Osobowość i zachowanie w świetle

psychologicznych koncepcji

człowieka

Filozoficzne koncepcje
człowieka

Najstarsze koncepcje
- teorie typów
- teorie cech
Nazywane czasem teoriami pozornymi
Identyfikują i opisują właściwości skorelowane z

zachowaniem

ale
Nie mówią jak rozwija się osobowość
Nie wyjaśniają one jakie są przyczyny

zachowania

Teorie fizjologiczne

Teorie, która wiążą właściwości

osobowości człowieka z fizjologią jego
organizmu

Teoria Hipokratesa

Hipokrates podzielił ludzi na 4 typy w

zależności od tego jaki typ cielesnych
„humorów” – płynów uznano za
dominujący. Opisał osoby:
- melancholiczne,
- sangwiniczne,
- flegmatyczne,
- choleryczne.

Teoria Hipokratesa

Melancholik (gr. mélanos – czarny + chole – żółć;

osoba o pesymistycznym, podejściu do

przyszłości, życia, samego siebie, a także

codziennych spraw.

Osoba taka, ma trudności z podejmowaniem

decyzji, brakuje jej wiary w siebie. Melancholik

jest wrażliwy na krytykę swojej osoby,

obraźliwy, nerwowy i skłonny do zadumy,

spokojny, wyciszony, powściągliwy, mało

elastyczny w zachowaniu. Lubi marzyć, oddawać

się zadumie

Teoria Hipokratesa

Sangwinik ( sanguis – krew),

osoba o optymistycznym podejściu do życia,

otwarta towarzyska, beztroska. Lubi być w

centrum zainteresowania, władcza i

dominująca, czasem dumna i spoglądająca

na innych "z góry". Jest emocjonalna i

spontaniczna, ma duże poczucie humoru,

potrafi przyciągać do siebie ludzi. Tryska

energią i entuzjazmem, jest twórcza, lubi

komplementy, szybko przeprasza.

Teoria Hipokratesa

Flegmatyk (gr. phlégein – śluz)

osoba o wysokim poziomie samokontroli,

zrównoważona

emocjonalnie,łagodna solidna

w relacjach interpersonalnych najczęściej

nieufna i chłodna, dyplomatyczna, pojednawcza

cierpliwa, cicha, dowcipna, potrafiąca poświęcić

dużo czasu sprawie czy człowiekowi, lubiąca

obserwować ludzi, potrafiąca współczuć

preferująca pracę nie wymagającą pośpiechu i

tempa potrafiąca słuchać.

Teoria Hipokratesa

Choleryk (gr. chole – żółć)

osoba pobudliwa, przejawiająca tendencje do

ciągłego niezadowolenia i agresji. Charakteryzuje ją

silne przeżywanie emocji oraz duża energia

życiowa i aktywność. Bywa uparta, a jej reakcje na

bodźce są szybkie i często nieprzemyślane. Jest

nastawiona na działania i kierowanie. Wzbudza

wśród ludzi zaufanie i respekt, często pracuje dla

potrzeb grupy. Szybka w działaniu, preferuje pracę,

którą może sama zorganizować. Lubi przewodzić i

organizować pracę innym. Gdy ktoś się z nią nie

zgodzi, denerwuje się, krzyczy, staje się

agresywna.

Teorie konstytucjonalne

Teorie, która wiążą właściwości osobowości

człowieka z budową jego ciała

Konstytucjonalna teoria osobowości
Sheldona

Klasyfikacja ludzi w zależności budowy

ciała:



endomorfik



mezomorfik



ektomorfik

Konstytucjonalna teoria osobowości
Sheldona

endomorfik

krągłość sylwetki, niska lub średnia
budowa ciała, wydatny brzuch
– łagodny i wesoły, towarzyski, wygodny,
ekstrawertyk, miłośnik życia

Konstytucjonalna teoria osobowości
Sheldona

mezomorfik średni lub wysoki wzrost ciała,

barczysty, brak nadmiaru tkanki
tłuszczowej
– śmiały i aktywny fizycznie, dynamiczny,
gadatliwy, stanowczy w ruchach, odważny

Konstytucjonalna teoria osobowości
Sheldona

ektomorfik

wysoki, szczupły, wąska twarz, wąski nos,
długie kończyny, płaski brzuch, waska
klatka piersiowa
– skupiony i samotny, introwertyk,
alergik, łatwo się męczy, wrażliwy,
cierpiący na bezsenność

