Region- z łac. Regio- oznacza okolicę, obszar, kraj. Oznaczać mogło także terytorium podległe jednemu władcy. Do nauki wprowadził to pojęcie badacz Paweł Vidal de la Blache (francuz) uznawany za twórcę geografii regionalnej.

Region- obszar harmonijnie łączący wszystkie formy bytów (przyroda, człowiek, gospodarka) wraz z wzajemnym ich doparowaniem. Opierał się na wewnętrznych związkach a nie na różnicach z otoczeniem. Badania tak rozumianych regionów miały charakter obserwacji uczestniczącej, a ich efektem były prace opisowe.

Region- wydzielony, stosunkowo jednorodny obszar odróżniający się od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi (słownik j. Polskiego)

Region- fragment powierzchni Ziemi wyróżniony na podstawie jednej lub wielu cech przyrodniczych albo społeczno-gospodarczych, pod względem których różni się od obszarów przyległych (Gregory 1989)

Region- duże terytorium z pewną charakterystyczną kombinacją cech przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych. (Knox 1998)

3 aspekty regionów: region jako:

- narzędzie badań -rejony statystyczne, obwody spisowe, gminy czyli wszystkie jednostki

przestrzenne dla których gromadzi się informacje.

- przedmiot poznania- wewnętrzna i zewnętrzna analiza regionów.

- przedmiot działań- zarządzanie, planowanie czyli plusy i minusy regionów (Dziewoński 1967).

Region to:

• na płaszczyźnie geograficznej- wydzielony umownie wydzielony, względnie jednorodny obszar.

• na płaszczyźnie prawnej - jako nazwa jednostki podziału administracyjnego najwyższego stopnia.

Rodzaje regionów:

• fizjograficzne

• klimatyczne

• demograficzne

• przemysłowe

• miejskie

• etnograficzne

• botaniczne

• językowe

• historyczne

• ekonomiczne

• turystyczne

Turystyczne jednostki przestrzenne- miejsca w których dokonuje się percepcja ruchu turystycznego.

Typy:

- miejscowość turystyczna- jednostka osadnicza która ze względu na walory turystyczne, zagospodarowanie tur, dostępność transportową stanowi punkt docelowy lub etap podróży tur.

- ośrodek turystyczny- miejscowość o wysokim poziomie zagospodarowania turystycznego oraz mającym szeroki profil usług turystycznych, to np. uzdrowiska, stacje sportów itp.

- rejon turystyczny- zespół miejscowości turystycznych posiadających walory krajobrazowe, lecznicze, wypoczynkowe itp.

- obszar recepcji turystycznej- każdy fragment przestrzeni pełni funkcję recepcyjną ze wzgl na zlokalizowane tam obiekty i infrastrukturę turystyczną.

- obszar tur- jednostka przestrzenna o jednorodnym typie kompleksów walorów o jednakowej randze.

- przestrzeń tur- następuje w niej realizacja zjawiska turystyki.

- teren tur- część przestrzeni geograficznej o nieokreślonych bliżej granicach, gdzie jest r. turystyczny.

- destynacja tur- miejsce kierunku ruchu tur.

Wyodrębnienie regionu turystycznego.

Region turystyczny - obszar o wysokich walorach turystycznych na którym koncentruje się ruch tur. (Milecka 1963)

Region tur- większe obszary o jednakowym typie środowiska geograficznego w obrębie których wyróżniono mniejsze jednostki tzw rejony tur.(Lijewski 1985)

TYPOLOGIA REGIONÓW TUR.

1. Forma przestrzenna:

- regiony węzłowe- (punktowe) związane są z wykształceniem rdzenia osadniczego o dominującej funkcji turystycznej. Miejscowość taka oddziałuje na swoje otoczenie i podporządkowuje go funkcjonalnie. Powstają w różnych warunkach środowiska geograficznego najczęściej nad morzem i w górach.

- regiony pasmowe- (liniowe) jako powstanie i rozwój są uwarunkowane przebiegiem linii brzegowej lub pasm górskich.

- wieloprzestrzenne- (powierzchniowe) mają charakter wielofunkcyjny, powstają na obszarach zamkniętych granicami naturalnymi, politycznymi lub administracyjnymi np. wyspy, państwa.

2. Położenie:

-metropolitarny- powstaje w otoczeniu dużych miast jako najbliższy obszar wypoczynkowy (krótkoterminowe wyjazdy)

- peryferyjny- powstaje na obszarach o dużej atrakcyjności walorów przyrodniczych jako miejsce wypoczynku długodniowego.

3. Charakter ruchu turystycznego:

- wyspecjalizowany - (jednofunkcyjne) to obszar na którym dominuje jeden cel przyjazdów tur. (np. Alpy - narty)

- wielofunkcyjny- różne cele przyjazdów.

4.Typ krajobrazowy środowiska geograficznego walory naturalne przesądzające o motywach przyjazdu turystów do danego regionu jak i o istniejącym w nim zagospodarowaniu tur. i świadczonych usługach:

• regiony nadmorskie

• pojezierne

• nizinne

• wyżynne

• górskie

5. Komplementarne występowania walorów tur. zagospodarowania tur. oraz ruchu tur.:

• reg. rzeczywiste- atrakcyjne przyrodniczo, odpowiednio zagospodarowane

• reg. potencjalne- bogate w walory przyr. ale bez zagospodarowania.

6. Zasięg oddziaływania (Bar, Doliński 1976)

• międzynarodowe- ich walory tur mają unikalne znaczenie w skali światowej lub europejskiej a zagospodarowanie tur i organizacja usług dla turystów jest na wysokim poziomie (np. Alpy, Hiszpania, Egipt).

• ogólnokrajowe- walory tur atrakcyjne w skali kraju, zagospodarowanie i organizacja ruchu tur dostosowane do charakteru tych walorów i ruchu tur (np. M. Bałtyckie, Zakopane).

• regionalne- walory w skali jednego lub kilku województw, poziom zagosp tur i organizacja ruchu tur nie mają kompleksowego charakteru (np. Roztocze).

• lokalne- skromne walory, elementy zagosp tur i poziomu usług tur znajdują się na w początkowym stadium organizacji (np. Bolestraszyce, Kolbuszowa).

7. Wielokryteriowa metoda zgodna z wymogami Komisji Europejskiej zaproponowana przez Bachvarowa:

• reg o charakterze miejskim- związane z dużymi ośrodkami miejskimi, głownie waloy antropogeniczne, dużo obiektów usługowych, nie ma głównego celu przyjazdu.

• O charakt niezurbanizowanym mało intensywna sieć osadnicza, głownie walory przyrodnicze, głównym celem jest wypoczynek. Obszar do czynnego i biernego wypoczynku.

ELEMENTY UWZGLĘDNIANE PRZY OPISIE REGIONU TUR:

• położenie, granice

• środowisko geograficzne - dominanty, cechy regionalne, odrębność etniczna, kulturowa itp.

• walory rekreacyjne i turystyczne

• infrastruktura tur-rekreacyjna ze szczególnym uwzględnieniem bazy komunikacyjnej i noclegowej.

• Cechy sezonu wypoczynkowego

• Ograniczenia, zagrożenia.

