Rola nastawienia w rozwiązywaniu badań anagramowych

PRACA LABOLATORYJNA

Z PRZEDMIOTU: PROCESY POZNAWCZE

LUBLIN 2009

Iga Lichorobiec

Paulina Suryś

SPIS TREŚCI:

TEORETYCZNE PODSTAWY BADAŃ WŁASNYCH…………………str.3

1. Pojęcie myślenia…............................................................................str.3

2. Problem i jego typy, rozwiązywanie

problemów…...............................................................................str.3

2.1. Strategie rozwiązywania problemów....................................str.4

2.2. Cykl rozwiązywania problemów........................................str.4

2.3. Czynniki pomagające w rozwiązywaniu problemów..........str.4

2.4. Przeszkody rozwiązywaniu problemów.............................str.5

3. Pojęcie nastawienia.................................................................str.5

4.Pojęcie anagramu.....................................................................str.5

II. CZĘŚĆ METODOLOGICZNA…str.6

1. Problematyka badawcza…………………………………………str.6

2. Zmienne i ich pomiar……………………………………………str.6

3.Operacjonalizacja X…………………………………………......str.6

3.1.Operacjonalizacja Y…………………………………..……str.7

4.Plan eksperymentu………………………………………………str.8

5.Charakterystyka osób badanych ……………………………..…str.8

6.Zmienne uboczne……………………………………………..…str.9

7.Operacjonalizacja hipotezy………………………...………...……str.9

III. WPŁYW NASTAWENIA W ROZWIĄZYWANIU BADAŃ ANAGRAMOWYCH W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH………….…………………..………............................str.11

1.Interpretacja wyników…………………………………………...…str.11

2.Analiza wyników………………………………………………...…str.13

3.Wnioski…………………………………………………………..…str.14

..

Wykaz literatury cytowanej…………………………………………………str.15

1. TEORETYCZNE PODSTAWY BADAŃ WŁASNYCH

1.Pojęcie myślenia

Myślenie - wszelkie czynności umysłowe, związane z tworzeniem pojęć, rozwiązywaniem problemów, pamięcią, uczeniem się, twórczością, wyobraźnią, przetwarzaniem symboli.

Zastrzeżone jest dla procesów symbolicznych, nie stosuje się go do zachowań, które można wyjaśnić na podstawie mniej wyrafinowanych procesów.

Traktowane jest jako ukryty lub domniemany proces, którego nie da się bezpośrednio zaobserwować. O jego obecności wnioskuje się albo z wypowiedzi tego, kto myśli, albo też z obserwacji zachowań, które wskazują, iż doszło do aktu myślenia

(Reber, Reber, 2008)

2.Pojęcie problemu

Problem - rozbieżność między stanem wyjściowym, a pożądanym lub narzuconym stanem docelowym, której nie można zredukować rutynowo

(Maruszewski, 2001)

Typy problemów

• Problemy transformacji - jednostka ma jasno określony obraz sytuacji aktualnej i docelowej, musi wykonać określoną sekwencję operacji prowadzących do osiągnięcia celu.

• Problemy uporządkowania - jednostka dysponuje pewną liczbą elementów i ogólną ideą celu, jaki musi osiągnąć, zestawiając te elementy w odpowiedni sposób.

• Problemy wymagające odkrycia struktury - wymagają rozumowania indukcyjnego (wyprowadzenia ogólnej zasady na podstawie specyficznych przypadków)

• Problemy wymagające oceny argumentów logicznych - wymagają rozumowania dedukcyjnego (zastosowania ogólnych przesłanek do specyficznych przypadków)

(Greeno za: Sternberg, 2001)

Rozwiązywanie problemów

procesy związane z zaangażowaniem w rozwiązywanie problemu; dział psychologii poznawczej zajmujący się tymi procesami.

(Reber, Reber, 2008)

2.1.Strategie rozwiązywania problemów

• Strategia przeszukiwania losowego - tworzenie przypadkowych zestawów kroków, które łącznie mogłyby stanowić rozwiązanie. Wykonując odpowiednią liczbę prób zawsze trafimy na prawidłowe rozwiązanie, tyle tylko, że to może zabrać bardzo dużo czasu.

