze i społeczne człowieka. Ocena nieadekwatna może być zamierzona, prowadzi do: Unikania trudnych zadań Nieśmiałość wycofania się z kontaktów Niższe osiągnięcia Zawyżona: Sprzyja pewności siebie Nieliczenie się z opinią innych Tendencje do dominacji Naraża na śmieszność Standardy osobiste: Sądy normatywne, zawierają aspiracje , życzenia, pragnienia, powstają pod wpływem oddziaływań społecznych i systemu wartości przyjętego przez człowieka Sądy normatywne: Minimalistyczna(zaniżona do realności) Maksymalistyczna(zawyżona do realności) Przeciętnie(zbliżona do realności) Nasze wizje powinny być realne aby można było je realizować, osiągnąć. Rozbieżność między standardem „ja „ realny a „ja” idealistycznym powoduje napięcie motywacyjne, motywuje do pracy nad sobą: -mała rozbieżność- powoduje zadowolenie z siebie i nie sprzyja pracy nad sobą -zbyt duża - powoduje że rezygnuje z pracy nad osiągnięciem celu, gdyż uważa że nie osiągnie jego. Hierarchia standardów zmienia się pod wpływem doświadczeń i zmian w systemie wartości. Peryferyjne składniki samo wiedzy: Dotyczy sposobu zbierania i przetwarzania informacji o sobie samym Sądy o regułach komunikowania- sposoby prezentowania siebie innym ludziom samo prezentacja lub „ja” publiczne Samo prezentacja pragmatyczna- tworzenie ja publicznego innego niż ja prywatnego: Taktyczna(osiągnięcie korzyści) Fasadowa( prezentowanie siebie zbliżone do ja idealnego) Pryncypialna(prezentowanie ja publicznego zgodnego z ja prywatnym

Wyznaczniki rozwoju dziecka: (Są to niezbędne determinanty kształtowania się rozwoju) Aktywność dziecka Wychowanie które steruje aktywność Aktywność-jest stanem i podstawową cechą każdego żywego organizmu, powodują regulują czynne stosunki z otoczeniem. Przejawia się przez czynności i działania od wczesnego dzieciństwa i doskonali z się z wiekiem. Rozwój jej jest progresywny i wyraża się przez: -poszerzanie dziedzin aktywności Usprawnienie dziedzin aktywności Doskonalenie form i rodzajów Składniki aktywności: Czynności (pisanie, czytanie) Działanie - ciąg czynności mających na celu przekształcanie rzeczywistości Działowość- złożone zespoły czynności i działań Pary procesów przekształcających aktywności: Różnicowanie i scalanie- różnicowanie aktywności bezcelowej na aktywność specyficzna, człowiek w rozwoju przechodzi od aktywności różnicowej do aktywności specyficznej ,scalanie- utrwalanie specyficznej czynności Interioryzacja i eksterioryzacja- interioryzacja- uwewnętrznienie przejścia od działań na konkretnych przedmiotach do operacji ich wyobrażeniami i symbolami, eksterioryzacja -przechodzenie od czynności wewnętrznych (umysłowych) do działań na przedmiotach Mentalizacja i automatyzacja- mentalizacja większy udział świadomości w działaniu człowieka, automatyzacja zmniejszenie udziału świadomości w wykonywaniu działania Socjalizacja i indywidualizacja- socjalizacja przechodzenie od czynności indywidualnych do zespołowych, indywidualizacja- wykonywanie czynności w sposób sobie właściwy Kierunki zmian aktywności: Tyszkowa uważa że aktywność polega na: Porządkowaniu przez człowieka (eliminowanie chaosu) Różnicowanie aktywności Powstają złożone przy aktywności ukierunkowanej Kształtują się wewnętrzne mechanizmy regulowania aktywności Przywiązania ufne-dziecko przejawia niepokój kiedy matka wychodzi i dąży do matki po jej powrocie przywiązanie lękowe-dziecko unika kontaktu z matką po jej powrocie pozostawione z obcym nie wykazuje niepokoju przywiązanie ambiwalentne- dziecko silnie zaniepokojone nieobecnością matki po powrocie matki trudno się uspokaja, jednocześnie gniewa się na matkę opiera się jej i jednocześnie jej szuka, Przywiązanie lękowe zdezorganizowane- dziecko jest zmieszane, oszołomione kiedy matka wraca nieruchomieje lub patrzy