SOCJALIZACJA

SPOŁECZNOŚC I INDYWIDUALNOŚĆ występują jako dwie realności zarazem komplementarne i antagonistyczne. Społeczność gnębi jednostkę narzucając jej ramy
i przymusy a jednocześnie ofiarowuje jej struktury umożliwiające ekspresje tego co osobnicze.

Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:

• jego rozwój jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem

• realizuje swoje potrzeby żyjąc w społeczeństwie

• kształtuje swoją wiedzę o świecie dzięki innym ludziom

• społeczeństwo umożliwia mu przeżycie w początkowym okresie jego życia

Socjalizacja to złożony wszechstronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa
i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne. Najistotniejsze właściwości osobowości ludzkiej, jej cechy psychiczne i umysłowe mogą się rozwijać jedynie w społeczeństwie pod wpływem oddziaływania innych ludzi. O zachowaniu się człowieka, o jego właściwościach intelektualnych, formach manifestowania uczuć decyduje w znacznej mierze kultura, której wpływom on ulega, układ stosunków w jakich żyje.

PROCES SOCJALIZACJI DZIELIMY NA DWA ETAPY:

• Socjalizacja pierwotna - przypada na niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo. Socjalizacja pierwotna jest pierwszą fazą, w której człowiek w swoim dzieciństwie staje się członkiem społeczeństwa w ramach wzajemnego oddziaływania dziecka i jego rodziców. W tym czasie dzieci poznają język i podstawowe wzory zachowań, które staną się podstawą ich dalszej edukacji. Główną instytucją socjalizacji jest rodzina. Socjalizacja pierwotna odbywa się pod wpływem „znaczących innych”.

• Socjalizacja wtórna - obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki. Odnosi się do późniejszego procesu, w którym jednostka uprzednio socjalizowana wchodzi w nowe etapy "obiektywnego świata" konkretnego społeczeństwa
  (np. przygotowanie do określonego zawodu). Odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne instytucje: szkołą, grupy rówieśnicze, media, miejsce pracy. Zachodzące tam interakcje uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury,
  w jakiej żyje. Socjalizacja wtórna odbywa się pod wpływem „uogólnionego innego”.

INTERAKCJA A INTERNALIZACJA

Fundament socjalizacji, istotę życia społecznego, stanowi INTERAKCJA. Najogólniej interakcję określić można jako proces wzajemnego bezpośredniego bądź pośredniego oddziaływania na siebie co najmniej dwóch jednostek. W wyniku takiego oddziaływania jednostki wzajemnie wywierają na siebie wpływ i modyfikują swoje zachowania w odpowiedzi na zachowania innych.

Interakcja jest głównym narzędziem za pomocą którego dokonuje się INTERNALIZACJA - proces przyswajania sobie, w okresie rozwoju, norm, wartości, poglądów, wzorców kulturowych (rodziców, grupy społ. itp.), funkcjonujących później jako system indywidualny. W wyniku internalizacji normy heteronomiczne (ustanowione nie przez tych, których mają obowiązywać) przekształcają się w normy autonomiczne (ich przestrzeganie nie wymaga już kontroli z zewnątrz).Internalizacja, jest podstawą rozumienia innych ludzi; postrzegania świata jako rzeczywistości znaczącej i jako rzeczywistości społecznej. Nie tylko rozumiemy wzajemne definicje podzielanych sytuacji, ale sytuacje te definiujemy podczas naszej interakcji.

ZNACZĄCY INNI

Socjalizacja pierwotna przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami. Silna więź emocjonalna łączy dziecko z rodzicami, którzy są dla niego najważniejszymi osobami, przekazującymi wiedzę o otaczającym świecie i jego regułach. Są oni dla niego takimi ZNACZĄCYMI INNYMI z którymi łączy je silny związek emocjonalny. Związek ten sprawia, że dziecko łat­wo utożsamia się z rodzicami i bez trudu, wręcz automatycznie przejmuje i internalizuje ich sposób widzenia świata, ich wartości, postawy i wzory zachowań. Rodzice, tacy jacy są, są dla dziecka jedynymi znaczącymi innymi, na których jest nieodwołalnie skazane. W rezultacie świat spo­łeczny, w takiej postaci, w jakiej rodzice
go doświadczają, postrzegają i oce­niają, przedstawia się dziecku jako jedynie istniejący i jedynie możliwy. jako świat „w ogóle". Dziecko nie ma wyboru między różnymi znaczą­cymi innymi
i czy chce czy nie chce, żyje w świecie zdefiniowanym przez swoich rodziców.

