Psychologiczne koncepcje człowieka.

Jedną z przodujących koncepcji człowieka stworzoną przez psychologów jest koncepcja behawiorystyczna. Głosi ona, że jednostka ludzka jest sterowalna z zewnątrz tzn. jest całkowicie kontrolowana przez środowisko zewnętrzne. System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży. Zwolennicy tej koncepcji opracowali system metod i technik zmiany reakcji człowieka, który nazywa się inżynierią behawioralną. Zgodnie z nią manipulując środowiskiem, a głównie stosując odpowiedni repertuar nagród i kar, można dowolnie modyfikować ludzkie zachowania. Druga w kolejności jest koncepcja psychodynamiczna. wg której zachowanie ludzkie z kolei jest wewnątrz sterowalne, w której zakres wchodzą m.in. popędy, potrzeby lub dążenia człowieka. Następną powstałą koncepcją jest koncepcja poznawcza, która uznaje człowieka jako jednostkę przetwarzającą informacje. Zachowanie ludzkie zależy nie tylko od bieżących informacji płynących ze świata zewnętrznego, ale również ze zdobytej i trwałej struktury poznawczej, poprzedzającej proces uczenia się, myślenia i kodowania w pamięci. Zwolennicy tego nurtu koncepcji zwracają uwagę, że człowiek jest układem samodzielnym i twórczym w realizacji zamierzonego celu. Zgodnie z koncepcją humanistyczną uważa się, iż główną siłą napędową działania ludzi jest dążenie do samorealizacji i aktualizacji ich potencjalnych szans.

Koncepcja behawiorystyczna, czyli człowiek zewnątrz sterowny

Dzięki odkrywczym eksperymentom takich uczonych jak E.Tchorndike, E.Tolman i B.R.Skinner koncepcja ta rozwinęła się i stała bardziej dojrzałą i klarowną. Badacze ci sformułowali wiele praw rządzących ludzkim zachowaniem. Skinner jest uważany za najbardziej oryginalnego, współczesnego behawiorystę i najwybitniejszego psychologa. Wg koncepcji Skinnera- zachowania człowieka, jego osiągnięcia w uczeniu się i pracy twórczej, jego kontakty interpersonalne oraz działalność organizacyjna jest uwarunkowana genetycznie jak również zależna od środowiska fizycznego i społecznego. Uważa, że ludzkim działaniem steruje ogrom środowiska w które wchodzą m.in. instytucje kulturalne, partie polityczne, system szkolny, sytuacja w rodzinie jak również środki masowego przekazu. Przez to system zachowania człowieka jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska. Behawioryści naszkicowali wizerunek człowieka zewnątrz sterowanego, którego zachowanie jest zaprogramowane przez aktywne środowisko. Stanowi on rezultat uczenia się społecznego, repertuar reakcji człowieka, czyli jego indywidualne ”ja”. Został ukształtowany w przeszłości, dzięki oddziaływaniu rodziny, szkoły czy zakładu pracy. Behawioryści odrzucali koncepcję człowieka aktywnego i samodzielnego, człowieka kierowanego przez wewnętrzne motywy dążenia.

