Boliwia, Republika Boliwi, państwo w środkowej części Ameryki Południowej, bez dostępu do morza. Na pólnocy i wschodzie graniczy z Brazylią (3400 km), na południowym-wschodzie z Paragwajem (750 km), na południu z Argentyną (832 km), oraz na południowym-zachodzie z Chile (861 km) i północnym-zachodzie z Peru (900). Powiezrchnia 1 098,6 tys. km2. Stolica: La Paz - siedziba rządu, Sucre - stolica konstytucyjna. Główne miasta (1993): Santa Cruz de la Sierra, Cochabamba, El-Alto, Oruro, Potosi. Ludność miejska stanowi 61%. Ponad 80% ludności zamieszkuje Andy, zwłaszcza obszary powyżej 3000 m n.p.m. Podział administracyjny: 9 departamentów. Język urzędowy: hiszpański, w użyciu języki ajmara i keczua. Skład etniczny: Metysi (31,2%), Indianie Keczua (25,4%), Indianie Ajmara (16,9%), biali (14,5%), metysi (13%). Wyznania: katolicy (92,5%), protestanci (5%), bahai (2,6%). Jednostka monetarna: 1 peso boliwijskie = 100 centavos. Analfabetyzm sięga 16,9%, bardzo niski poziom wykształcenia Indian. Przyrost naturalny: 20,0‰ (1998), jeden z największych na kontynencie. Średnia długość życia: mężczyźni 57,9 lat, kobiety 63,9 lat.
Warunki naturalne Powierzchnia kraju wyżynno-górzysta. Najwyżej położony kraj Ameryki Południowej. Na południowym-zachodzie ciągną się Andy Boliwijskie składające się z trzech pasm górskich: Koldyriery Zachodniej (Sajma 6520 m n.p.m.), Środkowej i Wschodniej. Liczne stożki wulkaniczne. Pomiędzy dwoma pasmami Andów, na wysokości ok. 3500-4500 m n.p.m. położony jest wysokogórski, równinny płaskowyż - Altiplano (Puna Boliwijska). Najwyższy szczyt kraju: Cerro Illimani (6882 m n.p.m.). Obszar aktywny sejsmicznie. Do trzęsienia ziemi o sile 8,2 stopni w skali Richtera doszło w czerwcu 1994. Częste wybuchy wulkanów. Na wschodzie i północy rozciąga się Nizina Boliwijska, Gran Chaco i Nizina Amazonki. Klimat podzwrotnikowy zróżnicowany ze względu na wysokość n.p.m. Roczna suma opadów od poniżej 200 mm na obszarze Altiplano i kotlin śródgórski, poprzez 1500-2000 mm na wschodnich stokach Kordyliery Wschodniej do 2000-3000 mm na nizinach we wschodniej części kraju. W górach opady śniegu i lodowce (powyżej 5100-6000 m n.p.m.). Średnia temperatuira powietrza i średnia suma opadów w stolicy kraju wynoszą: w styczniu 18°C i 92 mm, w lipcu 10°C i 4 mm. Główne rzeki należą do dorzecza Amazonki: Mamoré, Guaporé, Beni. Na obszarze Alitplano położone jest największe jezioro Ameryki Południowej - Titicaca oraz jeziora: Poopó, Rogoaguado i solniska - Salar de Uyuni, Solar de Caipasa, Solar de Empexa. Flora i fauna. Naturalną szatę roślinną kraju stanowią wilgotne lasy równikowe z drzewami chinowymi i paprociami drzewiastymi, porastające Koldyrierę Wschodnią, stanowiące 50,7% powierzchnia Boliwii oraz roślinność sawannowa (chaco), półpustynna (puna) i krzewiasto-drzewiasta formacja stepowa (jalca). Na obszarze Boliwii żyje wiele różnorodnych gatunków zwierząt, m.in.: jaguary, pekari, tapiry, lamy, alpaki, wigonie oraz wiele gatunków gryzoni i ptaków. Na terenie Boliwii utworzono 7 parków narodowych i liczne rezerwaty przyrody chroniących ogółem ok. 90 tys. km2. Największe parki narodowe: Sajma, Noel Kempff Mercado,Tunari, Ulla-Ulla.
