OCEANIA
W skład Oceanii wchodzą wyspy rozmieszczone na Oceanie Spokoj-
nym, których łączna powierzchnia lądowa wynosi około 1270 tyś. km2.
Wyspy Oceanii dzieli się na następujące grupy: Melanezja, Mikronezja
i Polinezja.
Pod względem geologicznym wyspy Oceanii dzielą się na dwa różno-
wiekowe obszary. Wyspy części południowo-zachodniej, wchodzące w
skład Melanezji, zbudowane są ze starszych struktur, złożomych ze skał
osadowych wieku paleozoicznego, mezozoicznego i kenozoicznego, poprze-
cinanych licznymi intruzjami skał magmowych. Skały te zostały sfałdo-
wane w mezozoiku i kenozoiku. Ruchy tektoniczne i związane z nimi zjawiska
wulkaniczne trwają tu do dnia dzisiejszego. Wyspy części środko-
wej i wschodniej, należące do Mikronezji i Polinezji, zbudowane są głów-
nie ze skał górnotrzeciorzędowych i czwartorzędowych, zaburzonych tek-
tonicznie w czwartorzędzie. Należą do nich młode skały wulkaniczne i
współczesne rafy koralowe. Działalność wulkaniczna nie została tu zakoń-
czona. Wyspy Oceanii są klasycznym przykładem współczesnych proce-
sów górotwórczych, których badania naukowe pozwalają rozwiązywać
problemy starych górotworów. Wśród wysp Oceanii wyróżnia się trzy
podstawowe typy: wyspy pochodzenia kontynentalnego, do których należy
większość wysp Melanezji, wyspy koralowe 'osiągające wysokość od l do
7 m n.p.m. i' wyspy wulkaniczne rozrzucone na całym Oceanie Spokojnym.
Wyspy Oceanii leżą głównie w strefie klimatów podrównikowych,
część wysp znajduje się w strefie klimatów zwrotnikowych a niektóre,
położone na południu, również w strefie klimatów podzwrotnikowych.
Wyspy strefy podrównikowej mają bardzo małe amplitudy temperatur
rocznych, przy średnich temperaturach miesięcznych 25°C - 28°C. Ze
wzrostem szerokości geograficznej roczne amplitudy rosną do 5°C na Ha-
wajach i 10°C w rejonie Nowej Zelandii. Na wyspach przyrównikowych roczne
opady wynoszą 1500-4000 mm, a na stokach dowietrznych do-
chodzą do 7000 - 9000 mm. Ku wschodowi ilość opadów maleje. Zachodnią
Oceanię często nawiedzają tajfuny.
Ze względu na duże opady rzeki wysp są obfite w wodę; przy ujściu
do oceanu tworzą one delty. Rzeki są krótkie. Na wyspach Mikronezji
i częściowo Polinezji zaznacza się niedobór wody słodkiej. Roślinność wysp
Oceanii wykazuje związki z florą paleotropikalną,
zwłaszcza obszaru malajsikiego, z florą australijską i na południu z florą
holantarktyczną. Na wyspach kontynentalnych, wchodzących głównie w
skład Melanezji, rosną bujne i wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe.
Ku południowi przechodzą cne w lasy podzwrotnikowe. Na suchych sto-
kach odwietrznych przeważają trawy sawann. Ku wschodowi roślinność
ubożeje i iskład jej jest coraz bardziej monotonny. Skąpą i monotonną ro-
ślinność mają wysepki koralowe, reprezentowaną przez gaje palmy koko-
sowej i niskie zarośla.
Pod względem zoogeograficznym wyspy Oceanii należą do Notogei
i wykazują pokrewieństwo z fauną Australii. Ssaki reprezentowane są
przez stekowce (kolczatki), torbacze, gryzonie i nietoperze. Z ptaków
charakterystyczne są ptaki rajskie i altanniki. Im dalej od lądu stałego tym
fauna jest uboższa. Na niektórych wyspach ssaki reprezentowane są je-
dynie przez nietoperze.
M e l a n e -z j a obejmuje wyspy na zachodzie Oceanu Spokojnego, które
rozmieszczone są między równikiem a Zwrotnikiem Koziorożca. Należą
do niej następujące główne wyspy i archipelagi: Archipelag Bismarcka,
Wyspy Salomona, Santa Cruz, Nowe Hebrydy, Nowa Kaledonia i Fidżi.
Łącznie zajmują około 967 tyś. km2 powierzchni lądowej. Wyspy Me-
lanezji pod względem geologicznym wykazują związek z kontynentem
australijskim. Tarcza krystaliczna tego kontynentu zanurza się ku półno-
cy pod Morze Arafura, buduje podłoże nizinnej części Nowej Gwinei i
wciska się wąskim klinem ku 'zachodowi. Tarczę krystaliczną obrzeża od
północy młody orogen trzeciorzędowy, który utworzył pozostałą część
wysp Melanezji. Ruchy górotwórcze wytworzyły tu skomplikowane struk-
tury, które rozrywały, skręcały i przesuwały się w kierunku Oceanu Spo-
kojnego. Ruchy te trwają obecnie o czym świadczą częste trzęsieoia zie-
mi, silny wulkanizm i duże anomalie grawimetryczne.
