EDUKACJA I REHABILITACJA OSÓB

Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ RUCHOWĄ

prof. Czesław Kosakowski

Oligofrenopedagogika semestr VI

(wykłady)

Zadania przedmiotu

Zasadniczym celem nauczania przedmiotu jest nabycie przez studentów wiedzy dotyczącej psychopedagogicznych problemów osób z niepełnosprawnością ruchową, a w szczególności:

• celów i zadań pedagogiki leczniczej,

• czynników etiologicznych niepełnosprawności ruchowej z podkreśleniem możliwości prewencyjnego działania na poziomie prewencji ogólnospołecznej i jednostkowej,

• możliwości rehabilitacji i edukacji osób z niepełnosprawnością ruchową.

Przedmiot ma więc na celu nie tylko zapoznanie z typami kalectw i ich implikacjami dla psychospołecznego funkcjonowania osoby i możliwości udzielenia im wsparcia ale też kształtowania u studentów gotowości do pracy z i na rzecz tych osób.

Treści programowe

1. Wprowadzenie. Terminologia. Przedmiot i zadania. Czynniki stałe tkwiące w chorobie i kalectwie (ból, lęk, ograniczenie aktywności) jako potencjalne zagrożenie dla rozwoju dzieci i młodzieży oraz spełniania się w rolach społecznych człowieka dorosłego. Źródła zagrożeń wielowymiarowość bólu i ograniczenia aktywności.

2. Typy kalectw: wrodzone, nabyte w trakcie porodu, nabyte w trakcie życia osobniczego: urazowe, pochorobowe. Przyczyny

3. Ukierunkowania kalectw.

4. Wielowymiarowość i wielowarstwowość niepełnosprawności ruchowej.

5. Czynniki wpływające na psychikę osób z dysfunkcją narządu ruchu. Czynniki wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne.

6. Modele przyjęcia choroby/kalectwa: destrukcja. Wyzwolenie, nowa forma aktywności.

7. Problemy psychopedagogiczne w pracy z osobami z dysfunkcją narządu ruchu.

8. Rodzina a dziecko z dysfunkcją narządu ruchu.

9. Usytuowanie postępowania psychopedagogicznego w stosunku do medycznego

10. Terapia psychopedagogiczna osób z dysfunkcją narządu ruchu. Czynniki wyznaczające terapię psychopedagogiczną. Zadania terapii: lecznicze, rehabilitacyjne, dydaktyczne. Typy terapii - terapia odciążeniowa, terapia aktywizująca.

Rodzaje terapii: biblioterapia, hipoterapia, dogoterapia, muzykoterapia, terapia przez twórczość, ergoterapia.

11. Wybrane przypadki niepełnosprawności ruchowej:

• Wrodzone wady ośrodkowego układu nerwowego (rozszczep kręgosłupa, przepuklina oponowa i oponowo rdzeniowa, wodogłowie),

• Dystrofie nerwowo - mięśniowe,

• Mózgowe porażenie dziecięce,

• Amputacje wrodzone, amputacje nabyte

• Wady kręgosłupa

• Odmienność somatyczna

12. Metody stosowane w usprawnianiu osób z niepełnosprawnością ruchową:

• Kinezyterapia,

• Fizykoterapia (ciepłolecznictwo, światłolecznictwo, elektrolecznictwo),

• Metoda Babach,

• Metoda Peto,

• Metoda Portage

• Metoda Vojty

• Metoda Glena - Domana

13. Społeczne funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością ruchową.

14. Edukacja osób z niepełnosprawnością ruchową.

Literatura:

• R. Anyszko - Kott - Wychowanie dziecka w zakładzie leczniczym. Warszawa 1998

• B. Arusztowicz, W. Bąkowski - Dziecko kalekie jakiego nie znamy. Warszawa 1989

• B. Arusztowicz, W. Bąkowski - Dziecko niepełnosprawne z dysfunkcją narządu ruchu. Kraków 2001