• Strategia przeszukiwania heurystycznego - wykorzystywanie informacji zawartych w problemie i tworzenie własnych reguł analizy danych w trakcie rozwiązywania problemów.

• Strategie oparte na zasadzie bliskości - metoda „ciepło-zimno”, metoda „wspinaczki”, metoda analizy w kategoriach środków i celów

• Strategie oparte na wykorzystaniu analogii - wykorzystanie zależności występujących w jednej dziedzinie do rozwiązania problemów w innej dziedzinie.

(Maruszewski, 2001)

2.2.Cykl rozwiązywania problemów

• Zidentyfikowanie problemu (rozpoznanie sytuacji jako problemowej)

• Definicja i reprezentacja problemu (określenie problemu i uprzytomnienie sobie w stopniu pozwalającym na zrozumienie, jak szukać rozwiązania)

• Tworzenie strategii (planowanie rozwiązania problemu; analiza lub synteza; myślenie dywergencyjne lub konwergencyjne)

• Organizowanie informacji (znalezienie sposobu reprezentacji najlepiej pozwalającego na zastosowanie wybranej strategii)

• Alokacja zasobów (decyzja, którym problemom warto poświęcić więcej czasu, a które na to nie zasługują)

• Monitorowanie (sprawdzanie swoich działań w trakcie rozwiązywania problemu)

• Ocena (natychmiast po otrzymaniu rozwiązania, ale też później)

(Sternberg, 2001)

2.3.Czynniki pomagające w rozwiązywaniu problemów

• transfer pozytywny- przenoszenie wiedzy lub umiejętności z jednych warunków do innych (stosowanie strategii, które okazały się skuteczne w odniesieniu do jakiegoś jednego problemu czy grupy problemów, przy próbach rozwiązywania analogicznego problemu)

• transfer analogii- im większe podobieństwo dziedzin czy kontekstów, do jakich należą dwa problemy, tym bardziej badani są skłonni do dostrzegania i wykorzystania analogii między nimi.

• transfer zamierzony- szukanie analogii

• inkubacja- tymczasowe odłożenie problemu „na bok”, umożliwienie rozważania problemu w podświadomości, uniknięcie transferu negatywnego

2.4.Przeszkody w rozwiązywaniu problemów:

• fiksacja funkcjonalna- trzymanie się określonej funkcji użytkowej przedmiotu, niezdolność uświadamiania sobie, że czegoś znanego jako przedmiot posiadający pewne konkretne zastosowania można też użyć w innym celu.

• stereotypy- przekonania, zgodnie z którymi członkowie pewnych grup społecznych charakteryzują się w stopniu mniej lub bardziej powszechnym określonymi cechami.

• transfer negatywny- rozwiązywanie wcześniejszego problemu utrudnia rozwiązanie późniejszego.

(Sternberg, 2001)

3.Pojęcie nastawienia

Nastawienie - schematyczne podejście do problemu zgodne z wcześniej wytworzonym sposobem jego reprezentacji lub utrwaloną procedurą poszukiwania rozwiązania. W zależności od warunków zadania nastawienie może ułatwiać (nastawienie pozytywne) lub utrudniać (nastawienie negatywne) znalezienie rozwiązania. W skrajnym wypadku nastawienie uniemożliwia skuteczne rozwiązanie problemu.

4.Pojęcie anagramu

Anagramy - różne rodzaje zadań słownych polegające na przestawianiu liter w wyrazach.

• anagram prosty- ma tylko jedno rozwiązanie; osoba badana otrzymuje szereg pomieszanych liter i musi odnaleźć jedyny ortograficznie poprawny wyraz, który da się z nich utworzyć.

• anagram słowny- osoba badana zaczyna od poprawnie zapisanego słowa i musi tak manipulować jego literami, aby utworzyć nowy wyraz (MASŁO-SŁOMA).

