PŁEĆ KULTUROWA

Płeć kulturowa a biologia - Jak dalece zachowania kobiet i mężczyzn są uwarunkowane płcią biologiczną, a nie kulturową?

Zdaniem niektórych autorów istnieją aspekty biologii człowieka - od hormonów
i chromosomów począwszy, a skończywszy na rozmiarach mózgu i genetyce - które odpowiadają za istnienie wrodzonych różnic w zachowaniach mężczyzn i kobiet. stanowisko deterministyczne głosi, że uprzywilejowana pozycja mężczyzn i ich dominacja nad kobietami w różnych sferach życia jest efektem ich lepszego wyposażenia genetycznego. Zdaniem socjologów nie znaleziono jednak dowodów na istnienie związków między czynnikami biologicznymi a skomplikowanymi zachowaniami społecznymi kobiet i mężczyzn. Determinizm biologiczny nie znajduje jednak potwierdzenia w faktach. Dowodem na to są przeprowadzone przez antropologów badania, w społeczeństwach na niskim szczeblu rozwoju. Badania te wskazują, że kobiety i mężczyźni nic różnią się pod względem cech osobowości, ani też nic wykazują typowych zachowań przypisanych do tych ról w społeczeństwach cywilizowanych (np. mężczyźni w indiańskich plemionach Arapesków są łagodni i nieagresywni, podczas gdy kobiety nie lubią wychowywać). Wynika z tego to, iż dominacja mężczyzn i uzależnienie kobiet w społeczeństwach cywilizowanych są raczej efektem oddziaływań systemu norm i wartości, charakterystycznych dla tych, kultur, w świetle, których zajęcia i role kobiet są cenione niżej.

Socjalizacja do ról związanych z płcią

Nauka ról odbywa się przede wszystkim za pośrednictwem instytucji społecznych takich jak rodzina , szkoła, środki przekazu. W analizie tej rozróżnia się płeć biologiczną - w odniesieniu do anatomicznych i fizjologicznych różnic między ciałem kobiety i mężczyzny. Natomiast płeć kulturowa odnosi się do psychologicznych, społecznych i kulturowych różnic.

Podstawowym ośrodkiem socjalizacji do ról "męskich" i "kobiecych" jest rodzina.

W trakcie praktyk wychowawczych stosowanych przez rodziców chłopcy i dziewczęta po raz pierwszy wchodzą w sfery aktywności odrębnej dla obu płci (chodzi tu o to, że już od najmłodszych lat dziewczęta przygotowuje się do ról żon, matek itp., a chłopców - do ról mężów i ojców). To dorośli pokazują, jak należy się zachowywać i ubierać, w jaki sposób się bawić, co jest zabronione a co dopuszczalne. Podziały widoczne są wszędzie. W czasie zabaw ojcowie zachowują się inaczej w stosunku do chłopców niż córek. Są szorstcy i bardziej "męscy", wybierają zabawy "chłopięce", jak boks czy siłowanie się, podczas gdy zabawy z dziewczynkami są bardziej łagodne i spokojne.

Identyfikacja z własną płcią powstaje w miarę upływu czasu. Rozpoczyna się także długofalowe wdrażanie do odmiennych reakcji i sposobów myślenia o własnym miejscu w społeczeństwie. Zauważyć można także, że socjalizacja w tym najwcześniejszym okresie bezpośrednio rzutuje na wybór kierunków kształcenia. Dziewczęta decydują się na kierunki "sfeminizowane", podczas gdy chłopcy idą do szkół, gdzie uzyskuje się kwalifikacje do pracy w zawodach "męskich". U każdej z płci kształtują się odmienne wizje strategii życiowych.

