Pedagogika Społeczna

Literatura:

s. Kawula ”studia z pedagogiki społecznej”

Anna Przecławka Pedagogika społeczna. Kręgi poszukiwań”

Andrzej Radziewicz-winnicki „pedagogika społeczna u schyłku XX wieku”

T. Pilch d.Lalak „Elementarne pojęcie pedagogiki społecznej i pracy socjalnej”

Zajęcia I Pedagogika jako nauka i jej zadania

Pedagogika społeczna wywodzi się od pedagogiki ogólnej jako nauki o wychowaniu. Pedagogika jest nauką, każda nauka także pedagogika ma swój język naukowy, ma swoje pojęcia, ma swój przedmiot badań a także metody badawcze.

Za twórcę uważamy Amosia Konensky, który żył w wieku XVII był Czechem. W roku 1657 ogłosił swoje największe założenia. Nazywano go ojcem pedagogiki.

W 1773 r. powstała Komisja Edukacji Narodowej.

Każda nauka, w tym pedagogika także pełni:

• funkcje diagnostyczną (diagnosis - rozpoznanie, rozeznanie sytuacji),

• funkcja prognostyczna - prognozuje przyszłość wychowania,

• funkcja instrumentalno-techniczna, dobór metod, form i środków do realizacji wytyczonych celów,

• funkcja humanistyczna - czyli zwrócenie większej uwagi na człowieka

Podfunkcje:

• poznawcza, czyli stworzenie człowiekowi możliwości poznawania świata w sposób dla niego możliwy

• psychologiczna, czyli stworzenie korzystnych warunków do zaspokojenia potrzeb to jest potrzeb psychicznych (społecznych, miłości, akceptacji, kulturowych itd.)

Przyczyny wyodrębnienia się pedagogiki społecznej jako nauki:

1. przeobrażenia w gospodarce, społeczne i kulturowe, jakie miały miejsce w Europie i ameryce w XIX wieku szczególnie w II połowie wywołane przez postępy techniki i ruchy rewolucyjne.

2. Powstanie nowych potrzeb społecznych, które wymagały zorganizowania tych potrzeb. Powstawały nowe instytucje opiekuńcze mające na celu kompensacje braków, zapobieganie patologii i degradacji społecznej. Były to Towarzystwa Dobroczynności, sierocińce, ochronki, domy opieki publicznej itp.

3. Wraz z opiekuńczymi tendencjami ze strony filantropów, samorządów lokalnych, rządów narastały nowe, masowe ruchy rewolucyjne, które przeciwstawiały się cierpieniu i trudnym warunkom życia niektórych klas społecznych. Ruchy te domagały się sprawiedliwości społecznej, równości obywatelskiej, dostępu do oświaty szerokich grup ludzkości.

4. Szybki rozwój techniki przyśpiesza zmienność świata, a w tym także zmienność pracy zawodowej i narastanie wymagań kwalifikacyjnych. Stąd też wystąpiła konieczność doskonalenia zawodowego a także pojawiło się konieczność kształcenia ustawicznego i permanentnego.

Te przyczyny spowodowały, że pojawiła się nauka zwana pedagogiką społeczną.

Kształtowała się na terenie różnych krajów, przybierając rożne odmiany, zaś samo sprecyzowanie pedagogiki społecznej jako nauki wywarło szukanie sobie przez nią właściwego miejsca w dziedzinie nauk społecznych.

Pedagogika społeczna jest wiec dyscypliną ukształtowaną na pograniczu teorii wychowania, socjologii i teorii polityki społecznej. Jak twierdzi wielu badaczy pedagogikę społeczną można przedstawić jako kierunek pedagogiczny, specyficznie tratujący proces wychowania, koncentrujący uwagę na środowisku, które może być sprawcą trudności czy też sukcesów w wychowaniu. Koncentracja na roli środowiska w wychowaniu upoważnia do tego by pedagogikę społeczną nazwać jako pedagogikę środowiskową.

Cz. Czapów twierdzi, że „pedagog społeczny jest raczej uwarunkowanym historycznie nurtem myśli pedagogicznej; nie odrębną dyscypliną pedagogiczną”.

Inni zaś badacze np. Ryszard Wroczyński twierdzi, że „pedagogikę społeczną możemy uważać za odrębną dyscyplinę pedagogiczną, gdyż zajmuje się osobami i osobowościami ludzkimi w różnym wieku, wymagającym pomocy i opieki w rozwoju oraz zajmuje się instytucjami powołanymi do realizacji tych celów.