• anagram o wielu rozwiązaniach- osoba badana musi znaleźć jak najwięcej nowych wyrazów, korzystając z części lub wszystkich liter wyjściowego wyrazu

(Reber, Reber, 2008)

2. CZĘŚĆ METODOLOGICZNA

1. PROBLEMATYKA BADAWCZA

W badaniach szukano odpowiedzi na pytanie:

CZY NASTAWIENIE SPRZYJA W ROZWIĄZYWANIU ZADAŃ ANAGRAMOWYCH ?

Hipoteza:

Nastawienie wpływa korzystnie na rozwiązywanie zadań anagramowych

W celu zweryfikowania hipotezy przeprowadzone zostało badanie, którego organizacja przedstawiona jest w kolejnych rozdziałach.

2. ZMIENNE I ICH POMIAR

Zmienna niezależna X:

X- nastawienie umysłowe

X(N) - obecność nastawienia

X(BN) - brak nastawienia

Zmienna zależna Y:

Y - sprawność w radzeniu sobie z zadaniami

(mierzymy efektywność procesów myślowych w zakresie zadań anagramowych)

3.Operacjonalizacja zmiennej X

X(N)- nastawienie

Osoba badana rozwiązuje 6 anagramów( 2 -4 literowe, 2-5 literowe,2-6 literowe), których rozwiązania przynależą do jednej kategorii pojęciowej(zwierzęta).

Każdy z tych anagramów jest napisany dużymi literami na oddzielnym kawałku papieru o wielkości 5 x 3 cm.

Osoba 1	Osoba 2
SIPE(PIES) AOZK(KOZA) ARKWO(KROWA) AŁMPA(MAŁPA) ZKACAK(KACZKA) YSGRYT(TYGRYS)	YSGRYT(TYGRYS) AŁMPA(MAŁPA) ARKWO(KROWA) AOZK(KOZA) ZKACAK(KACZKA) SIPE(PIES)
Osoba 3	Osoba 4
AŁMPA(MAŁPA) ZKACAK(KACZKA) YSGRYT(TYGRYS) AOZK(KOZA) ARKWO(KROWA) SIPE(PIES)	ZKACAK(KACZKA) ARKWO(KROWA) AŁMPA(MAŁPA) AOZK(KOZA) YSGRYT(TYGRYS) SIPE(PIES)

X(BN)-brak nastawienia

Osoba badana rozwiązuje 6 anagramów (2-4 literowe, 2- 5 literowe, 2- 6 literowe) których rozwiązania pochodzą z różnych kategorii pojęciowych.

Każdy z tych anagramów napisany jest dużymi literami na oddzielnym kawałku papieru wielkości 5 x 3 cm.

Osoba 1	Osoba 2
KNYC(CYNK) ABLNO(BALON) AKAW(KAWA) NLIKPI(PILNIK) TWIAK(KWIAT) PKORAK(KROPKA)	TWIAK(KWIAT) NLIKPI(PILNIK) ABLNO(BALON) KNYC(CYNK) PKORAK(KROPKA) AKAW(KAWA)
Osoba 3	Osoba 4
PKORAK(KROPKA) ABLNO(BALON) TWIAK(KWIAT) NLIKPI(PILNIK) AKAW(KAWA) KNYC(CYNK)	NLIKPI(PILNIK) KNYC(CYNK) PKORAK(KROPKA) AKAW(KAWA) TWIAK(KWIAT) ABLNO(BALON)

3.1.Operacjonalizacja zmiennej Y

Y- efektywność, sprawność w zakresie anagramów zorganizowanych

Eksperymentator mierzy stoperem czas rozwiązania, do momentu gdy osoba badana poda na głos poprawne rozwiązanie.

Eksperymentator zapisuje czas w sekundach. Jeśli osoba badana nie zmieści się w 2 minutach, zapisuje on 120 sek i podaje następny anagram.