Regionalizacja- zabieg badawczy, celem jest teoretyczne wyodrębnienie pewnego typu regionów wg kryteriów; jest też działaniem administarcyjno-politycznym (dokonanie wydzielenia przez utworzenie 16 województw w Polsce). 2 sposoby regionalizacji:

• dzielenie obszaru na jednostki

• łączenie małych jednostek o podobnych cechach środowiska

Podział ten pokrywa cały obszar bez luk!

POWODY WYDZIELANIA REGIONÓW TUR:

- konieczność podejmowania decyzji inwestycyjnych (konieczność opracowania porównywalnych miar określających uwarunkowania rozwoju turystyki i stopnia atrakcyjności tur obszarów).

- potrzeba dostarczenia podmiotom zajmującym się zagadnieniami rozwoju bazy turystycznej, informacji dotyczących wybory przyszłych lokalizacji.

- minimalizacja ryzyka podejmowanych inwestycji

- konieczność wyodrębniania nowych potencjalnych niewykorzystywanych dotąd regionów.

- możliwość dostosowania nowych regionów tur do typów turystyki.

KONCEPCJE EWOLUCJI OBSZARU TUR.:

1. Teoria peryferii (teoria lokalizacji i wypoczynku) sformułowana w latach 60 XX wieku.

- uczestnicy ruchu tur w celu realizacji potrzeb turystycznych kierują się głównie walorami przyrodniczymi i potrzebą kontaktu z przyrodą.

- turyści osiągają te cele poza ośrodkami miejskimi

- w obrębie obszarów określonych jako peryferia następuje rozwój turystyki, przede wszystkim wypoczynkowej

- w wyniku ruchu tur następuje stopniowe zagospodarowanie tych terenów, powodując ich urbanizację

2. Model cyklu ewolucji obszaru tur. lata 80 XX wieku przez Butlera.

- rozwój obszaru (regionu tur) odbywa się wg określonego cyklu w którym można wyodrębnić kilka etapów na podstawie zmian w zagospodarowaniu turystycznych i wielkość ruchu tur

- wyróżnił 6 faz: eksploracja, wprowadzenie, rozwój, konsolidacja, stagnacja, upadek lub odrodzenie.

• I eksploracja- początkowe stadium rozwoju zjawisk turystycznych, pojawienie się pierwszych turystów przyciąganych przez walory przyrodnicze lub kulturowe. Niewielka liczba turystów w nieznaczny sposób oddziałuje na gospodarkę i życie mieszkańców. Baza noclegowa to głównie noclegi u ludności miejscowej.

• II wprowadzenie -następuje wzrost przyjazdowego ruchu tur wraz z pojawieniem się turystów rozwijają się usługi turystyczne i infrastruktura.

• III rozwój-miejscowość uzyskuje charakter turystyczny poprzez rozbudowę bazy tur. Turystyka staje się głównym źródłem dochodów mieszkańców. Rozpoczyna się turystyka masowa która szkodzi przyrodzie.

• IV konsolidacja- dotyczy w pełni rozwiniętej miejscowości tur. Turystyka staje się działem miejscowej gospodarki. Ruch tur już tak szybko nie rośnie. Pojawia się konkurencja.

• V stagnacja następuje ograniczenie przyrostu miejsc noclegowych oraz przyjeżdżających gości. Pojemność recepcyjna bazy noclegowej odpowiada wielkości ruchu tur. część obiektów tur ma trudności finansowe co zagraża ich działalności. Konieczna jest ingerencja władz lokalnych w podniesienie atrakcyjności turystycznej.

• VI odrodzenie lub upadek funkcji turystycznej- uzależnione od tego czy w wyniku prowadzonych działań ruch tur wzrośnie czy zmniejszy się.

3. Etapy rozwoju przestrzeni tur określające poszczególne fazy rozwoju regionu tur.

• przestrzeń eksploracji tur - przestrzeń jest odkrywana

• p. penetracji tur- przestrzeń jest tworzona przez turystów, których motywem jest cel poznawczy.

• p. asymilacji tur- w miejscu gdzie turysta nawiązuje kontakt z ludnością miejscową.

• p. kolonizacji tur- następuje trwałe zajmowanie i zagospodarowanie przez obiekty tur. głównie w turystyce wypoczynkowej. Powstają hotele, ośrodki itp.

• p. urbanizacji tur- jest tam gdzie jest stałe osadnictwo na obszarach wykreowanych przez turystykę.

Koncepcja funkcji turystycznych.

Wskaźniki: Baretje'a i Defferta, Schneidera, Charwata, gęstość ruchu tur, Deferta, wskaźnik udzielonych noclegów.

Koncepcja chłonności tur. maksymalna liczba turystów, która może przebywać w danym miejscu i czasie tak by nie powodować dewastacji. Dotyczy głównie obszarów jak Tatry, Bieszczady, PN, szlaki tur. Wyraża się w jednostkach ludzi na powierzchnię.

DOTYCZY OBSZARÓW GŁÓWNIE PRZYRODNICZYCH

Koncepcja pojemności turystycznej- optymalna liczba osób które mogą przebywać w jednym miejscu i czasie tak by nie wywoływać negatywnego wpływu.

DOT. OBSZARÓW BAZY TUR.

TEORIA KLASTRÓW (Porter, Stasiak 2007)

Klaster- to obszar na którym podmioty (hotele, gastronomia, przewodnicy itp.) konkurują ale mają wspólny cel i do niego dążą. Np. gdy spada potencjał turystyczny i trzeba jakoś przyciągnąć wspólnie turystów do regionu.

ZASADY GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ W REGIONACH

Zarządzanie turystyką w regionach ma służyć zarówno mieszkańcom i turystom. Aby to osiągnąć stosuje się zasadę integracji, która polega na:

• zintegrowanej analizie źródeł konkurencyjności regionu - analiza stanu który jest,

• integracja funkcji turystycznej z innymi funkcjami społ-gosp regionu,

• integracja podmiotów działających w regionie - zaangażować maksymalną liczbę podmiotów rozwijających turystykę,

• integracja celów - system turystyki w regionie. Ich realizacja przyczynia się do zwiększenia konkurencyjności co powoduje wzrost atrakcyjności produktów turystycznych poszczególnych podmiotów,

• integracja rozproszonych zasobów - konsekwencją jest dobrowolne połączenie zasobów co umożliwia osiągnięcie efektów współdziałania (synergii)

• integracja działań - łączenie działań zapewnia ich dublowanie,

• integracja efektów działań - zwiększenie satysfakcji mieszkańców i turystów.

Zasada orientacji jakościowej- wszelkie działania w regionie powinny prowadzić do zwiększenia jakości regionalnego produktu turystycznego.

REGIONALNE PRODUKTY TURYSTYCZNE

1. W kreowaniu regionalnego produktu tur biorą udział:

1. podmioty biznesu turystycznego (b. podróży, noclegi itp.)