Szybszy rozwój pedagogiki społecznej następuje w latach 70-tych XX wieku bowiem przybywało więcej osób zajmujących się problematyką pedagogiczną, opiekuńczą a także powstało więcej instytucji typu opiekuńczego, które zaspokajały potrzeby ludzkie.

Pedagogika społeczna charakteryzuje się tymi wszystkimi właściwościami jakie przypisujemy pedagogice jako nauce o wychowaniu. P.S. sprowadza się do ujmowania wychowania jako przebiegu uwarunkowania i efektów z punktu widzenia teorii środowiska wychowawczego.

Aleksander Kamiński wyraża opinię, że „środowisko wychowawcze jest częścią obiektywnego środowiska społecznego człowieka (wraz z jego podłożem przyrodniczym i kontekstem kulturowym) tworzą je osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze, pobudzające jednostki i grupy dzieci, młodzieży i dorosłych do przyswajania wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych odpowiadających wychowawczemu ideałowi społeczeństwa”. Innymi mówiąc pedagogika społeczna skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych oraz na analizie warunków umożliwiających zaspokojenie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych fazach jego życia, ich toku różnorodnych sytuacji życiowych.

Z tych względów Pedagogika społeczna koncentruje się na środowisku życia jednostek lub grup oraz na instytucjach, celowo powstałych w społeczeństwie do realizacji zadań wychowawczych, mówiąc najogólniej pedagogika społeczna pełni dwa główne zadania:

• Dokonywanie opisu i oceny postępowania społecznego, wychowawczego w środowisku, głównie poprzez analizę faktów rzeczywistych,

• Projektowanie działalności społecznej, pedagogicznej, kulturowej, socjologicznej, zwłaszcza w drodze wypracowywania wzorców w rzeczywistości pożądanej np. opracowanie modelu funkcjonowania rodziny zastępczej, domu dziecka, domu starości itp.

Za twórczynię pedagogiki społecznej uważa się Helenę Radlińską, stworzyła ona podwaliny tej nauki. Określiła, ze „pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijająca się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych, społecznych z etyką (nauką o moralności) i kulturoznawstwem (teoria i historia kultury), dzięki własnemu punktowi widzenia”.

Pedagogika społeczna jest nauką bo posiada swój język naukowy, swoje pojęcia t j wychowanie, środowisko, potrzeby ludzkie, kultura, wzory i wzorce, diagnoza społeczna, kompensacja społeczna, opieka społeczna, służba społeczna, praca socjalna, pracownik socjalny. Posiada swoje metody, techniki badawcze

Aleksander Kamiński „funkcje pedagogiki społecznej”

Pojęcia pedagogiki społecznej:

1. Wychowanie - zawiera cztery doniosłe konsekwencje:

1. Dotyczy człowieka we wszystkich fazach jego życia; dzieciństwie, młodości, dorosłości, starości. W każdej z tych faz organizm człowieka wymaga nowych rodzajów pielęgnacji., kompensacji, zabiegów profilaktycznych (sprawy życia płciowego, nieuleczalna choroba, regres starości).

Człowiek wchodzi w nowe role społeczne (np. rola matki, dyrektora), poznajemy wartości moralne, intelektualne etc. Z czego wynika, iż wychowanie pojmuje się jako coś, co może być korzystne i pożądane w toku całego ludzkiego życia.

2. Rozszerzenie kręgów wychowania intencjonalnego poza tradycyjne środowisko wychowania.

Dla pedagoga podstawowym kryterium wychowania jest celowe, zamierzone organizowanie procesu wychowawczego, czemu służą odpowiednie instytucje tworzące tzw. środowiska wychowawcze (szkoła, dom dziecka, świetlica)

3. Prócz tradycyjnych zawodów wychowawczych, powstają nowe zawody wymagające kwalifikacji wychowawczych: pracowników kulturalno-wychowawczych, pracowników socjalnych, itd.

4. Nasilenie aktywności samokształcenia. Wielki rozwój środków masowego przekazu ułatwia praktykowanie samokształcenia, indywidualnie lub zespołowo, pod kierunkiem lub samodzielnie

Wychowanie - to jedna z form działalności społecznej. Na działalność wychowawczą składa się wiele zabiegów i procesów, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy, moralny rozwój młodych pokoleń, przekazywanie im doświadczeń społeczeństwa zarówno z zakresu wytwórczości jak i dorobku, a tym samym zapewnienie ciągłości życia społecznego między pokoleniami.

2. Środowisko - środowiskiem nazywamy te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas, albo krótko lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet.