poza matkę Okres krytyczny jeśli chodzi o przywiązanie dziecka trwa do 2,5 roku Wykład 4 Altruizm Zachowanie prospołeczne-zachowanie które wiąże się z rozwojem moralnym ( Piaget, Kolberger) Dwa nurty zainteresowań moralnością: Badania nad rozumowaniem moralnym Badania nad postępowaniem moralnym Zachowania prospołeczne: ten rodzaj postępowania moralnego który obejmuje pożądane zachowania społeczne( np. pomaganie drugiej osobie, dzielenie się) Zachowanie prospołeczne Daje coś działa też Innym w drugą stronę Rozwój zachowań prospołecznych: Zaczyna się we wczesnym dzieciństwie Małe dzieci płaczą kiedy słyszą płacz innych dzieci. Dzieci dzielą się z innymi we wczesnym dzieciństwie , pocieszają innych( dzieci poniżej 2 r.ż.) Dzieci współdziałają poprzez podnoszenie zabawki i dawanie zabawki drugiej osobie ( do 3 r.ż.) Dzieci przedszkolne naśladują swoich rodziców Dzieci martwią się współczująco Płaczą razem z tym którzy cierpią dzielą się Wiek i płeć a zachowania prospołeczne: Więcej altruizmu przejawiają dzieci starsze(bardziej w laboratorium już w warunkach domowych) Dzieci młodsze zachowują się w sposób bardziej jednorazowy. Jeżeli chodzi o płeć niewielką przewagę mają kobiety Złożone składniki samo wiedzy: Samo akceptacja-stosunek do samego siebie zawierający elementy poznawcze i emocjonalne, pochodzi z integracji obrazu siebie z poziomem rozwoju samo ocena lub porównania ja idealnego z ja realnym ma wpływ na stosunki z innymi osobami, gdy się akceptujemy to wpływa to na akceptacje innych, gdy się nie akceptujemy to jesteśmy wrodzy wobec innych, zbyt wysoka akceptacja powoduje dominację lub manipulowanie ludźmi. Zbyt wysoka i Zyt niska wywołuje egocentryzm, wyraża się w poczuciu własnej wartości, Samo kontrola-zdolność do kierowania samym sobą wymaga osiągnięcia pewnego poziomu dojrzałości emocjonalnej ułatwia realizację zadań i upływa gdy jesteśmy silnie napięcie emocjonalnie. Proces samo kontroli jest samo wzmacnianiem. Duży wpływ ma kierowanie sobą na przeświadczenie osoby o umiejscowieniu kontroli: Zewnętrzne-osoba myśli że to co się dzieje zależy od sił zewnętrznych Wewnętrzne-osoba myśli że zależy od niej samej te osoby podejmują samo kontrolę Zniekształcenia obrazu siebie: (mechanizmy obronne) Obronność percepcyjna Projekcja (rzucanie swych cech na innych) Przemieszczanie Regresja (cofanie) Racjonalizacja(nieadekwatne uzasadnianie swego postępowania) Obraz świata-drugi podstawowy składnik osobowości, związany ściśle z obrazem siebie: Wiedza o świecie , która powstała przez gromadzenie i integrację Doświadczenia danej osoby Wiedza: Wątpliwa Niepewna Niepełna Zbyt duża Trzy rodzaje wiedzy o świeci: Standardowa- środki masowego przekazu, wykształcenie) jej wyższa forma to profesjonalna lub wynikająca z zainteresowań Neutralna- stereotypy społeczne o zabarwieniu emocjonalnym typowa dla danej społeczności Refleksyjna- przez człowieka i pozwala na twórczą interpretację świata Profesjonalna Obra świata zawiera: Sądy opisowe Sądy wartościujące Sądy normatywne

Aktywność-jest wyznacznikiem rozwoju i w dużym stopniu warunkuje rozwój Cechy aktywności- Poziom aktywności- stopień jej rozwojowego zaawansowania ( im ten poziom jest bliższy maksymalnym możliwościom osoby, tym bardziej ma on znaczenie dla jego rozwoju) Rodzaj aktywności- rodzaj aktywności jaki człowiek realizuje , rozwija w nim to czego dotyczy) Czynniki jakie wpływają na aktywność: Zewnętrzne: -czynniki naturalne -czynniki zorganizowane werbalnie Społeczne warunki naturalne Wewnętrzne: -właściwości organizmu ( stan zdrowia, sprawność fizyczna) -zadatki organiczne (cechy, właściwości układu nerwowego) -osiągnięty już poziom rozwoju ontogenetycznego -referencje dziecka dotyczące aktywności Wykład 2 Emocje- pojęcie używane w badaniach naukowych, na