2. podmioty świadczące usługi na co dzień nie związane z obsługą ruchu tur (ośrodki zdrowia, sklepy, banki)

3. instytucje związane z obsługą ruchu tur (np. informacja tur, muzea, przewodnicy)

4. samorząd terytorialny (stowarzyszenia np. rozwoju powiatu)

5. organizacje wspierające rozwój tur w regionie

6. turyści (opinie, sugestie)

7. społeczność lokalna (związane z etniką, np. szlak koronkarski, winnice, stare zawody)

2. Bariery i stymulatory rozwoju regionalnego produktu tur.

BARIERY:

• infrastrukturalne

• brak informacji tur

• bariery finansowe

• bariery kadrowe

• niewiedza

• brak współpracy

• bariery ze strony samorządów lokalnych

• bariery ze strony organizacji tur

• inne

STYMULATORY:

• poprawa infrastruktury

• dostęp do funduszy UE

• szkolenia, konferencje

• partnerska współpraca podmiotów

• odpowiednie działanie jednostek administracji publicznej

• utworzenie jednostki nadrzędnej zarządzającej produktem

• inne

REGIONALIZACJA POLSKI - PODZIALY PO II WOJNIE SWIATOWEJ

POMORZE

- obejmuje 3 województwa

- najwyższa koncentracja bazy noclegowej i najwyższy wskaźnik rozwoju funkcji tur. Baza noclegowa- duża

sezonowość.

- ludność - ok. 6mln

- powierzchnia - 59,1 tyś km²

ZACHODNIOPOMORSKI

- powierzchnia: 22,9 tyś km²

- ludność: 1,7mln

- stolica: Szczecin

- sąsiaduje: od wschodu z pomorskim, pd - wsch - wielkopolskie, pd - lubuskie

- warunki przyrodnicze: duże zalesienie 33,6 %

- rzeźba terenu: młodoglacjalna (polodowcowa) - jeziorka, moreny, lasy iglaste

- jeziora: Dąbie, Drawsko, Myśliborskie, Jamno, Turkusowe

- rzeki: Odra, Radew, Rega, Powslęta, Wieprza

- ochrona przyrody: 2 PN (Woliński, Drawieński)

5 PK (Barliwecko-Gorzowski, Drawsko-Iński, Cedyński, Doliny Dolnej Odry)

75 rezerwatów przyrody

- mikroklimat: dużo pogodnych dni, mikroklimat morski, lato termiczne 95 dni, duża zawartość soli jodowo-bromkowych, klimat silnie bodźcowy.

- urozmaicona linia brzegowa- wybrzeże klifowe (Wolin, Trzęsacz) płaskie i wyrównane

- kąpieliska: Świnoujście, Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Połczyn

- 2 wyspy: Uznam (częściowo), Wolin

- walory antropogeniczne:

a) MUZEA

• Muzeum Morskie w Szczecinie- 1913, styl secesji, są 4 reliefy które nawiązują do różnych kultur (piramidy,

katedra).

• M. Rybołóstwa Morskiego i M. Ryb Mrożonych w Kombinacie Odra w Świnoujściu

• M. Kolejki wąskotorowej w Gryficach

• M. Oręża Polskiego w Kołobrzegu - gł. I i II wojna św.

b) OBIEKTY SAKRALNE

• zespół katedralny w Kamieniu Pomorskim - lista pomników hisotrii, gotycko-romańska (festiwal gry na

organach) Kamieńskie organy z XVIIw.

• kościół św. Mikołaja w Kamieniu Pomorskim z XIVw

• kolegiata NMP Królowej Świata w Starogardzie Szczecińskim - jeden z najważniejszych zabytków

„ceglanego gotyku” w Europie, na górze są maski.

• kościół NMP Gwiazdy Morza w Świnoujściu - pod sufitem przywieszony statek

• kościółek w Rusowie - jeden z najstarszych na Pomorzu - ponad 600 lat.

c) INNE

• Most zwodzony w Dźwinowie - nieliczne w Europie

• Latarnia Morska w Kołobrzegu - 26m.

• Molo w Międzyzdrojach 395m dł.

• Brama Wałowa i Brama Młyńska w Starogardzie Szczecińskim - od XV w- świadczą o potędze miasta.

• 15 południk - kamienny obelisk koło Starogardu 15º szer wsch

• Międzynarodowy Cmentarz Wojenny w Starogardzie Szcz. - obok siebie muzułmanie, katolicy, żydzi, z obu

wojen żołnierz i jeńcy.

• Eksperymentarium Eureka w Szczecinie - interaktywne doświadczenia

• Fort Anioła w Świnoujściu

~ zespoły staromiejskie:

• Ratusz w Kołobrzegu - jak zamek

• Ratusz w Starogardzie Szczecińskim

• grodziska w Lubiniu ze sredniowiecza IX-XIw.

• pomniki: zaślubin z morzem w Kołobrzegu (kształt flagi), sanitariuszki w Kołobrzegu -jedyny w Polsce i

Europie dla sanitariuszek wojennych.

- walory przyrodnicze:

• Martwa Dziwna - dawne ujście Dźwiny, rośliny chronione - Mikołajek

• Gosań - najwyższy klif Polski 94m.n.p.m

• Lipa Anna w Kliniskach - 450 lat

• Głaz Trygłowa w Tychowo Wielkim- waży 2 tyś ton

• Park dendrologiczny w Glińcu- drzewa.

- miejsca i wydarzenia:

• Aleja Gwiazd Sportu - Dźwinów- repliki medali

• Festiwal Gwiazd Sportu

• Promenada i Aleja Gwiazd w Międzyzdrojach - odciśnięte dłonie

POMORSKI

- powierzchnia: 18,3 tyś km²

- ludność: 2,2 mln

- stolica: Gdańsk

- granice: wsch - Warm-Maz

pd - Kujawsko-Pomorskie i Wielkopolskie

zach- zachodniopom.

Pn- M. Bałtyckie

- duży udział lasów- głównie iglaste 30% lasów

- jeziora: Łebsko, Gardno, Sarbsko, Raduńskie, Jasien

- rzeki: Wisła, Reda, Słupia, Łupawa, Wda, Brda, Wierzyca, Wieprza

- kąpieliska: Łeba, Dąbki, Rozewie, Karwia, Władysławowo, Chałupy, Gdynia, Sopot, Jurata

- uzdrowiska: Ustka, Sopot

- ochrona przyrody: 2 PN (Słowiński, Bory Tucholskie - lasy i 17 jezior, UNESCO, wydmy- symbol mewa

106 rezerwatów

2000 pomników przyr.

- walory przyrodnicze:

• klify - Orłów, Jasne Wybrzeże

• Białe wydmy - na mierzei Helskiej, Wiślanej wys. 36-38m.