Koncepcja psychodynamiczna, czyli człowiek niedoskonały

Zwolennicy tej koncepcji są przekonani, że ludzkie działanie jest ukierunkowane przez wewnętrzne siły motywacyjne, między którymi często zachodzi konflikt i które są z zasady nieświadome. O ile człowiek w ujęciu behawioralnym był racjonalny, o tyle człowiek w ujęciu koncepcji psychodynamicznej jest istotą niedoskonałą, jest miernym aktorem, kierującym swoim losem. Zgodnie z nią głównym celem psychologa jest poznanie osobowości, charakteru człowieka. Wiedza o osobowości stanowiącej przede wszystkim system sił dynamicznych, zwanych popędami lub potrzebami, pozwala przewidywać i wyjaśniać ludzkie działanie. Pozwala ponadto je korygować. Najbardziej znaną wersją portretu dynamicznego jest psychoanaliza. Od czasów S.Freuda, który ją stworzył, uległa znacznym zmianą. Jego uczniowie i kontynuatorzy tj. Horney, Sullivan, Fromm odrzucili wiele idei Freuda, formułując zasady neopsychoanalizy- zwanej również psychoanalizą społeczną lub kulturową. Podkreśla ona szczególne znaczenie warunków społecznych i kulturalnych w ukształtowaniu osobowości i powstaniu jej zaburzeń. Najbardziej znaną stworzyli Dollard i Miller. Wg nich mechanizm ludzkich działań można wyjaśnić za pomocą czterech terminów: popędów, wskazówek, relacji i wzmocnień. Popędy to pobudki wewnętrzne lub zewnętrzne tj. głód, ból, które motywują ludzkie poczynania. Wskazówkami są sygnały, bodźce i informacje umożliwiające orientacje w otoczeniu i decydują o tym, jak i kiedy człowiek wykonuje reakcje. W końcu wzmocnienia to zdarzenia tj. pokarm, bezpieczeństwo, które redukują popęd.

Koncepcja poznawcza, czyli człowiek samodzielny

J.S.Bruner, J.Piaget, Simon, T.Tomaszewski, to zwolennicy tej koncepcji którzy uznają, że jednostka ludzka nie jest sterowalna w pełni przez środowisko zewnętrzne, ani zależna od nieświadomych sił popędowych, przeciwnie jest raczej jednostką samodzielną która w dużej mierze decyduje o własnym losie. Dzięki kompetencji umysłu człowiek spostrzega rzeczywistość, doskonale zapamiętuje otrzymane informacje, myśli w sposób twórczy i analityczny, dodatkowo potrafi prowadzić dyskusję z innymi ludźmi. Jako podmiot ludzki podejmuje działania celowe nad którymi sprawuje poznawczą kontrole tzn. rozpoznaje, identyfikuje. Najważniejszą cechą jednostki jest umiejętność generowania, zarządzania zdobytymi informacjami oraz wiedzą. Zwolennicy koncepcji poznawczej odrzucają zasady inżynierii behawiorystycznej i psychoterapii dynamicznej. Ich zdaniem podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja, czy formowanie siebie według swojego projektu. Główne miejsce w zaprezentowanej koncepcji zajmuje podstawa twierdzeń dotyczących budowy ludzkiego umysłu oraz jego podstawowych czynności. Umysł postrzegany jest w tej koncepcji jako układ poznawczy mający względnie stałe właściwości. Do których zalicza się: inteligencje, zdolności specjalne, system pamięci trwałej, możliwość myślenia abstrakcyjnego i twórczego oraz kompetencje językowe itp.

Koncepcja humanistyczna, czyli dążenie do samorealizacji

Zgodnie ze stanowiskiem humanistycznych psychologów takich jak A.H. Maslow czy C. Rogers, człowiek jest unikatową całością której nie można sprowadzić do poszczególnych elementów tj. reakcji myślenia, emocji, czy potrzeby. Uważali, że osoba składa się z dwóch podsystemów, które stanowią całość: „ja” i „organizm”. Uczeni podkreślają, że człowiek który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, który chce być autentyczny, niezależny musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe czynniki stanowią spójny system, zwany osobą. Uważają, że zasadniczą cechą natury ludzkiej jest pełny rozwój, ukształtowany przez czynniki wewnętrzne. Ich zdaniem człowiek którego rozwój został zablokowany, nie jest osobą w pełni zdrową. Wg Maslowa i Rogersa rozwój uwarunkowany wewnętrznie jest najważniejszą właściwością natury ludzkiej i świata, jest darem który człowiek nie zawsze umie wykorzystać. Główną tezą która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji, do aktualizacji własnych potencjalnych szans. Psychologowie humanistyczni przyjmują, że człowiek z natury jest dobry, a jego dążenie do rozwoju i samorealizacji jest pozytywne i konstruktywne. Ludzkie zachowania uwarunkowane są przez aktualne przeżycia i doświadczenia zdobyte w teraźniejszości.

Abraham Harold Maslow (1908-1970) PIRAMIDA MASLOWA

---