Kolejnym etapem jest edukacja szkolna, podczas której w środowisku zewnętrznym są utrwalane tradycyjne podziały ról i kontynuuje się często sex-typing. Poszukując odpowiedzi na przekazywany obraz kobiet i mężczyzn, dziewczynek i chłopców,
w podręcznikach szkolnych można stwierdzić, że przedstawiany status kobiety i mężczyzny różni się. Podręcznikowi mężczyźni. to osoby o wyższym statusie niż kobiety, ich domeną są praca zawodowa, zainteresowania oraz władza, podczas gdy podręcznikowe kobiety wykonują wszystkie prace domowe. Przekazy kulturowe jak i podręczniki szkolne sytuują kobiety w rolach przede wszystkim domowych, a jeśli nawet prezentują kobiety pracujące to w sferach tradycyjnych jak nauczycielki, pielęgniarki, krawcowe itd. Podczas gdy ojcowie bywali racjonalizatorami., czy ludźmi sukcesu, to matki zawsze pozostawały w sferze domowej. .Zapominano. o stworzeniu odpowiednich wzorów dla kobiet. Można wysunąć zatem wniosek, że w dużej mierze to podręczniki kształtują stereotypy płci, za sprawą stereotypizowanego spojrzenia na świat, społeczeństwo i kulturę prezentowaną przez ich autorów. W efekcie dzieci dowiadują się z podręczników o rzekomym naturalnym braku zdolności dziewcząt do przedmiotów ścisłych czy informatyki, przeznaczając dla dziewcząt obszar działalności w domu. Budowana jest w ten sposób baza tłumacząca zasadność nauki gotowania dla dziewcząt i informatyki chłopców

TEORIE KSZTAŁTOWANIA PŁCI

Teoria kształtowania płci - Freud

Chyba najbardziej znaną i kontrowersyjną teorią formowania tożsamości płciowej jest teoria Zygmunta Freuda. Według niego, rozróżnienie płci u dzieci następuje według zdefiniowania
o posiadaniu penisa czy też nie. Obecność penisa lub też jego brak, jest symbolem męskości bądź kobiecości. Na tej podstawie dziecko wie, jaki przyjąć wzór zachowania. Freud opisuje odmienne procesy nabywania tożsamości płciowej dla chłopców i dziewczynek. Istotną jednak cechą obu tych procesów jest to, iż obie płcie kierują się instynktami, pożądaniem, czyli czysto biologicznymi predyspozycjami. Dopiero później, gdy dziecko zaczyna utożsamiać się z jednym z rodziców; chłopcy z ojcami, a dziewczynki z matkami, następuję uczenie się roli płciowej na postawie ucznia się na modelu. Oczywiście istnieją zarzuty wobec teorii tego psychoanalityka. Po pierwsze, Freud chyba zbyt utożsamia płeć kulturową z postrzeganiem genitaliów. Po drugie na założeniu wyższości penisa nad pochwą opiera się cała teoria. Po trzecie dla Freuda ojciec jest podstawową siłą dyscyplinarną, podczas gdy w wielu kulturach większą rolę w narzucaniu dyscypliny odgrywa matka.

Teoria kształtowania płci - Chodorow

Zdaniem Chodorow nauka czucia się istotą męską lub żeńską zaczyna się w najwcześniejszym okresie życia od przywiązania dziecka do rodziców. Dużo większe znaczenie niż Freud autorka przypisuje roli matki, mniejsze ojcu. Dziecko mocno wiążę się emocjonalnie z matka, ponieważ we wcześniej fazie życia to właśnie matka wywiera na nie największy wpływ.
W jakimś momencie związek ten musi zostać zerwany, aby dziecko uzyskało poczucie własnej odrębności. Zdaniem Chodorow ten proces zrywania więzi przebiega inaczej u chłopców i dziewcząt. Dziewczynki pozostają w ścisłej bliskości z matką, na przykład mogą się dalej do niej przytulać i całować ją oraz imitować jej zachowania. Brak ostrego zerwania z matka powoduje, że poczucie własnej osobowości dziewczynki, a później dorosłej kobiety znajduje kontynuacje z innymi ludźmi.. jej tożsamość może łączyć się lub być uzależniona od tożsamości innej osoby.: najpierw matki a później mężczyzny.

