WSZ KdE

Ewa Wierzba

Pedagogika

gr. A

nr albumu: 1493

Rozwój psychoruchowy dziecka,

a rozwój umiejętności czytania i pisania

na podstawie

Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym
M. Bogdanowicz

oraz

Trudności w czytaniu i pisaniu B. Zakrzewskiej

Rozwój psychoruchowy

Pojęcie rozwoju psychoruchowego rozumiemy jako proces rozwoju (ciąg zmian progresywnych), w którym motoryka jest ściśle powiązana z psychiką (całokształtem czynności poznawczych i emocjonalno - motywacyjnych). Powiązanie rozwoju psychiki i motoryki u dziecka dostrzegamy już we wczesnym okresie jego życia. Jako niemowlę dziecko myśli, nie wtedy, kiedy leży bezczynnie, lecz wtedy, gdy bawi się i manipuluje. U dzieci w fazie wieku wczesno przedszkolnego widzimy tą ścisłość podczas rozwiązywania zadań problemowych bezsłownych, np. kiedy dziecko przysuwa sobie krzesło, aby dosięgnąć zabawkę na stole. Rozwój psychiki dziecka związany jest nie tylko z rozwojem procesów poznawczych (orientacyjnych i intelektualnych), procesów emocjonalnych i motywacyjnych, ale i wykonawczych.

Rozwój psychomotoryczny dziecka postępuje od chwili jego urodzenia się i przechodzi przez kolejne stadia, w których dziecko prezentuje określony poziom sprawności funkcji psychomotorycznych. Czynnikami branymi pod uwagę podczas ogólnej charakterystyki rozwoju dziecka są tempo, rytm oraz dynamika rozwoju. Norma rozwoju to te osiągnięcia w zakresie poszczególnych funkcji, które stwierdza się u większości dzieci w danym wieku. Zakres normy jest dość szeroki, gdyż w wyniku wieloletnich badań psychologia rozwojowa wypracowała różne charakterystyki rozwoju psychoruchowego dziecka, ponieważ każde rozwija się indywidualnie i indywidualne są też czynniki wpływające na ten rozwój.

Dlaczego zaburzenia psychoruchowe mają wpływ na pojawienie się dysleksji u dzieci?

Dysleksję uważa się często za ukryte kalectwo. Istnienie zaburzeń nie jest bowiem tak oczywiste i widoczne jak w przypadku niesprawności fizycznych, a przyczyny leżą "wewnątrz" dziecka i niełatwo je jednoznacznie określić. Szacuje się, że problem dotyczy około 10 - 15% uczniów. Specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu istnieją, odkąd ludzie zaczęli zapisywać mowę. Jednak dopiero sto lat temu opisali je... okuliści i nazwali ślepotą słowną. Inne spotykane nazwy to aleksja lub legastenia. Obecnie używa się terminu dysleksja rozwojowa. Pod pojęciem tym rozumie się specyficzne zaburzenia związane z trudnościami w nauce czytania i (lub) pisania mimo stosowania prawidłowych metod nauczania u dzieci o normalnej inteligencji i wychowywanych w sprzyjających warunkach społeczno - kulturowych. Określenie dysleksja rozwojowa oznacza, że trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od dysleksji nabytej, czyli dysfunkcji odnoszącej się do utraty umiejętności czytania np. przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu. Mimo różnic i kontrowersji związanych z etiologią i definicją dysleksji panuje wśród autorów powszechna zgodność co do współwystępowania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu z pewnymi odchyleniami w rozwoju psychoruchowym dziecka, które warunkują te trudności.