co dzień używamy innych słów takich jak : afekt, uczucie, Cztery podstawowe składniki emocji: Czynniki lub wydarzenia które wzbudzą reakcję emocjonalną Fizjologiczne procesy w mózgu i pozostałych częściach układu nerwowego Pozytywne lub negatywne doświadczenia związane z emocjami Relacje behawioralne oraz ekspresja mimiczna Komponent poznawczy ( emocje wyraźne podczas poznania) Czynniki wywołujące emocje: Czynniki neuronalne - które mogą wywołać emocje niezależnie od środowiska np. hormonalne Pobudzenie sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe) Stymulacja hedonistyczna ( słodkie lub kwaśne substancje) Systemy motywacyjne( popędy np. głód, pragnienie, popędy seksualne) Procesy poznawcze Czynniki które różnicują emocje:: Różna biologiczna struktura Różne style przywiązania Różny rozwój poznawczy Różny rozwój „ ja” Pierwotne stany emocjonalne: Lęk, obrzydzenie, gniew Smutek Radość zaskoczenie Cechy rozwoju emocjonalnego: dojrzewanie i socjalizacja odpowiadają za emocje emocje łączą się ze sobą (np. lęk i złość) zmieniają się okoliczności wywołujące emocje: Czynniki wpływające na zachowania prospołeczne: rozumowanie moralne przyjmowanie perspektywy ( zdolność rozumowania danej sytuacji z punktu widzenia kogoś innego) empatia Stadia rozwoju empatii: 1 stadium-1 r.ż.- dziecko nie wie, że są inne osoby, krzyczy gdy słyszy krzyk 2 stadium-2 r.ż.- dziecko staje się świadome siebie, wie że istnieją, zwraca uwagę na inną osobę, zobaczyć co ono przeżywa udziela pomocy innym nie zawsze właściwe 3 stadium-3-4 r.ż.- dziecko lepiej rozumie polecenia językowe, symbole, przez język może wyrażać swą empatię, może to robić w stosunku do ludzi obecnych przy nim i nieobecnych 4 stadium: 6-9 r.ż.- dostrzeganie przeżyć innych osób, skupienie się na możliwościach innych ale mniej na przeżyciach, potrafią np. współczuć biednym Hoffman uważa że rozwój empatii usadzony jest częściowo biologicznie. Rozwój empatii przyśpieszą poza tym: -odkrywanie emocji własnych i cudzych -wyjaśnienie dziecku jak jego zachowanie wpływa na inne osoby -uczenie przez rodziców własnych reakcji empatycznych 4 czynniki-atrybucje- ocenianie działania innych w oparciu o własny punkt widzenia Co wpływa na zachowania prorodzinne? Społeczne rodzinne zachowania Wzmocnienia ( pochwały i nagrody) Modelowanie i środki przekazu: Obserwowanie prospołecznych zachowań bardzo dobrze stymuluje zachowania prospołeczne . Naśladowane są osoby, które są kompetentne i silne. Ty i środki przekazu są wzmacniające zachowania prospołeczne. Agresja-zachowanie, które jest umyślnym działaniem na szkodę osoby lub jej własność, którego nie da się społecznie usprawiedliwić Typy agresji: Słowna Fizyczna Instrumentalna- celem jest otrzymanie czegoś pożądanego Wroga- celem jest zadanie komuś lub wyrządzenie zła Odwzajemniona- jako odpowiedź na wcześniejszą agresję Agresja a wiek i płeć: U dzieci młodszych przeważnie fizyczna i instrumentalna. A u szkolnych dzieci słowna i wroga Jeśli chodzi o płeć to chłopcy przejawiają agresję w przedszkolu i szkole podstawowej Pod koniec szkoły podstawowej wzrasta agresja wobec chłopców , a dziewczyn maleje U dziewcząt przejawia się agresja słowna Przy wchodzeniu w dorastanie maleją różnice jeśli chodzi o agresję Główne trendy w rozwoju osobowości: od konkretności do abstrakcyjności od struktury zatomizowanej(oddzielne składniki) do struktury zintegrowanej od kontroli zewnętrznej do samokontroli od poczucia bycia sterowanym do poczucia bycia sprawcą od wyodrębnienia siebie jako obiektu do oddziaływań do wyodrębnienia siebie jako podmiot odpowiedzialnego za siebie , samoświadomego od ocen siebie przyjmowanych do autonomicznych od stanów interpretacji subiektywnej siebie d stanów interpretacji obiektywnej siebie i świata.