• Raczki Elbląskie - najniżej położony punkt Polski- -1,8m.p.p.m

• Rowokół - święta góra Słowińców

• Szwajcaria Kaszubska - krajobraz i kultura, dużo jezior, dom na dachu

- walory antropogeniczne:

1. SAKRALNE

• klasztor w Gdańsku Oliwie - organy

Katedra NMP w Gdańsku - największa w Polsce

• kościół św. Michała Archanioła w Oksywie

• klasztor w Kartuzach

• klasztor w Pelpinie - „Pomorskie Ateny”

•Kalwaria Wejcherowska - 26 murowanych kaplic

2. INNE

• Zamek krzyżacki w Malborku - z XIII w od 1998 w UNESCO

• Zamek krzyżacki w Kwidzynie

• Zamek krzyżacki w Bytowie

• Dwór Hiszpański w Sopocie

• Muzea:

- Latarnictwa Stefana Żeromskiego w Rozewiu, przyl. Rozewie PN

- Dwór Artusa - historia miasta Gdańska- największy piec kaflowy świata XV w

- Poczty i Telekomunikacji w Gdańsku

- Marynarki Wojennej w Gdyni

• Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzycach Kiszewskich - najstarszy w Polsce 1907r

• Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie - w dworku Wybickiego

c) MIEJSCA I WYDARZENIA

• Festiwal Ludów Północy na Helu - międzynarodowy

• Festiwale organowe w Oliwie

• Jarmark Dominikański w Gdańsku

• Fontanna Neptuna - XVII w Gdańsk

• ZOO w Gdańsku

• Statki „Dar Młodzieży”, „Dar Pomorza”, ”Błyskawica”

• Opera Leśna w Sopocie, Molo w Sopocie 500m - najdłuższe

• Kręgi Kamienne- cmentarz kultury wielbarskiej z I - III w n.e

KUJAWSKO-POMORSKI

- pow.: 17,8 tyś km²

- ludność: 2,1 mln

- ochrona przyrody: 1 PN- Bory Tucholskie

8 PK- Brodnicki, Górznieńsko-Lidzbarski

90 rezerwatów

- osobliwości przyrody: Nadgoplański Park Tysiąclecia

Cisy Staropolskie

- uzdrowiska: Inowrocław, Ciechocinek, Wieniec Zdrój

- miasta: Bydgoszcz, Toruń

- jeziora: Włocławskie, Gopło, Koronowskie

- rzeki: Wisła, Noteć, Drwęca, Brda, Wda

- walory antropogeniczne:

1. SAKRALNE

• kościół: św. Piotra i Pawła w Kruszwicy z XII w - na planie krzyża

św. Prokopa - największy, romański, na planie koła

św. Trójcy w Strzelnie - 7 kolumn - bogato rzeźbiony

• katedra Bydgoska św. Mikołaja i Marcina - XV w „Katedra MB Miłości”

b) INNE

• Krzywa Wieża- po zamku w Kruszwicy

• Ratusz w Toruniu z XIII w - UNESCO

• Muzea:

- Dom rodziny Jana Kasprowicza w Szymborze

- Dom Kopernika w Toruniu

c) MIEJSCA I WYDARZENIA

• Rezerwat archeologiczny w Biskupinie - kultura łużycka „Polskie Pompeje”

• Polskie Piramidy - grobowce z 3000 r p.n.e - Wietrzychowice

• średniowieczny układ urbanistyczny w Brodnicy, w Chełmnie

• mury obronne i zamek w Gołubiu-Dobrzyniu XIV-XV w.

• klasycystyczny pałac w Jabłonowie Pomorskim

• zespół spichlerzy w Grudziądzu

d) LISTA UNESCO

• zespół staromiejski Torunia od 1997r.

- kościół św. Jakuba

- kościół św. Jana Chrzciciela

- Ratusz z Krzywą Wieżą

- Kamienica pod Gwiazdą

WARMIA I MAZURY

- woj. 1- warm.- maz.

- powierzchnia: 24 tyś km²

- ludność: 1,5 mln

- stolica: Olsztyn

- graniczy: region podlaski od wsch

od pd - mazowieckie

zach - kuj- pomorskie i pomorskie

pn - obwód kaliningradzki

- słabo zaludniony i uprzemysłowiony

- uzdrowiska: Gołdap - borowiny

- ośrodki tur: Ełk, Olecko

- rzeźba polodowcowa - wzgórza morenowe (Dylewska Góra 312 m.n.p.m, Szelskie Wzgórze 309m n.p.m)

- głazy narzutowe

- rzeki: Narew, Łyna, Węgoropa, Pasłęka

- jeziora: Śniardwy, Mamry, Niegocin, Ryńskie, Nidzkie, Tałty, Orzysz, Roś, Jeziorak, Omulew.

- szlaki kajakowe i żeglarskie:

• Węgorzew - Giżycko przez jezioro Mamry

• Giżycko - Mikołajki przez j. Niegocin, Jagodne, Tałty

• Mikołajki - Ruciane Nida przez j. Mikołajskie, Bełdawy, Guziankę

- ochrona przyrody:

• nie ma PN

• 45% woj. To system ochrony przyrody (PK, rezerwaty)

PK: Mazurski, Wzniesienia Elbląskie, Brodnicki, Pojezierza Iławskie

- walory przyrodnicze:

• Kadyny - dąb Jana Bażyńskiego (700lat)

• jezioro Drużno - rezerwat arnitologiczny (kaczki, mewy, rybitwy)

• jez. Łuknajno - największa w Polsce kolonia łabędzia niemego, Międzynarodowy Rezerwat Biosfery (ok. 2

tyś łabędzi)

• Krutynia - rzeka, piękny szlak żeglarski w rezerwacie krajobrazowo-wodno - lądowym.

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• kościół św. Michała w Elblągu- jeden z najwyższych w Polsce (97m z XIII w, gotycka chrzcielnica z 1387r.)

• Katedra Wniebowzięcia NMP w Fromborku- jeden z największych gotyckich obiektów w Europie, pod

posadzką grób M. Kopernika.

• kościół św. Krzyża w Baniewie - XVIII w, klasycyzm

• Bazylika NMP w Gietrzwałdzie- gł. ośrodek turystyki pielgrzymkowej na Warmii

• kościół św. Anny w Barczewie, XVII w.

• Bazylika w Świętej Lipce - XVII-XVIIIw.- barokowa. Sklepienie wymalowane na wzór z litanii loretańskiej.

Obraz MB w srebrnej sukni. Figura MB na pniu lipy, stąd nazwa.

• kościół św. Jerzego w Kętrzynie- kościół- warownia.

b) MUZEA:

• Frombork- Muzeum Kopernika w dawnym pałacu biskupim. Tu powstało dzieło „o obrotach ciał

niebieskich”.

• Pieniężno- Muzeum Etnograficzne w klasztorze Werbistów

• Barczewo - Muzeum Feliksa Nowowiejskiego - kompozytora

• Olsztynek - skansen budownictwa Regionalnego Warmii i Mazur

c) ZAMKI:

• Krzyżacki w Pasłęku - XIV w.- może tu być ukryty skarb z „Bursztynowej Komnaty”

• gotycki w Lidzbarku Warmińskim- „Wawel Północy” z XIV w. Tu odnaleziono Kronikę Galla Anonima.

Muzeum Warmii i Mazur.

• w Reszlu

• ruiny w Szczytnie z Wieżą Juranda z zegarem słonecznym

• w Węgorzewie z XIV w - spalony w 1945r.