3. Potrzeby ludzkie - oznaczają brak czegoś, wprowadzający jednostkę w niepożądane stan, będący zwykle motywem do działanie w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeby. Potrzeba prowokuje dwojaką motywację:

1. Psychiczną (przeżycie)

2. Rzeczową (dążenie do przedmiotowego zaspokojenia).

4. Kultura - nie jest czymś sztucznym dla ludzkiej jednostki, jest potrzebą człowieka, bez zaspokojenia której jednostka nie osiągnie pełnego zdrowia i pełnego zadowolenia z życia.

Kulturę stanowi „ogół wytworów działalności ludzkiej - materialnych oraz niematerialnych, wartości, uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom

5. Wzór - jest strukturą odtwarzająca bądź regularność rzeczywistych ludzkich zachowań; bądź regularność rzeczywistego funkcjonowania danej instytucji. Poszczególne klasy i warstwy społeczne charakteryzują właściwe im wzory zachowań instytucji nierzadko odmienne w każdej z tej klas i warstw np. wzór mieszkania polskiej rodziny chłopskiej i robotniczej, inteligenckiej w Polsce. Składnikami wzoru mogą być zarówno cechy aprobowane przez opinię publiczną jak i potępiane przez nią np. w zakresie higieny mieszkań. Wzory w biegu czasu ulegają zmianą.

6. Wzorzec - to struktura teoretyczna innego rodzaju. Jest ona skonstruowana z cech pożądanych ludzkiego zachowania lub z pożądanych form i sposobów funkcjonowania instytucji.

Konstruktorami wzorców są:

• Zainteresowane społeczności postulujące lepszy bieg zachowania osób i funkcjonowania instytucji

• Jednostki lub grupy odpowiedzialne za daną dziedzinę życia i pragnące zmienić istniejące wzory zachowań i instytucji (rodzice, nauczyciele, politycy, etc.)

7. Diagnoza społeczna - samo pojęcie diagnozy oznacza rozpoznanie banalnego stanu rzeczy na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości, przez przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonego im typu lub gatunku, a dalej przez wyjaśnienie genetyczne tego stanu oraz określenie jego fazy obecnej i przewidywanego rozwoju.

Diagnoza społeczna stosowana jest dla rozpoznania przyczyny niezadowalających stanów jednostki ludzkiej - jej niedostosowania społecznego, zaburzeń w zachowaniu się, wykolejeń, degradacji społecznej. Podobnie jak w medycynie, zadanie polega na wysnuciu zamanifestowania się powyższych nienormalności z ich objawów - przyczyny lub przyczyn takiego stanu rzeczy.

8. Kompensacja - oznacza wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających pomyślny bieg życia jednostki lub grupy. Pojęcie kompensacja przyjęła pedagogika społeczna z psychologii indywidualnej Alfreda Adlera, który rozumiał ją jako dążenie do zaznaczenia przez jednostkę, swych wartości w pewnej dziedzinie np. ktoś upośledzony fizycznie rozwija maksymalnie swe uzdolnienia artystyczne, kompensując brak sukcesów towarzyskich, sportowych, itd.

9. Opieka społeczna - była córką filantropi. Rozwój kapitalizmu i proletaryzacja miasta w tak wysokim stopniu nasilały niezwyciężalne trudności życiowe wśród coraz większej ilości rodzin, że samorządy lokalne i rządy państw uznały za niezbędne wsparcie dobroczynności prywatnej pomocą środków publicznych.

10. Służba społeczna (social service)- oznacza opiekę społeczną. Nasza międzywojenna opieka społeczna zaczeła zmieniać się jakościowo w kierunku analogicznym do tego, co się działo ze służbą społeczną przodujących państw kapitalistycznych, nie zrywając z zasadą filantropii - unaukowiano teorię i praktykę opieki społecznej, akcentowano silne poczynania profilaktyczne, realizowano postulat uzawodowienia personelu za pomocą licznych kursów dokształcających.

11. Praca socjalna -stanowi poszerzenie dawniejszego pojęcia akcji socjalnej, oznaczającego działalność państwa, związków zawodowych, zakładów pracy na rzecz pracujących na rzecz pracujących i ich rodzin, obejmują opiekę nad matką i dzieckiem, wczosy pracownicze, stołówki, ogródki działkowe, działalność kulturową a także osoby i grupy będące poza społecznością pracowniczą (ludzie starsi, osoby dotknięte patologią społeczną)

12. Pracownik socjalny - pełni służbę na rzecz ideałów narodowych, klasowych, humanitarnych - ich gorliwość, dzielność moralna i życzliwość wobec tych dla których pragnęli być użyteczni.

Zajęcia II Metody i techniki badawcze stosowane w pedagogice społecznej

1. Każda nauka prowadzi badania naukowe, po to żeby się lepiej rozwijać, by mogła mieć w swoim zakresie większy dorobek, by móc nawet poniekąd wspierać inne nauki.

2. Przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a przede wszystkim procesy wychowania, ich cele, zadania, treści, przebieg.

3. Badanie naukowe - jest celowym poznawaniem obranego wycinka rzeczywistości pedagogicznej, społecznej, przyrodniczej i kulturowej. Wynikiem badania naukowego jest obraz badanej rzeczywistości. Badanie naukowe ma swój określony przebieg.

Przebiega według określonych etapów:

1. Jest to etap formułowania problemów, który poprzedzony jest sytuacją problemową

2. Formułowanie hipotezy (założenia)

3. Wybór terenu badań i osób badanych

4. Przygotowanie procedury badań, doboru metod (aby były skuteczne), w obrębie metod, trzeba dokonać doboru techniki, każda technika posługuje się odpowiednimi narzędziami. Narzędzia badawcze można skonstruować samemu. Badania powinny być poprzedzone badaniami wstępnymi

5. Przeprowadzenie badań

6. Analiza wyników badań (ilościowa, pod względem liczby)

7. Wyciągniecie wniosków

4. Metoda - zdaniem Okonia to systematyczny stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem. Metoda naukowa - to sposób dochodzenia do twierdzeń uzasadnionych i sprawdzonych.

Władysław Zaczyński w książce „praca badawcza - nauczyciel” uważa, że metoda badania naukowego to sposób poznania naukowego. To określony sposób poznania wybranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej, które cechują się tym, że są celowe, planowe, obiektywne, dokładne i wyczerpujące.

Z kolei T. Pilch wyraża opinię, że metoda badawcza stanowi zespół czynności i zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu lub zjawiska.

5. W literaturze metodologicznej nie ma jednolitego podziału metod i technik badawczych.

6. Na gruncie pedagogiki społecznej klasyfikacji metod i technik badawczych w sposób wyraźny dokonał T. Pilch (w książce Zasady badań pedagogicznych).

T. Pilch wymienia następujące metody badań pedagogicznych:

• sondaż diagnostyczny - polega na rozpoznawaniu zjawisk społecznych charakteryzujących zbiorowość. Badania sondażowe obejmują wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponad to stan świadomości społecznej obejmują opinie i poglądy określone w zbiorowości, proces narastania badanych zjawisk, ich tendencje, stopień nasilenia, chodzi tu o wszystkie te zjawiska, które nie są instytucjonalne zlokalizowane lecz rozproszone w zbiorowości społecznej.

• monografia pedagogiczna - jest opisem pewnego całościowego zjawiska a zjawiskiem takim może być na przykład funkcjonowanie szkoły. Pilch twierdzi, że „monografia jest metodą badań, której przedmiotem są instytucja wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne w formie działalności wychowawczej, prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad, i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych”.

Wyróżniamy dwa rodzaje monografii pedagogicznej:

- problemowa(gdzie opisujemy, rozważamy problem)

- historyczna (gdzie opisujemy funkcjonowanie placówki od momentu jej powstania do pewnego momentu jej działania)

• metoda indywidualnych przypadków - zwana inaczej studium przypadków. T. Pilch twierdzi, że „metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnego zjawiska natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na pracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

• eksperyment - to metoda naukowego badania, określonego wycinka rzeczywistości polegająca na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem. Ten nowy intencjonalnie wprowadzony do procesu czynnik nazywa się czynnikiem eksperymentalnym lub zmienną niezależna. Zaś obserwowane zmiany powstałe pod jego wpływem nazywa się zmiennymi zależnymi.

Eksperyment jako metoda posiada tylko dla swojego użytku swoje techniki, które wykorzystuje.

Technika jeden grupy - wybieramy jedną grupę mniej więcej w tym samym wieku rozwoju biorąc pod uwagę co chcemy badać prowadzimy na początku badania wstępne i stwierdzamy jaki jest poziom wiedzy z danego okresu na ten czas. Wprowadzamy czynnik eksperymentalny, taki eksperyment trwa nawet pól roku. Badamy po tym czasie grupę ponownie i stwierdzamy jakie zmiany spowodował ten czynnik.

Technika grup równoległych - wybieramy dwie grupy do badania o podobnym wieku i rozwoju, przeprowadzamy badania tych grup. Ta grupa, która osiągnęła wyższe wyniki będzie nazwana grupą kontrolną a ta z niższymi eksperymentalną. Po pół roku badamy grupy ponownie i stwierdzamy czy grupa eksperymentalna wyprzedziła czy dogoniła grupę kontrolną.