• W. Dega - Kalekie dziecko. Warszawa 1951

• Dziecko niepełnosprawne ruchowo cz.1 red. Z. Łosiowski, Warszawa 1997

• Dziecko niepełnosprawne ruchowo cz.2 red. M. Borkowska, Warszawa 1998

• Dziecko niepełnosprawne ruchowo cz.3 red. E. Mazanek, Warszawa 1998

• R. Janeczko (red.) - Kształcenie dzieci w zakładzie leczniczym. Warszawa

• J. Kossakowski - Wady i ułomności wrodzone u dzieci. Warszawa

• I. Kowalski, R. Lewandowski (red.) - Rehabilitacja dzieci i młodzieży, Olsztyn 2001

• I. Kowalski, R. Lewandowski (red.) - Rehabilitacja pediatryczna, Olsztyn 2003

• G. Kwaśniewska, R. Lewandowski - Rodzina dziecka z przepukliną oponowo - rdzeniową. Lublin 2004

• J. Nawrot - Ergoterapia w wychowaniu dziecka upośledzonego fizycznie. Warszawa 1973

• Sport i rehabilitacja osób niepełnosprawnych. Olsztyn 2000

• K.J. Zabłocki - Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii. Warszawa 1998

• I. Zgrychowa, M. Bukowski - Chore dziecko chce się bawić. Warszawa 1982

• K. Ziątek, J. Jaszczuk - Dziecko niepełnosprawne ruchowo na drodze do niezależności. Warszawa

WYKŁAD - 1 -

23.03.2011 r.

Piętra systemu nerwowego:

1. rdzeń kręgowy - najniższe piętro - integracja czynności odruchowych;

2. pień mózgu - regulacja czynności zautomatyzowanych - trwanie biologiczne - oddychanie, sen, łaknienie, pragnienie;

3. kora mózgowa - najwyższe piętro - reguluje czynności związane z psychospołecznym funkcjonowaniem - mówienie, czytanie, pisanie, funkcjonowanie w relacjach społecznych.

Pochodzenie kalectwa:

1. mózgowe

2. rdzeniowe

3. stawowe.

Medycynie zawdzięczam technikę badania i dyscyplinę naukowego myślenia (…) Dzięki niej nauczyłem się wiązać mozolnie rozproszone szczegóły w logiczny obraz rozpoznania. I bogaty w doświadczoną świadomość o potędze praw natury, geniuszu badawczej myśli ludzkiej staje wobec niewiadomej: dziecko - Korczak.

Aleksandrowicz J. - Nie ma uleczalnie chorych.

zdrowie - wg Aleksandrowicza - jest nie tylko kategorią biologiczną, ale i społeczną,

obyczajową i kulturową osadzoną w realiach czasu i przestrzeni;

choroba - Wg Rosem - choroba nigdy nie objawia się, jako czysta przyroda, ale

zawsze kształtują ją stosunku społeczne;

choroba i kalectwo - zdarzenie w życiu człowieka, który dla dzieci i młodzieży

stanowić może zagrożenie życia dla rozwoju; dla dorosłych zagrożenie w

spełnieniu ról społecznych;

Czynniki stałe tkwiące w chorobie i kalectwie:

1) BÓL

Wymiary bólu:

* ból jako sygnał, zwiastun procesów toczących się w organiźmie

- ból dla człowieka jest zbawienny - zmusza do zainteresowania się zmianami

zachodzącymi w organiźmie

* ból, jako zjawisko toczącego się procesu leczenia - jest eliminowany;

ból - wg Towarzystwa Badania Bólu - nieprzyjemne przeżycie, towarzyszące

istniejącemu lub zagrażającemu uszkodzeniu tkanki;

Rodzaje bólu:

1. somatyczny - wrażenia zmysłowe - faktyczny ból - fizjologiczny;

2. psychiczny - odbieramy ból przez pojedynczego człowieka, psychika może potęgować odbiór bólu;

3. mieszany - psychosomatyczny.

Rodzaje bólu totalnego wg Winkler:

* fizyczny - najczęstsze u dzieci i młodzieży

* emocjonalny - najczęstsze u dzieci i młodzieży

* duchowy - najczęściej u osób dorosłych

* socjalny - najczęściej u osób dorosłych.