• w Kętrzynie- ekspozycja o Wojciechu Kętrzyńskim

• Niedzica - odrestaurowany, z XIV w.

d) ZESPOŁY STAROMIEJSKIE

• Górowo Iławieckie

• Orneta - gotycki ratusz, najstarszy dzwon na Warmii

• Olsztyn- barokowy ratusz z XVII w, Nowy Ratusz z 1912 r., Wysoka Brama

• Ostróda- średniowieczny układ urbanistyczny

e) INNE

• Muzeum Sportu w Olsztynie

• twierdza Boyen w Giżycku- XIX wieczny obiekt obronny, w kształcie gwiazdy- ogromny

• Planetarium Lotów Kosmicznych w Olsztynie

• Mrągowo- festiwal kultury kresowej oraz Festiwal Country, Festiwal Golonki

• Węgorzewo- MŚ w letnim ciągnięciu sanek

• Gierłoż - dawna kwatera Hitlera tzw”Wilczy Szaniec” był tu nieudany zamach na Hitlera. W 1945

wysadzono go.

• Park Miniatur obiektów Warmii i Mazur

• Wąskotorowa kolej dojazdowa- XX w - działa do dziś.

• Kanał Ostródzko - Elbląski- 1860r- ma pochylnie które pozwalają pokonać różnicę wysokości (jedzie po

torach)

• Grunwaldzkie Pole- bitwa 1410- pomnik

• Grądy Kruklaneckie - zawalony most- jego pozostałości

• Piramida w Ropie- grobowiec rodziny Forenheit.

WIELKOPOLSKA

- 2 woj.: wielkopolskie i lubuskie

- powierzchnia: 43,6 tyś km²

- ludność: 4,3 mln

- stolica: Poznań

- miasta: Gorzów Wlkp, Zielona Góra

- region jako woj. Wielkopolskie:

• wzniesienie: Kobyla Góra 248m.n.p.m

• nierównomierne zalesienie: część pn i zach- 40%

część wsch - 10%

obszary leśne: Puszcza Notecka

- rzeki: Warta, Noteć

- jeziora: Powidzkie, Zbaszyńskie, Pątnowskie - Poj. Wielkopolskie

- Ochrona przyrody: 1 PN- Wielkopolski PN- krajobraz polodowcowy

12 PK i 100 rezerwatów

- walory przyrodnicze:

• Francuskie Góry - wydmy na pn od Sierakowa

• Jez. Maltańskie- sztuczne w Poznaniu, działa tu tor regatowy i sztuczny stok narciarski. Nazwa od zakonu

rycerskiego.

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE:

• kościół św. St. Kostki w Złotowie

• kościół św. Andrzeja w Gosławicach

• katedra w Poznaniu- położona na wyspie zwanej Ostrów Tumski z Xw. Ołtarz w formie rozkładanej.

• kościół w Szamotułach z XVw, MB Pocieszenia, Ikona MB Kazańskiej

• Katedra- bazylika Wniebowzięcia NMP w Gnieźnie- koronacja królów, drzwi gnieźnieńskie- cenne w całej

Europie jako plastyka romańska.

• Kalwaria Pakoska- „Kujawska Jerozolima”- relikwia św. Krzyża - największa cząstka w Polsce.

• kościół św. Antoniego Padewskiego w Pile 1929-1930- jego wnętrze miało przypominać katakumby. Jeden z

największych Krzyży w Europie: 7,5m.

• Sanktuarium w Licheniu- największa świątynia w Polsce, światło wpada przez tyle okien ile dni w roku 365.

Drzwi - ilość tyg w roku 52

Schody - 33 tyle ile lat miał Jezus.

• klasztor Filipinów w Gostyniu- kopia Santa Maria della Salute w Wenecji.

b) MUZEA

• St. Staszica w Pile

• archeologiczne w Poznaniu- jedno z najstarszych tego typu w kraju

• historii przemysłu w Opatówku- w dawnej fabryce

• instrumentów muzycznych w Poznaniu - jedyny w Polsce zbiór instrumentów ze świata

• Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie- rozwój państwowości

• zamek Gółków w Szamotułach - kolekcja ikon (800)

• Rzemiosła tkackiego w Turku

• Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach

• Pałac Działyńskich w Poznaniu - XVIIIw., Pelikan karmiący własną krwią młode- nadzieja na odzyskanie

niepodległości.

• Pałac w Antoninie - w kształcie greckiego krzyża, styl zamku myśliwskiego

• zamek w Gołuchowie- renesans- Muzeum Narodowe

• Zamek w Rogalinie- styl rokoko- klasycystyczny, park francuski, po drugiej stronie park angielski. Muzeum

wnętrz mieszkalnych.

• Rogalińskie dęby- Lech, Czech i Rus.

• Kórnik- rezydencja magnacka, piękne ogrody.

c) INNE

• Ostrów Lednicki- wyspa na Jez. Lednickim- ośrodek obronny, Rezerwat archeologiczny

• Festiwal Muzyki Rockowej w Jarocinie

- region jako woj. Lubuskie:

• powierzchnia: 13,8 tyś km²

• ludność: 1 mln

• stolica: Gorzów Wlkp, Zielona Góra

- krajobraz:

• ukształtowany przez zlodowacenie bałtyckie

• niewielkie wysokości: do 200m.

• pradoliny

- rzeki: Odra, Warta, Noteć, Bóbr, Nysa, Łóżycka

- jeziora: Niesłysz, Wielkie, Ciecz

- lasy: 40% obszaru

- ochrona przyrody: 2 PN: Drawieński PN- 1990, zajmuje 3 woj.

PN Ujście Warty - 2001r- Orzeł bielik, rezerwat ornitologiczny Słońsk

• Nietoperze- największe w Polsce siedlisko nietoperzy w MRU

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE:

• Gorzów Wlkp: gotycka katedra Wniebowstąpienia NMP,

romański kościół św. St. Kostki

• Gościkowo- opactwo Cystersów tzw. Paradyż-Raj z XIII w.

• Sulechów: kościół z XIIIw, zbór ariański.

• Nowa Sól: kościół św. Michała- renesans. Niegdyś protestancka.

b) MUZEA

• etnograficzne w Ochli- pokazy bibułkarstwa

• spichlerz w Gorzowie Wlkp- archeologia i współczesność

• Dobiegniew - muzeum jenieckie (aspekty życia jeńca)

• Międzyrzecz - Muzeum Pomnik Kultury 1000-lecia Państwa Polskiego

• Kostrzyń- fortyfikacja z XVI w.

• Strzelce Krajeńskie- mury obronne

• Drezdenko- średniowieczna urbanistyka

• Łagów Lubuski- XV wieczny zamek

• Żagań- pałac barokowy

c) INNE

• Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich- „Cygańskie Dni”

• Łagów- festiwal filmowy

• Dni Zielonej Góry- „Winobranie”- kolebka winiarstwa

• Świerkocin- jedyny w Polsce park typu safari. Nie ma wytyczonych boksów, jeździ się wśród zwierząt.

• MRU- Międzyrzecki Rejon Umocniony- forty z II wojny światowej. Najdłuższy na świecie system obrony

podziemnej.

d) UNESCO

Park Mużakowski- 2004r. architektura ogrodowa. Park z XIX w. Leży na terenie Polski i Niemiec.

MAZOWSZE I PODLASIE

- Obejmuje 3 woj.: mazowieckie, podlaskie i łódzkie.

PODLASIE

- pow: 20 tyś km²

- stolica: Białystok

- krajobraz młodoglacjalny

- wzgórza morenowa, sandry, jez. polodowcowe.