Technika rotacji - również znana jako krzyżowania - jest identycznie jak w technice grup równoległych, ale tutaj dochodzi do zmiany grupy kontrolnej na eksperymentalną i na odwrót.

7. Technika badawcza jest pojedynczą procedurą i jest podrzędna do metod badawczych. Inaczej technika badawcza jest określoną czynnością służącą do uzyskania pożądanych danych i jest niezbędna do wykonania określonej czynności badawczej. Techniki badawcze stosuje się w obszarze danych metod badawczych.

T. Pilch na gruncie pedagogiki społecznej wymienia następujące techniki badawcze:

• Obserwacja - planowe spostrzeganie podjęte w jakimś celu: bezpośrednia lub uczestnicząca. Obserwacja ma być obiektywna, nieskażona moim nastawieniem, wierna, wnikliwa, wyczerpująca i rzetelna. Sporządzamy arkusz obserwacyjny bądź protokół obserwacyjny. Zamieszczamy w nim datę obserwacji, czas obserwacji, miejsce, sytuacje w jakiej ktoś był obserwowany, przebieg obserwacji.

• Wywiad - bezpośrednia rozmowa badacza z respondentem. Może być różnego rodzaju np. w postaci swobodnej. Wywiad jako rozmowa naprowadzona (badacz posługuje się listą pytań, które mają charakter ogólny ukierunkowujący rozmowę).

Wywiad standaryzowany - posługujemy się odpowiednio skonstruowanym narzędziem badawczym (w postaci kwestionariusza, ankiety). Kwestionariusz wywiadu składa się z instrukcji, problematyki badawczej (wszystkie pytania, które chcesz zadać które nie mogą sugerować odpowiedzi, danych osobowych (metryczki).

• Ankieta - jest narzędziem pośrednim, wymaga mniej czasu, najszybsza technika do przeprowadzenia, lecz mniej wiarygodna w porównaniu do wywiadu. W kwestionariuszu ankiety mogą być badania otwarte, zamknięte, pół zamknięte, kafeteria (pytania z odpowiedziami możliwymi do wyboru).

• Analiza dokumentów - jest bezpośrednim narzędziem. Dokumentem nazywamy każdą rzecz mogącą stanowić źródło informacji o badanej osobie. Każda informacja uwierzytelniona pieczęcią jest dokumentem.

Rodzaje dokumentów:

- Cyfrowe

- Obrazowe

- Planszowe

- Obrazy

- Zdjęcia

- Kartki

- Notatki dźwiękowe (wizualne)

- płyty

Dokumenty:

- formalne / uwierzytelnione pieczęcią

- osobiste (nasze rzeczy, notatki, prace, rysunki, zapiski)

- zastane - w danej instytucji o danej porze w danym dniu

- intencjonalnie tworzone (to te o wykonanie, których prosimy kogoś)

Dokumenty należy analizować w celu wyciągnięcia odpowiednich wniosków.

• Technika socjometryczna - zajmują się badaniem pozycji jednostki w grupie, życie wewnętrzne grupy, relacja między podgrupami itd. Stosujemy w nich testy socjometryczne, które zawierają pytania wyboru i odrzucenia. Na bazie uzyskanych odpowiedzi, sporządzamy wykresy, które nazywają się socjogramy np. kołowy, socjogram gwiazda, socjogramy uporządkowane i nieuporządkowane, itd.

• Techniki projekcyjne - służą temu, aby uzyskać natychmiastowe informacje od badanych osób na dany temat. Chodzi tu o obraz lub wycinek rzeczywistości ukazany szybko, natychmiast. Stosujemy testy np. niedokończonych zdań przykład „gdy rodzice się kłócą to …”.

• Test - oznacza próbę lub zadanie sprawdzające, musi mieć swoje cechy:

- Adresata

- Z reguły jednakowy dla wszystkich

- Dokładny

- Czuły (wykaże istotne cechy)

- Walidacja testu (ma mierzyć to - co ma mierzyć)

- Ma dotyczyć wiedzy znanej

- Ma skale ocen tzn. przeliczamy zadanie na punkty

Rodzaje testów:

- Psychologiczne (inteligencji IQ, zdolności, osobowości…)

- Pedagogiczne (umiejętności podstawowych np. czytania; testy badające wiedzę z konkretnego przedmiotu szkolnego.

• Techniki statystyczne - służą do obliczania analizy ilościowej i szukania związku, zależności zachodzących pomiędzy zmiennymi. Stwierdzamy, czy zachodzi istotność różnicy, czy nie między badanymi zjawiskami, sytuacjami itd.

Najprostszą techniką statystyczną jest średnia arytmetyczną:

X² (kwadrat)

T (student)

Techniki pearsona

7

---