2) LĘK

strach - uprzedmiotowiony, pojawia się przed czymś konkretnym;

lęk - jest pewnego rodzaju postawą, nie ma konkretnego przedmiotu, spodziewa

zdarzenie - „martwienie się na zapas”.

3) OGRANICZENIE AKTYWNOŚCI:

a) po doznaniu uszkodzenia

b) jako następstwo choroby i kalectwa

c) obiektywna, subiektywna.

WYKŁAD - 2 -

6.04.2011 r.

Źródła zagrożeń:

1) Czy jest to kalectwo, czy stan stabilny, postępujący

2) w procesie leczenia - błędy w sztuce medycznej (żeby zagrożeń był, jak najmniej)

• podejście podmiotowe - osobowe

• podejście rzeczowe - większe zagrożenia - upodmiotowienie, ważne jest traktowanie pacjenta jak partnera

3) stosunek najbliższego otoczenia - Jak jest traktowane dziecko/osoba dorosła dotknięta kalectwem? Czy warta jest inwestowania? Czy najbliższe otoczenie akceptuje go biernie, czy czynnie?

Akceptacja bierna - niech się chowa, ale bez podejmowania rehabilitacji,

trudno stało się - żyje, niech żyje, ale proces rehabilitacji jest

zbędny;

Akceptacja czynna - korzystna, polepsza stan, zmienia sytuację.

4) postawy społeczne - stosunek społeczności do osób z kalectwem; Czy osoba

otrzyma szansę na leczenie, rehabilitację, czy też nie;

- jeśli pieniędzy nie starczy dla wszystkich to osoba z kalectwem ujawni się, jako

konkurent na drodze do pieniędzy;

Rodzaje wg źródła:

1. pochodzenie mózgowe

2. pochodzenie rdzeniowe

3. pochodzenie stawowe

4. pochodzenie pourazowe - uraz mózgu, rdzenia, stawów;

Kryterium wg czasu wystąpienia:

1) wrodzone

* dysplazja stawu biodrowego (zwichnięcie stawu biodrowego)

Czynniki pojawiają się wcześnie, niewykształceni się panewki ujawnia się w

okresie porodu.

- niewielka dysplazja - ustala się

- dysplazja stawu biodrowego - często u dziewcząt;

* stopy szkopate, końskoszkopte - często pojawia się u chłopców w bardzo wczesnej fazie okresu zarodkowego/końcowej fazie ciąży (poważne złamania stawu)

* zajęcza warga, wilcza paszcza - rozszczep podniebienia

* kręcz karku

- wady w wykształcaniu się kręgów szyjnych

- stany zapalne mięśni, które utrzymują w pozycji pionowej dziecka prawo - lewostronne

- leczenie zachowawcze: rozgrzewanie, masaże, utrzymywanie kołnierza ortopedycznego

* wrodzone wady palców, rąk i nóg

- dodatkowe place (dobrze wykształcone/szczątkowo), ubytki w postaci szczątkowej

* amputacje wrodzone - 4 a 7 tydzień ciąży

- zwykłe amputacje - kończyna się nie pojawia

- fakomelie - 35 a 50 dzień ciąży

- amedia - bez rąk

- dysmedia - bez nóg;-

WYKŁAD - 3 -

20.04.2011 r.

2) KALECTWA ZWIĄZANE Z AKTEM PORODU (Okołoporodowe)

• Porodowy uraz kończyn - na skutek porodu może dojść do naderwania układu mięśni i włókien nerwowych, które utrzymują rękę w naturalnej pozycji (u niemowląt rączki są zgięte w łokciach i trzymane przy klatce piersiowej) i wówczas rączka zwisa bezwładnie

Może wystąpić naderwanie (częściej występuje) lub zerwanie (rzadziej występuje) układu mięśni i włókien nerwowych, których skutkiem jest uraz, kalectwo

Przy naderwaniu układu mięśni - stosuje się zachowawcze leczenie (rozgrzewanie, masaże, utrzymywanie prawidłowej pozycji ręki), rzadko dotyczy nóżki dziecka.