- ludność: 1,5 tyś polskich muzułmanów- potomków tatarów

- wielokulturowość i wielowyznaniowość

- przyroda:

• rzeki: Niemen, Rozpuda, Narew, Czarna, Hańcza

• jeziora: 2,5 tyś- Wigry, Goładuś, Hańcza (najgłębsze 108,8m głęb.)

• wzniesienie: Krzemieniucha 285m.n.p.m

• klimat: kontynentalny- „polska syberia”

• lasy: 35%pow.: Puszcza Romnicka i Augustowska

• uzdrowiska: Supraśl- borowiny

• największe torfowiska

- ochrona przyrody: 4PN: Wigierski PN- ¼ to jeziora, ptaki, 22 gatunki storczyków

Biebrzański PN- największe w Polsce torfy, bagna, łosie

Białowieski PN- Puszcza Białowieska, UNESCO, najstarszy w Polsce 1932, żubry

Narwiański PN- „Polska Amazonia”

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• Sejny- klasztor dominikanów, renesansowy, figura MB która się rozkłada.

• Tykocin- barokowy kościół, jest tu kielich z którego pił papież Jan Paweł II

• Drohiczyn- kościół bernardynek, cerkiew św. Mikołaja

• Bohoniki, Kruszyniany- meczety i mizary muzułmańskie

• Grabarka- Prawosławna „Jasna Góra”- góra Krzyży, dużo cudów.

b) PAŁACE I ZAMKI

• Dowspuda- „wart pałąc Paca, a Pac pałaca”- klasycyzm- ogromny.

• Białystok- zespół pałacowy Branickich, przypomina Wersal „Wersal Podlaski”

c) MUZEA

• Ziemi Augustowskiej

• Skansen w Nowogrodzie- kurpiowie

d) INNE

• Kanał Augustowski- pomnik historii, 100km dł, 18 śluz.

• Sejny- centrum kultury polskich Litwinów

MAZOWSZE

- pow.: 36 tyś km²

- stolica- Warszawa

- uzdrowiska- Konstancin Jeziorna

- ukształtowanie pow.: niziny, równiny, wysoczyzny

• występują wody artezyjskie (same wypływają)

- rzeki: Wisła, Narew, Bug, Pilica

- jeziora: Zegrzyńskie

- lasy: 22% powierzchni

• Puszcza: Biała, Kozienicka, Kurpiowska

- ochrona przyrody: 1 PN- Kampinoski PN- łosie, bory sosnowe, wydmy paraboliczne

9 PK i 170 rezerwatów

• 1/3 obszaru woj. Nie jest objęta ochroną przyrody

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE:

• Czerwińsk- kościół z XIIw, romańskie malowidła naścienne

• Przasnysz- kościół gotycki św. St. Kostki oraz kościół i klasztor Pasjonatów

• Rostkowo- Sanktuarium, miejsce ur. St. Kostki

• Niepokalanów- kościół franciszkanów, działalność Maksymiliana Kolbe, sanktuarium - bazylika

• Brochów- kościół obronny

• Góra Kalwaria- na wzór Kalwarii w Jerozolimie

• katedra w Płocku- sarkofag B. Krzywoustego

b) MUZEA

• Ostrołęka- Muzeum Bema

• Opinogóra- Muzeum Romantyzmu, w zamku Ignacego Krasińskiego, pamiątki Krasińskich

• Żelazowa Wola - Chopin

• Podkowa Leśna- Iwaszkiewiczowie

• Czarnolas- J. Kochanowski

• Bieżuń- Muzeum Małego Miasta- jedyne w Polsce

• Szydłowiec- Muzeum Instrumentów Muzycznych Ludowych.

c) ZAMKI I UKŁ. URBANISTYCZNE

• Sierpc- ma 2 rynki z XV i XVI w.

• Zakroczym- prostokątny rynek

• Ciechanów- zamek z XIVw. Książąt Mazowieckich

• Kozienice- pałac, park z XVIIIw.

• Szreńsk- ruiny zamku gotyckiego

• Otwock- barokowy zespół pałącowo-parkowy

• Siedlce- klasycystyczny pałac

• Liwa- ruiny zamku z XVw.

• Łomża- ruiny zamku

d) INNE

• Tczewo- cmentarzysko z IIw.p.n.e

• Wyszogród- grodzisko z VII-VIII w.

- najdłuższy w Europie drewniany most zapisany w Księdze Rekordów Guinessa.

• Modlin- twierdza Napoleońska, walki w 1939r.

• Kadzidło- wesele kurpiowskie z udziałem turystów

• Treblinka- obóz zagłady

WARSZAWA

- Trakt Królewski- od Placu Zamkowego do Wilanowa- szlak

- Pomniki: Kolumna Zygmunta, Mickiewicza, Chopina, Syrenka

- zespół Wilanowski- pałac, zamek

- Trakt Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów

- Cytadela

- ZOO

- Starówka- UNESCO- jako udana rekonstrukcja

- Centrum Nauk Kopernika

- Powązki- cmentarz

MAŁOPOLSKA

- powierzchnia: 15,1 tyś km²

- ludność: 3,3mln

- stolica: Kraków

- uzdrowiska: Krynica, Muszyna, Piwniczna, Rabka, Szczawnica, Swoszowice, Krzeszowice

- rzeki: Wisła, Dunajec, Soła, Skawa, Raba, Nidzica, Nida

- jeziora: Goczałkowickie, Doberzyckie, Żywieckie, Rożnowskie

- krajobraz jest zróżnicowany: Tatry, Beskidy, Pieniny, wyż. krakowsko-częstochowska

- zalesienie 28%.

- ochrona przyrody:

• 6 PN: Tatrzański, Babiogórski, Gorczański, Pieniński, Magurski, Ojcowski

• 11 PK

• 83 RP

• Doliny Podkarpackie- krasowe wąwozy

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• Tyniec- zespół klasztorny z kościołem św. Piotra i Pawła

• Czerna- klasztor karmelitów bosych (kult Rafała Kalinowskiego)

• cerkwie: Powróźnik, Łosie, Owczany, Kwiatoń, Bartne

• Miechów- kościół i klasztor Bożogrobców- Bracia Krzyżowi Pańskiego Grobu Jerozolimskiego

• Jaszczurówka- kaplica z ołtarzem- przypomina drewnianą chatę- styl Zakopiański

• Nowy Targ- drewniany kościół, klasztor klarysek

• Biecz- kolegiata

• Limanowa- bazylika z gotycką pietą MB z Jezusem na kolanach

• Tarnów- katedra z XVw.