Do najczęstszych odchyleń w rozwoju psychoruchowym dziecka wpływających na problemy w czytaniu i pisaniu zalicza się:

• opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej

• opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej

• opóźnienia i zaburzenia mowy

• opóźnienia i zaburzenia rozwoju ruchowego

• zaburzenia procesu lateralizacji

Opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej

Wady wzroku wynikające z nieprawidłowej budowy gałki ocznej, które są przyczyną zaburzenia ostrości widzenia, wywołują zmęczenie i ból, zniechęcają do czytania. Ubytki w polu widzenia, ślepota, agnozja wzrokowa, aleksja to skutki poważnego uszkodzenia narządu wzroku oraz ośrodka wzrokowego w korze mózgowej uniemożliwiające normalną naukę czytania i pisania. Odrębną grupę zaburzeń stanowią zaburzenia ruchów gałek ocznych. Ruchy obu gałek ocznych powinny być ze sobą ściśle skoordynowane - nieprawidłowe funkcjonowanie przyczynia się do zaburzeń analizatora kinetyczno - ruchowego. Pomimo dobrej ostrości wzroku występują wówczas zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej. Kolejnym zaburzeniem wzroku jest nieprawidłowa ocena aspektu kierunkowego - zaburzenie percepcji wzrokowo - przestrzennej.

Opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej

[…] trudności w czytaniu i pisaniu powstają w wyniku zaburzeń i opóźnień percepcji słuchowej - zakłóceń procesu różnicowania dźwięków, ich analizy i syntezy w części korowej analizatora słuchowego. Analizator słuchowy stanowi neurofizjologiczne podłoże spostrzegania słuchowego. W przypadku uszkodzenia słuchu występują różnego rodzaju zaburzenia, tj. głuchota różnego stopnia, głuchota centralna, agnozja słuchowa, afazja sensoryczna i amuzja - to ciężkie i poważne zaburzenia. Wszelkie mikrozaburzenia słuchu mają wpływ na rozumienie i zapamiętywanie, wyodrębnianie, scalanie oraz różnicowanie dźwięków, a także na koncentrację uwagi na bodźce słuchowe.

Opóźnienia i zaburzenia mowy

W świetle różnorodnych badań związek między rozwojem mowy i poziomem czytania jest widoczny i niezaprzeczalny. Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy nie potrafią się wypowiedzieć, źle piszą wypracowania, a także nieudolnie formułują swoje wypowiedzi […] Wymowa jest w dużej mierze uzależniona od poziomu funkcjonowania układu nerwowego - sprawności analizatora słuchowego i analizatora kinestetyczno - ruchowego. Czynność mowy realizuje złożony układ funkcjonalny, który tworzą rozmaite ośrodki mózgu, współdziałające ze sobą i znajdujące się w półkuli dominującej. Lokalizacja ośrodków mowy w lewej półkuli następuje ok. 4 roku życia. Wiek przedszkolny jest okresem bardzo intensywnego rozwoju mowy, co w znacznym stopniu zależy od wpływu środowiska społecznego.

Opóźnienia i zaburzenia rozwoju ruchowego

U dzieci dyslektycznych występują różnorodne zakłócenia rozwoju ruchowego, które niewątpliwie mają wpływ na powstawanie trudności w czytaniu i pisaniu. Są to: obniżenie sprawności manualnej współwystępujące z tzw. zaburzeniem melodii kinestetycznej, zaburzenie napięcia mięśniowego - tzw. tonus, synkinezje - współruchy (dodatkowe, zbędne ruchy dezorganizujące wykonywaną czynność).

Zaburzenia procesu lateralizacji

Proces lateralizacji - to stronna przewaga czynności. […] dzieci różnią się od siebie nie tylko stroną, po której zaznacza się przewaga czynnościowa, lecz również tempem oraz siłą procesu lateralizacji. Do zaburzeń wpływających na dysleksję zalicza się: oburęczność, leworęczność przy praworęczności i samą leworęczność. Decyzja o nauczeniu dziecka leworęcznego bycia praworęcznym nie może być pochopna, gdyż ściśle wiąże się z tym jego psychika. Dzieci przestawiane „na siłę” prezentują rozmaite zaburzenia osobowości, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia nerwicowe, często obserwuje się nadpobudliwość psychomotoryczną.

Charakterystyczne objawy zaburzeń psychoruchowych:

Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy (0-3 lat)

Dzieci te wykazują opóźnienia w rozwoju mowy i w rozwoju ruchowym. Później od rówieśników wypowiadają pierwsze słowa, zdania proste i złożone, później zaczynają chodzić, biegać, są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze, np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu łyżką, nie próbują same rysować (w drugim roku życia dziecko powinno kreślić linie).