-do 2 r.ż. konkretne sytuacje -od 2 r.ż. słowa , wyobrażenia lub wspomnienie czegoś emocje ujawniają się w coraz bardziej subtelny sposób (chodzi tu o elementy procesu socjalizacji np. uczymy dziecko, że chłopaki nie płaczą) rozwój emocjonalny idzie równolegle z rozwojem poznawczym rozwój emocjonalny jest łatwiejszy wtedy kiedy dziecko zaczyna używać języka ( kiedy dziecko zaczyna mówić o swoich emocjach) Reguły ekspresji emocji: minimalizacja- mniej się okazuje emocji, niżeli się je odczuwa) maksymalizacja- silniej okazujemy emocje , niż je odczuwamy maskowanie- udawanie, że się nic nie stało substancja- zastępowanie jednych uczuć drugimi np. czuje rozczarowanie a nie okazuje tego Trzy sposoby przekazywania wiedzy jak należy okazywać emocje: trenować np. chłopaki nie płaczą ( wyjaśniamy dokładną instrukcję) modelowanie (obserwację) uczenie się zbieżności ( wymienianie podobnych reakcji) uczy rozpoznawania emocji innych Kompetencje emocjonalne: kompetencje emocjonalne są nie mniej ważne od kompetencji intelektualnych kompetencje emocjonalne trzeba widzieć ze względu na wiek ściśle wiążą się z kompetencjami społecznymi Elementy kompetencji emocjonalnych wg. Saarni ( 1999) świadomość emocjonalna wiem co w danym momencie czuje umieć dostrzec emocje innych umieć nazywać emocje umieć angażować się w cudze emocje (empatia) wiem że to co czuje nie musi być adekwatne do tego jak się zachowuje umiem radzić sobie z przykrymi emocjami umiem oceniać relacje z innymi na podstawie komunikowania emocji umiem kontrolować i akceptować własne stany emocjonalne Przyczyny kompetencji emocjonalnych( różnych): biologiczne- uwarunkowania genetyczne- temperament czynniki interpersonalne- wsparcie rodziców konfliktowość środowiska, depresyjność rodziców środowisko Podłoże emocjonalne jest układem nerwowym Przyczyny agresji: biologiczne -poziom agresji jest stały u danej osoby przez wiele lat -biologiczne uwarunkowania agresji -temperament -domeny społeczne środowiskowe: -środowiska które uczą agresji, rodzice lub rodzeństwo -dziecko modeluje zachowania dorosłych -promowanie agresji w kontaktach rodziców z dziećmi. Jakie efekty daje oglądanie przemocy? Naśladowanie Podwyższenie u dzieci ustępowani wszelkich form przemocy Zwiększa tolerancję na agresję Relacje między reakcją a agresją są kołowe Zależność pomiędzy procesami poznawczymi a agresją: Z badań wynika że dzieci bardzo wcześnie rozpoznają zachowania agresywne i wiedzą że one są niewłaściwe Od 5 r.ż. rozumieją bardziej złożone formy agresji np. agresja przemieszana Cech poznawcze u dzieci agresywnych: Niski poziom moralnego rozumowania Rzadkie uwzględnianie motywów agresywnych przy ocenie jego postępowania Niższy poziom empatii Takie osoby mają pewne braki w widzeniu świata Zapobieganie: Trening rodziców z dziećmi Rozmowy- techniki poznawcze Wykład5 Składniki samowiedzy( obraz samego siebie): Podstawowe: -centralne: samopis (SO), samoocena (SW),standardy osobiste(SO) standardy normatywne Złożone -samoakceptacja -samokontrola Peryferyjne( reguły wiedzy o sobie, reguły komunikowania wiedzy o sobie) -samo prezentacja prognostyczna( samo prezentacja taktyczna i fasadowa) -samo prezentacja pryncypialna (autentyczna) Sąd-każda myśl zdaje sprawę z pewnego stanu rzeczy ( z tego że tak jest albo tak nie jest) Ja realne = samo opis Samo ocena Ja idealne = sądy normatywne ( standardy osobiste) Obraz samego siebie- własne „ja” , co ja o sobie wiem, jaki jest mój stosunek o sobie samym jak siebie widzę, informacje zawarte w świadomości,

---