Gospodarka Boliwia należy do jednych z najbiedniejszych krajów Ameryki Łacińskiej. Gospodarka oparta jest na rolnictwie i eksploatacji rudy cyny (12,9 tys. ton), cynku (154 tys. t), wolframu (580 t), antymonu (6,3 tys. t), srebra (386 t), ołowiu, cynku, miedzi, srebra, ropy naftowej, gazu ziemnego, złota Struktura zatrudnienia: rolnictwo (42,3%), usługi (39,6%), przemysł (18,1%). Handel zagraniczny: eksportuje się gł. rudy cynku i cyny (20,8%), złoto (12,1%) oraz nielegalnie kokainę, artykuły rolne, gł. soję (10,9%), ropę naftową i gaz ziemny (8,6%), wyroby rzemiosła artystycznego (6,9%), srebro (6,6%), drewno (5,8%), natomiast importuje się dobra inwestycyjne (43,3%), półprodukty i surowce (36,9%), artykuły konsumpcyjne (19,4%). Głównymi partnerami handlowymi są: Argentyna, USA, Brazylia, Japonia, Chile, Peru, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Holandia.
Rolnictwo Struktura użytkowania ziemi: użytki rolne stanowią 27,5% powierzchni, grunty orne 3%, użytki zielone, gł. pastwiska - 25%. Uprawia się: trzcinę cukrową, kawę, kakaowiec, ziemniaki, kukurydzę, bataty, ryż, pszenicę, jęczmień, bawełnę, soję, owoce (brzoskwinie, mandarynki, cytryny, banany i kasztany) i warzywa (gł. pomidory). 75% upraw zajmują nielegalne plantacje kokainy. Głównie pasterska hodowla owiec, lam, alpak oraz bydła, trzody chlewnej. Rozwinięte leśnictwo (kauczuk, chinina, drewno balasa, kebraczo).
Przemysł słabo rozwinięty, gł. spożywczy (cukrownie, mleczarnie, browary), cementowy, skórzany, włókienniczy, petrochemiczny (rafinerie ropy naftowej), metalurgiczny (hutnictwo cyny, antymonu, bizmutu), materiałów budowlanych. Niewielka produkcja energii elektrycznej zaspokaja jednaj potrzeby kraju. 47% energi elektrycznej produkowana jest w elektrowniach zasilanych gazem i ropą naftową, natomiast w niewielkim stopniu wykorzystuje się zasobne w wodę rzeki o dużym spadku.
Komunikacja bardzo słabo rozwinięta, największą rolę odgrywa transport samochodowy (52,2 tys. km dróg w tym tylko 2,8 tys. asfaltowych) oraz kolejowy (długość linii kolejowej 3691 km), z których znaczna część biegnie na wysokości ponad 4000 m n.p.m., najwyżej na świecie. W górach transport juczny. Największe znaczenie ma w Boliwii odcinek Drogi Panamerykańskiej biegnącej przez La Paz i Potosi. Na wschodzie kraju żeglowne rzeki o łącznej długości 14 tys. km. Rzegluga śródlądowa na jeziorze Titicaca. Międzynarodowe porty lotnicze w La Paz i Santa Cruz. Boliwia korzysta w portów morskich w Chile: Arica i Antofagasta oraz Brazylii (Santos), Argentyny (Buenos Aires) i Peru (Mollendo i Matarani).
La Paz, siedziba rządu Boliwii (stolicą konstytucyjną jest Sucre). Położone nad Rio de La Paz, w Andach środkowych na wysokości 3600-3750 m n.p.m. (najwyżej położona stolica świata). Przemysł metalowy, chemiczny, włókienniczy, cementowy, skórzany, spożywczy, papierniczy. Międzynarodowy port lotniczy. Od 1830 posiada uniwersytet. Zabytki: kościoły, m.in. S. Francisco (XVII w.), zabudowa placu Murillo w stylu mauretańskim, m.in. dom S.Bolivara.
Sucre, do 1839 Chuquisaca, konstytucyjna stolica Boliwii, w Andach Środkowych. Ośrodek administracyjny departamentu Chuquisaca, na wysokości 2835 m n.p.m. Przemysł przetwórstwa ropy naftowej, skórzany, włókienniczy, spożywczy. Ośrodek turystyczny. Zabytki: katedra (XVI-XVIII w.), kościoły: S. Francisco (XVI w.), S. Lazaro (XVI w.), S. Agustín (XVI-XVII w.), La Merced (XVII w.), S. Domingo (XVII w.), S. Miguel (XVII w.). Domy (XVI-XVIII w.).