Teoria konstutycjonalna Kretschmera



Typ asteniczny



Typ pykniczny



Typ atletyczny

Teoria konstutycjonalna Kretschmera

Typ asteniczny - to osoba o budowie ciała

wątłej i smukłej. Przeciętna waga oraz
miary obwodu i szerokości są poniżej
ogółu dla danego wieku i płci. Skóra sucha
i blada, szczupłe ręce, słabo rozwinięte
mięśnie i dłonie o delikatnych kostkach.
Długa i wąska klatka piersiowa, płaski
brzuch.
Introwertyk, oschły, uparty

Teoria konstutycjonalna Kretschmera

Typ pykniczny - to osoba o rozwiniętej

głowie, klatce piersiowej i brzuchu. Ciało
ma tendencje do rozkładania tłuszczu
wokół tułowia. Średni wzrost, zaokrąglona
figura, szeroka twarz na masywnej szyi,
okazały, tłusty brzuch

Ekstrawertyk,smakosz, kochający życie

Teoria konstutycjonalna Kretschmera

Typ atletyczny charakteryzuje się silnie

rozwiniętym kośćcem i mięśni a także
skóry. Silny brzuch i dobrze rozwinięta
klatka piersiowa, silne nogi

Odważny,pełen energii,

Typy budowy ciała człowieka: 1 - pykniczny,
2 - leptosomiczny, 3 – atletyczny

( ilustracja z książki Ergonomia Marii Wykowskiej)



Najważniejsze koncepcje

psychologiczne człowieka powstały

w XX wieku.

Są to koncepcje



Psychoanalityczna



Behawiorystyczna



Humanistyczna



Poznawcza

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Czynniki kształtujące osobowość i zachowanie

czlowieka

1.nieświadoma motywacja

nieświadomość ma istotny wpływ na zachowanie

człowieka, ponieważ to ukryte motywy i potrzeby

kierują jego zachowaniem, a rozum i inteligencja

pełni funkcję wtórną służą tyko racjonalizacji

działania

2.seksualność dziecięca

to w jaki sposób człowiek jako dziecko przeszedł

przez poszczególne stadia rozwoju

psychoseksualnego

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)



Motywy ludzkich działań leżą poza
świadomością człowieka ,choć
ludziom się wydaje że znają motywy
swoich działań

Umysł człowieka jest jak góra lodowa – w
większości zakryty.
Świadomość jest tą częścią góry lodowej,
która utrzymuje się na powierzchni, pod
powierzchnią znajduje się znacznie
większy obszar – nieświadomość, w której
mieszczą się myśli, pragnienia, uczucia .

Świadomo
ść

Nieświadomość

myśli,
uczucia
pragnienia

Metafora góry lodowej

Teoria psychoanalityczna Z.
Freuda

Aby zrozumieć człowieka należy dotrzeć

do jego nieświadomości poprzez
hipnozę,czy analizę marzeń sennych

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)



Zachowanie jest realizacją
nieświadomego popędu



Podstawowym regulatorem
zachowania jest nieświadomy popęd
seksualny(libido)

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Wg Freuda osobowość składa się z trzech

trzech współdziałających systemów
Id, Ego i Superego

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Id

nieustannie dąży do zaspokojenia

podstawowych popędów przetrwania,

reprodukcji, agresji. Działa ono zgodnie z

zasadą przyjemności i dąży do

natychmiastowego zaspokojenia. (np.

noworodek kieruje się potrzebami id –

płacze domagając się natychmiastowego

zaspokojenia, bez względu na okoliczności

i warunki zewnętrzne)

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Ego

działa zgodnie z zasadami realności,

próbując zaspokoić impulsy Id w sposób

rozsądny, w dłuższej perspektywie – zyskując

przyjemność unikając bólu i destrukcji.

Ego jest zarządcą osobowości. Jego zadaniem

jest równoważenie impulsywnych potrzeb Id,

restrykcyjnych sprzeciwów superego i potrzeb

rzeczywistości i świata zewnętrznego.

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Superego

jest głosem

sumienia,kieruje się zasadą moralności.
Superego dąży do doskonałości,
uczestniczy w czynnościach oceniających i
powstawaniu pozytywnych uczuć - dumy
lub negatywnych uczuć – winy.
Zmusza ego do liczenia się z tym co
realne ale również z tym co idealne.
Skupia się na tym jak należy postępować.

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)



Te trzy składniki osobowości zazwyczaj ze

sobą współdziałają,czasem dochodzi do

konfliktów



Np. dochodzi do zablokowania popędów

przez superego –to skutkuje depresją u

człowieka



Lub



Dochodzi do zaspokajania popędów wbrew

zasadom moralnym rodzi to poczucie winy

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Osobowość powstaje w wyniku prób

rozwiązania podstawowego konfliktu –
wyrażenia impulsów w sposób dający
satysfakcję i niesprowadzający poczucia
winy ani kary

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Freud uważał, że osobowość tworzy się w

ciągu pierwszych lat życia i przekonywał
się że dolegliwości jego pacjentów mają
swoje źródło w nierozwiązanych
problemach wczesnego dzieciństwa.