KIEDY KOŃCZY SIĘ SCOJALIZACJA PIERWOTNA A KIEDY WTÓRNA?

Socjalizacja prowadzi do stopniowego abstrahowania w świadomości dziecka od ról i postaw konkretnych znaczących - do uogólnionego innego - czyli społeczeństwa. Interanlizując normy dostrzegamy, że nie są one zakazem obowiązującym tylko dla nas i komunikatem wysyłanym tylko przez znaczących innych w naszym kierunku, ale dostrzegamy uogólnionego innego - czyli społeczeństwo - następuje generalizacja normy. Ten moment uznaje się za koniec socjalizacji pierwotnej.

Socjalizacja wtórna jest procesem, który nigdy się nie kończy i trwa tak długo, jak długo żyje człowiek. Dorastając, a następnie starzejąc się osobnik musi przyswajać sobie coraz to nowe wzory zachowań. To, co „wypada" nastolatkowi (na przykład obejmowanie i całowanie dziew­czyny w miejscu publicznym czy szaleńcze tańce w dyskotece) nie ucho­dzi staruszkowi. Wzory zachowania właściwe studentowi nie są właś­ciwe dyrektorowi przedsiębiorstwa. Inne wzory zachowania obowiązują barmankę, a inne zakonnicę. Każdy z nas w toku swojego życia, idąc do szkoły, zaczynając pracę, awansując, przechodząc na emeryturę, żeniąc się czy wychodząc za mąż, musi uczyć się coraz to nowych wzorów zachowań, w znacznej mierze dlatego, że otoczenie społeczne spodziewa się po nim innego rodzaju zachowywania się.

W TOKU SOCJALIZACJI CZŁOWIEK POZNAJE I PRZYSWAJA SOBIE:

• Umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, takie jak znajomość społecznie konstruowanych systemów znaczeń, zdol­ność rozumienie znaków, w tym języka oraz symboli; także umiejętność
  posługiwania się nimi oraz poznanie procedur interpretacyjnych zacho­wań innych ludzi.

• Normy i wzory zachowań; zarówno społecznie akceptowane i kul­turowo określone wzory zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów (głodu, popędu seksualnego etc), jak i wzory reakcji emocjonalnych. Uczy się, jak zachowywać się w określonych sytuacjach i jak te sytuacje rozpo­znawać.

• Umiejętności posługiwania się rozmaitymi przedmiotami która jest konieczna
  do sprawnego funkcjonowania w danej cywilizacji, a nawet wręcz do przeżycia.
  W społeczeństwach zbieracko-myśliwskich była to na przykład umiejętność polowania, w cywilizacji współczesnej zaś może nią być umiejętność łączenia się z Internetem

FAZY SOCJALIZACJI

• Niemowlęctwa, najważniejsze doświadczenia pozostawiają istotny ślad. Dominujące znaczenie ma zaspokajanie podstawowych potrzeb (biologicznych lub związanych
  z bezpieczeństwem) Fizyczny kontakt z matką - odreagowywanie emocji werbalne
  i niewerbalne

• dzieciństwo - naśladownictwo - odgrywanie ról (zabawa w lekarza), zorganizowane gry - według zasad, norm postępowania. W gronie rodzinnym, w którym system nagród, kar odgrywa największe znaczenie.

• Dorastanie - agendy socjalizacyjne, z którymi jednostka wchodzi w interakcje,
  a także z makrostrukturą społeczną (klasy społeczne, państwo, nacje, system gospodarczy)

MECHANIZMY SOCJALIZACYJNE

Uczenie się tych wszystkich umiejętności opiera się na trzech mechanizmach:

• Wzmacnianie (teoria behawioralna) System kar i nagród. Zachowania „właściwe" zostają nagrodzone i w ten sposób skojarzone z przyjemnością, niepożą­dane zaś - ukarane i skojarzone z przykrością. Jeśli dotkniemy rozpalonej blachy,
  to poparzymy sobie rękę i więcej tego robić nie będziemy, nie chcąc narażać się na ból. W przypadku społecznie pożądanych zachowań pozytywnym wzmocnieniem jest pochwała, szacunek otoczenia, niekiedy gratyfikacja materialna, a w rodzinie - zadowolenie matki czy ojca wy­rażone uśmiechem bądź uściskiem. Negatywnym wzmocnieniem jest nie­dopuszczenie przez kolegów do wspólnej zabawy
  czy odmowa matki pocałowania na dobranoc.