Santa Cruz, Santa Cruz de la Sierra, miasto w środkowej Boliwii, nad rzeką Piray (dorzecze Mamoré), ośrodek administracyjny departamentu Santa Cruz. Historia: założone 1561 przez Hiszpanów z Paragwaju w miejscu dzisiejszego miasta San José de Chi-quitos (270 km na wschód od Santa Cruz). Z powodu częstych napadów Indian w 1595 przeniesione w obecne miejsce. 1811 mieszkańcy miasta przyłączyli się do powstania antyhiszpańskiego. Rozwój przemysłowy w 2. połowie XX w. w związku z budową linii kolejowej do Corumby (granica brazylijska) i Yacuiby (granica argentyńska) oraz drogi kołowej do Cochabamby.
Centrum handlowe regionu rolniczego (uprawa trzciny cukrowej, tytoniu, kakaowca, bawełny). Przemysł petrochemiczny (rafineria ropy naftowej), spożywczy (cukrowniczy, tytoniowy), bawełniany, skórzany, drzewny. Uniwersytet z 1880.
Cochabamba, miasto w centralnej części Boliwii, na południowy wschód od La Paz, w górach Cordillera de Cochabamba (część Kordyliery Wschodniej), na prawym brzegu rzeki Caine. Założone w 1574, do 1786 nosiło nazwę Oropeza. Stolica departamentu. Trzecie pod względem wielkości miasto kraju. Skupia znaczny potencjał gospodarczy. Dobrze rozwinięty przemysł petrochemiczny oraz włókienniczy, tekstylny, obuwniczy, drzewno-papierniczy i przetwórstwa spożywczego. Pełni także funkcje uzdrowiska i ośrodka wypoczynkowego. Duży węzeł drogowy, stacja kolejowa na transandyjskiej linii kolejowej łączącej La Paz z Santa Cruz.
Oruro miasto w zachodniej Boliwii, na równinie Altiplano, u podnóży Kordyliery Śrdokowej (Andy), stolica departamentu Oruro. Założone w 1606 jako Real Villa de San Felipe de Austria de Oruro, rozwijało się jako centrum regionu wydobycia srebra. 1820 fortyfikowane przez Hiszpanów. Po uzyskaniu niepodległości przez Boliwię, od 1826 pod obecną nazwą. Utrata znaczenia w XIX w. w związku z wyczerpaniem pokładów srebra. Rozwój górnictwa cyny przywrócił miastu dawny status. Ośrodek przemysłowo-handlowy okręgu górniczego Oruro (kopalnie cyny i antymonu). Przemysł metalurgiczny (hutnictwo cyny), włókienniczy, drzewny, papierniczy i spożywczy. Węzeł kolejowy i drogowy. Port lotniczy. Uniwersytet. Ośrodek turystyczny. Zabytki: budowle z czasów kolonialnych, m.in. kościół San Francisco, Palacio del Gobierno.
Potosí, miasto w środkowej Boliwii, na północno-zachodnich stokach góry Cerro Potosí ( Kordyliery Środkowa), stolica departamentu Potosí. Jedno z najwyżej położonych miast na świecie - na wysokości 4070 m n.p.m. Największy ośrodek okręgu górniczego Potosi. Wydobycie rud cyny, antymonu, srebra, cynku i ołowiu. Przemysł metalurgiczny (hutnictwo cyny), drzewny i spożywczy. Węzeł drogowy przy Drodze Panamerykańskiej. Uniwersytet.
Zabytki: kościoły - San Juan (XVII w.), San Francisco i San Lorenzo (XVIII w.). Casa de Moneda (1562), Palacio del Gobierno.
Titicaca, jezioro w Peru i Boliwii. Drugie (po Maracaibo) największe jezioro Ameryki Południowej, o powierzchnia 8,3 tys. km2, maksymalna głębokość 304 m. Jezioro tektoniczne, położone w Andach Środkowych (3812 m n.p.m.), składające się z dwu części (Lago Huinaymarca i Lago Chucuito) połączonych cieśniną Tiquina. Połączone z jeziorem Poopo rzeką Desaguadero. Z Titicaca wpływa 25 rzek, m.in.: Coata, Suches, Ramis, Ilave. Leży na nim 41 wysp, największa - Wyspa Słońca (Isla del Sol, Isla de Titicaca), z ruinami świątyni Inków. Wykorzystywane do żeglugi i rybołówstwa. Najwyżej na świecie położone jezioro, żeglowne już od 1862 dla dużych statków. Na brzegu pozostałości budowli z okresu przedkolumbijskiego ( Tiahuanaco w Boliwii).