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Wg Freuda dziecko przechodzi przez cykl

stadiów psychoseksualnych – w których
szukające przyjemności energie Id
skupiają się na różnych strefach
przyjemności ciała zwanych sferami
erogennymi

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Rozwój osobowości zależy od tego jak

rozwiązaliśmy konflikty związane z tymi
etapami i czy nie zostaliśmy zafiksowani
w którymś stadium.

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Stadia rozwoju psychoseksualnego

Stadium oralne - (0- 18 miesięcy) –

przyjemność skupia się na ustach – ssanie,

gryzienie, żucie.

 

Stadium analne - (18-36 miesięcy) –

przyjemność koncentruje się na

wypróżnianiu jelit i pęcherza, źródłem

przyjemności jest wstrzymywanie wydalania

i wypróżnianie jelit i pęcherza

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Stadia rozwoju psychoseksualnego c.d.

Stadium falliczne - (3-6 lat) – strefą przyjemności

są narządy płciowe, zmaganie się z kazirodczymi

uczuciami seksualnymi (kompleks Edypa)

 

Stadium latencji - (od 6 lat do okresu pokwitania)

- uśpione uczucia seksualne. Dzieci bawią się

przeważnie z rówieśnikami tej samej płci.

 

Psychoanalityczna koncepcja człowieka
(Z. Freud)

Stadia rozwoju psychoseksualnego

c.d.

Stadium genitalne - (począwszy od
okresu pokwitania) – dojrzewanie
zainteresowań seksualnych, człowiek
zaczyna doświadczać doznań seksualnych
wobec innych.

Behawioralne koncepcje człowieka



Początki behawiorystycznej
koncepcji człowieka wiążą się z
badaniami Iwana Pawłowa



Pawłow opisał nabieranie przez
bodźce obojętne znaczenia sygnału
zapowiadającego bodziec
warunkowy, oraz wywołania reakcji
podobnej do bezwarunkowej

Behawioralne koncepcje człowieka



Wiedza o popędzie, reakcji i wzmocnieniach

jest koniecznym i wystarczającym

warunkiem zrozumienia zachowania



Zachowanie jest uruchamiane przez

popęd,ale utrwalane i utrzymywane przez

wzmocnienia



Popęd-stan braku,zapotrzebowanie na coś



Wielkość popędu liczba godzin deprywacji



Wzmocnienie obiekt,lub stan rzeczy

redukujący popęd

Behawioralne koncepcje człowieka



Podstawową rolę w kształtowaniu zachowania

odgrywają wzmocnienia zwłaszcza pozytywne.



Zachowanie człowieka można odpowiednio

modyfikować wprowadzając,lub wycofując

określone bodźce



Wielokrotne powtarzanie zachowań

skutecznych( przynoszących wzmocnienia

pozytywne prowadzi do ukształtowania

nawyku

Behawioralne koncepcje człowieka

Nawyki



względnie stałe formy reagowania
na określone cechy sytuacji



Człowiek jest taki jakie ma nawyki
nawyki są takie jakie są wymagania
sytuacji

Behawioralne koncepcje człowieka



Człowiek jako istota sterowana
zewnętrznie wzmocnieniami



Człowiek jako istota
podporządkowana wyrokom losu



Pionek popychany przez cechy
sytuacji poprzez współwystępowanie
bodźców reakcji i wzmocnień

Humanistyczne koncepcje
człowieka



Odrzucają przekonanie o
zewnątrzsterownosci człowieka



Zakładają istnienie wewnętrznego
mechanizmu sterującego zachowaniem



„w każdym człowieku istnieje potencjał
wewnątrzsterowności,który realizuje się
wtedy gdy nie ma blokad zewnętrznych
narzucających określone zachowania”

Humanistyczne koncepcje
człowieka



Teoria A.Maslowa

Motorem działania jest dążenie do

samorealizacji

Samorealizacja-dążenie do rozwoju

własnych zdolności i talentów

Humanistyczne koncepcje
człowieka

Teoria Maslowa

Zachowanie człowieka jest motywowane

przez niezaspokojone potrzeby.

Zaspokojenie potrzeb niższego rzędu

umożliwia dalszy rozwój i zaspokojenie

potrzeb wyższego rzędu

Ludzie są wewnętrznie motywowani do

przechodzenia na wyższe poziomy

hierarchii potrzeb,chyba że hamuje ich

deprywacja na poziomach niższych

Piramida potrzeb Maslowa

Społeczno – poznawcze teorie
osobowości

Osobowość powstaje wskutek wzajemnego

oddziaływania wpływów zewnętrznych i
wewnętrznych.