Przy zerwaniu układu mięśni

• Mózgowe Porażenie Dziecięce (MPD)

• w 60% przypadków MPD związane jest z samym aktem porodu

• w 20% przypadków MPD jest następstwem zaburzeń występujących w okresie przedporodowym

• w 20% przypadków MPD jest następstwem zaburzeń występujących w okresie poporodowym

• zaburzony porób może powodować: niedotlenienie (zamartwica), wylewy domózgowe (pękanie naczyń krwionośnych), zastoje żylne (brak przepływu krwi), mechaniczne uszkodzenie tkanki w mózgu

Następstwem wyżej wymienionych może być właśnie MPD.

Rodzaj MPD i jego stan zależy od tego:

• jak długie było niedotlenienie, jakich partii mózgu dotyczyło

• jak duży był wylew i które partie mózgu objął

4. KALECTWA NABYTE W ŻYCIU OSOBNICZYM

Wyróżnia się dwie grupy kalectw:

1. Kalectwa pochorobowe

2. Kalectwa pourazowe

Wskaźniki kalectw pochorobowych maleją, natomiast wyraźnie narasta odsetek kalectw pourazowych

CHOROBY KTÓRE MOGĄ PROWDZIĆ DO KALECTW NABYTYCH

• Gruźlica kostno stawowa (są to rzadkie przypadki, gdyż dzisiejsze generacje leków nie pozwalają na to):

• Jej następstwem są przykurcze i usztywnienia,

• Pojawiają się w tych przypadkach, gdzie wystąpiły zaniedbania głównie rodziców,

• Zapalenie szpiku kostnego (również jest to rzadka choroba)

• jest to bardzo niebezpieczna choroba,

• rozwija się bardzo szybko, występuje duża bolesność, wysoka temperatura

• może przeistoczyć się w sepsę uogólnioną,

• dzisiejsze leki pozwalają zapobiegać jej rozwojowi, ale musi być w porę rozpoznana,

• zakład w Świebodzinie: 50% - leczenie skolioz (skrzywienie boczne kręgosłupa), 50% amputacje wrodzone, nabyte i tzn. rzadkie choroby

• do zapalenia szpiku kostnego może dojść przy gruźlicy kostno stawowej, gdzie może wystąpić stan zapalny od środka lub od zewnątrz (poprzez urazy, otwarte zranienia)

• konsekwencją jest kalectwo, wrodzona łamliwość kości - kości są bardzo kruche

• Polio - paraliż dziecięcy wiotki:

• Jest to u nas rzadka choroba - rocznie w Polsce zdarza się kilkadziesiąt przypadków jej wystąpienia (ok. 50-60)

• Ostatnia epidemia powodująca tą chorobę była u nas w larach 50

• Największe problemy z polio ma trzeci świat, choć w dzisiejszych czasach Światowa Organizacja Zdrowia wysyła wolontariuszy, którzy wyjeżdżają do krajów, w których panuje epidemia i tam wędrują od wioski do wioski podając ludziom doustną szczepionkę.

• jest to choroba zakaźna, która ma specyficzny sposób atakowania, w danym środowisku polio atakuje ludzkość wybiórczo,

• ważne jest, aby rozpocząć leczenie już w trakcie namnażania się zarazków

• zarazki zaczynają atakować najczęściej komórki nerwowe rdzenia kręgowego. Zarazki wędrują, usadawiają się powodując stan porażenia (potworna bolesność - dla porównania lekkie prześcieradło jest odczuwane przez człowieka bardzo boleśnie). Po okresie porażeń występuje tzw. okres uszkodzenia - może uszkodzić zginacze, a nie uszkadzać prostownika. Gdy mija okres uszkadzania musi wystąpić rehabilitacja, gdyż bardzo szybko dochodzi do zaniku mięśni.

• Nieleczone polio może doprowadzić do kalectwa, ale to znikome przypadki

• Reumatyzm (gościec deformujący) - chrząstka zdrowa, która umożliwia nam zginanie nogi bez odczuwania bólu w reumatyzmie ulega uszkodzeniu, co powoduje usztywnienie a zginanie nogi prowadzi do odczulania bólu.