Chłopcy zyskują poczucie własnej odrębności poprzez bardziej radykalne odrzucenie pierwotnej bliskości z matką, swoje rozumienie męskości konstruując z tego co nie jest kobiece.. Uczą się nie być ;płaksą” Czy „mamisynkiem”. W rezultacie stosunkowo słabo radzą sobie z nawiązywaniem bliskich więzi, a ich spojrzenie na świat jest bardziej analityczne.

Społeczne tworzenie płci

Sensy, jakie możemy nadawać ciału, mogą zmieniać jego cechy, o których zwykliśmy myśleć, że są „naturalne”. Jednostki mogą konstruować i rekonstruować swoje ciała jak zechcą, począwszy od uprawiania ćwiczeń, stylu ubierania się a skończywszy na operacjach plastycznych i zmianie płci. Technika zaciera granicę naszego ciała fizycznego. Zatem ludzkie ciało, jego biologia nie są „dane”, gdyż w różnych kontekstach społecznych są przedmiotem zabiegów człowieka i są poddane jego woli. Zgodnie z teoriami socjalizacji biologiczna różnica między płciami tworzy ramy, które w dalszej kolejności podlegają „obróbce” kulturowej.

Definicja ideału kobiecego i męskiego ciała zmienia się z perspektywy historycznej i różni się w zależności od kultury, w której dorastamy.

• Współcześnie męskie ciało staje się obiektem zainteresowania i krytyki. Teraz nie tylko kobieta, ale również mężczyzna postrzegany jest przez pryzmat ciała i to głównie wokół niego buduje swoją tożsamość (nie jest ona już budowana wokół wykształcenia, cech intelektualnych i emocjonalnych w takim stopniu, jak to było dawniej). Ciało nie jest już nośnikiem wnętrza mężczyzny. Przekazy (głównie medialne) propagujące pewne wzorce zmuszają, zarówno mężczyzn, jak i kobiety do stałego monitorowania swojego ciała i poszukiwania nieadekwatności (jest to zjawisko „media-izacji” płci kulturowej). Mężczyźni i kobiety nie mają wyjścia, ich pragnieniem staje się, aby ich ciała były zmysłowe i piękne. Jednocześnie w społeczeństwie konsumpcji rytm życia coraz częściej wyznaczany jest przez stosunek człowieka z jego ciałem Niemożność zapanowania nad otaczającym nas światem zewnętrznym powoduje, że człowiek „zamyka się w ciało” i nieraz obsesyjnie się na nim skupia (liczenie kalorii, codzienne ćwiczenia, itp.)

• Dawniej ideałem piękna była kobieta której kolor skóry był najbardziej zbliżony do koloru kości słoniowej. Obecnie instytucje „solarium” biją rekordy popularności w związku z całkowicie odmiennym trendem.

• Wzór żeńskiej urody jest silnie zmienny kulturowo. Zmienia się także wraz z modą i upływem czasu. Np. w latach 50. XX wieku Marilyn Monroe uchodziła za szczególnie seksowną kobietę. Dzisiaj jej duże uda oraz raczej niski wzrost dyskwalifikowałyby ją prawdopodobnie jako np. modelkę. Ale już w społeczności Triobradczyków z wysp Pacyfiku osoba o tej budowie ciała uznawana jest za wybitnie atrakcyjną, gdyż jej atrybuty zwiastują płodność, a więc przedłużenie gatunku.

• W wielu kulturach (także zachodniej) dochodzi do celowego deformowania ciała w taki sposób, aby pasowało do obowiązujących wzorców urody - opalanie, piercing, gorsety, tatuaże, odsysanie tłuszczu, operacje plastyczne, wstrzykiwanie substancji porażających mięśnie (np. jad kiełbasiany), co prowadzi do czasowego ukrycia zmarszczek, itp.