• Bobowa- synagoga

b) ZAMKI I PAŁACE

• Szlak Orlich Gniazd- Robsztyn- obronny

• Niepołomice- Jagiellonowie

• Meleszyn, Czechów- ruiny

• Czorsztyn

• Niedzica

• Łopuszna- dwór szlachecki

• Szymbark- dwór z attyką (figury na dachach) z renesansu

• Kąsna Dolna- dwór Paderewskiego

c) MUZEA

• Skansen w Nowym Sączu- górale, miasteczko galicyjskie

• Zubrzyca Górna- skansen

• Zakopane- Muzeum Tatrzańskie

Atma

• Nowy Wiśnicz- Muzeum Wnętrz

• Biecz- Muzeum Ziemii Bieckiej, Muzeum Aptekarstwa

• Wadowice- Muzeum Jana Pawła II

• Chabówka- skansen taboru kolejowego

d) INNE

• Racławice- zwycięstwo T. Kościuszki z Rosją- bitwa. Pozostał kopiec

• Zalipie- malowane domy, sztuka ludowa

• Chochołów- powstanie przeciw austriakom 1946

• Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzysku w Zakopanem (ludzie zasłużeni dla gór)

• Zawoja- największa wieś w Polsce

• Cmentarze z I wojny światowej (10 okręgów cmentarzy- różnią się stylem konserwatora)

• Łowczówek

• Sucha Beskidzka- Karczma „Rzymu” (Pan Twardowski)

• Festiwal Folkloru Ziem Górskich- międzynarodowy

• Łącko- śliwowica, Dni Kwitnącej Jabłoni

• Festiwal Jana Kiepury

• Bobowa- koronka klockowa

• Lipnica Murowana- palmy wielkanocne

KRAKÓW

- Kościół Mariacki- gotycki z XV w., ołtarz Wita Stwosza

- kościół Piotra i Pawła- barok, krypta Piotra Skargi

- klasztor kamedułów na Bielanach- mają 9 klasztorów na świecie, pustelnicy

- Kazimierz- miasto żydowskie, festiwal kultury żydowskiej

- 36 muzeów: Wawel- arrasy, Sukiennice, Muzeum Narodowe, Dom Jana Matejki, Zbiory Czartoryskich- Dama

z Łasiczką (L. Da Vinci)

UNESCO

- Kraków- Starówka (1978)

- Wieliczka- kopalnia soli, szyb z XIII w.

- Kalwaria Zebrzydowska „Polska Jerozolima”- klasztor bernardynów

- Oświęcim- Auschwitz

- Drewniane obiekty: kościół w Dębnie Podhalańskim

Lipnica Murowana małopolska

Sękowa

Binarowa

Haczów

Blizne podkarpacie

REGION PODKARPACKI

- powierzchnia: 18 tyś km²

- miasta: Rzeszów, Przemyśl, Dębica

- uzdrowiska: Iwonicz, Rymanów, Polańczyk- wody, Horyniec- borowiny

- Przyroda:

• 2 PN: Magurski i Bieszczadzki (Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie- niedźwiedź, żbik,

połoniny)

• 9 PK

• Tarnica 1346m.n.p.m

• jezioro Solińskie

• zalesienie 36%

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• Zagórz- ruiny klasztoru Karmelitów Bosych

• Kalwaria Pacławska- franciszkańskie Sanktuarium Męki Pańskiej

• Leżajsk- klasztor bernardynów

• Stara Wieś- jezuici

• Dukla- bernardyni, św. Jan z Dukli- barok

• Dębowiec- saletyni, MB z La Salette

• Drewniane kościoły: Średnia Wieś, Iwonicz, Rogowa, Golcowa, Haczów

• Drewniane cerkwie: Komańcza, Ulucz (najstarsza), Równia, Radruż

• Synagogi: Lesko, Rymanów, Dębica, Baligród

• Cmentarze z I wojny św.: Kempna, Wola Cielkińska, Łysa Góra

b) ZAMKI I PAŁACE

• Baranów Sandomierski

• Rzeszów- Lubomirskich

• Łańcut- muzeum wnętrz i powozów, gorzelnictwa

• Krasiczyn- renesans

• Krosno „Mały Kraków”- starówka

c) MUZEA

• Sanok- największy w Polsce skansen- kultura bojków i łemków

• Bóbrka- skansen przemysłu naftowego

• Żarnowiec- Muzeum M. Konopnickiej

• Rzeszów- Muzeum Dobranocek

• Pilzno- Muzeum Lalek

d) INNE

• Twierdza Przemyśl

• Cieszyna- Stępina- bunkry (byli tu Hitler z Mussolinim)

• Linia Mołotowa

• „Karpacka Troja” - Trzcinica- plemiona otomańskie

• Bieszczadzka Ciuchcia

• opustoszałe wsie w Bieszczadach- wysiedlenia- Łopianka, Krywe

e) UNESCO

- Haczów

- Blizne

REGION LUBELSKI

- powierzchnia: 25 tyś km²

- stolica- Lublin

- miasta: Biała Podlaska, Puławy, Zamość

- uzdrowiska: Krasnobród (na Roztoczu- borowiny)

Nałęczów (wody Fe- pierwsze prywatne)

- przyroda:

• rzeki: Bug, Wieprz

• jeziora: pojezierze łęczycko- włodawskie, jeziora krasowe

• zalesienie- 30%

• ukszt. pow.: wyż. Lubelska, Roztocze

- ochrona przyrody:

• 2 PN: Poleski- na pn regionu, jeziora, torfowiska, należy do „konwencji Ramsarskiej” chroni bagna

Roztoczański- konik polski, tarpan

• 17 PK

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE:

• Lublin- katedra lubelska z wieżą, zamek

• Chełm- góra katedralna

• Zwierzyniec- kościółek na wodzie

• Parczew- bazylika

• Szczebrzeszyn- cerkiew prawosławna

• Łęczna - synagoga

• Hrebenne- cerkiew św. Mikołaja

• Jabłeczna - prawosławny zespół klasztorny- ikona św. Omufrego

• Kodeń - renesansowy kościół, sanktuarium Maryjne, MB Kadeńska

b) ŚWIECKIE

• Zamość - UNESCO - renesansowy „Padwa Północy”

• Puławy- pałac Czartoryskich- początki muzealnictwa, park w stylu romantycznym

• Hrubieszów- pałac

• Radzyń Podlaski- pałac Potockich

• Janowiec Lubelski- zamek Firlejów

• Kazimierz Dolny - renesans, kamieniczki, Góra Krzyży

• Kozłówka- pałac Zamoyskich, muzeum wnętrz

c) MUZEA

• Chełm- podziemia kredowe- zjawiska krasowe w skałach kredowych

• Lublin- Muzeum Wsi Lubelskiej- skansen

Ogród botaniczny

• Wojciechów- Muzeum Kowalstwa

• Wola Okrzemska- Muz. H. Sienkiewicza

• Nałęczów- Muz. B. Prusa, St. Żeromskiego

d) INNE

• Twierdza Dęblin

• Janów Lubelski- Porytowe Wzgórza - bitwa partyzancka z II wojny światowej

• Janów Podlaski- słynna stadnina koni Arabów- wystawy

• Nałęczów - Park Zdrojowy

• Szczebrzeszyn - pomnik Chrząszcza

REGION ŚWIĘTOKRZYSKI

- pow.: 11 tyś km²

- stolica - Kielce

- miasta: Sandomierz, Skarżysko-Kamienna

- uzdrowiska: Busko Zdrój, Solec Zdrój

- przyroda:

• rzeki: Wisła

• wyż. Kielecka, Góry Świętokrzyskie- Kambr (Łysica 612m)

- ochrona przyrody:

• 1 PN Świętokrzyski- gołoborza

• 5 PK

• 25 RP

• Jaskinia Raj

• Dąb Bartek (700 lat)

• Kadzielnia - kamieniołom wypełniony wodą

• Góry Pieprzowe - najstarsze w Polsce

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• Wąchock, Jędrzejów- klasztory cystersów