Y(1)- efektywność rozwiązania anagramów pochodzących z tej samej kategorii pojęciowej gdy pojawiło się nastawienie

Y(2)- efektywność rozwiązania anagramów pochodzących z różnych kategorii pojęciowej gdy nastawienie się nie pojawiło

4.Plan eksperymentu

Plan grup niezależnych zrandomizowanych

E1	E2
X(N)	X(BN)
Y1	Y2

E1-wartość nastawienia

E2-wartoś brak nastawienia

5.Charakterystyka osób badanych

W badaniu wzięło udział 8 osób ( 4 kobiety, 4 mężczyzn) w wieku od 19 do 24 lat.

Osoby badane zostały losowo przydzielone do grupy eksperymentalnej( 4 osoby) i do grupy kontrolnej (4 osoby)

6.Scenariusz badania

• Każda z osób badanych po wyrażeniu zgody na udział w badaniu losuje karteczkę z nazwą grupy (eksperymentalna/kontrolna).

• Po usadowieniu osoby badanej w zacisznym miejscu eksperymentator mówi:

Eksperyment dotyczy rozwiązywania anagramów, czyli słów z przestawionymi literami .Zadanie polega na przestawieniu liter z powrotem do położenia pierwotnego tak, aby powstało sensowne słowo. Za chwilę trzeba będzie rozwiązać kilka anagramów, bez uzycia papieru i długopisu. Pracować należy możliwie jak najszybciej. Przeznacza się 2 minuty na jeden anagram. Po zakończeniu proszę powiedzieć jakie jest rozwiązani. Jeśli 2 minuty nie wystarczą, powiem jakie jest rozwiązanie i przejdziemy do następnego anagramu. Będzie ich wszystkich sześć. Czy są jakieś pytania? Zaczynamy.

• Po rozwiązaniu anagramu przez osobę badaną i podaniu poprawnej odpowiedzi, eksperymentator zapisuje czas, mierzony stoperem, w jakim osoba badana rozwiązała popranie anagram.

• W przypadku, gdy osoba badana nie rozwiąże anagramu w ciągu 2 minut, eksperymentator podaje poprawne rozwiązanie i podaje następny anagram do rozwiązania.

• Procedura ta powtarza się do momentu rozwiązania wszystkich anagramów.

• Eksperymentator mierzy przy użyciu stopera czas rozwiązania

6.Zmienne uboczne

Podmiotowe:

-płeć

-wiek

-wykształcenie

-doświadczenie w zakresie rozwiązywania zadań anagramowych

-sprawność myślenia( w zakresie procesów myślowych)

Pozapodmiotowe

-Warunki zewnętrzne, w jakich przebiegało badanie - takie same w grupie eksperymentalnej i grupie kontrolnej

-Eksperymentator - ten sam dla obu grup

-Sposób prezentacji zadań - taki sam obu grupach (przy użyciu programu Microsoft Office Power Point)

-Czas prezentacji zadań - taki sam w obu grupach (do 2 minut)

-Instrukcja - taka sama w obu grupach, wyświetlana na monitorze komputera

-Liczba zadań poprzedzających - taka sama w obu grupach Stopień trudności zadań poprzedzających- taki sam w obu grupach (dwa anagramy 5-literowe, dwa 6-literowe i jeden 7-literowy; brak dwuznaków w rozwiązaniach; taki sam sposób tworzenia anagramów w obu grupach- ta sama kolejność liter)

-Różnice w stopniu trudności kolejnych anagramów w grupie- losowe kolejność zadań dla każdej osoby badanej.

-budowa anagramów

-ilość liter

-dwuznaki

-przestawienie liter

-znajomość, popularność słów

7.Operacjonalizacja hipotezy

Czas rozwiązania anagramu będzie krótszy jeśli wystąpi nastawieni pozytywne , spowodowane podobieństwem treściowym anagramów poprzedzających.

__ __

Y(1)<Y(2)

III. WPŁYW NASTAWENIA W ROZWIĄZYWANIU BADAŃ ANAGRAMOWYCH W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

1.Interpretacja wyników

Tabelki od 1 do 6 przedstawiają czas rozwiązania poszczególnych anagramów w grupie eksperymentalenej.