Poszczególne człony orogenu melanezyjskiego składają się z trzonów
krystalicznych i struktur fałdowych zbudowanych ze skał osadowych
różnego wieku, od paleozoiku po trzeciorzęd. Jedne z nich zatopione są
w oceanie, inne. 'ukazują się w postaci górzystych wysp. Najwyższe pasma
górskie znajduje się na Nowej Gwinei (góry Śnieżne, Oranje, Star, Kubor
i Owen Stanieya). Na północ od Nowej Gwinei przebiega pasmo wulka-
niczne tworzące kilka łuków w postaci Archipelagu Bismarcka. Łańcuch
drobnych wysepek, przeważnie wulkanicznych tworzą Wyspy Salomona.
W budowie geologicznej Wysp Fidżi występują szczątkowe fragmenty za-
topionego kontynentu, zbudowane z granitów i diorytów. Na starszym
cokole wznoszą się stożki wulkaniczne. Wyspy nawiedzane są przez częste
trzęsienia ziemi. Podobną budowę 'mają Nowe Hebrydy.
Wynurzonym grzbietem górskim jest Nowa Kaledonia, składająca się
z jednej większej (16 tyś. km2) wyspy i szeregu drobnych wysepek kora-
lowych. W starszym podłożu metamorficznym występują kruszce niklu,
chromu oraz rudy żelaza i manganu. Wyspy mają klimat oceaniczny, tro-
pikalny. Na stronie dowietrznej wysp opady atmosferyczne dochodzą do
2000 mm, w tej części rosną lasy wilgotne, natomiast strona odwietrzna
wysp ma mniej opadów i porośnięta jest roślinnością sawanny.
Mikronezja obejmuje grupy drobnych wysp, do których należą
Mariany, Karoliny, Wyspy Marshalla, Wyspy Gilberta oraz Nauru. Łącz-
nie do Mikronezji należy około 1500 wysp o powierzchni 3420 km2. Naj-
większe wyspy są pochodzenia wulkanicznego, małe to przeważnie wyspy
koralowe. Mikronezja leży w strefie klimatów podrównikowych i zwrotni-
kowych. Średnie temperatury miesięczne wynoszą od 24°C - 28°C. Roczna
suma opadów atmosferycznych dochodzi do 1500 mm na północy, a na po-
łudniu do 6000 mm. Zachodnia część Mikronezji nawiedzana jest przez tajfuny.
Na wyższych wyspach wulkanicznych rosną lasy równikowe, w
miejscach suchszych niskie lasy, zarośla i sawanny.
Wyspy Mariańskie zajmują około 1000 km2. Składają się z 15 wysp
pochodzenia wulkanicznego oraz licznych drobnych wysp i raf koralo-
wych. Do największych 'należą wyspy: Guam, Saipan, Tinian, Róża, Pa-
gan. Na wyspach północnych czynne są wulkany. Klimat wysp jest zwrot-
nikowy o wyrównanych rocznych temperaturach, średnio od 24°C do
28°C. Roczne sumy opadów atmosferycznych wynoszą 1800 - 2300 mm.
Często wyspy są nawiedzane przez tajfuny. Na wilgotnych stokach na-
wietrznych występują wiecznie zieinne lasy zwrotnikowe, w częściach su-
chych sawanny i suche zarośla.
Rozległy Archipelag tworzą Karoliny, składające się z około 950 wysp
o łącznej powierzchni 1195 km2. Do wysp pochodzenia wulkanicznego na-
leżą Palau, Jap, Truk, Ponape, Kusaie, pozostałe są wyspami koralowymi.
Wyspy mają klimat równikowy, wybitni? wilgotny z opadami od 1800
do 6500 mm rocznie. Zachodnie Karoliny są obszarem powstawania taj-
funów. Przeważają tu wilgotne lasy równikowe i sawanny.
Wyspy Marshalla zajmują około 171 km2 powierzchni lądowej.
Składają się z dwóch ciągów o łącznej ilości 32 atoli i około 550 raf kora-
lowych. Klimat wysp jest podrównikowy z opadami w części północnej
1500 - 2000 mm i w części południowej około 4500 mm rocznie. Wyspy
leżą w strefie pasatów, stąd przeważają na nich wiatry z kierunków
wschodnich. Roślinność wysp jest skąpa, reprezentowana przez niskie lasy
wiecznie zielone i suche zarośla.
Większy archipelag stanowią Wyspy Gilberta i Lagunowe o łącznej
powierzchni lądowej 955 km2. Są to wyspy koralowe z klimatem równi-
kowym. Średnie temperatury miesięczne wynoszą 240C-310C, roczne
opady około 1000 mm.
Polinezja obejmuje wyspy w środkowej części Oceanu Spokojnego
o łącznej powierzchni około 43 tyś. km2. Do większych wysp należą: Ha-
waje, Lagunowe, Feniks, Tonga, Tokelau, Samoa, Cooka, Linę, Tubuai,
Markizy, Towarzystwa, Tuamotu, Wielkanocna i szereg mnieJBzych. Są
to wyspy wulkaniczne często otoczone rafami koralowymi i wyspy kora-
lowe. Na Hawajach i Samoa czynne są 'wulkany. Wyspy Polinezji leżą
w strefie klimatów podrównikowych i zwrotnikowych. Średnie tempera-
tury miesięczne wynoszą od 18°C do 28°C. Roczna suma opadów atmosfe-
rycznych wykazuje rozpiętość od 1500 mm na wschodzie do 3500-4000
mm na zachodzie, a na wyspie Kauai w Hawajach do 12 500 mm rocznie.
Środkowa część wysp jest obszarem powstawania tajfunów. Na wilgot-
nych skłonach wvsp rosną bujne, wiecznie zielone lasy, na skłonach od-
wietrznych panuje roślinność sawanny.