• Naśladowanie - Widząc, jak wokół nas za­chowują się inni ludzie, zaczynamy zachowywać się podobnie. Mała dziew­czynka, przypatrując się mamie zagniatającej ciasto na kluski, bawi się, przygotowując podobne ciasto swoim lalkom
  z wyproszonej od matki mąki lub z piasku w piaskownicy.

• Przekaz symboliczny - mechanizm uczenia się właściwy tylko człowiekowi - werbalny przekaz i teksty pisane. Człowiek znaczną część wiedzy o tym, co jest dobre, a co złe, i jak się należy zachowywać w różnych sytuacjach, uzyskuje przez pouczenia słowne ze strony innych ludzi, a tak­że dzięki rozmaitym tekstom pisanym.

KONFORMIZM - CEL SOCJALIZACJI

Konformizm oznacza z reguły dobrowolne dostosowanie własnego zachowania i/lub sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości. Socjologia zwraca uwagę na siłę presji opinio communis, w którym udział pomaga jednostce przezwyciężyć poczucie własnej odrębności i czuć się częścią jakiejś całości społecznej. Zauważenie
u innych określonego nastawienia, jeśli tylko występuje dostatecznie masowo, wywołuje
u postrzegającego dyspozycje do podobnego nastawienia. „Anonimowi «oni», «każdy» itd. stają się autorytetami, nawet jeżeli niczego nie nakazują, o niczym nas nie pouczają i w żaden zaiste sposób nie zwracają się do potencjalnego wyznawcy, który tylko postrzega akceptowanie przez innych danego poglądu, sam nie będąc przez nich zauważonym". Psycholodzy w wielu eksperymentach wykazali podatność człowieka na presję opinii innych. Najsławniejszym z tych eksperymentów jest eksperyment Solomona Asha. W najprostszej, klasycznej wersji polegał na oszacowaniu przez badanych długości narysowanych na tablicy odcinków. Odcinki wyraźnie różniły się długością, a badanych pytano, czy długość ich jest taka sama, czy różna. Osoby poddawane eksperymentowi znajdowały się w grupie złożonej
z pomocników eksperymentatora, którym pytanie o długość odcinków zadawano najpierw, oni zaś odpowiadali, że odcinki te są równej długości. Okazało się, że większość badanych udzielała odpowiedzi zgodnych z odpowiedziami poprzedników i sprzecznych
ze świadectwem własnych zmysłów. Eksperyment ten wykazał, że skłonność
do dostosowywania się do zachowań innych występuje nawet w nietrwałej zbiorowości nieznanych.

DLACZEGO LUDZIE POSTĘPUJĄ KONFORMISTYCZNIE?

• Informacyjny wpływ społeczny - Zachowania innych często dostarczają nam informacji, jak należy w danej sytuacji postąpić. (Np. w sytuacji gdy drzwi toalety zostały pozbawione oznaczeń możemy obserwować, kto z której toalety wychodzi - co oczywiście wcale nie daje nam pewności, że wejdziemy do właściwej)

• Obawa kary - Strach przed karą za zachowania odmienne od powszechnie obowiązujących bywa niekiedy silnie zinternalizowany. Erwing Goffman zwraca uwagę, że „jednostka prywatnie może realizować wzorce zachowań, których osobiście nie akceptuje z tego powodu, że jest głęboko przekonana o obecności jakiejś niewidzialnej publiczności, mogącej ukarać ją za odchylenia od owych wzorców"

• Normatywny wpływ społeczny - Potrzeba akceptacji innych, zachowanie ich życzliwości, chęć uczestnictwa w zbiorowości i „bycia razem”. Potrzeba akceptacji jest tak ważna dla nas ponieważ jest ściśle związana z jednostkową samooceną i jednostkową tożsamością. Krótko mówiąc: odbijając się w oczach innych, kształtujemy swój własny obraz .

• Opinia innych - Anonimowi ONI staja się AUTORYTETAMI nawet jeśli nie pouczają i nie udzielają rad i wskazówek co do zachowania. Siła presji opinii innych pomaga jednostce przezwyciężyć poczucie własnej odrębności i czuć się częścią całości społecznej.