Wiek przedszkolny (3-5 lat)

Występuje niedostateczna sprawność ruchowa w zakresie całego ciała: dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, jest niezdarne, źle funkcjonuje podczas zabaw ruchowych, z trudem jeździ na rowerku. Mała sprawność ruchowa rąk przejawia się w trudnościach w zapinaniu guzików, sznurowaniu butów, nawlekaniu igły, w zbyt słabym lub za mocnym naciskaniu ołówka przy rysowaniu. Widoczna jest słaba koordynacja wzrokowo - ruchowa: dziecko ma trudności w budowaniu z klocków, rysuje niechętnie i prymitywnie; jako 3 - latek nie umie narysować koła; jako 4 - latek - kwadratu i krzyża, a jako 5 - latek - trójkąta. Jego zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej ujawniają się w formie nieporadności w rysowaniu, bogate treściowo rysunki są prymitywne w formie. Występują też  trudności w składaniu obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek. Zaznacza się opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności w wypowiadaniu złożonych wyrazów, budowaniu wypowiedzi, zapamiętywaniu nazw; wydłużony okres posługiwania się neologizmami, zniekształcanie nazw przez używanie niewłaściwych przedrostków.

Klasa zerowa (6-7 lat)

Sprawność ruchowa jest nadal obniżona: dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z nauką jazdy na nartach, z rzucaniem i chwytaniem piłki; mimo prób ustalenia ręki dominującej nadal jest oburęczne. Występuje opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: dziecko ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała, nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie.

Dla tych dzieci charakterystyczne są trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. budowanie konstrukcji z klocków lego, układanie mozaiki według wzoru; z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki; z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, lub takich liter, jak: m - n, l - t) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. p - g, b - d). Nie rozróżnia wyrażeń przyimkowych określających stosunki przestrzenne: nad - pod, za - przed, wewnątrz - na zewnątrz. Ma wadliwą wymowę. Przekręca trudniejsze wyrazy, przestawia głoski i sylaby, popełnia błędy gramatyczne.

Widać trudności w zapamiętywaniu wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; w zapamiętywaniu nazw: myli nazwy zbliżone fonetycznie, nie jest w stanie nazwać kolejno następujących dni tygodnia, pór roku, posiłków, szeregu cyfr, godzin na zegarze. Ma problemy z różnicowaniem głosek podobnych dźwiękowo (np. z - s, p - b), z wyodrębnieniem sylab i głosek w słowach, i ich syntetyzowaniem. Wreszcie już przy pierwszych próbach czyta bardzo wolno, najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie treści przeczytanego tekstu, a przy próbach pisania stosuje zwierciadlane odwzorowywanie liter i cyfr, zapisuje wyrazy od strony prawej do lewej.

Niezmiernie ważne jest, aby zarówno pedagog, tak jak i rodzic jak najwcześniej dostrzegł w swoim podopiecznym objawy odchylenia w jego rozwoju psychoruchowym. Wcześnie wykryte zaburzenia, przy odpowiednio dobranym postępowaniu korekcyjno - wychowawczym mogą w przyszłości uchronić dziecko przed problemami w nauce.

M. Bogdanowicz, Psychologia rozwojowa dziecka w wieku przedszkolnym, wyd. WSiP, Warszawa 1991, s. 16;

ibidem, s. 16;

B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, wyd. WSiP, Warszawa 1996, s. 27;

M. Bogdanowicz, Psychologia rozwojowa dziecka w wieku przedszkolnym, wyd. WSiP, Warszawa 1991, s. 144

B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, wyd. WSiP, Warszawa 1996, s. 30

ibidem, s. 34

M. Bogdanowicz, Psychologia rozwojowa dziecka w wieku przedszkolnym, wyd. WSiP, Warszawa 1991, s. 162

B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, wyd. WSiP, Warszawa 1996, s. 36

---