• Gościec deformuje także dłonie (zdeformowane palce)

• Do tej pory stanowi on duży problem, gdyż nie ma nadal skutecznego leczenia

• Zapalenie opon mózgowych albo nagminne zapalenie mózgu - choroba ta bardzo rzadko prowadzi do kalectwa

SKRZYWIENIE KRĘGOSŁUPA

• Skolioza:

• są to odchylenia od linii prostej

• jest to największy problem cywilizacyjny

• duży odsetek osób ma skoliozę

• klasyfikacja:

• odchylenie do 30 stopni (najczęściej skolioza jest o niewielkich kontach wychylenia)

• odchylenie 30-60 stopni

• odchylenie powyżej 60 stopni (bardzo rzadkie)

• kręgosłup jest bardzo precyzyjną strukturą i jeżeli na jakimś odcinku wystąpi odchylenie od linii prostej kręgosłupa na odcinku po przeciwnej stronie również takie odchylenie powstanie, aby zachować równowagę - kompensacja

WYKŁAD - 4 -

11.05.2011 r.

Odmienność somatyczna:

• niskorosłość

• wysokorosłość

• deformacje twarzy

• otyłość - 5% z przemienną materii; 90% - psychiczne uwarunkowania

• deformacje sylwetki

• transseksualizm - w ciele jest psychicznie inna postaci niż z wyglądu zewnętrznego - wygląd kobiety, zaś osobowość mężczyzny i odwrotnie;

Poczucie odmienności może dotyczyć:

• cech fizycznych

• cech umysłowych

• emocji

• umiejętności społecznych;

Modele zachowania się w sytuacji kalectwa i choroby:

• kalectwo i choroba jako destrukcja

- najbardziej niekorzystny model

- przyjęcie choroby jako załamania się życia - kompletna klęska

- najczęstsza faza;

• kalectwo i choroba jako wyzwolenie

- niekorzystny model

- kalectwo i choroba traktowana jako usprawiedliwienie w codziennych sytuacjach - zwalnia od wielu różnych obciążeń traktowane jako wymówka;

• kalectwo i choroba jako nowe wyzwanie

- model pojawiający się najrzadziej

- przejście z powyższych modeli do nowych wyzwań;

Model radzenia sobie ze stresem:

1. model zadaniowy - skoncentrowanie się na zadaniach - pojawił się problem (kalectwo/ choroba) i musza się z tym problemem wzmagać - muszą znaleźć sposoby, aby się z tym zmierzyć - model najbardziej pożądany;

2. model personalny/emocjonalny - skoncentrowanie się na swoich emocjach, lubią pokazywać swoje cierpienie - oczekują litości;

3. model unikania - bagatelizuje się problem, a zajmuje się czymś postronnym, nie myśleć, nie zajmować się tym problem (choroba/kalectwo);

Czynniki wpływające na psychikę osób z dysfunkcją ruchu.

• każdy stan kalectwa, choroby w sposób specyficzny, niepowtarzalny, kształtuje jej psychikę - konsekwencją tego jest konstruowanie epileptyka, reumatyka

• stan choroby, kalectwo nie pociąga ze sobą różnic jakościowych

• każdy stan chorobowy, kalectwa wpływa na psychikę;

a) wewnątrzpochodne - wynikają z samego kalectwa, bądź choroby związane z toczącym się procesem chorobowym

• przeciążenie układu nerwowego, procesy somatyczne wyznaczające stan chorobowy

• kalectwo - czucie ustrojowe, osłabia system nerwowy

• organizm chorobowy poszukuje adaptacji do jego stanu

• zmiany warunków wewnątrz - somatyczno - nerwowo - psychicznych - kruchość układu nerwowego

• podatność na przemęczania, nadmierne pobudzenie, chaotyczność procesów emocjonalnych,

zakłócony rytm życia przez chorobę

• ważna jest sprawność i współpraca pierwszego i drugiego układu sygnałowego

• współpraca korowa i podkorza;

b) zewnątrzpochodne - wynikają ze zmienionego środowiska przyrodniczego i społecznego osoby kalekiej i chronicznie chorej

• stan choroby, kalectwa zmienia środowisko - zmiana życia

• zmiana w organizmie - przekształcenie stereotypów, podporządkowanie innym

• uzależnienie od pomocy.

7

---