SOCJOLOGICZNE POJĘCIE TOŻSAMOŚCI

Tożsamość - mówiąc ogólnie, odnosi się do tego jak ludzie rozumieją sami siebie i co ma dla nich znaczenie. To połączenie cech osobistych i społecznych, tego jak sami widzimy siebie i jak inni widzą nas. Z socjologicznej perspektywy tożsamość przedstawia się jako społecznie nadawana, społecznie potwierdzana i przekształcana.

TOŻSAMOŚĆ „JA” a TOŻSAMOŚĆ „MY”

Widząc, jak wobec nas zachowują się inni ludzie, uprzytomniamy sobie, za kogo nas mają
i jak nas oceniają. Określa to nasz sposób postrzegania samych siebie. I tak przez odbicia
w oczach innych poznajemy samych siebie. To zwierciadlane odbicie naszego „ja” w oczach innych, w socjologii określa termin jaźń odzwierciedlona. Dla socjologów rzeczą interesującą jest nie tylko tożsamość osobista, ale również, a może nawet przede wszystkim tożsamość społeczna jed­nostki. Tożsamość społeczna jednostki jest pochodną jej przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Tożsamość ta ma zarówno wy­miar subiektywny (poczucie tożsamości), jak i obiektywny (zaklasyfiko­wanie jednostki przez innych).

W przypadku poczucia tożsamości osobistej (Tożsamość JA) jednostka widzi swoją osobę jako różną od innych i niepowtarzalną. „Jestem rudy, wysoki, przy­stojny, nie lubię flaków, łatwo wpadam w gniew, uwielbiam kryminały, na deszcz strzyka mi w kolanie" etc.
W przypadku poczucia tożsamości społecznej (tożsamość My) granica przebiega nie między „ja" a „reszta ludzi", ale między „my" a „oni". „Jestem Polakiem", „jestem lekarzem", „jestem kibicem Legii" etc.

OSOBOWOŚĆ

Każdy człowiek ma swój własny sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego, także określoną wyobraźnie i pamięć. Ma też właściwe sobie postawy, motywacje, dążenia
i zainteresowania. Właściwy danemu człowiekowi sposób postrzegania samego siebie i tego co go otacza, jego pragnienia a także konflikty jakie go dręczą, jego życie osobiste
i wewnętrzne oraz jego zachowania społeczne - wszystko to razem składa się na osobowość.

ELEMENTY OSOBOWOŚCI

• Biogenne, - Właściwości anatomiczne i fizjologiczne organizmu stanowią jedna
  z zasadniczych „ram” zachowania się człowieka. Na takie biogenne elementy osobowości składają się wrodzone odruchy (refleksy), które ulęgają warunkowaniu, procesy fizjologiczne zachodzące w organizmie, przede wszystkim działalność gruczołów.

• Psychogenne, wyposażenie psychiczne człowieka (pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, spostrzegawczość, temperament)

• Socjogenne

• Kulturowy ideał osobowości - czyli zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa (W społeczeństwie kapitalistycznym - człowiek sukcesu, w średniowieczu - asceta)

• Role społeczne - czyli względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych ludzi, które przebiegają według wzoru przyjętego w danej grupie, a niekiedy nawet prawnie uregulowanego, czego przykładem jest rola studenta, pracownika, członka rodziny lub kolegi

• Jaźń subiektywna - stanowiąca zespół wyobrażeń o sobie, wytworzonych
  na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne i rzekomo wskazująca, kim „naprawdę” jest każdy z nas. Często stanowi ona chorobliwe wyobrażenia, zwane kompleksami kompensującymi nasze braki intelektualne, charakterologiczne bądź fizyczne

• Jaźń odzwierciedlona - jest zespołem wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada
  o sobie, na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.

Kontrsocjalizacja i socjalizacja antycypująca

Kontrsocjalizacja (socjalizacja dewiacyjna) - ludzie uczą się wzorów, norm, wartości kontrkulturowych sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie. W środowisku przestępczym kontrsocjalizacja dokonuje się w sposób spontaniczny, przez naśladowanie tych, którzy cieszą się autorytetem.

Socjalizacja antycypująca (socjalizacja wyprzedzająca) - proces aspirowania do pewnej grupy społecznej, do której jednostka chciałaby należeć, naśladowanie jej członków
w zakresie norm i reguł, cech zewnętrznych, sposobów zachowania, a zwłaszcza sposobu
i stylu życia.

---