• Klasztor benedyktynów na św. Krzyżu

• Kielce - katedra NMP

b) ŚWIECKIE

• Sandomierz - renesansowy ratusz, brama opatowska, zamek kazimierzowski

• Ujazd- ruiny pałacu Krzyżtopór- największy w Polsce z XVII w., symbolika roku kalendarzowego

• Szydłów- starówka, zamek z XV w.

c) MUZEA

• Krzemionki Opatowskie - trasa podziemna

• Oblęgorek - Muz. H. Sienkiewicza

• Nowa Słupia- Muz. Techniki

• Tokarnia - Muz. Wsi Kieleckiej

• Jędrzejów - Muz. Zegarów, głów słonecznych

d) INNE

• Bałtów - park jurajski, mini ZOO, spływ rzeką

• Kurowzwęki - jedyna w Polsce hodowla bizonów amerykańskich

MAKROREGION ŚLĄSKI

- 3 regiony: Dolnośląski, Śląski, Opolski

DOLNYŚLĄSK

- pow.: 20 tyś km²

- stolica: Wrocław

- uzdrowiska: Cieplice Zdrój, Świeradów Zdrój, Czerniawa Zdrój, Duszniki Zdrój, Jedlina Zdrój, Kudowa Zdrój,

Polanica Zdrój, Szczawa Zdrój.

- przyroda:

• rzeki: Odra, Bóbr, Kwisa, Nysa Łużycka

• jeziora: Śnieżne, Wielki Staw, Pilchowickie

• ukszt. pow.: Nizina Dolnośląska, Pogórze Sudeckie, Góry Sudety - Śnieżka 1602m.

- ochrona przyrody:

• 2 PN: Karkonoski - UNESCO (muflon- sprowadzony w latach 60tych)

PN Gór Stołowych - rzeźba terenu

• 12 PK

- walory:

• Wychodnie Skalne - 3 świnki, kukułcze skały

• Wodospady - Kamieńczyk, Szklarka, Wilczki

• Jaskinia Niedźwiedzia

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• kościół Wang w Karpaczu - skandynawski z XIII w.

• kościół w Lubomierzu - benedyktynki, festiwal filmowy

• Kłodzko- Kościół Pokoju, ewangelicki, UNESCO (z wystroju przypomina teatr)

• Henryków - cystersi „księga henrykowska”1 zdanie po polsku: „daj ać ja pobruszę a Ty..”

• Czermna - kaplica z czaszek, barok

• Bardo - barokowy kościół

• Krzeszów - „Perła śląskiego baroku” - cystersi

• Legnica - kościół ewangelicko-augsburski, witraże ze scenami z bitew

• Wambierzyce - barokowa bazylika, ruchoma szopka

b) ZAMKI I PAŁACE

• Cieplice - pałac

• Bolków - zamek

• Książ - zamek, Muz. Wnętrz

• Lwówek Śląski - starówka z XIV w.

• Gryfów Śląski - starówka

• Ząbkowice Śląskie- krzywa wieża - (zapada się ziemia)

c) MUZEA

• Jelenia Góra- największa kolekcja szkła

• Duszniki Zdrój - papiernictwo, festiwal Chopinowski, koncerty

• Bystrzyca Kłodzka - filumenistyczne (zapałki)

d) INNE

• twierdza w Srebrnej Górze z XVIII w.

• Twierdza Kłodzka

• Wambierzyce - ruchoma szopka, XIX w.

• Międzygórz - ogród bajek, rzeźby postaci z bajek

• Złoty Stok - Muzeum- Kopalnia Złota

WROCŁAW

- starówka z XIII w,

- kamieniczki: Jaś i Małgosia , Pod Gryfami

- bazylika św. Elżbiety - gotyk

- Aula Leopoldina

- Ossolineum z rękopisem „Pana Tadeusza” (ossolineum - biblioteka z rękopisami)

- Muzeum Poczty i Telekomunikacji

- ZOO

- Hala Ludowa - kopuła -UNESCO

- Panorama Racławicka- rotunda, obraz

- krasnoludki w różnych uliczkach

REGION OPOLSKI

- pow.: 9,5 tyś km²

- miasta: Opole, Kędzierzyn Koźle, Prudnik, Brzeg, Kluczbork

- przyroda:

• rzeki: Odra, Mała Panew

• jeziora: Otruchowskie, Turowskie - sztuczne

• ukszt. pow.: Nizina Śląska

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• Góra św. Anny - sanktuarium

• Biskupice - XVI w drewniany kościół św. Jadwigi

• Grodzisko - XVII w drewniany kościół św. Rocha

b) ZAMKI

• Brzeg - „Śląski Wawel”- Zamek Piastowski

• Paczków - „Polskie Carcassone” - ruiny i obwarowania

• Moszna - XIX wieczny zamek - 99 wież

• Nysa - „Śląski Rzym” - kościół św. Jakuba - gotycki

• Prudnik - mury obronne, baszty

• Opole - starówka, Muz. Wsi Opolskiej

c) INNE

• Otmuchów - „Lato Kwiatów”

• Karsiejów - dino-park

REGION ŚLĄSKI

- Pow.: 12 tyś km²

- stolica: Katowice

- Ludność: 5 mln

- uzdrowiska: Ustroń, Goczałkowice

- przyroda:

• rzeki: Odra, Warta

• jeziora: Goczałkowickie, Rybnickie - sztuczne

• ukszt. pow.: Wyż. Śląska, Jura Krakowsko-częstochowska, Beskid: Żywiecki, Mały, Wyspowy, Śląski

• ochrona przyrody: 8 PK

- walory antropogeniczne:

a) SAKRALNE

• Jasna Góra - pomniki, największe w Polsce, skarbiec

• Piekary Śląskie - Kalwaria, MB Piekarska

• Rudy - santuarium MB Rudzkiej

b) ZAMKI

• Sosnowiec - XVII w

• Świerz - średniowieczny układ urbanistyczny

• Szlak Orlich Gniazd: Olsztyn, Złoty Potok, Mirów, Bobolice

• Bielsko - Biała - renesansowy

c) MUZEA

• Górnośląski Park Etnograficzny

• Będzin - Muz. Zagłębia

• Radzionków - Muz. Chleba

• Tarnowskie Góry - Sztolnia Czarnego Pstrąga - trasa podziemna

• Zabrze - Muz. Górnictwa Węglowego

d) INNE

• Chorzów - Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku (hale, parki etnograficzne, kąpieliska)

• Gwarki Tarnogórskie - festiwal

• Koniaków, Istebna - koronkarstwo, bibułkarstwo.

WYBRANE SZLAKI TURYSTYCZNE POLSKI

• Piastowski - z Piastami - Wielkopolska

• Kopernika - Polska Pn-wsch

• Naftowy - Podkarpacie, międzynarodowy (Jasło-Ukraina)

• Zamków Krzyżackich - Kujawy

• Karpacki Szlak Kolejowy

• Zamków Karpackich

• Zamków Piastowskich - Sudety

• Architektury Drewnianej - Podkarpacie, Śląsk, Małopolska

• Bursztynowy do Wisły

• Techniki - Śląsk

---