Tabelka 1:

Osoba 1(Grupa eksperymentalna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	20,6
2	25,7
3	19,8
4	18,4
5	15,3
6	10,2

Tabelka 2

Osoba 2(Grupa eksperymentalna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	45,7
2	37,8
3	24,5
4	27,2
5	20,9
6	15,7

Tabela 3

Osoba 3(Grupa eksperymentalna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	17,3
2	15,8
3	16,7
4	11,4
5	10,5
6	9,7

Tabela 4

Osoba 4(Grupa eksperymentalna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	25,4
2	20,8
3	15,9
4	12,3
5	8,4
6	3,7

Tabele od 5 do 8 przedstawiają czas rozwiązania poszczególnych anagramów w grupie kontrolnej.

Tabela 5

Osoba 1 (Grupa kontrolna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	45,7
2	40,8
3	53,4
4	120
5	75,3
6	6,8

Obliczamy średnią arytmetyczną czasu rozwiązani anagramu oddzielnie dla obu grup

Tabela 6

Osoba 2 (grupa kontrolna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	17,3
2	21,7
3	35,2
4	120
5	41,5
6	17,3

Tabela 7

Osoba 3 (Grupa kontrolna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	15,3
2	25,5
3	120
4	34,3
5	41,5
6	31,2

Tabela 8

Osoba 4(grupa kontrolna)

ANAGRAM	CZAS(sek)
1	15,3
2	18,9
3	21,4
4	30,1
5	41,3
6	39,3

2.Analiza wyników:

Obliczamy średnią arytmetyczną czasu rozwiązania jednego anagramu dla obu grup. W tym celu dodaje się do siebie czasy rozwiązania kolejnych anagramów i dzieli się przez liczbę osób należących do grupy

Przykładowe obliczenia dla anagramu pierwszego w grupie ekspermentalnej:

20,6 sek. + 45,7 sek. +17,3 sek.+25,4 sek.= 109 sek.

109 sek. \ 4 = 27,25 sek.

27,25sek- jest to średni czas rozwiązania anagramu 1 w grupie eksperymentalnej

Tabela 9 przedstawia średni czas rozwiązywania kolejnych anagramów w grupie eksperymentalnej:

Tabela 9.

ANAGRAM	Średni czas rozwiązania anagramu(sek)
1	27,25
2	25,02
3	19,22
4	17,32
5	13,77
6	9,82

Tabela 10 przedstawia średni czas rozwiązywania anagramów w grupie kontrolnej:

Tabela 10.

ANAGRAM	Średni czas rozwiązania anagramu(sek)
1	23,4
2	26,75
3	57,5
4	68,5
5	49,9
6	23,68

Z informacji zawartych w tabelach numer 9 i 10 wynika , że średnia czasu rozwiązywania anagramów w grupie eksperymentalnej zmniejsza się wraz z pojawieniem się nastwawienia.

3.Wnioski

• Zaprezentowany eksperyment jest dowodem na działanie zjawiska nastawienia.

• Nastawienie przyspiesza aktywność myślową.

• W przypadku anagramów, których rozwiązania należą do różnych kategorii pojęciowych stosowana jest strategia przeszukiwania losowego. Jest to strategia czasochłonna.

• W przypadku anagramów, których rozwiązania należą do jednej kategorii pojęciowej, po wywołaniu nastawienia umysłowego następuje zawężenie obszaru poszukiwań i stosowana jest strategia przeszukiwania heurystycznego. Stosowanie tej strategii pozwala zmniejszyć czas potrzebny na wykonanie zadania docelowego

LITERATURA

-Maruszewski T., (2001). Psychologia poznania. Gdańsk: GWP.

-Reber A., Reber E., (2008). Warszawa: Scholar.

- Szewczuk, W. (1985). Ćwiczenia eksperymentalne z psychologii ogólnej. Warszawa:PWN.

-Sternberg R.J., (2001). Psychologia poznawcza. Warszawa: WSziP.

-Strelau J., Doliński D., (2008). Psychologia. Podręcznik akademicki. T.1. Gdańsk: GWP.

-Nęcka,E., Orzechowski ,J.,Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa :PWN .

-Hebb ,D.O.(1973). Podręcznik psychologii. Warszawa: PWN.

10

---