• Chińczycy krępowali dziewczynkom stopy w specjalny sposób (tak by nie urosły - Male stopy były przejawem piękna) Majowie deformowali czaszki i wywoływali zeza, Aborygeni łamali sobie nosy, liczne plemiona afrykańskie deformują ciało, dzięki czemu staje się ono "piękniejsze".

• W ubogich społeczeństwach, gdzie większość ludzi jest chuda lub szczupła, krągłe kształty spostrzegane są jako atrakcyjne. W kulturach sytych jako atrakcyjne są spostrzegane raczej szczupłe sylwetki.

Teorie nierówności płci - teoria patriarchatu - Walby

Kulturowe nierówności związane z płcią dotyczą różnic statusu, władzy i prestiżu, jaki przypada w udziale kobietom i mężczyznom w różnych sferach życia. Stanowiska feministyczne odrzucają pojęcie naturalnej nierówności.

Walby wyróżnia sześć struktur, dzięki którym funkcjonuje patriarchat:

• Stosunki produkcji w gospodarstwie domowym. Kobieta jest przez swojego męża (lub konkubenta) wywłaszczana z niepłatnej pracy wykonywanej w domu, jak prace gospodarskie i opieka nad dziećmi.

• Praca płatna Na rynku pracy kobiety są wykluczane z pewnych zawodów, niżej opłacane i kierowane do prac wymagających niższych kwalifikacji.

• Męska przemoc fizyczna - chociaż męska przemoc jest często postrzegana jako zbiór jednostkowych aktów, ma ona uporządkowany i systematyczny charakter. Kobiety stale, na szereg standardowych sposobów , doświadczają tej przemocy.

• Patriarchalne relacje seksualne (podwójna normatywność w odniesieniu do zachowań seksualnych kobiet i mężczyzn)

• Państwo patriarchalne - władzę w państwie sprawują mężczyźni i prawo przez nich tworzone jest tworzone na ich potrzeby.

• Patriarchalne instytucje kulturalne ( religia, środki przekazu) Skala wpływu religii jest ogromna, zważywszy, że niemal 95% polskiej populacji przyznaje się do wyznania rzymsko-katolickiego. Historia Kościoła pokazuje ewolucję jego stosunku do płci. Biblia przytacza wiele przykładów kobiet towarzyszących świcie Jezusa, wspierających go, również materialnie oraz pełniących funkcje kapłańskie i szerzących wiarę chrześcijańską na takich samych prawach co mężczyźni. Pierwszą kobietą, która zobaczyła zmartwychwstałego Chrystusa była Maria Magdalena. Z czasem jednak pod wpływem przybyłej z Persji gnozy osoba kobiety przeszła do strefy profanum, ulegając deprecjacji. Począwszy od IV ,V wieku n.e. kobiety aktywne w kapłaństwie - Diakonise, zostały pozbawione prawa zbliżania się do ołtarza jako siły nieczyste, będące w opozycji do sacrum (Rauke-Heinemann,1995). Warto podkreślić, że Kościół wynosi ponad inne rolę kobiety zgodną z kanonami jego nauk. Nauka ta widzi kobietę w roli matki, żony i opiekunki, podporządkowanej i zależnej od mężczyzny, co znajduje swe odzwierciedlenie w Biblii, przypisując sobie charakter naturalny. Zatem sfera wewnętrzna jest uznawana za formę preferowaną i dominuje jako społeczne przeznaczenie każdej religijnej kobiety. A zadaniem rodziny, jest kultywowanie biblijnie nadanych wzorów i ról pełnionych kobiety i mężczyzn. Istotne jest też znaczenie, stworzonego i wdrożonego przez Kościół stereotypu .