Społeczno – poznawcze teorie
osobowości

Założenia
1. Różni ludzie wybierają różne środowiska

(szkoła, praca, itp.) i te środowiska ich kształtują

2.  Osobowość kształtuje interpretacje i reakcje

na zdarzenia,(np. osoby lękliwe widzą świat jako

bardziej niebezpieczny i reagują zgodnie ze

swoimi wyobrażeniami.)

3. Osobowość przyczynia się do stwarzania

sytuacji, na które reagujemy.

4.Sposób widzenia i traktowania innych wpływa

na to jak oni nas traktują.

Społeczno – poznawcze teorie
osobowości

Teoria społecznego uczenia się Alberta

Bandury

Najważniejsze w rozwoju i funkcjonowaniu

osobowości są czynniki poznawcze

(procesy przetwarzania informacji,

pamięć) oraz procesy samoregulacyjne.

Osobowość kształtuje się w wyniku

interakcji pomiędzy poszczególnymi

cechami człowieka, a tym jak środowisko

wpływa na pojawienie się tych cech.

Społeczno – poznawcze teorie
osobowości



Człowiek nie jest układem reaktywnym,ale

układem aktywnym poszukującym i

gromadzącym doświadczenia.



Ludzie jako badacze,zycie ludzkie jako ciągłe

sprawdzanie hipotez



Źródłem zmian w człowieku jest uczenie się



Uczenie inaczej rozumiane niż w

behawioryzmie,bez wzmocnień przez

modelowanie

Społeczno – poznawcze teorie
osobowości



Modelowanie proces dzięki któremu
człowiek zmienia swoje
zachowanie,pod wpływem
obserwacji zachowania innej osoby

Społeczno – poznawcze teorie

osobowości

Ważnym aspektem osobowości
jest poczucie podmiotowej kontroli
– uznawanie siebie za sterujących
środowiskiem lub przez nie
sterowanym.

Społeczno – poznawcze teorie
osobowości

Ludzie różnią się spostrzeganiem kontroli,

jednych cechuje zewnętrzne

umiejscowienie kontroli – czyli

przeświadczenie, że ich los zależy od

przypadku lub od czynników

zewnętrznych, innych cechuje

wewnętrzne umiejscowienie kontroli

– wierzą, że w dużym stopniu kontrolują

swoje przeznaczenia.

Czynnikowe teorie cech

Hans Eysenck, uważał, że różnice między

ludżmi możemy zredukować do trzech
wymiarów ekstrawersji/introwersji,
neurotyzmu i psychotyzmu

Czynnikowe teorie cech

Typowy ekstrawertyk jest:

towarzyski, serdeczny, aktywny, skory do
działania bez zastanowienia, impulsywny,
optymistycznie nastawiony do przyszłości,
lubi zmiany, łatwo okazuje emocje, łatwo
wpada w gniew, nie przejmuje się zbytnio
niepowodzeniami, nie przejmuje się
zbytnio niepowodzeniami, asertywny,
kieruje się zbytnio zasadą przyjemności

Czynnikowe teorie cech



Typowy Introwertyk:

lubi rozmyślać, kontroluje swoje emocje,

powściągliwy, w działaniach nie jest

impulsywny, ostrożny, ma poważny stosunek

do tego co robi, jest sumienny, wiedzie

uporządkowany tryb życia, woli czytać

książki niż spędzać czas z przyjaciółmi, ma

niewielu przyjaciół, ma opinie człowieka na

którym zawsze można polegać, przywiązuje

wagę do wartości etycznych, jest raczej

pesymistycznie nastawiony do przyszłości

Czynnikowe teorie cech

Neurotyk mała odporność na działanie

stresu, długotrwałe silne przezywanie
niepowodzeń. Hipochondria,drażliwość,
tendencja wpadania w stany lękowe ,
częsta bezsenność, podatność na
załamania nerwowe podatność na
depresję i cierpiący na bezsenność.

Czynnikowe teorie cech

Psychotyk samotny, nie zważający na ludzi,

często sprawiający trudności,pozbawiony

wszelkich uczuć empatycznych

Złośliwy w stosunku do ludzi, wykazuje

agresję, nawet do tych, których kocha.

Nadmiernie angażuje się w pełne napięcia,

mrożące krew w żyłach sytuacje, nie

zwracając uwagi na niebezpieczeństwa z

tym związane

Dziwaczny w swoich zachowaniach