Kulturowe relacje płci. Typy męskości i kobiecości

Określenia „kobiecość” i „męskość” w potocznym rozumieniu to zbiór cech i zachowań związanych z płcią, zgodnych ze stereotypami panującymi w danej kulturze. W kategoriach tych mieszczą się cechy związane z płcią, takie jak anatomia, atrybuty osobowościowe, podział obowiązków i role społeczne kobiet i mężczyzn. Kategorie kobiecości i męskości są ze sobą ściśle powiązane, chociaż każda kultura i epoka tworzy określone wzorce kobiecości i męskości. Społeczność ludzka, charakteryzując świat, przyjmuje pewne ogólne, uproszczone założenia na temat kobiecości i męskości. Definiowanie płci odbywa się za pośrednictwem stereotypów. W potocznych stwierdzeniach zakłada się, że męski mężczyzna pozbawiony jest cech kobiecych, a kobieca kobieta nie ma cech męskich. Są to do pewnego stopnia typy idealne, tak zwane konstrukcje teoretyczne, które w praktyce społecznej nigdy nie występują w swej „czystej” postaci. Człowiek stale uczestniczy w procesie potwierdzania własnej płci, wciąż udowadnia, że jest albo kobiecy, albo męski. Zdarza się niekiedy, że „zaniedba” przypominania o swojej płci, a wtedy zostają mu przypisane cechy płci przeciwnej, na przykład:

• baba - o mężczyźnie zbyt opiekuńczym i dbającym o dom,

• babochłop - o kobiecie mającej męski wygląd lub zajmującej się typowo męskim zajęciem,

• chłopczyca - o dziewczynie mającej męski wygląd,

• herod-baba - o kobiecie despotycznej, surowej,

• laluś - o mężczyźnie dbającym przesadnie o wygląd.

Asymetryczne widzenie kobiety i mężczyzny w ustroju patriarchalnym ma swoje odbicie w języku. Przeglądając kolokacje z przymiotnikiem męski, chłopski oraz kobiecy, babski, łatwo zauważyć, że określenia odnoszące się do mężczyzn mają zabarwienie pozytywne, natomiast wyrażenia opisujące kobiety mają zabarwienie negatywne,na przykład:

• męska rozmowa

• babskie gadanie

• męska decyzja

• męska odwaga

• chłopski rozum

• kobieca zmienność

• babskie łzy

• babska logika.

Tradycyjnie kategorie kobiecości i męskości przedstawiane są na zasadzie opozycji. Connell uważa, że kulturowe relacje płci są efektem codziennych interakcji i praktyk. Typy kobiecości i męskości wyróżnione przez niego (typy idealne), to:

• Kobiecość emfatyczna (jest nastawiona na realizacje interesów i spełnianie pragnień mężczyzn). Cechuje ja uległość, opiekuńczość i empatia. Zdaniem Connela wyobrażenia kobiecości emfatycznej dominują w środkach przekazu, reklamie i kampaniach marketingowych.

• Kobiecość buntownicza - kobiety, które wypracowały nie podporządkowywanie tożsamości i stylów życia.

• Męskość hegemoniczna Dominująca nad wszystkimi innymi typami męskości i kobiecości. Wiąże się przede wszystkim z heteroseksualnością i małżeństwem, ale także z władzą, płatną pracą, siłą i odpornością fizyczną

• Męskość homoseksualna (przeciwieństwo „prawdziwego mężczyzny”) Męskość podporządkowana. Nie tylko nie dorasta on do ideału męskości hegemonicznej, ale często uosabia cechy przez nią odrzucone.

Współcześnie coraz więcej uwagi poświęca się nowo wykreowanemu typowi męskości - męskości metroseksualnej. Mężczyzna metroseksualny w powszechnym rozumieniu to taki, który używa tylko markowych kosmetyków, często korzysta z usług kosmetyczki, stosuje manicure, żeluje włosy, odwiedza solarium, doskonale zna się na modzie, oraz regularnie usuwa owłosienie ze swojego ciała, ponieważ uważa je za zbędne. Antagonistyczny wobec metroseksualisty jest stereotyp macho (mężczyzna hegemoniczny)

---